CƠ QUAN SINH SẢN

(1)

CƠ QUAN SINH SẢN

(HOA)

CƠ QUAN SINH SẢN

(HOA)

Trần Thị Thanh Hương

Khoa Khoa học

Trần Thị Thanh Hương

Khoa Khoa học

Chương IV

(2)

Một số khái niệm

Ngành hạt kín đặc trưng bởi tính chất hạt được giấu kín trong quả

Hạt được phát triển từ noãn, ở hạt kín lá noãn đã khép kín lại tạo thành nhụy trong chứa noãn

Xung quanh các lá noãn và nhị có tập hợp

một số lá biến thái và hình thành quan sinh

sản mới là hoa

(3)

HOA

Hoa là một chồi rút ngắn, sinh trưởng có hạn, có mang các lá biến thái tham gia vào quá trình sinh sản đó là nhị hoa và nhụy hoa, các lá không tham gia vào quá trình sinh sản đó là lá đài và tràng để tạo thành bao hoa.

Hoa thường mọc ra từ nách một lá gọi là

lá bắc

(4)

Các thành phần của hoa

Một hoa điển hình gồm các thành phần sau:

Cuống hoa (cành mang hoa): dài hay ngắn tùy hoa, gắn vào thân, cành, có hoa không có cuống.

Đế hoa: nơi mang các thành phần của hoa. Có nhiều hình dạng khác nhau như lồi, phẳng, lõm.

Bao hoa: có 2 phần: Vòng ngoài: lá đài

Vòng trong: tràng hoa (cánh hoa)

Nhị: nơi tạo ra giao tử đực

Nhụy: nơi tạo ra giao tử cái

Tuyến mật: ở vị trí khác nhau trên một hoa

(5)

Cánh hoa

Nuốmnhụy

Vòi nhụy Bao

phấn Chỉ nhị

Lá đài Đế hoa

Cuống hoa

Nhụy hoa Nhị

hoa

Bầu nhụy Noãn

Các thành phần của hoa

(6)

Sự phân tính

Hoa lưỡng tính: mang cả nhị và nhụy

Hoa đơn tính: chỉ mang nhị hay nhụy

Cây mang hoa lưỡng tính gọi là cây lưỡng tính

Cây mang hoa đơn tính gọi là cây đơn tính, gồm 2 loại:

¾ Nếu mang cả hoa đực và hoa cái gọi là cây đơn tính cùng gốc. Ví dụ: Bí, mướp, ngô...

¾ Nếu chỉ mang hoa đực hay hoa cái, gọi là cây đơn tính khác gốc. Ví dụ: gai, chà là...

Cây mang cả hoa lưỡng tính, cả hoa đực và hoa cái gọi là cây đa tính. Ví dụ: đu đủ, chuối

(7)

Sự phân tính

Hoa đơn tính cái

Hoa lưỡng tính

Hoa đơn tính đực

Cây lưỡng tính Cây đơn tính

cùng gốc Cây đơn tính

khác gốc Cây đa tính

(8)

Đối xứng của hoa

Đối xứng qua 1 trục = đối xứng tỏa tròn = đối xứng phóng xạ

Đó là các hoa đều. Ký hiệu: ½ Ví dụ: Hoa dâm bụt, hoa sứ...

Đối xứng qua một mặt phẳng

Đó là các hoa không đều. Ký hiệu: ↑ Ví dụ: Hoa đậu, phượng, me...

Hoa không có mặt phẳng đối xứng

Ví dụ: Hoa thuộc họ Mì tinh (chuối hoa, lá dong...)

(9)

Đối xứng của hoa

Đối xứng tỏa tròn

Đối xứng qua một mặt phẳng

(10)

Sự sắp xếp các thành phần của hoa

Xếp xoắn ốc: đây là kiểu sơ khai nhất, các thành phần của hoa đều xếp xoắn ốc

Ví dụ: Hoa sen

Xếp xoắn vòng: Cánh hoa và lá đài xếp vòng. Nhị, nhụy xếp xoắn ốc.

Ví dụ: Ngọc lan, Mãng cầu

Xếp vòng: đây là kiểu tiến hóa nhất. Các thành phần xếp vòng với số lượng vòng thường nhất định:

5 vòng hoặc 4 vòng.

(11)

Các loại hoa

Gọi tên theo số lượng các thành phần hoa

Hoa mẫu 3: các thành phần của hoa là 3 và bội số của 3. Đặc trưng cho hoa của cây 1 lá mầm

Hoa mẫu 4: các thành phần của hoa là 4 và bội số của 4. Đặc trưng cho hoa của cây 2 lá mầm

Hoa mẫu 5: các thành phần của hoa là 5 và

bội số của 5. Đặc trưng cho hoa của cây 2 lá

mầm

(12)

Cấu tạo hoa

Đế hoa

Bao hoa

Nhị

Nhụy

Tuyến mật

(13)

Đế hoa

Là phần cuối của cuống hoa, phình to ra, mang bao hoa và các bộ phận sinh sản

Ở những dạng còn nguyên thủy, đế hoa thường dài, có hình nón. Ví dụ: hoa ngọc lan ta

Trong quá trình phát triển, đế hoa thu ngắn lại

thành đế phẳng hoặc lõm thành hình chén. Ví

dụ: hoa hồng

(14)

Bao hoa (P: Perigonium)

Gồm có lá đài và cánh hoa. Có các loại sau:

Hoa có bao hoa kép: lá đài và cánh hoa khác nhau.

Đặc trưng cho hoa của cây 2 lá mầm

Hoa có bao hoa đơn: lá đài và cánh hoa hoàn toàn giống nhau.

Đặc trưng cho hoa của cây 1 lá mầm

Hoa vô cánh: bao hoa chỉ có 1 vòng lá đài Ví dụ: Bông giấy, Antigon

Hoa trần: không có bao hoa Ví dụ: Họ tiêu Piperaceae

(15)

Lá đài (K: Calyx)

Là vòng ngoài của bao hoa, có thể rời hay hợp

Thường nhỏ hơn cánh hoa, có vai trò bảo vệ hoa khi còn nụ

Có thể rụng khi hoa nở, thông thường rụng cùng với cánh hoa, hoặc rụng trước cánh hoa (Ví dụ: Hoa sen).

Đôi khi lá đài còn tồn tại và phát triển cùng với quả (Ví dụ: Cà chua, ớt,...)

Đài có thể biến thành lông (Ví dụ: Họ cúc) hoặc biến thành cánh (Ví dụ: Quả dầu)

Ở một số cây thuộc họ bông (Malvaceae), ngoài lá đài còn có thêm đài phụ. Ký hiệu: k. Ví dụ: Dâm bụt, đậu bắp...

(16)

Cánh hoa (C: Corolla)

Là vòng trong của bao hoa, có thể rời hay hợp

Thường lớn hơn lá đài

Có vai trò bảo vệ cho nhị và nhụy, hấp dẫn sâu bọ giúp cho sự truyền phấn

Cánh hợp có nhiều kiểu: hình ống, hình

phểu, hình chuông, hình thìa lìa…

(17)

Các kiểu hoa cánh hợp

Cánh hợp hình chuông Cánh hợp hình thìa lìa

Cánh hợp hình ống Cánh hợp hình phểu

(18)

Tiền khai hoa

Là thứ tự sắp xếp của cánh hoa và lá đài trước khi hoa nở

Tiền khai hoa xoắn ốc. Ví dụ: Hoa sen, hoa quỳnh...

Tiền khai hoa van. Ví dụ: Hoa huệ, hoa cải...

Tiền khai hoa vặn. Ví dụ: Hoa dâm bụt, hoa sứ...

Tiền khai hoa lợp. Ví dụ: Hoa mận, ổi…, lá đài của hoa thuốc lá

Tiền khai hoa nanh sấu. Ví dụ: Hoa mù u, bồ hòn

Tiền khai hoa thìa. Ví dụ: Cây thuộc họ đậu (Fabaceae), phân họ vang: Caesalpinioideae

Tiền khai hoa cờ. Ví dụ : Cây thuộc họ đậu (Fabaceae), phân họ cánh bướm (Faboideae)

(19)

Tiền khai hoa van Vặn Lợp Nanh sấu Cờ

(20)

Nhị (A: Androecium)

Hình thái nhị

¾ Chỉ nhị

¾ Bao phấn

¾ Chung đới

Cấu tạo bao phấn

Cấu tạo hạt phấn

(21)

Hình thái nhị

Chỉ nhị: có thể dài hay ngắn, rời hay hợp

Bao phấn: có màu vàng, gồm 2 mặt: Mặt trước chỉ thấy bao phấn, mặt sau thấy chung đới

Bao phấn có thể gồm 1 hay 2 nửa bao phấn, mỗi nửa bao phấn (hay túi phấn) có 2 ô chứa nhiều hạt phấn (n). Nếu bao phấn không chứa hạt phấn được gọi là nhị lép.

Ở mặt trước của bao phấn có đường khai bao phấn

Bao phấn có thể đính gốc hay bao phấn đính lưng (thường gặp ở lúa, ngô)

Chung đới: là phần kéo dài của chỉ nhị vào trong bao phấn, nó ngăn cách giữa 2 nửa bao phấn

(22)

Cấu tạo bao phấn

Cắt ngang bao phấn non, mỗi bao phấn gồm 1 hay 2 nửa bao phấn, mỗi nửa bao phấn (hay túi phấn) có 2 ô, khi hạt phấn chín thì 2 ô thông nhau

Từ ngoài vào trong gồm:

¾ Biểu bì: có cutin mỏng, nhiều khí khổng, gần đường khai bao phấn tế bào biểu bì rất lớn.

¾ Tầng cơ: một lớp tế bào, mặt trong và mặt bên có nhiều dãi nhỏ bằng chất gỗ nên khi hoa nở tầng cơ co lại khiến bao phấn nứt ra

¾ Tầng nuôi dưỡng: gồm những tế bào tích trữ nhiều dưỡng liệu để nuôi hạt phấn.

¾ Tế bào mẹ của hạt phấn (2n) ở tâm của môi ô, sẽ giảm phân cho 4 hạt phấn (n)

(23)

Cấu tạo bao phấn cắt ngang

Bao phấn

phấnHạt phấnTúi

Bao phấn Chỉ nhị

Cấu tạo của bao phấn

Tầng nuôi dưỡng 2 nửa bao phấn

Biểu bì Tầng cơ

Hạt phấn

(24)

Cấu tạo hạt phấn

Hạt phấn non (n) cấu tạo bởi một tế bào

Hạt phấn trưởng thành (n) cấu tạo bởi 2 tế bào: tế bào lớn và tế bào nhỏ.

Bên ngoài hạt phấn được bao bọc bằng hai lớp màng:

¾ Lớp màng ngoài: dày, cứng, có thể có gai

¾ Lớp màng trong: mỏng và mềm

Tại lỗ nảy mầm chỉ thường chỉ có màng trong

Bên trong hạt phấn chứa 2 tế bào:

¾ Tế bào ống: Tế bào lớn

¾ Tế bào sinh dục: Tế bào nhỏ

(25)

Sự hình thành và cấu tạo hạt phấn

Hình chụp

Giảm

phân I Giảm Vách tiêu biến

phân II

Tế bào mẹ hạt phấn

(2n)

Hạt phấn đơn bội

Nhân tế bào sinh dục Nhân tế bào

ống

Lỗ nảy mầm

Lớp màng trong vách mỏng

Hạt phấn trưởng thành

Lớp màng ngoài vách dày

(26)

Nhụy (G: Gynoecium)

Hình thái

Số lượng lá noãn

Số ô của bầu

Vị trí của bầu

Cấu tạo của noãn

Cách đính noãn

Sự hình thành và cấu tạo của túi phôi

(27)

Hình thái nhụy

Nằm chính giữa hoa, do một hay nhiều lá đặc

biệt cuộn lại bên trong mang noãn gọi là lá noãn

hay tâm bì

(28)

Hình thái nhụy

Nằm chính giữa hoa, do một hay nhiều lá đặc biệt cuộn lại bên trong mang noãn gọi là lá noãn hay tâm bì

Nhụy được cấu tạo bởi 3 phần:

Nuốm nhụy (Stigmate): nằm trên cùng, có nhiều lông tiết, tiết ra đường và kích thích tố sinh trưởng

Vòi nhụy (Style): là ống dài, ngắn, rời hay hợp. Giữa vòi nhụy có nhu mô dẫn đường gồm các tế bào dài

Bầu nhụy (Ovary): Phần tận cùng, tròn hay dẹp do các lá noãn họp lại. Cắt ngang bầu nhụy thấy lớp biểu bì ngoài và biểu bì trong có lớp cutin mỏng, giữa là nhu mô chứa các bó mạch với libe ngoài, gỗ trong.

Bên trong mang noãn.

(29)

Cấu tạo của nhụy

Vỏ noãn 2 nhân

phụ (n) Phôi tâm Nuốm nhụy

Vòi nhụy

Bầu nhụy

Noãn Noãn cầu

(n)

(30)

Số lượng lá noãn

Số lượng lá noãn thay đổi tùy loài

Ở các loài ít tiến hóa như Sứ, Mãng cầu số lượng lá noãn nhiều và xếp xoắn ốc

Ở các loài tiến hóa thì số lá noãn giảm đi dần

còn 3, 4, 5 và thậm chí 1 như ở hoa đậu

(31)

Số ô của bầu

Khoang bầu có thể có 1 ô hay nhiều ô

Nếu vách bầu có những phần đi sâu vào bên trong thì sẽchia khoang bầu thành nhiều ô. Những phần vách đó chính là vách ngăn giữa các lá noãn → số ô của bầu thường tương ứng với số lá noãn

Nếu vách bầu không có những phần ăn sâu vào thì bầu có 1 ô

Nếu vách ngăn giữa các lá noãn tiêu biến đi, nhưng ở giữa bầu vẫn còn lại 1 trụ do các mép lá noãn mang giá noãn tạo thành → bầu 1 ô

Nếu bộ nhụy chỉ có 1 lá noãn → bầu 1 ô

(32)

Số ô của bầu

Ô

Noãn

Ô Ô

Trụ trung tâm Vách Noãn

bầu

A. Bầu 1 ô B. Bầu 2 ô C. Bầu 3 ô D. Bầu 4 ô E. Bầu 5 ô

(33)

Vị trí của bầu

Bầu trên = bầu thượng. Ví dụ: Hoa hồng

Bầu giữa = bầu trung. Ví dụ: Mua, bạch đàn...

Bầu dưới =bầu hạ. Ví dụ: Sim, Cúc, Ổi, Mận...

Bầu giữa

Bầu trên Bầu dưới

(34)

Cấu tạo của noãn

Là một khối đa bào có hình trứng, đôi khi hình cầu hoặc hình thận

Nơi noãn đính vào vách bầu gọi là giá noãn

Mồi noãn gồm 2 phần:

Cán noãn: có thể dài hay ngắn, giúp noãn đính vào giá noãn, bên trong chứa bó mạch, tận cùng bó mạch là hợp điểm, nơi bó mạch chia 2 nhánh đi vào 2 bên noãn

Thân noãn: là một khối tế bào nhỏ gọi là phôi tâm, có lớp vỏ noãn bao bên ngoài

¾ Vỏ noãn: thường có 2 lớp vỏ (có thể có 1, 2, 3 hoặc không có lớp vỏ nào). Vỏ noãn thường để hở một lỗ nhỏ ở phía đỉnh gọi là lỗ noãn

¾ Phôi tâm: chứa túi phôi gồm 8 tế bào (có khi 7 tế bào)

(35)

Cấu tạo của nhụy và noãn

Nuốm nhụy Vòi nhụy

Bầu nhụy Noãn

Phôi tâm

Túi phôi Vỏ noãn

Lỗ noãn Cán noãn

Lá noãn

Noãn

(36)

Các kiểu noãn

Phân biệt tùy theo vị trí tương đối giữa thân noãn và cán noãn, bao gồm:

Noãn thẳng: lỗ noãn ở vị trí đối diện với cán noãn. Ví dụ: Hồ tiêu

Noãn cong: lỗ noãn ở vị trí gần cuống noãn.

Nếu trục của thân noãn và cán noãn là một góc vuông thì gọi là noãn ngang. Ví dụ: Cây họ đậu.

Noãn đảo: lỗ noãn nằm sát cuống noãn. Ví dụ:

Hướng dương

(37)

Các kiểu noãn

Noãn

thẳng Noãn ngang

Noãn cong Noãn đảo

1. Rốn

2. Lỗ noãn 3. Hợp điểm 4. Lớp vỏ noãn

ngoài

5. Lớp vỏ noãn trong

6. Phôi tâm 7. Túi phôi

(38)

Cách đính noãn

Noãn được đính vào bầu theo đường giá noãn để hấp thụ thức ăn

Noãn có thể đính vào bầu theo 3 kiểu chính:

Đính noãn trung trụ: lá noãn họp thành nhiều ô, noãn đính ở gốc ô. Ví dụ: Cam , chanh, buởi...

Đính noãn bên (= đính noãn mép, đính noãn trắc mô): một hay nhiều lá noãn họp thành 1 ô, noãn đính ở mép ô. Ví dụ: đậu, cải...

Đính noãn giữa: bầu có 1 ô, giữa bầu có 1 trục

mang noãn. Ví dụ: Sim

(39)

Đính noãn trung trụ Đính noãn giữa

Đính noãn bên vách bầu

ô noãn

noãn ô

ô ô

(40)

Cách đính noãn

Ngoài ra còn có các kiểu đính noãn khác như:

Đính noãn rãi rác nghĩa là noãn đính khắp mặt trong của phôi tâm. Ví dụ: Đu đủ

Đính noãn trung trụ bên: bầu nhiều ô nhưng các đường giá noãn không hợp thành 1 trục giữa bầu mà sau khi gặp nhau chúng quay trở ra, tới vách bầu chúng dừng lại và noãn đính ở đó.

Đính noãn gốc: noãn đính ở đáy bầu. Ví dụ:

Cúc

Đính noãn treo = đính noãn nóc: noãn đính ở

đỉnh bầu. Ví dụ: Nho, sen

(41)

Sự hình thành và cấu tạo của túi phôi

Các tế bào của phôi tâm có tính chất của một mô phân sinh, nhưng khả năng tạo thành bào tử chỉ do tế bào mẹ bào tử đảm nhiệm

Tế bào mẹ

bào tử Đại bào tử

2 đại bào tử tiêu biến

Đại bào tử

Đại bào tử tiêu biến

Túi

phôi Trợcầu

Nhân thứ cấp

Nhân

Noãn cầu

3 tế bào đối

cực 2 nhân

phụ

(42)

Tuyến mật

Có nhiệm vụ tiết ra mật để quyến rũ côn trùng giúp cho sự thụ phấn của cây

Tuyến mật thường đa dạng, nằm ở các vị trí khác nhau trên hoa (lá đài, cánh hoa, gốc nhụy, chỉ nhị, nhị lép)

Số lượng, hình dạng và vị trí của tuyến mật có

đặc tính di truyền nên được dùng trong phân loại

(43)

Hoa tự

Hoa có thể ở 2 vị trí chính là hoa tận cùng và hoa ở nách, tất cả những kiểu vị trí khác đều là những kiểu thứ sinh do sự thay đổi của kiểu hoa ở nách.

Hoa tự là thứ tự sắp xếp của hoa trên một cành hoa

Phân biệt 3 kiểu hoa tự:

¾ Hoa tự đơn

¾ Hoa tự vô hạn

¾ Hoa tự có hạn

(44)

Hoa tự đơn

Trên cành có một hoa

Ví dụ: Sen, hồng

(45)

Hoa tự vô hạn

Có sự phân nhánh đơn phân, trục chính sinh trưởng vô hạn, thứ tự nở hoa từ dưới lên hoặc từ ngoài vào, hoa tận cùng hoặc ở giữa nở sau cùng. Gồm có các kiểu:

Chùm:

^{mỗi hoa} đều có cuống riêng. Nếu trục hoa không phân nhánh ta có kiểu chùm đơn (Ví dụ: Hoa họ đậu).

Nếu trục hoa phân nhánh ta có kiểu chùm kép (Ví dụ:

Nho)

Bông (= Gié):

Các hoa trong hoa tự đều không có cuống. Ví dụ: Huệ, Lúa, Ngô…

Bông mo

Ví dụ: Bông mo đơn: Ráy, Bông mo kép: Cau

Bông nặc

Ví dụ: Ngô…

(46)

Hoa tự vô hạn

Ngù (=Tản phòng):

có cấu tạo giống kiểu chùm, nhưng các hoa ở phía dưới lại có cuống dài hơn các hoa ở phía trên làm cho các hoa trong hoa tự có thể đưa lên một mặt phẳng ngang.

Có thể là ngù đơn (hoa phượng) hay ngù kép (hoa cây súp lơ)

Tán:

các hoa cùng ở trên 1 mặt phẳng ngang, khác với ngù là các cuống của chúng đều tập trung ở đầu hoa tự, ở đó tất cả các lá bắc họp lại thành tổng bao. Có 2 loại lá tán đơn và tán kép.

Ví dụ: Hoa đinh lăng, Ngò...

(47)

Hoa tự vô hạn

Đầu: trục hoa phù lồi to, mang hoa không cuống trên đầu

Ví dụ: Keo giậu, mắc cỡ...

Rỗ: trục hoa phù lõm vào, mang hoa không cuống, trên rỗ có thể mang cùng một loại hoa gọi là rỗ đồng giao

Ví dụ: cỏ lợn, ngãi cứu...

Hoặc trên rỗ mang 2 loài hoa khác nhau, gọi là rỗ

dị giao. Ví dụ: Cúc, hướng dương...

(48)

Hoa tự vô hạn

Bông Chùm Ngù

Tán Tán

Tán đơn ^Rỗ

Tán kép Ngù kép

Chùm kép ^{Bông nặc} ^Đầu

(49)

Hoa tự vô hạn

Chùm đơn Bông

Ngù

Tán kép

Bông mo

Bông nặc Bông

(50)

Hoa tự vô hạn

Đầu

Rỗ đồng giao

dịRỗgiao

(51)

Hoa tự có hạn = Xim (Cyme)

Trục chính được kết thúc bởi 1 hoa, thứ tự nở hoa là từ trên xuống hoặc từ trong ra. Hoa tận cùng nở trước tiên, gồm các kiểu sau:

Xim 1 ngả: đầu trục chính có một hoa đầu tiên.

Tiếp theo từ 1 mấu ở dưới hoa đó phát triển lên một nhánh bên mang 1 hoa, cứ thế tiếp tục.

¾ Xim bọ cạp: Ví dụ: Hoa vòi voi

¾ Xim xoắn ốc: Ví dụ: Hoa glaieul

(52)

Xim 2 ngả: hoa đầu tiên ở trục chính, từ một mấu dưới hoa đó phát triển ra 2 nhánh bên, mỗi nhánh bên mang 1 hoa và cứ tiếp tục như thế

Ví dụ: Hoa mẫu đơn

Xim nhiều ngả: đầu trục chính mang hoa đầu tiên, từ trục cho nhiều nhánh phụ

Ví dụ: sống đời, ngô đồng...

(53)

Xim 1 ngã xoắn ốc Xim 1 ngã

bò cạp Xim 2 ngã

Xim 1 ngã

bò cạp Xim 1 ngã

xoắn ốc Xim 2 ngã

(54)

Hoa thức

Là công thức biểu diễn ngắn gọn cấu tạo của một hoa

9 Hoa lưỡng tính； Hoa đơn tính ； ♂, ♀ 9 Hoa đều (đối xứng qua 1 trục)½;

Hoa không đều (đối xứng qua một mặt phẳng) ↑ 9 Bao hoa đơn： P

9 Bao hoa kép: Lá đài K; lá đài phụ k; cánh hoa C 9 Nhị A; Nhụy G

9 Số lượng các thành phần: ít hơn 10: ghi số; nhiều hơn 10: ghi ∞ 9 Các bộ phận của hoa rời: ghi số

9 Các bộ phận của hoa hợp: đóng, mở ngoặc con số đó 9 Bội số: dùng dấu cộng (+). Ví dụ: 5+5

9 Số lượng biến thiên: dùng dấu trừ (-) Ví dụ: 5-9

9 Bầu trên: gạch dưới ; bầu dưới: gạch trên; bầu trung: gạch ngang số lá noãn

9 Nếu bộ phận nào không có: ghi số 0

♀♂

(55)

Hoa thức

Nêu đặc điểm của hoa có công thức sau:

½ ♀ ♂ k

₃

K

₍₅₎

C

₍₅₎

A

_(∞)

G

₍₅₎

↑ ♀ ♂ K

₍₅₎

C

₍₂₎₃

A

₍₅₊₅₎

G

₁

↑ ♀ ♂ P

₍₃₊₂₎₁

A

₅

G

₍₃₎

(56)

Hoa thức

Viết hoa thức của hoa có đặc điểm sau:

Hoa lưỡng tính, hoa đều, bao hoa kép gồm nhiều lá đài rời, nhiều cánh hoa rời, nhiều nhị rời, nhiều nhụy rời, bầu trên

Hoa lưỡng tính, hoa không đều, bao hoa đơn gồm 6 phiến xếp 2 vòng hợp, 3 nhị rời, 3 lá noãn hợp, bầu dưới

Hoa lưỡng tính, hoa đều, bao hoa kép gồm 5-9 lá đài phụ rời, 5 lá đài hợp, 5 cánh hợp, nhiều nhị hợp, 5 lá noãn hợp, bầu trên

(57)

Sự thụ phấn và sự thụ tinh

Sự thụ phấn là giai đoạn đầu của quá trình sinh sản ở thực vật có hoa, đó là quá trình đưa hạt phấn (là bộ phận sinh ra giao tử đực) đến nhụy (là bộ phận chứa giao tử cái)

Sự thụ tinh là quá trình tiếp theo sau sự

thụ phấn, đó là sự kết hợp của giao tử đực

và giao tử cái sau khi hạt phấn đã được rơi

vào đầu nhụy

(58)

Sự thụ phấn

Có thể thực hiện theo 2 cách:

Tự thụ phấn (Thụ phấn trực tiếp)

Thụ phấn chéo (Giao phấn; Thụ phấn

gián tiếp)

(59)

Tự thụ phấn (Thụ phấn trực tiếp)

Là hạt phấn rơi từ nhị xuống nhụy của cùng một hoa

Chỉ xãy ra ở những hoa có đặc điểm sau:

¾ Hoa lưỡng tính

¾ Nhị và nhụy phải chín cùng một lúc

¾ Bao phấn hoặc nằm ngang mức với nuốm nhụy hoặc cao hơn nuốm nhụy

Ưu điểm: Cơ chế đơn giản, có thể xảy ra với mọi điều kiện thời tiết

Nhược điểm: đặc điểm di truyền đơn điệu, có xu hướng thoái hóa

(60)

Thụ phấn chéo (Thụ phấn gián tiếp)

Hạt phấn của hoa này sẽ rơi trên nuốm nhụy của hoa khác trên cùng một cây hoặc khác cây

Thụ phấn chéo là bắt buộc đối với hoa đơn tính và cả những hoa lưỡng tính nhưng nhị và nhụy không chín cùng một lúc

Ưu điểm: đảm bảo việc tạo thành thế hệ con cháu có sức sống cao hơn, kết hợp đặc tính tốt của cơ thể bố mẹ, dễ dàng thích nghi với điều kiện sống

Nhược điểm: phải phụ thuộc và điều kiện bên

ngoài, trong đó tác nhân truyền phấn rất quan

trọng

(61)

Thụ phấn chéo (Thụ phấn gián tiếp)

Có nhiều tác nhân giúp cho sự thụ phấn chéo, từ đó phân biệt các kiểu thụ phấn chéo khác nhau:

Thụ phấn chéo nhờ gió

Thụ phấn chéo nhờ côn trùng

Thụ phấn chéo nhờ động vật

Thụ phấn chéo nhờ nước

(62)

Thụ phấn chéo nhờ gió

Hoa phải có các đặc điểm sau:

Bao hoa phải tiêu giảm hoặc không có bao hoa (hoa trần), hoa thường nhỏ, không đẹp (Ví dụ: lúa, ngô...)

Chỉ nhị thường dài, mảnh, thò ra ngoài khi hoa chín

Bao phấn đính lưng để dễ lung lay trong gió

Hạt phấn: nhiều, nhẹ, khô (Ví dụ: thông, phi lao...)

Nuốm nhụy to, có nhiều lông tiết để hứng và giữ hạt phấn

Hoa tự chùm hay bông thòng thành đuôi chồn để dễ lung lay trong gió

(63)

Thụ phấn chéo nhờ côn trùng

Hoa phải có các đặc điểm sau:

Hoa thường có kích thước lớn, nếu hoa nhỏ phải tập hợp thành cụm hoa lớn

Bao hoa có màu sặc sỡ, có dáng đẹp và đặc biệt

Có mùi hương, thường là mùi thơm nhưng một số ít hoa lại có mùi thối (Ví dụ: Hoa bán hạ Typhonium blumei)

Có tuyến mật

Hạt phấn lớn, màng ngoài có chất dính

(64)

Thụ phấn chéo nhờ côn trùng

(65)

Thụ phấn chéo nhờ động vật

Hoa cũng có màu sắc sặc

sỡ và có

nhiều tuyến mật.

Tuy nhiên,

cách thụ phấn

này ít gặp

(66)

Thụ phấn chéo nhờ nước

Chỉ gặp ở một số ít cây sống dưới nước. Hạt phấn không có màng ngoài bằng cutin nên thấm nước được

Ví dụ: Rong mái

chèo (Valisneria

spiralis)

(67)

Sự thụ tinh

Là quá trình tiếp theo sau sự thụ phấn. Từ sự thụ phấn đến sự thụ tinh phải trải một thời gian dài hay ngắn tùy loài

Gồm 2 giai đoạn nối tiếp nhau:

¾ Hạt phấn nảy mầm

¾ Sự thụ tinh

(68)

Hạt phấn Nuốm nhụy

Vòi nhụy

Nhân thứ cấp nhụyBầu

Noãn cầu Bầu nhụy

2 tinh tử ống phấn

Nhân tế bào ống

1 tinh tử thụ tinh với nhân

thứ cấp 1 tinh tử thụ

tinh với noãn cầu

Sự thụ tinh kép

Hạt phấn nảy mầm và sự thụ tinh

(69)

Hạt phấn nảy mầm

Hạt phấn rơi trên nuốm nhụy có thể nảy mầm ngay hoặc nghỉ một thời gian dài hay ngắn tùy loài

Hạt phấn sẽ hấp thụ chất dinh dưỡng gồm đường và kích thích tố trên nuốm nhụy và bắt đầu nảy mầm

Từ 1 lỗ nảy mầm, hạt phấn sẽ cho ra ống phấn, toàn bộ tế bào chất và nhân của tế bào ống (hạt phấn) sẽ đi dồn vào trong ống phấn. Nhân của tế bào sinh dục sẽ chia làm 2 tinh tử và đi sau.

Ống phấn sẽ đi qua vòi nhụy theo mô dẫn đường để đi vào bầu nhụy rồi vào noãn

(70)

Hạt phấn nảy mầm

Ống phấn sẽ vào noãn bằng một trong hai cách sau: Có thể bằng hợp điểm hoặc bằng lỗ noãn tùy theo hình dạng của noãn

Ống phấn vào túi phôi bằng 1 trong 3 cách sau:

¾ (1) Vách túi phôi và trợ cầu

¾ (2) Xuyên qua trợ cầu

¾ (3) Vách của trợ cầu và noãn cầu

Khi vào túi phôi, đầu của ống phấn sẽ mở ra, nhân của tế bào ống biến mất, 2 tinh tử sẽ được phóng thích vào trong túi phôi. Khi này chấm dứt giai đoạn hạt phấn nảy mầm

(71)

Sự thụ tinh

1 tinh tử (n) sẽ tới thụ tinh với noãn cầu (n) → hợp tử (2n)

1 tinh tử (n) sẽ phối hợp với 2 nhân phụ hoặc nhân thứ cấp (2n) → tế bào mẹ của nội nhũ (3n) (*)

Hiện tượng 2 tinh tử được thụ tinh như vậy gọi là sự thụ tinh kép (chỉ xãy ra ở ngành thực vật hạt kín)

Thực vật hạt trần không có giai đoạn (*) gọi là sự thụ tinh đơn

Sau khi thụ tinh kép, trong túi phôi chỉ còn 2 tế bào là hợp tử và tế bào mẹ nội nhũ, 2 trợ cầu và 3 đối cầu biến mất

CƠ QUAN SINH SẢN