TRƯỜNG THPT BÌNH CHÁNH TỔ NGỮ VĂN
Đọc văn
TỰ TÌNH
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, Trơ cái hồng nhan với nước non.
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh,
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn, Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám.
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, Mảnh tình san sẻ tí con con!
Nội dung bài học “ Tự Tình”
I. Tìm hiểu chung
II. Đọc hiểu văn bản
III. Tổng kết
IV. Luyện tập và dặn dò
I.Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
a. Cuộc đời:
- Hồ Xuân Hương, sinh vào khoảng thế kỉ XVIII.
- Quê: Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, Nghệ An, sống chủ yếu ở kinh thành Thăng Long
- Đi nhiều nơi – thân thiết với nhiều danh sĩ - Cuộc đời, tình duyên nhiều éo le, ngang trái.
I. Tìm hiểu chung
b. Sự nghiệp sáng tác:
- Sáng tác cả chữ Hán và chữ Nôm nhưng thành công ở chữ Nôm.
+ Tập Lưu hương kí (phát hiện 1964) gồm 24 bài chữ Hán và 26 bài chữ Nôm
- Thơ HXH là thơ của phụ nữ viết về phụ nữ, trào phúng mà trữ tình, đậm chất dân gian từ đề tài, cảm hứng ngôn từ và hình
tượng.
→ được mệnh danh là “ bà chúa thơ Nôm”.
+ Thơ chữ Hán: trên dưới 40 bài tương truyền là của bà.
2. Tác phẩm:
- Thể loại: thơ Nôm Đường luật (Thất ngôn bát cú) - Nhan đề:
=> Tự tình: thuật kể nỗi lòng mình
- Kết cấu: Theo mạch cảm xúc tâm trạng nhân vật trữ tình: Buồn tủi xót xa (4 câu đầu); phẫn uất trước duyên phận (2 câu tiếp); nỗi đau thân phận (2 câu cuối).
→ Giọng điệu trữ tình thống thiết.
- Bài Tự tình (II): nằm trong chùm thơ Tự tình (gồm 3 bài)
I. Tìm hiểu chung
II. Đọc - hiểu văn bản:
1. Hai câu đề: Nỗi niềm buồn tủi
- Thời gian: đêm khuya
– Không gian vắng vẻ với bước đi dồn dập của thời gian
“tiếng trống canh dồn”
→ Tâm trạng cô đơn, tủi hổ của Hồ Xuân Hương.
- Trơ: đặt đầu câu (đảo ngữ) → nhấn mạnh sự tủi hổ, bẽ bàng (về cái hồng nhan thật rẻ rúng, vô nghĩa, vô duyên.)
II. Đọc - hiểu văn bản:
2. Hai câu đề: Nỗi niềm buồn tủi
Trơ /(cái) Hồng nhan / (với) Nước non
+ Nhịp:1/3/3 + đảo ngữ + đối lập: nhấn mạnh sự dằn vặt,
biểu hiện sự bẽ bàng của duyên phận đồng thời thể hiện sự bền gan thách đố cùng số phận.
→ Hai câu thơ diễn tả cao độ sự cô đơn, lẻ loi.
II. Đọc - hiểu văn bản:
3. Hai câu thực: Cảnh và tình
• Uống rượu giải sầu →“say lại tỉnh”: Cảm nhận sâu sắc sự cô đơn, trơ trọi của bản thân
Vầng trăng Con người
Khao khát hạnh phúc
Bóng xế, khuyết chưa
tròn
Tuổi xuân trôi qua mà chưa có hạnh phúc
Càng cảm thấy đơn độc, nỗi sầu càng thê thảm.
Hai câu thơ làm nổi bật tình cảnh của Xuân Hương.
Biểu tượng của hạnh phúc
• Cách sắp xếp (đảo ngữ):
+ danh từ - định từ - danh từ chỉ loại Rêu từng đám
Đá mấy hòn
+ Động từ mạnh - Bổ ngữ: Xiên ngang, đâm toạc
=>Tạo âm hưởng mạnh cho câu thơ, tô đậm hình tượng thơ:
Thiên nhiên quẫy đạp mạnh mẽ.
Tâm trạng buồn, phẫn uất nhưng nhìn cảnh vật đầy sức sống bằng con mắt yêu đời
Nổi bật bản lĩnh, cá tính mạnh mẽ, sức sống mãnh liệt của Xuân Hương, đồng thời thấy được tài năng sử dụng từ của bà.
II. Đọc - hiểu văn bản:
3. Hai câu luận: Nỗi niềm phẫn uất
II. Đọc - hiểu văn bản:
4. Hai câu kết: Tiếng than thân
• Ngán: ngán nỗi đời éo le, bạc bẽo - Xuân
+ Mùa xuân: đi rồi trở lại theo quy luật tạo hóa.
+ Tuổi xuân: tàn phai nhưng tình yêu không đến.
- Lại: điệp từ → Tiếng thở dài chua chát nặng nề, ngao ngán
- Mảnh tình (bé) – (lại) san sẻ - tí (ít ỏi) – con con → Thủ pháp nghệ thuật tăng tiến làm nổi bật sự xót xa, cay đắng cho số phận.
Vừa thách thức, gắng gượng vươn lên nhưng vẫn rơi vào bi kịch
Tính khái quát cao, đó là nỗi lòng người phụ nữ trong xã hội xưa.
Giá trị nhân văn sâu sắc, thấm thía.
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, Mảnh tình san sẻ tí con con!
III. Tổng kết
- Về nội dung: Bài thơ làm nổi bật bi kịch và khát vọng sống, hạnh phúc của HXH; mang nỗi buồn nhưng tạo sự cảm thông với số phận éo le, bất hạnh.
- Về nghệ thuật: Từ ngữ thuần việt giản dị mà đặc sắc, hình ảnh chọn lọc, gợi cảm để diễn tả các biểu hiện phong phú, tinh tế của tâm trạng.
IV. Luyện tập củng cố
1.Ý nghĩa nhân văn toát lên từ bài thơ là gì?
2. Từ ngữ, hình ảnh nào để lại cho em nhiều ấn tượng nhất, hãy phân tích để thấy được tài năng của nữ sĩ họ Hồ?
5. Dặn dò
- Học thuộc lòng bài thơ Tự tình (bài II) và cảm nhận vẻ đẹp của bài thơ.
- Chuẩn bị bài mới: Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến
