III. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
Tiết 1 A. Ổn định tổ chức (1p):
- Gv ổn định tổ chức lớp: phân chia, sắp xếp nhóm, nêu quy định của tiết học, hướng dẫn hoạt động nhóm
B. Kiểm tra bài cũ (1p): Đại diện các nhóm báo cáo tình hình chuản bị bài của nhóm mình.
C. Tiến trình bài học :
1. Hoạt động1: Khởi động- Giới thiệu chủ đề (3 phút):
Trình chiếu đoạn phim về lịch sử QĐN VN.
? Nêu cảm xúc của em sau khi nghe đoạn ca khúc trên.?
- Xúc động trước hình ảnh những người lính cụ Hồ hiên ngang, anh dũng, những người đã viết lên những trang lịch sử oai hùng của dân tộc Việt Nam
GV: Chúng ta vừa đc nghe ca khúc “Chúng tôi là người lính Bác Hồ” do nhạc sỹ Hoàng Mạnh Toàn sáng tác, ca ngợi về những người lính đang ngày đêm sẵn sàng bảo vệ tổ quốc.
Bài hát thấm màu xanh áo lính, với những hình ảnh từng đoàn hùng binh ra đi hiên ngang băng rừng băng núi thể hiện nhuệ khí anh dũng, bất khuát của người lính Việt Nam.
Đất nước Việt Nam ta có một chiều dài lịch sử với bao cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm từ ngày dựng nước. Một đất nước mà nhà thơ Nam Hà đã viết:
'Đất nước - Bốn ngàn năm không nghỉ Những đạo quân song song cùng lịch sử
Đi suốt thời gian Đi suốt không gian
Sừng sững dưới trời anh dũng kiên gan' .
Hình ảnh người lính không chỉ xuất hiện trong các ca khúc cách mnagj, các booj phim mà còn là nhân vật trung tâm trong các tác phẩm văn học mọi thời kì đặc biệt là văn học giai đoạn 1945-1975 .
Và đây cũng là nội dung chủ đề mà cô muốn giới thiệu đến các em trong bài học này: Chủ đề hình tượng người lính trong thơ ca hiện đại VN qua 2 bài thơ “Đòng chí ” và
“Bài thơ về tiểu đội xe không kính”.
- Chủ đề gồm 03 tiết. Nội dung từng tiết được phân chia như sau:
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới:
I. Khái quát về thơ ca cách mạng Việt Nam 1945-1975 1. Những nét chung:
* Hoàn cảnh lịch sử:
? Lịch sử VN giai đoạn 1945- 1975 có những sự kiện to lớn nào tác dộng đến sự phát triển của văn học VN?
- Cách mạng tháng Tám thành công đã mở đầu một kỉ nguyên mới trong lịch sử dân tộc.
Đồng thời mở ra một kỉ nguyên mới cho văn học Việt Nam – một nền thơ ca phản ánh sự bùng nổ toàn diện sức mạnh tiềm tàng của dân tộc, trước vận hội lịch sử đã tích tụ qua nhiểu thế kỉ.
- Nhân dân ta thực hiện thành công 2 cuộc k/c chống Pháp và chống Mĩ, giành hòa bình độc lập dân tộc, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội
? Người ta vẫn thường nói: Văn học là người thư kí trung thành của thời đại. Vậy, theo em, với vai trò lịch sử của mình, những đề tài nào sẽ là đề tài nổi bật trong thơ ca giai đoạn này?
* Đề tài chủ yếu:
- Đề tài người lính và chiến tranh:
- Đề tài Chủ nghĩa xã hội GV trình chiếu (HS đọc):
Văn học giai đoạn 1945- 1975 vận động theo xu hướng cách mạng hóa, gắn bó mật thiết với vận mệnh chung của đất nước:
- Nền văn học mới được kiến tạo theo mô hình "Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận" (Hồ Chí Minh) cùng với kiểu nhà văn mới: nhà văn – chiến sĩ. Ý thức, trách nhiệm công dân của người nghệ sĩ được đề cao, nhà văn gắn bó với dân tộc, với nhân dân và đất nước, dùng ngòi bút để phục vụ kháng chiến, cổ vũ chiến đấu.
- Văn học tập trung vào hai đề tài lớn là:
+Đề tài : Chiến tranh (đề cao lòng yêu nước, ý thức trách nhiệm với non sông, chủ nghĩa anh hùng cách mạng: nhân vật thường là người lính, các cô TNXP,...)
+ Đề tài: Chủ nghĩa xã hội (đề cao lao động, ngợi ca những phẩm chất tốt đẹp của người lao động, của con người mới trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc sau ngày giải phóng, hàn gắn vết thương chiến tranh)
? Vậy 2 tác phẩm trong chủ đề mà chúng ta khám phá hôm nay thuộc đề tài nào?
- Đề tài về người lính và chiến tranh Gv dẫn dắt
2. Khái quát về hình tượng người lính trong thơ ca kháng chiến:
Nhóm:
? Qua quá trình chuẩn bị ở nhà, hãy nêu những biểu biết của nhóm em về hình tượng người lính trong văn học nói chung và trong văn học thời kì 1945- 1975 nói riêng?
Nhóm 1:
+Hình tượng người lính: Hiện thân của chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời đại mới:
lòng yêu nước thiết tha, lòng căm thù giặc cháy bỏng, tinh thần hiên ngang, bất khuất, dũng cảm, lạc quan, yêu đời…
Nhóm 2: bổ sung:
+Hình tượng người lính: tinh thần hiên ngang, bất khuất, dũng cảm, lạc quan, yêu đời…
? Em biết những tác phẩm tiêu biểu viết về người lính giai đoạn 1945- 1975? Hãy kể tên.
HS nêu: Nhật kí Đặng Thùy Trâm, Dấu chân người lính (Nguyễn Minh Châu), Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc)
- GV trình chiếu 1 số tác giả, tác phẩm tiêu biểu II. Tìm hiểu nội dung chủ đề:
1. Giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm Lớp trưởng điều hành
Lớp trưởng đặt câu hỏi theo bài tập đã cho về nhà từ tiết học trước:
+Nhóm 1: Trình bày những hiểu biết của nhóm bạn về tác giả Chính Hữu +Nhóm 2: Trình bày những hiểu biết của nhóm bạn về tác giả Phạm Tiến Duật
+ Nhóm 3: Đọc diễn cảm bài thơ “Đồng chí” và giới thiệu đôi nét về bài thơ bằng cách điền thông tin vào phiếu học tập mà cô đã giao từ tiết trước.
+ Nhóm 4: Đọc diễn cảm “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” và giới thiệu đôi nét về bài thơ bằng cách điền thông tin vào phiếu học tập mà cô đã giao từ tiết trước?
*Mời đại diện nhóm 1 trình bày - Đại diện nhóm 1 trình bày
- Gv trình chiếu ảnh tác giả, ảnh tác phẩm tiêu biểu của Chính Hữu
* Mời đại diện nhóm 2 trinh bày - Đại diện nhóm 2 trình bày
- Gv trình chiếu ảnh tác giả, ảnh tác phẩm tiêu biểu của Phạm Tiến Duật
? Nét chung của 2 nhà thơ?
- Đều là nhà thơ quân đội, đều là những người lính trực tiếp cầm súng chiến đấu Nên có sự am hiểu sâu sắc về đời sống chiến tranh và vẻ đẹp của người lính cách mạng GV: Cả 2 nhà thơ đều là người lính, đều có sự am hiểu sâu sắc về đời sống chiến tranh và vẻ đẹp của người lính cách mạng. Tuy nhiên, đây là 2 nhà thơ ở 2 thời kì khác nhau nên ở mỗi nhà thơ lại có phong cách khác nhau. Điều này sẽ được chứng minh qua 2 bài thơ.
? Mời các bạn cùng quan sát và đọc thầm bài thơ Đồng chí
* Mời đại diện nhóm 3: Theo bạn, nên đọc bài thơ Đồng chí với giọng như thế nào?
- Đọc chậm, tình cảm, tha thiết ? Hãy đọc diễn cảm bài thơ.
? Qua quá trình chuẩn bị ở nhà, bạn hãy giới thiệu những nét chính về bài thơ qua phiếu học tập của nhóm bạn?
(Dừng lại để GV trình chiếu)
- GV trình chiếu hoàn cảnh ra đời của bài thơ Đồng chí (HS đọc) ? Mời các bạn cùng quan sát và đọc thầm bài thơ …kính
* Mời đại diện nhóm 4:
? Giọng đọc nào phù hợp với “bài thơ về tiểu đội xe không kính” ? - Giọng đọc vui tươi, sôi nổi, hồn nhiên
? Hãy đọc diễn cảm bài thơ.
? Qua quá trình chuẩn bị ở nhà, bạn hãy giới thiệu những nét chính về bài thơ qua phiếu học tập của nhóm bạn? ?
(Dừng lại để GV trình chiếu)
- GV trình chiếu hoàn cảnh ra đời của bài thơ và các thông tin khác 2. Hình tượng người lính trong hai bài thơ:
GV: Như ở phần tìm hiểu chung chúng ta đã thấy: nhân vật trữ tình trong cả 2 tác phẩm đều là người lính. Tuy nhiên, đó là những người lính ở 2 thời kì khác nhau(chống Pháp và chống Mỹ) vậy ở họ có những điểm chung và nét riêng nào. Cô trò chúng ta sẽ cùng tìm hiểu…
a, Hoàn cảnh xuất thân và hoàn cảnh sống, chiến đấu của người lính:
* Hoàn cảnh xuất thân.
GV yêu cầu HS thảo luận nhóm: (3p) Thảo luận nhóm:
? Dựa vào các câu thơ, các hình ảnh trong 2 bài thơ cùng với kiến thức lịch sử, hãy so sánh, chỉ ra điểm chung và nét riêng trong hoàn cảnh xuất thân của người lính ở 2 bài thơ.
Nhóm 1:
* Khác nhau:
Bài thơ Đồng chí: người lính xuất thân từ nông dân, ra đi từ miền quê nghèo Bài thơ… kính: chủ yếu là những người thuộc thế hệ trẻ
* Giống nhau: Đều là người lính cụ Hồ Nhóm 2:
- Bổ sung: Nét riêng: Người lính trong Bài thơ… kính: chủ yếu là những người thuộc tầng lớp trí thức như HS, SV, kĩ sư, bác sĩ…
Nhóm 3:
Bổ sung: Nét chung: Đều là những người lính của nhân dân, từ nhân dân Nhóm 4: Bổ sung:
* Nét chung: Những người lính đều có chung lòng yêu nước, căm thù giặc, ý chí quyết chiến, quyết thắng
*Nét riêng: Những người lính trong Bài thơ… kính: người lính xuất thân từ mọi tầng lớp, trong dó có số lượng lớn là tầng lớp trí thức (học sinh, sinh viên, cán bộ…) và hầu hết tuổi đời còn rất trẻ.
- Lớp trưởng gọi các nhóm trình bày
? Dựa vào câu thơ nào mà nhóm em cho rằng người lính xuất thân từ nông dân?
Quê hương anh nước mặn đồng chua Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
? Nhóm 2 có dồng ý với ý kiến của bạn?
GV: cô cũng nhất trí. Vậy chúng ta cùng tìm hiểu 2 câu thơ này để cảm nhận vê hoàn cảnh xuất thân của người lính trong k/c chống Pháp nhé.
? Quan sát câu thơ, hãy giải thích thế nào là nước mặn, đồng chua?
- nước mặn đồng chua: là thành ngữ chỉ vùng đất nhiễm mặn ở ven biển và vùng đất phèn có độ chua cao
? “đất cày lên sỏi đá” là nơi như thé nào?
+ đất cày lên sỏi đá : là hình ảnh gợi tả: chỉ những nơi đất đai khô cằn, nhiều đá sỏi
? Nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá đều gợi ta liên tưởng tới những vùng quê như thế nào?
- Những vùng quê nghèo, khó làm ăn, quanh năm lam lũ vất vả
? Quan sát lại 2 câu thơ, các từ ngữ quê anh, làng tôi, nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá được sắp xếp như thế nào?
- Sắp xếp song song với nhau
GV: ta gọi đó là cấu trúc sóng đôi, song hành
? Em có nhận xét gì về giọng điệu mà tác giả sử dụng trong 2 câu thơ?
- Giọng điệu thủ thỉ, tâm tình như lời kể chuyện
? Qua đó, em có thể khẳng định gì về hoàn cảnh xuất thân của những người lính trong k.c chống Pháp?
=> Những người lính trong k.c chống Pháp đều xuất thân từ nông dân, họ ra đi từ những miền quê nghèo khó, quanh năm vất vả
GV chốt: Thành ngữ “ Nước mặn đồng chua ” và hình ảnh gợi tả “Đất cày lên sỏi đá ” có sức khái quát cao . Tác giả đã giới thiệu với chúng ta hoàn cảnh xuất thân của những người chiến sĩ trong kháng chiến chống Pháp . Họ thật sự là những người nông dân “Mới hôm qua còn tì tay lên cán cuốc ” , quanh năm lam lũ vất vả vì miếng cơm manh áo nay khoác lên mình màu áo xanh chiến sĩ , với tên gọi anh bộ đội cụ Hồ “ra đi ra đi thà chết ko lui”.
(đọc tư liệu tham khảo)
=> GV : Cô hoàn toàn nhất trí với ý kiến mà các nhóm đưa ra: Nếu như những người lính trong thời kì kháng chiến chống Pháp xuất thân từ những người nông dân nghèo khổ thì những người lính trong k.c chống Mỹ, những chiến sĩ lái xe Trường Sơn lại là những thanh niên có học vấn, có tri thức, đã được sống trong thời bình, được giác ngộ lí tưởng cách mạng cao cả, họ ra đi trong niềm vui phơi phới của sức trẻ hồn nhiên, yêu đời, yêu đất nước. Họ xuất thân từ mọi tầng lớp trong XH. Đó có thể là nông dân, là HS, SV, giáo viên, bác sĩ, kĩ sư… Chính PTD là 1 người lính lái xe và ông vừa tốt nghiệp ĐHSP đã xung phong vào chiến trường.
Cô sẽ minh chứng ý kiến của các em bằng những tư liệu sau:
GV trình chiếu đoạn phim về tiểu đội xe ko kính
=> GV: và dù xuất thân từ đâu thì ở những người lính vẫn có 1 điểm chung là : Đều là những người lính của nhân dân, từ nhân dân mà ra, vì nhân dân chiến đấu
GV chuyển ý: Đó là về hoàn cảnh xuất thân của người lính ở 2 thời kì vừa có nét tương đồng vừa có nét khác biệt. Thế còn hoàn cảnh sống, chiến đấu của họ như thế nào. Chúng ta cùng tìm hiểu nội dung thứ 2.
* Hoàn cảnh sống, chiến đấu
+ Người lính trong k/c chống Pháp:
HĐ cặp đôi: ? Quan sát bài thơ “Đồng chí”, tìm đọc và phân tích các câu thơ nói về hoàn cảnh sống, chiến đấu của người lính trong k/c chống Pháp.
- Gọi cặp đôi trình bày
- Gọi các cặp đôi khác bổ sung
HS trả lời: Tôi với anh ... chân không giày
- Người lính thời kì đầu cuộc k.c chống Pháp còn chịu nhiều thiếu thốn về trang phục áo rách, quần vá, chân đất, những cơn sốt rét rừng hành hạ … (đói rét, bệnh tật)
? Giải thích h.ả: Sốt run... hôi?
- Sốt rét: bên ngoài thì vã mồ hôi, bên trong thì ret thấu xương. Sốt rét là căn bệnh thường gặp và cũng là căn bệnh vô cùng nguy hiểm, có thể lấy đi tính mạng người lính bất cứ lúc nào, nhất là những cơn sốt rét ác tính...
? Chữ “biết” trong câu thơ có giá trị biểu đạt như thế nào?
- biết: chỉ sự trải nghiệm, thấm thía 1 cách sâu sắc
? Em có nhận xét gì về các hình ảnh: áo rách, quần vá, chân ko giày?
-> Hình ảnh chân thực
? Tại sao em có thể khẳng định đây là h/ả chân thực chứ ko phải h/ả do nhà thơ tô vẽ, cường điệu lên?
- Vì đây là người lính thời kì đầu cuộc k/c chống Pháp còn muôn vàn khó khăn thiếu thốn
? Ngoài h/ả chân thực, đoạn thơ còn gây ấn tượng cho người đọc bởi những biện pháp nghệ thuật nào?
NT: hình ảnh sóng đôi đối xứng, (qua từ ngữ nào) giọng điệu mộc mạc, giản dị
GV: Những câu thơ miêu tả chân thực tới từng chi tiết đời sống người lính thời kì đầu cuộc k.c chống Pháp còn muôn vàn khó khăn gian khổ : những cơn sốt rét rừng hành hạ là có thật, đói rét, chân ko giày, đầu không mũ, áo vá, quần rách...tất cả đều có thật. Điều này cũng đã được phản ánh trong 1 số tác phẩm văn thơ như:
'Ngµy l¹i ngµy ®i, v¾t víi s¬ng Ng« bung x«i nh¹t, níc lng b¬ng
§ªm ma r×nh giÆc, tai thao thøc, Mïa l¹i mïa qua, rÐt nhøc x¬ng ''
(GiÕt giÆc - Tè H÷u) Rồi:
"Lột sắt đường tàu rèn thêm dao kiếm
Áo vải chân không đi lùng giặc đánh'' (Nhớ- Hồng Nguyên)
GV: Không chỉ là đói rét, bệnh tật mà các anh còn phải đối mặt với bom đạn, hiểm nguy:
“Năm mươi sáu... chí không mòn”
GV : Đó là đk sống, chiến đấu của ng lính trong thời kì đầu cuộc k/c chống Pháp.
Sau này và nhất à trong k/c chống Mỹ, quân đội ta đã được chính quy, trang thiết bị đã khá đầy đủ. Vậy điều kiện sống, chiến đấu của ng lính thời kì này ra sao. Mời các em quan sát “ bài thơ về tiểu đội xe ko kính”
? Hình ảnh nào gây ấn tượng đầu tiên khi tiếp xúc bài thơ? ? Hình ảnh đó được tác giả thể hiện qua những câu thơ nào?Vì sao h/a đó lại gây ấn tượng cho em?
- Không có kính… đi rồi
- Vì xưa nay, hình ảnh xe cộ, tàu thuyền đưa vào trong thơ ca thường rất lãng mạn, rất đẹp. Ở đây, PTD lại đưa vào bài thơ 1 hình ảnh rất chân thực mà mới lạ, độc đáo: những chiếc xe ko kính.
GV: Đúng vậy, xưa nay, h/ả xe cộ, tàu thuyền đưa vào trong thơ ca thường ko hiếm nhưng thường đc mĩ lệ hóa, lãng mạn hóa. Vậy mà ở đây PTD lại đưa vào bài thơ h/a những chiếc xe ko kính . Chính điều đó đã tạo ra sự khác lạ độc đáo, mới mẻ cho bài thơ
? Vậy nguyên nhân nào làm cho những chiếc xe ko có kính?
- bom giật, bom rung
? Nhận xét về giọng điệu, cách sử dụng từ ngữ trong câu thơ?
-> Câu thơ đậm chất văn xuôi, giọng điệu thản nhiên, ngang tàng, tinh nghịch -> sử dụng động từ mạnh “giật”, rung
? Những chiếc xe có phải chỉ không có kính?
- Không có kính rồi…xước
? Phân tích giá trị của các biện pháp NT được sử dụng thành công trong các câu thơ trên?
-> điệp ngữ, liệt kê
=> Tái hiện hình ảnh những chiếc xe bị bom đạn tàn phá trở nên méo mó, biến dạng, trần trụi
? Thông qua hình ảnh những chiếc xe không kính, nhà thơ đã làm nổi bật điều gì?
- Qua đó ta thấy chiến tranh vô cùng khốc liệt, nhất là trên con đường TS, bom đạn tàn phá, hủy diệt mọi thứ
? Bằng kiến thức lịch sử, hãy nêu những hiểu biết của em về con đường TS thời chống Mỹ?
(GV Trình chiếu phim về tiểu đọi xe ko kính)
? Vậy qua đó, em hiểu gì về hoàn cảnh sống, chiến đấu của những người lính lái xe trên tuyến đường TS?
Hoàn cảnh sống chiến đấu đầy gian khổ, hy sinh, thường xuyên phải đối mặt với bom đạn, hiểm nguy
? Ngoài bom đạn hiểm nguy, những người lính còn phải đối mặt với những khó khăn nào?
- Bụi phun, mưa xối…
Cau thơ sử dụng BPNT gì?
– So sánh
? Em hiểu gì về các động từ phun, tuôn, xối?
- các động từ mạnh, chỉ mức độ cao
? Việc sử dụng các động từ mạnh đó mang đến cho người đọc cảm nhận gì?
- Trong những chiếc xe không kính, ko mui, ko đèn, ngồi trong xe như ngồi ngoài trời, ng lính hầu như tiếp xúc trực tiếp với mưa bụi đường trường: bụi phun mù mịt làm tóc tai mặt mũi các anh lấm lem, trắng xóa, mưa TS xối xả ào ạt làm quần áo ướt hết…
GV: Như vậy là khó khăn chồng chất khó khăn: ko chỉ là bom đạn hiểm nguy, là chết chóc mà thiên nhiên, thời tiết khắc nghiệt cũng là những khó khăn mà ng lính thường xuyên phải đối mặt.
? Như vậy tuy 2 người lính ở 2 thời điểm khác nhau nhưng đều có chung hoàn cảnh sống, chiến đấu như thế nào?
=> Hoàn cảnh sống chiến đấu khó khăn, thiếu thốn, đầy gian khổ hi sinh GV chốt ý, tiểu kết
Từ buổi lọt lòng, ông cha ta đã phải đi không nghỉ, phải đổi máu xương để bảo vệ giang sơn, bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc. Còn gì đẹp hơn, cao cả hơn hình ảnh của cả một dân tộc gan góc đúc kết lại trong một con người. Con người đó là người anh bộ đội quần nâu đánh Pháp:
“Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới Lá ngụy trang reo với gió đèo”
(Việt Bắc - Tố Hữu)
Trong sự nghiệp chống Mỹ, hình ảnh người lính 1 lần nữa được Tố Hữu khắc họa trong
“Bài ca xuân 68” với tấm lòng tha thiết tự hào, vui sướng:
Hoan hô anh Giải phóng quân Kính chào anh, con người đẹp nhất Lịch sử hôn anh- chàng trai chân đất
Sống hiên nagng bất khuất trên đời Như Thạch Sanh của thế kỉ XX”
(Bài ca xuân 68- Tố Hữu)
Ở những người lính có những phẩm chất cao quý nào để Tố Hữu ca ngợi các anh là những người đẹp nhât?- Giờ học tiếp theo của chủ đề- cô và các em sẽ tiếp tục tìm hiểu.
