BÀI 8: CẤU TRÚC TẾ BÀO NHÂN THỰC A/Câu hỏi mở đầu
Trả lời câu hỏi Mở đầu trang 42 SGK Sinh học 10: Nêu những thành phần cấu tạo chính của tế bào nhân thực.
Trả lời:
Tế bào nhân thực được cấu tạo từ 3 thành phần chính là: màng sinh chất, tế bào chất, nhân hoàn chỉnh.
B/ Câu hỏi giữa bài I. MÀNG SINH CHẤT
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 1 trang 42 SGK Sinh học 10: Điều gì sẽ xảy ra đối với tế bào nếu màng sinh chất bị phá vỡ? Chức năng của màng sinh chất là gì?
Trả lời:
- Nếu màng sinh chất bị phá vỡ, các phần bên trong của tế bào sẽ không được bảo vệ, không được ngăn cách với môi trường xung quanh và tế bào sẽ chết.
- Chức năng của màng sinh chất:
+ Bao bọc và bảo vệ toàn bộ phần bên trong của tế bào, ngăn cách chúng với phần bên ngoài tế bào (ngoại bào).
+ Kiểm soát sự vận chuyển các chất đi vào và đi ra khỏi tế bào.
+ Ngoài ra, màng sinh chất còn đóng vai trò quan trọng trong sự tương tác, truyền tin giữa các tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 2 trang 42 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.2, cho biết phân tử nào trong cấu trúc của màng sinh chất thuộc nhóm lipid, nhóm protein.
Trả lời:
- Cấu trúc của màng sinh chất thuộc nhóm lipid: glycolipid, phospholipid, cholesterol.
- Cấu trúc của màng sinh chất thuộc nhóm protein là: glycoprotein, protein bám màng, protein xuyên màng.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 1 trang 43 SGK Sinh học 10: Tại sao nói màng sinh chất là một màng có tính thấm chọn lọc?
Trả lời:
Nói màng sinh chất là một màng có tính thấm chọn lọc vì lớp kép phospholipid của màng chỉ cho một số phân tử nhất định (ví dụ phân tử kị nước) đi qua.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 2 trang 43 SGK Sinh học 10: Phân tử nào quyết định tính thấm của màng sinh chất? Những chất nào có thể dễ dàng đi qua màng?
Trả lời:
- Phân tử quyết định tính thấm của màng sinh chất là phân tử phospholipid. Do có tính lưỡng cực, nên phân tử phospholipid chỉ cho một số phân tử nhất định (ví dụ
như phân tử kị nước) đi qua dễ dàng tạo nên tính bán thấm của màng.
- Những chất có thể dễ dàng đi qua màng: các chất khí như CO2, O2; các phân tử kị nước (hormone steroid, vitamin tan trong lipid).
Trả lời câu hỏi Tìm hiểu thêm trang 43 SGK Sinh học 10:
- Các phân tử sterol thể hiện vai trò điều hòa tính lỏng của màng như thế nào?
- Tìm hiểu vai trò của các vi lông ở bề mặt màng tế bào biểu mô ruột non.
Trả lời:
- Sự điều hòa tính lỏng của màng của các phân tử sterol: Các phân tử sterol (cholesterol ở tế bào động vật; stigmaterol, sitosterol,...ở tế bào thực vật) nằm xen kẽ giữa các phân tử phospholipid đảm bảo tính lỏng của màng. Cụ thể, ở nhiệt độ cao, các phân tử sterol "làm cứng" màng và làm tăng điểm nóng chảy của màng;
trong khi ở nhiệt độ thấp, các phân tử sterol sẽ xen kẽ giữa các phospholipid và ngăn chúng tụ lại với nhau và cứng lại.
- Vai trò của các vi lông ở bề mặt màng tế bào biểu mô ruột non: là làm tăng diện tích bề mặt tế bào và tham gia nhiều chức năng như hấp thụ chất dinh dưỡng, bài tiết, liên kết tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 3 trang 43 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.3 và nêu chức năng chính của protein trên màng sinh chất.
Trả lời:
Chức năng chính của protein trên màng sinh chất:
- Vận chuyển chất qua màng: Những phân tử ưa nước, ion cần phải có protein vận chuyển đặc hiệu.
- Xúc tác cho các phản ứng hóa học xảy ra trên màng hoặc trong tế bào.
- Thu nhận, truyền đạt thông tin: Các thụ thể có hình dạng đặc thù để gắn với thông tin hóa học để kích thích hoặc ức chế các quá trình trong tế bào sao cho phù hợp với môi trường.
- Tạo nên các mối nối gắn kết giữa các tế bào với nhau.
- Neo giữ, kết nối protein màng với bộ khung bên trong tế bào hay với mạng lưới protein bên ngoài tế bào.
- Ngoài ra, một số protein màng (glycoprotein) còn có chức năng tạo nên các đặc điểm nhận diện đặc trưng cho từng loại tế bào.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 1 trang 43 SGK Sinh học 10: Thành phần nào của màng sinh chất giúp các tế bào có thể trao đổi thông tin với nhau?
Trả lời:
Carbohydrate liên kết với phân tử protein và lipid tạo thành các phân tử glycoprotein và glycolipid đóng vai trò làm tín hiệu nhận biết, tham gia tương tác, truyền thông tin giữa các tế bào.
II. CẤU TRÚC NGOÀI MÀNG SINH CHẤT
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 4 trang 43 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.4, cho biết tên một số phân tử cấu tạo nên chất nền ngoại bào.
Trả lời:
Một số phân tử cấu tạo nên chất nền ngoại bào: collagen, proteoglycan (protein kết hợp với polysaccharide),…
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 5 trang 44 SGK Sinh học 10: Phân tử sinh học nào là thành phần cấu tạo chính của thành tế bào thực vật?
Trả lời:
Phân tử celulose là thành phần cấu tạo chính của thành tế bào thực vật. Ngoài ra, thành tế bào thực vật còn có một số loại polysaccharide khác như hemicellulose, pectin.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 3 trang 44 SGK Sinh học 10: Quan sát hình 8.5 và mô tả cách sắp xếp các phân tử cellulose trong thành tế bào thực vật.
Trả lời:
Cách sắp xếp các phân tử cellulose trong thành tế bào thực vật:
- Các phân tử cellulose liên kết với nhau tạo thành chuỗi cellulose mạch thẳng, không phân nhánh.
- Các chuỗi cellulose mạch thẳng lại liên kết với nhau bằng các liên kết hydrogen tạo thành bó sợi cellulose.
- Các bó sợi cellulose xếp sát nhau tạo nên thành tế bào vững chắc.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 4 trang 44 SGK Sinh học 10: Cấu tạo và cách sắp xếp của các phân tử cellulose phù hợp như thế nào với chức năng của thành tế bào?
Trả lời:
Thành tế bào thực vật được cấu tạo từ các phân tử cellulose và được gia cố thêm bởi nhiều chất khác như lignin, pectin, hemicellulose,… Điều đó tạo nên tính cứng chắc của thành tế bào phù hợp với chức năng bảo vệ, tạo hình dạng đặc trưng và điều chỉnh lượng nước đi vào tế bào.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 2 trang 44 SGK Sinh học 10: Tại sao rau xanh là nguồn chính cung cấp chất xơ cho cơ thể người?
Trả lời:
Rau xanh là nguồn chính cung cấp chất xơ cho cơ thể người vì rau xanh chứa nhiều cellulose (cellulose là thành phần chủ yếu của thành tế bào ở thực vật). Mặc dù, con người không tiêu hoá được cellulose nhưng cellulose lại giúp tiêu hoá thức ăn, giúp kích thích tế bào niêm mạc ruột tiết ra dịch nhầy làm cho thức ăn được di chuyển trơn tru trong đường ruột, cuốn trôi cặn bã bám vào thành ruột ra ngoài.
III. NHÂN
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 6 trang 45 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.6 và liệt kê các thành phần cấu tạo của nhân.
Trả lời:
Thành phần cấu tạo của nhân gồm:
- Màng nhân: Màng nhân là màng kép gồm màng ngoài và màng trong. Trên màng nhân có các lỗ màng nhân cho phép cả các phân tử lớn như RNA, protein đi qua.
- Chất nhân (chất nền của nhân): Chất nhân là dịch bên trong nhân chứa sợi nhiễm sắc và nhiều phân tử khác như enzyme, RNA, nucleotide,…
- Sợi nhiễm sắc: Sợi nhiễm sắc gồm chuỗi xoắn kép DNA và protein. DNA chứa các gene mã hóa protein tham gia vào các hoạt động sống của tế bào.
- Nhân con (hạch nhân): Nhân con có hình cầu nằm trong nhân, là nơi tổng hợp rRNA để cấu tạo nên ribosome.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 7 trang 45 SGK Sinh học 10: Hãy tìm những thành phần cấu tạo tương ứng với mỗi chức năng sau:
a) Cho các phân tử nhất định đi vào và đi ra khỏi nhân.
b) Bao bọc và bảo vệ nhân.
c) Chứa chất di truyền.
Trả lời:
a) Cho các phân tử nhất định đi vào và đi ra khỏi nhân: lỗ màng nhân.
b) Bao bọc và bảo vệ nhân: màng nhân.
c) Chứa chất di truyền: sợi nhiễm sắc.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 5 trang 45 SGK Sinh học 10: Những đặc điểm nào của màng nhân phù hợp với chức năng bảo vệ và kiểm soát trao đổi các chất với tế bào chất?
Trả lời:
Đặc điểm của màng nhân phù hợp với chức năng bảo vệ và kiểm soát trao đổi các chất với tế bào chất:
- Màng nhân là màng kép bao bọc, ngăn cách các thành phần khác của nhân với tế bào chất → phù hợp với chức năng bảo vệ.
- Trên màng nhân có các lỗ màng nhân nhỏ cho phép cả các phân tử lớn như RNA, protein đi qua đồng thời lớp màng ngoài có những phần kết nối trực tiếp với lưới nội chất → phù hợp với chức năng kiểm soát trao đổi các chất với tế bào chất.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 6 trang 45 SGK Sinh học 10: Tại sao nói nhân là trung tâm điều khiển các hoạt động sống của tế bào?
Trả lời:
Nhân có các sợi nhiễm sắc chứa DNA. Những thông tin trên DNA sẽ được phiên mã thành các phân tử RNA và được đưa ra khỏi nhân để tham gia tổng hợp protein –
phân tử giữ chức năng cấu trúc và vận hành các hoạt động sống của tế bào. Bởi vậy, nhân chính là trung tâm điều khiển các hoạt động sống của tế bào.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 3 trang 45 SGK Sinh học 10: Tại sao tế bào hồng cầu người không phân chia được?
Trả lời:
Tế bào hồng cầu của người không phân chia được vì tế bào hồng cầu của người không có nhân. Hồng cầu được sản sinh trong tủy đỏ xương.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 4 trang 45 SGK Sinh học 10: Đặc điểm của nhân là cơ sở cho lĩnh vực công nghệ sinh học nào?
Trả lời:
Đặc điểm của nhân là cơ sở cho lĩnh vực công nghệ nhân bản vô tính. Nhân bản vô tính (hay còn gọi là tạo dòng vô tính) là quá trình tạo ra một một tập hợp các cơ thể giống hệt nhau về mặt di truyền và giống bố (hoặc mẹ) ban đầu bằng phương thức sinh sản vô tính.
IV. TẾ BÀO CHẤT
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 8 trang 46 SGK Sinh học 10: Nêu các thành phần chủ yếu của tế bào chất.
Trả lời:
Các thành phần chủ yếu của tế bào chất gồm:
- Bào tương: chứa nước, các chất vô cơ khác và các phân tử sinh học như enzyme, carbohydrate, acid hữu cơ,…
- Các bào quan: có cấu trúc đặc trưng và thực hiện những chức năng nhất định trong tế bào.
- Bộ khung tế bào: là hệ thống vi mạng, vi sợi, sợi trung gian và vi ống kết nối với nhau có vai trò chính trong việc nâng đỡ, duy trì hình dạng tế bào, neo giữu các bào quan và các enzyme.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 9 trang 46 SGK Sinh học 10: Tại sao bào tương là nơi diễn ra các phản ứng hóa học và là môi trường cho sự vận chuyển các chất vào các bào quan?
Trả lời:
- Bào tương là nơi diễn ra các phản ứng hóa học vì bào tương chứa đầy đủ môi trường và nguyên liệu cho các phản ứng hóa học như nước, các chất vô cơ khác, các phân tử sinh học như enzyme, carbohydrate, acid hữu cơ,…
- Bào tương là môi trường cho sự vận chuyển các chất vào các bào quan vì bào tương là môi trường xung quanh các bào quan, các chất đi ra và vào các bào quan đều đi qua bào tương.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 10 trang 46 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.7 và nêu hình dạng và các thành phần cấu tạo của ti thể.
Trả lời:
- Hình dạng của ti thể: Ti thể có nhiều hình dạng khác nhau, dài khoảng 0,5 - 10 µm.
- Các thành phần cấu tạo của ti thể:
+ Lớp màng: Ti thể có màng kép. Lớp màng ngoài trơn nhẵn; màng trong của ti thể lõm sâu vào bên trong tạo nên cấu trúc mào, mào là nơi chứa các enzyme của chuỗi electron và tổng hợp ATP.
+ Chất nền: Chất nền ti thể là dịch chứa nhiều enzyme xúc tác cho quá trình hô hấp tế bào, ribosome 70S, DNA, acid hữu cơ,…
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 11 trang 46 SGK Sinh học 10:
DNA của ti thể có đặc điểm gì khác so với DNA nhân?
Trả lời:
Đặc điểm khác của DNA của ti thể so với DNA nhân:
- DNA của ti thể có kích thước nhỏ, dạng vòng còn DNA nhân có kích thước lớn hơn, dạng thẳng.
- DNA của ti thể có khả năng nhân đôi độc lập với hệ DNA của nhân.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 12 trang 46 SGK Sinh học 10: Sự hình thành các mào có ý nghĩa gì đối với hoạt động chức năng của ti thể?
Trả lời:
Ý nghĩa của sự hình thành các mào đối với hoạt động chức năng của ti thể: Mào là những phần lõm ăn sâu vào phía trong của màng trong ti thể - nơi chứa các enzyme của chuỗi truyền electron và tổng hợp ATP của ti thể. Bởi vậy, sự hình thành các mào sẽ giúp làm tăng diện tích màng trong của ti thể, giúp màng trong chứa được nhiều enzyme của chuỗi truyền electron và tổng hợp ATP. Điều đó sẽ giúp đảm bảo hiệu quả thực hiện chức năng hô hấp tế bào tạo ATP của ti thể.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 13 trang 46 SGK Sinh học 10:
Tại sao ti thể có thể tự tổng hợp một số protein của nó?
Trả lời:
Ti thể có thể tự tổng hợp một số protein của nó vì trong chất nền của ti thể có chứa DNA mang thông tin mã hóa một số protein, tRNA, rRNA,… của ti thể và có ribosome – bộ máy tổng hợp protein.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 5 trang 46 SGK Sinh học 10: Tại sao các tế bào cơ, tế bào gan có số lượng ti thể (hàng nghìn) cao hơn rất nhiều so với các tế bào khác như tế bào biểu mô ở da, tế bào xương (hàng trăm)?
Trả lời:
Tế bào cơ và tế bào gan có cường độ hoạt động cao hơn tế bào biểu mô ở da và tế bào xương → Tế bào cơ và tế bào gan có nhu cầu sử dụng năng lượng ATP cao hơn.
Mà năng lượng ATP được tạo ra từ quá trình hô hấp tế bào tại ti thể. Do đó, tế bào cơ và tế bào gan sẽ có nhiều ti thể hơn để đáp ứng được nhu cầu năng lượng cao hơn đó.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 14 trang 47 SGK Sinh học 10:
Chức năng của lục lạp là gì?
Trả lời:
Lục lạp là bào quan thực hiện chức năng quang hợp, có khả năng chuyển hoá năng lượng ánh sáng thành năng lượng hoá học.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 15 trang 47 SGK Sinh học 10:
Thành phần cấu tạo nào của lục lạp đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng của lục lạp? Vì sao?
Trả lời:
Thành phần cấu tạo của lục lạp đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng của lục lạp là:
- Thylakoid chứa chất diệp lục có chức năng hấp thụ và chuyển hóa năng lượng ánh sáng.
- Chất nền lục lạp (stroma) chứa các enzyme tham gia vào quá trình cố định CO2
trong quang hợp.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 7 trang 47 SGK Sinh học 10: Dựa vào hình 8.7, 8.8, nêu những đặc điểm cấu tạo giống nhau giữa lục lạp và ti thể?
Trả lời:
Những đặc điểm cấu tạo giống nhau giữa lục lạp và ti thể:
- Đều có màng kép gồm màng trong và màng ngoài.
- Đều có ribosome 70 S và hệ DNA riêng.
- Đều có hệ enzyme synthetase tổng hợp ATP.
Trả lời câu hỏi Tìm hiểu thêm trang 47 SGK Sinh học 10: Theo thuyết tiến hóa nội cộng sinh, ti thể và lục lạp có nguồn gốc từ tế bào nhân sơ cộng sinh trong tế bào nhân thực. Thuyết này dựa trên những đặc điểm giống nhau giữa ti thể, lục lạp và tế bào nhân sơ. Hãy tìm hiểu cấu tạo của ti thể và lục lạp có những đặc điểm gì giống với tế bào nhân sơ.
Trả lời:
Cấu tạo của ti thể và lục lạp có những đặc điểm giống với tế bào nhân sơ:
- DNA của ti thể và lục lạp có dạng mạch vòng, không liên kết với protein.
- Chứa ribosome 70 S.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 8 trang 47 SGK Sinh học 10: Quan sát hình 8.9, phân biệt cấu tạo lưới nội chất hạt và lưới nội chất trơn.
Trả lời:
Phân biệt cấu tạo lưới nội chất hạt và lưới nội chất trơn:
- Lưới nội chất hạt: gồm hệ thống các đường ống có liên kết với màng nhân; trên màng lưới nội chất hạt có các hạt ribosome.
- Lưới nội chất trơn: gồm hệ thống màng dạng ống dẹp thông với lưới nội chất hạt;
trên màng lưới nội chất trơn hầu như không có các hạt ribosome.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 9 trang 47 SGK Sinh học 10: Tại sao lưới nội chất hạt là nơi sản xuất protein.
Trả lời:
Lưới nội chất hạt là nơi sản xuất protein vì lưới nội chất hạt có chứa ribosome mà ribosome là bào quan diễn ra quá trình tổng hợp protein của tế bào.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 6 trang 48 SGK Sinh học 10: Trong các tế bào sau đây, tế bào nào có lưới nội chất hạt hoặc lưới nội chất trơn phát triển mạnh: tế bào gan, tế bào ở tinh hoàn, tế bào tuyến tụy? Giải thích?
Trả lời:
- Tế bào gan có lưới nội chất trơn phát triển mạnh vì chức năng của lưới nội chất trơn là tham gia tổng hợp lipid, chuyển hóa đường và phân hủy chất độc hại đây cũng là các chức năng chính của gan.
- Tế bào ở tinh hoàn có lưới nội chất trơn phát triển mạnh vì tế bào ở tinh hoàn có chức năng tổng hợp hormone sinh dục có bản chất là steroid (một loại lipid).
- Tế bào tuyến tụy có lưới nội chất hạt phát triển mạnh vì tế bào tuyến tụy cần tổng hợp nhiều protein phù hợp với chức năng tiết hormone (insulin và glucagon tham gia điều hòa lượng đường huyết) và enzyme tiêu hóa.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 7 trang 48 SGK Sinh học 10: Tại sao nói lưới nội chất là nhà máy sản xuất màng cho tế bào?
Trả lời:
Lưới nội chất là nhà máy sản xuất màng cho tế bào vì lưới nội chất có chức năng tổng hợp các hợp chất như lipid, protein, carbohydrate,… mà những chất này đều tham gia để cấu tạo nên màng tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 16 trang 48 SGK Sinh học 10:
Mô tả hoạt động phối hợp của lưới nội chất và bộ máy Golgi.
Trả lời:
Hoạt động phối hợp của lưới nội chất và bộ máy Golgi: Lưới nội chất tổng hợp các chất như protein, lipid, carbohydrate được vận chuyển trong các túi nhỏ hình cầu (túi vận chuyển) đến bộ máy Golgi. Tại bộ máy Golgi, các sản phẩm tổng hợp từ lưới nội chất được sửa đổi, phân loại và đóng gói rồi vận chuyển đến các bào quan hay màng tế bào.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 10 trang 48 SGK Sinh học 10: Dựa vào hình 8.10, mô tả con đường tiết enzyme ở tế bào tuyến tụy.
Trả lời:
Con đường tiết enzyme ở tế bào tuyến tụy: Lưới nội chất tổng hợp nên các loại protein đặc trưng → Các protein này được các túi vận chuyển đưa đến mặt nhập của bộ máy Golgi, tại đây các protein được sửa đổi, phân loại tạo thành các enzyme hoàn chỉnh → Các enzyme sau khi hoàn thiện sẽ được đóng gói trong các túi tiết và đi qua mặt xuất rồi tới màng sinh chất → Màng túi tiết dung hợp với màng sinh chất để tiết các enzyme ra ngoài.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 17 trang 49 SGK Sinh học 10:
Tại sao lysosome tiêu hóa được nhiều phân tử lớn và bào quan? Sự tiêu hóa các bào quan bị hỏng, không cần thiết có ý nghĩa gì đối với tế bào?
Trả lời:
- Lysosome tiêu hóa được nhiều phân tử lớn và bào quan vì lysosome chứa hỗn hợp các enzyme thủy phân có khả năng phân giải các phân tử lớn và bào quan.
- Sự tiêu hoá các bào quan bị hỏng, không cần thiết có ý nghĩa như nhà máy tái chế
“rác thải” giúp dọn sạch tế bào đồng thời lấy những gì có thể tái sử dụng và đào thải chất thải xuất ra ngoài tế bào.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 8 trang 49 SGK Sinh học 10: Vì sao tế bào bạch cầu có thể “ăn” được vi khuẩn?
Trả lời:
Tế bào bạch cầu có thể “ăn” được vi khuẩn vì tế bào bạch cầu có chứa nhiều lysosome – bào quan chứa nhiều enzyme thủy phân có thể phân giải các vi sinh vật gây bệnh.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 18 trang 50 SGK Sinh học 10:
Nêu vai trò của không bào trung tâm.
Trả lời:
Vai trò của không bào trung tâm:
- Đóng vai trò cân bằng lượng nước trong tế bào.
- Là nơi chứa các chất dự trữ như protein, acid hữu cơ, đường, muối khoáng hoặc chứa chất thải hay sắc tố (đỏ, tím, xanh dương).
Trả lời câu hỏi Vận dụng 9 trang 50 SGK Sinh học 10: Màu đỏ của cánh hoa hay màu tím của một số loại quả là do đâu?
Trả lời:
Màu đỏ của cánh hoa hay màu tím của một số loại quả là do không bào ở các tế bào đó có chứa các sắc tố đỏ hay tím tương ứng.
Trả lời câu hỏi Vận dụng 10 trang 50 SGK Sinh học 10: Tại sao màng sinh chất của nguyên sinh vật sống trong môi trường nước ngọt không bị vỡ khi có lượng lớn nước đi vào trong tế bào?
Trả lời:
Màng sinh chất của nguyên sinh vật sống trong môi trường nước ngọt không bị vỡ khi có lượng nước lớn đi vào trong tế bào vì nguyên sinh vật sống trong môi trường nước ngọt có không bào co bóp làm nhiệm vụ điều hoà áp suất thẩm thấu của tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 19 trang 50 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.14, mô tả cấu tạo peroxisome.
Trả lời:
Cấu tạo peroxisome:
- Là bào quan có màng đơn, trên màng có protein màng.
- Bên trong peroxisome chứa các enzyme chuyển hydrogen từ các chất khác nhau như chất độc, alcohol đến oxygen tạo ra H2O2, sau đó được enzyme khác phân giải thành nước và oxygen. Ở tế bào thực vật, bào quan này còn chứa enzyme phân giải acid béo thành phân tử nhỏ hơn rồi chuyển đến ti thể.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 20 trang 50 SGK Sinh học 10:
Tại sao nói peroxisome là bào quan chuyên oxi hóa?
Trả lời:
Peroxisome là bào quan chuyên oxi hoá vì peroxisome chứa enzyme oxi hoá - các enzyme chuyển đổi hydrogen từ các chất khác nhau (chất độc, alcohol) đến oxygen tạo hydrogen peroxide (H2O2), sau đó enzyme khác phân giải hydrogen peroxide (H2O2) thành nước và oxygen.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 21 trang 50 SGK Sinh học 10:
Tại sao tế bào không bị độc do sản phẩm của quá trình oxi hóa (H2O2)?
Trả lời:
Tế bào không bị độc do sản phẩm của quá trình oxi hóa (H2O2) vì tế bào có bào quan peroxisome – bào quan chứa các enzyme phân giải H2O2 thành nước và oxygen.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 22 trang 51 SGK Sinh học 10:
Vai trò của ribosome là gì?
Trả lời:
Vai trò của ribosome: Ribosome là nơi diễn ra quá trình tổng hợp protein của tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 23 trang 51 SGK Sinh học 10:
Hãy kể một số bào quan có ribosome?
Trả lời:
Một số bào quan có ribosome trong tế bào: Lưới nội chất hạt, ti thể, lục lạp.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 24 trang 51 SGK Sinh học 10:
Ribosome gắn trên màng lưới nội chất có ý nghĩa gì đối với việc thực hiện chức năng của lưới nội chất.
Trả lời:
Ribosome trên lưới nội chất là nơi giúp lưới nội chất thực hiện chức năng tổng hợp các loại protein.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 25 trang 51 SGK Sinh học 10:
Mô tả cấu trúc của ribosome.
Trả lời:
Cấu trúc của ribosome:
- Là bào quan không có màng bao bọc.
- Mỗi ribosome được cấu tạo bởi 2 tiểu đơn vị có kích thước khác nhau: tiểu đơn vị lớn và tiểu đơn vị nhỏ. Bình thường 2 tiểu đơn vị này tách rời nhau ra, chỉ khi thực hiện chức năng tổng hợp protein thì mới gắn với nhau.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 26 trang 51 SGK Sinh học 10:
Trung thể tham gia vào quá trình nào của tế bào động vật và có vai trò gì trong quá trình này?
Trả lời:
- Trung thể tham ra vào quá trình phân bào (nguyên phân, giảm phân) của tế bào động vật.
- Vai trò của trung thể trong phân bào: Trung tử phát triển thành thoi vô sắc đính với nhiễm sắc thể tại tâm động, giúp nhiễm sắc thể phân li về 2 cực của tế bào.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 27 trang 51 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.16 và mô tả cấu tạo của trung thể.
Trả lời:
Cấu tạo của trung thể:
- Mỗi trung thể gồm hai trung tử nằm vuông góc với nhau. Mỗi trung tử gồm nhiều bộ ba vi ống xếp thành vòng.
- Xung quanh trung tử có chất quan trung tử.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 28 trang 51 SGK Sinh học 10:
Thành phần cấu tạo nào của trung thể đóng vai trò quan trọng trong sự phân chia tế bào?
Trả lời:
Thành phần cấu tạo của trung thể đóng vai trò quan trọng trong sự phân chia tế bào là các vi ống. Trong quá trình phân bào, các vi ống này phát triển thành thoi phân bào giúp các nhiễm sắc thể có thể di chuyển.
Trả lời câu hỏi Hình thành kiến thức, kĩ năng 29 trang 52 SGK Sinh học 10:
Quan sát hình 8.17, nêu các thành phần cấu tạo của bộ khung tế bào và chức năng của chúng.
Trả lời:
- Thành phần cấu tạo của bộ khung tế bào: Vi sợi, sợi trung gian, vi ống.
- Chức năng của bộ khung tế bào: nâng đỡ, duy trì hình dạng của tế bào và tham gia sự vận động của tế bào. Ngoài ra, sợi trung gian còn có chức năng neo giữ các bào quan và vi ống tham gia vận chuyển bào quan.
Trả lời câu hỏi Luyện tập 11 trang 52 SGK Sinh học 10: Nêu cấu trúc và chức năng của các thành phần cấu tạo tế bào động vật và tế bào thực vật theo gợi ý bảng như 8.1.
Trả lời:
Thành phần cấu tạo Tế bào động vật Tế bào thực vật
Thành phần giống nhau
Màng sinh chất
Cấu tạo
- Được cấu tạo từ 2 thành phần chính là lớp kép phospholipid và protein (protein bám màng và protein rìa màng).
Chức năng
- Bao bọc và bảo vệ toàn bộ cấu trúc bên trong tế bào;
kiểm soát các chất đi ra, đi vào tế bào; truyền tin tế bào;…
Tế bào chất Cấu tạo - Gồm bào tương, các bào quan, bộ khung tế bào.
Chức năng - Là nơi diễn ra hầu hết các hoạt động sống của tế bào.
Nhân Cấu tạo
- Màng nhân có màng kép, chất nhân (chứa các sợi nhiễm sắc và nhiều phân tử khác như enzyme, RNA, nucleotide,…) và nhân con.
Chức năng - Là trung tâm điều khiển các hoạt động sống của tế bào.
Ti thể
Cấu tạo
- Có màng kép (màng ngoài trơn nhẵn, màng trong gấp nếp) và chất nền (chứa hệ enzyme tham gia quá trình hô hấp tế bào, DNA, ribosome,…).
Chức năng - Tham gia hô hấp tế bào, tạo phần lớn ATP cho hoạt động sống của tế bào.
Ribosome Cấu tạo
- Không có màng bao bọc, được cấu tạo từ rRNA và protein, gồm 2 tiểu phần (tiểu phần lớn và tiểu phần nhỏ).
Chức năng - Là nơi diễn ra quá trình tổng hợp protein.
Bộ máy Golgi
Cấu tạo - Gồm hệ thống các túi dẹt song song nhưng tách rời nhau.
Chức năng
- Sửa đổi, phân loại, đóng gói và vận chuyển các sản phẩm tổng hợp từ lưới nội chất đến các bào quan khác hay xuất ra màng.
Lưới nội chất
Cấu tạo
- Lưới nội chất trơn: là hệ thống xoang ống, không có ribosome trên màng.
- Lưới nội chất hạt: thông với màng nhân, có nhiều ribosome trên màng.
Chức năng - Là nơi sản xuất và vận chuyển các phân tử protein, lipid và là “nhà máy” sản xuất màng của tế bào.
Peroxisome
Cấu tạo - Có một lớp màng, chứa enzyme phân giải H2O2, lipid, các chất độc.
Chức năng - Tham gia phân giải chất độc, acid béo để bảo vệ tế bào.
Lysosome
Cấu tạo - Là bào quan dạng túi, màng đơn, chứa các enzyme thủy phân.
Chức năng
- Có chức năng phân hủy các tế bào già, các tế bào bị tổn thương không còn khả năng phục hồi cũng như các bào quan đã già và các đại phân tử như protein, axit nucleotit, cacbohidrat và lipid,…
Thành phần khác nhau
Trung thể
Cấu tạo
Trung thể gồm hai trung tử nằm vuông góc với nhau, gồm nhiều bộ ba vi ống xếp thành vòng.
Không có
Chức năng
Là bào quan hình thành nên thoi phân bào giúp NST di chuyển khi tế bào phân chia.
Không bào
Cấu tạo
- Có ở một số động vật, thước có kích thước nhỏ.
- Là bào quan có màng đơn, có không bào trung tâm có kích thước lớn.
Chức năng
- Giữ chức năng tiêu hóa thức ăn hoặc co bóp làm nhiệm vụ điều hòa áp suất thẩm thấu của tế bào.
- Điều chỉnh lượng nước trong tế bào, dự trữ các chất.
Lục lạp
Cấu tạo
Không có - Có màng kép; bên trong lục lạp có hệ thống các thylakoid chứa sắc tố;
stroma của lục lạp chứa hệ
enzyme, DNA và
ribosome.
Chức năng - Là bào quan thực hiện
chức năng quang hợp.
Thành tế bào
Cấu tạo Không có - Cấu tạo chủ yếu từ các bó sợi cellulose.
Chức năng
- Làm nhiệm vụ bảo vệ, tạo hình dạng đặc trưng, điều chỉnh lượng nước đi vào tế bào.
Khung xương tế bào
Cấu tạo
- Là hệ thống mạng vi sợi, sợi trung gian, vi ống kết nối với nhau.
Không có
Chức năng
- Nâng đỡ, duy trì hình dạng tế bào, tham gia sự vận động của tế bào, sợi trung gian neo giữ các bào quan, vi ống tham gia vận chuyển bào quan.
Chất nền ngoại bào
Cấu tạo
- Gồm chủ yếu các phân tử protein như collagen, proteoglycan,…
Không có
Chức năng
- Giúp các tế bào liên kết với nhau và tham gia vào quá trình truyền tin.
Báo cáo thực hành làm tiêu bản và quan sát tế bào thực vật trang 53 SGK Sinh học 10: Vẽ và mô tả hình dạng, cấu tạo tế bào và các bào quan của các tế bào lá mà em đã quan sát.
Trả lời:
Hình dạng tế bào lá rong đuôi chồn
- Mô tả hình dạng, cấu tạo: Tế bào lá rong đuôi chồn có hình đa giác, xếp sát nhau, bên trong tế bào chứa nhiều lục lạp.
- Các bào quan quan sát được: Lục lạp.
Báo cáo thực hành làm tiêu bản và quan sát tế bào động vật trang 54 SGK Sinh học 10:
• Vẽ và mô tả hình dạng, cấu tạo của tế bào niêm mạc miệng mà em đã quan sát.
• So sánh hình dạng, cấu tạo tế bào thực vật và động vật mà em quan sát được.
Trả lời:
• Vẽ và mô tả hình dạng, cấu tạo của tế bào niêm mạc miệng mà em đã quan sát.
Hình dạng tế bào niêm mạc miệng
- Mô tả hình dạng và cấu tạo: có hình dạng khác nhau không đều; cấu tạo quan sát được là màng sinh chất, tế bào chất, nhân.
• So sánh hình dạng, cấu tạo tế bào thực vật và động vật mà em quan sát được.
Tế bào lá rong đuôi chồn Tế bào niêm mạc miệng - Có hình dạng đa giác, tương đối đồng đều. - Có hình dạng khác nhau không đều.
- Có thành tế bào, lục lạp. - Không có thành tế bào, lục lạp.
