THỰC TRẠNG CHÓ SỐT SỮA SAU ĐẺ VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ
Sử Thanh Long1*, Vương Tuấn Phong2
1Học viện Nông nghiệp Việt Nam
2Viện nghiên cứu bảo tồn đa dạng sinh học và bệnh nhiệt đới
TÓM TẮT
Sốt sữa là bệnh dinh dưỡng thường gặp trên chó sau đẻ, gây tỷ lệ chết cao nếu con vật không được phát hiện và điều trị kịp thời. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 10 năm 2016 tới tháng 5 năm 2017, tại phòng khám Thú y và chăm sóc thú cưng GAIA, nhằm điều tra thực trạng chó sốt sữa sau đẻ và ứng dụng phác đồ điều trị. Bằng phương pháp chẩn đoán lâm sàng kết hợp định lượng nồng độ canxi huyết thanh, nghiên cứu thu được kết quả, chó sốt sữa chiếm tỷ lệ 2.60% (39/1501), chủ yếu là các giống chó nhỏ như Toy Poodle (48.72%), Fox (15.38%), trong độ tuổi từ <2 (43.59%) và từ 2-4 tuổi (51.28%), bệnh thường xảy ra trong vòng 4 tuần sau khi đẻ. Bên cạnh đó, trong nghiên cứu này chúng tôi không nhận thấy mối liên hệ giữa số con trên lứa và tỷ lệ mắc bệnh sốt sữa trên chó.
Từ khoá: sốt sữa, chó, số con trên lứa, tỷ lệ mắc bệnh, lứa tuổi
ĐẶT VẤN ĐỀ*
Sốt sữa (eclampsia, milk fever) là bệnh rối loạn chuyển hoá hậu sản phổ biến, nguyên nhân do nồng độ calcium huyết giảm đột ngột quá ngưỡng tối thiểu. Trên chó, đây là một bệnh cấp tính phổ biến sau đẻ, con vật thường chết nếu không được điều trị kịp thời [8], tuy nhiên, các nghiên cứu trên chó còn rất hạn chế [9]. Trong những năm gần đây, đi cùng với sự phát triển của phong trào nuôi thú nhỏ của nước ta, tỷ lệ mắc bệnh ngày càng gia tăng, do chủ yếu người dân chuộng các giống chó ngoại, đòi hỏi điều kiện chăm sóc và nhu cầu dinh dưỡng rất cao. Khi không đáp ứng tốt các điều kiện khiến cho tỷ lệ mắc bệnh của chó ngày càng gia tăng, trong đó có bệnh sốt sữa với tỷ lệ chết cao. Do đó, chúng tôi thực hiện nghiên cứu “Thực trạng chó sốt sữa sau đẻ và phương pháp điều trị” nhằm đánh giá thực trạng bệnh sốt sữa trên chó tại Hà Nội và đưa ra phác đồ điều trị giúp Bác sỹ Thú y hay người chăn nuôi bảo vệ vật nuôi của mình.
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
, địa đ ểm và hờ a h ê cứu Đối tượng
Các giống chó ở mọi lứa tuổi đến khám và điều trị tại phòng khám Thú y GAIA, Hà Nội.
*Tel: 0904 870888, Email: sulongjp@yahoo.com
Địa điểm
Phòng khám và chăm sóc thú cưng GAIA, số 38, đường 1, khu Quân đội F361, An Dương, Tây Hồ, Hà Nội.
Viện nghiên cứu Bảo tồn đa dạng sinh học và bệnh nhiệt đới (BIOD), Hà Nội, Việt Nam.
i gian
Từ tháng 10/2016 đến tháng 5/2017 Nội dung nghiên cứu
Tỷ lệ chó sốt sữa;
Chẩn đoán sốt sữa trên chó;
Tỷ lệ chó sốt sữa theo giống;
Tỷ lệ chó sốt sữa theo lứa tuổi;
Tỷ lệ chó sốt sữa theo lứa đẻ;
Tỷ lệ chó sốt sữa theo số con trên lứa;
Điều trị chó sốt sữa.
Phương pháp nghiên cứu
P ương p áp c ẩn đoán bện sốt sữa ở c ó Phương pháp chẩn đoán lâm sàng
Chó biểu hiện các triệu chứng co cứng cơ, liệt hai chân sau, co giật và sốt cao sau khi sinh.
Phương pháp chẩn đoán phân biệt
Một số bệnh có triệu chứng thần kinh co giật cần phân biệt với bệnh sốt sữa như bệnh Carre, bệnh Uốn ván và bệnh Dại.
- Bệnh Carre: Chó cần thời gian ủ bệnh, diễn biến bệnh chậm, không sốt cao.
- Bệnh Uốn ván: Chó bị tổn thương ngoại khoa, toàn thân co cứng.
- Bệnh Dại: Chó sợ ánh sáng, trên cơ thể có vết cắn của động vật truyền bệnh, tự ý tấn công người và động vật khác.
Phương pháp chẩn đoán huyết thanh học Mẫu máu chó bệnh được lấy qua tĩnh mạch khoeo chân, cho vào ống tách huyết thanh (chứa các hạt silica micronised), đảo vài lần để trộn đều máu và các hạt.
Ly tâm ở tốc độ 6000 rpm trong 5 phút để thu huyết thanh.
Mẫu huyết thanh được sử dụng để định lượng nồng độ canxi bằng máy xét nghiệm GIENIUS KT-6200.
Chó sau khi sinh có chỉ số calcium huyết < 7 ng/dl được chẩn đoán bệnh sốt sữa.
P ương p áp p ân loại c ó t eo lứa tuổi Bệnh sốt sữa là bệnh chuyển hoá sau sinh sản thường gặp, do đó chúng tôi phân chia lứa tuổi chó theo giai đoạn sinh sản như sau:
Dưới 2 năm tuổi: Là giai đoạn mới bắt đầu sinh sản
Từ 2-4 năm tuổi: Là giai đoạn con vật vào thời kỳ sinh sản mạnh
Trên 4 năm tuổi: Là giai đoạn đã có xu hướng già
P ương p áp điều trị
Tiêm tĩnh mạch Canxi Chloride 10% (500 mg/ống 5ml). Chó < 5 kg tiêm 1-2 ml, chó 5- 10 kg tiêm từ 3-5 ml, chó lớn > 10 kg tiêm từ 5-8 ml.
Bổ sung canxi dạng viên nén và vitamin D trong 30 ngày liên tiếp sau điều trị.
Để chó mẹ nơi thoáng mát. Cho ăn nhẹ, uống sữa tươi, cháo thịt nạc.
Nếu chó con đã tự ăn thức ăn được (trên 25 ngày tuổi) thì nên cai sữa ngay.
Nếu chó con còn non (<15 ngày tuổi) phải cho bú mẹ có kiểm soát, tách con 3 buổi/ngày, mỗi buổi 2h.
P ương p áp t eo dõi số liệu
Tất cả các ca bệnh đến khám và điều trị đều có mã số riêng và được ghi chép đầy đủ thông
tin (chủ vật nuôi, vật nuôi, thời gian khám và chữa bệnh, chẩn đoán, điều trị,…), lưu trữ theo hai hình thức gồm phần mềm quản lý trên máy tính và hồ sơ bản cứng.
P ương p áp xử lý số liệu
Số liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel.
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Tỷ lệ chó sốt sữa
Các ca bệnh đến khám và điều trị tại phòng khám Thú y GAIA được ghi chép và theo dõi thông tin, sau đó phân theo các nhóm bệnh như trong bảng 1. Riêng đối với bệnh Sốt sữa là mục tiêu nghiên cứu chính, nên được tách riêng để phân tích cụ thể hơn.
Bảng 1. Tỷ lệ các nhóm bệnh Bệnh Số ca (con) Tỷ lệ (%)
Nội khoa 916 61.03
Ngoại khoa 208 13.86
Truyền nhiễm 0 0
Ký sinh trùng 212 14.12
Sản khoa 126 8.39
Sốt sữa 39 2.60
Tổng số 1501 100
Qua bảng 1 ta thấy, bệnh nội khoa mắc nhiều nhất với 916 con chiếm 61,03%, bệnh nội khoa gồm các bệnh như bệnh đường tiêu hóa, bệnh đường hô hấp, tiết niệu, bệnh về rối loạn trao đổi chất,… đây là những bệnh thường gặp ở chó, chỉ cần điều kiện môi trường sống, thức ăn và thời tiết thay đổi là chó có thể bị mắc dễ dàng. Hơn nữa, các bệnh nội khoa không có vaccine phòng bệnh nên chó sau khi mắc bệnh và chữa khỏi lại có thể mắc bệnh lại và những chó mang đến khám tại phòng khám chủ yếu là chó cảnh, chó nhập ngoại nên sức đề kháng yếu.
Tiếp theo là nhóm bệnh về ký sinh trùng có 212 ca đến khám và điều trị chiếm tỷ lệ 14,12%, bệnh ký sinh trùng xảy ra trên hầu hết các giống chó, do thời tiết ở miền Bắc nước ta nóng ẩm về mùa hè, lạnh ẩm về mùa đông tạo điều kiện cho ký sinh trùng phát triển, các bệnh thường gặp như nấm da, ký sinh trùng đường máu, ghẻ da, giun sán…
Nhóm bệnh ngoại khoa mắc 208 ca, chiếm tỷ
lệ 13,86%, các bệnh ngoại khoa như gãy xương, chật khớp, cắn nhau, hecnia,... Tiếp đó là nhóm bệnh sản khoa mắc với 126 ca, chiếm tỷ lệ 8,39% gồm mổ đẻ, can thiệp đẻ khó, viêm tử cung, viêm đường tiết niệu,…
Do quy định của phòng khám thú y GAIA không điều trị bệnh truyền nhiễm nên tất cả những trường hợp ca bệnh mang tới phòng khám và các bác sỹ nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm thì sẽ tư vấn cho chủ test nếu dương tính sẽ tư vấn và giới thiệu đến các phòng khám uy tín khác.
Bệnh sốt sữa chiếm tỷ lệ 2,60% trong tổng số các nhóm bệnh, là bệnh cấp tính, đe doạ tính mạng con vật nếu không được điều trị kịp thời, nguyên nhân do giảm nồng độ canxi huyết xuống dưới ngưỡng 9 ng/dl [8]. Hầu hết, các ca bệnh xảy ra trong khoảng thời gian từ 1-3 tuần sau đẻ, nhưng cũng có trường hợp xảy ra trong giai đoạn mang thai [9].
Chẩn đoán sốt sữa trên chó
Trong tổng số 39 ca bệnh chẩn đoán sốt sữa có 04 trường hợp cần định lượng nồng độ calcium huyết (phi lâm sàng) để chẩn đoán chính xác bệnh, số ca bệnh chẩn đoán bằng lâm sàng và định lượng được thể hiện trong bảng 2.
Bảng 2. Tỷ lệ ca bệnh chẩn đoán bằng lâm sàng và phi lâm sàng
Số chó (con) Tỷ lệ (%)
Lâm sàng 35 89,74
Phi lâm sàng 4 10,26
Tổng 39 100
Những trường hợp chó sốt sữa có những biểu hiện lâm sàng đặc trưng như mệt mỏi, sốt cao, tăng tần số hô hấp, co giật, liệt hai chân sau [9].
Tuy nhiên, trong nghiên cứu có 4 trường hợp, được lấy máu để định lượng nồng độ canxi huyết. Ở chó khoẻ mạnh, chỉ số canxi huyết dao động từ 9-11 dg/ml [7], chó được chẩn đoán sốt sữa khi chỉ số này <7 dg/ml.
Tỷ lệ chó sốt sữa theo giống chó
Các ca bệnh được phân loại giống chó nhằm đánh giá những giống chó có nguy cơ mắc bệnh sốt sữa cao sau khi sinh và được thể hiện trong bảng 3.
Bảng 3. Tỷ lệ chó mắc bệnh sốt sữa theo giống Giống Số mắc (con) Tỷ lệ (%)
Poodle 19 48,72
Fox 6 15,38
Chihuahua 2 5,13
Pomeranian 4 10,26
Khác 6 15,38
Tổng 39 100
Hầu hết các ca bệnh đều là các giống chó nhỏ như Poodle (48,72%), Fox (15,38%) (bảng 3).
Do những chó này có thể trọng nhỏ, nhiều trường hợp đàn con sau đẻ 1-2 tuần tuổi có tổng trọng lượng tương đương chó mẹ, do đó khi đàn con bú sữa kéo theo canxi, cơ thể không kịp huy động nguồn calnxi dự trự (xương) nên nồng độ canxi huyết bị mất cân bằng đột ngột, gây rối loạn hoạt động của hệ thần kinh trung ương [1], [2].
Mặt khác, hiện nay chó ngoại được người dân nuôi làm cảnh nhiều nên mức độ quan tâm, chăm sóc tới chó ngoại nhiều hơn giống chó nội, do đó khi chó có biểu hiện bị bệnh hay gặp vấn đề về sức khỏe lập tức được đưa đi khám và điều trị ngay, không như chó nội ít được quan tâm, vì vậy chó nội ít được đem đến phòng khám nên tỷ lệ phát hiện bệnh thấp.
Tỷ lệ chó chẩn đoán sốt sữa theo lứa tuổi Các chó được phân theo 3 nhóm lứa tuổi, để đánh giá tỷ lệ mắc bệnh theo lứa tuổi, thể hiện ở bảng 4.
Bảng 4. Tỷ lệ chó mắc bệnh sốt sữa theo lứa tuổi
Lứa tuổi Tổng
<2 2-4 >4
17 20 2 39
43,59% 51,28% 5,13% 100%
Qua bảng 4 nhận thấy, chó 2-4 tuổi có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất (20/39; 51,28%) do chó cái sinh sản mạnh nhất ở giai đoạn này, nên nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Hiện nay, ngoài mục đích nuôi làm thú cảnh, nhiều chó còn được nuôi nhằm mục đích sinh sản, ngay sau khi thành thục giới tính đã cho phối giống.
Nhưng do cơ thể chưa thành thục thể vóc, nên sinh lý tiết sữa không đáp ứng đủ nhu cầu của chó con, kết hợp với thể vóc còn chưa phát triển đầy đủ, làm tăng nguy cơ mắc bệnh sốt sữa sau khi sinh.
Tỷ lệ chó chẩn đoán sốt sữa theo lứa đẻ Thông tin về lứa đẻ của các cá thể chó sốt sữa được thu thập, nhằm xác định tỷ lệ chó mắc bệnh theo lứa đẻ, kết quả được thể hiện ở bảng 5.
Bảng 5. Tỷ lệ chó mắc bệnh sốt sữa theo lứa đẻ Lứa đẻ Số mắc (con) Tỉ lệ (%)
1 19 48,72
2 14 35,90
3 3 7,69
4 1 2,56
7 1 2,56
Tổng 39 100
Có thể nhận thấy các chó ở các lứa đẻ đầu có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất, và tỷ lệ mắc bệnh giảm dần theo lứa đẻ. Ở các lứa đẻ đầu, cơ thể chưa kịp thích nghi với sinh lý tiết sữa, khả năng huy động nguồn canxi dự trữ hạn chế, khiến cho nguy cơ mắc bệnh cao. Ngoài ra, ở các lứa đẻ đầu, khả năng sinh sản của chó mẹ hoạt động tốt, số con trên lứa cao, khiến cho nồng độ canxi huyết chó mẹ giảm đột ngột để duy trì nồng độ canxi tối thiểu trong sữa, để không ảnh hưởng tới dinh dưỡng của chó con [5].
Tỷ lệ chó chẩ đoá s sữa heo s co rê lứa Để đánh giá mối liên hệ giữa số con trên lứa và tỷ lệ mắc bệnh sốt sữa, chúng tôi thu thập thông tin từ các chó bệnh và thể hiện ở bảng 6.
Bảng 6. Tỷ lệ chó sốt sữa theo số con trên lứa Số con trên lứa Số mắc (con) Tỷ lệ (%)
2 4 10.26
3 11 28.21
4 6 15.38
5 8 20.51
7 2 5.13
8 2 5.13
Tổng 39 100
Từ kết quả thể hiện ở bảng 6, trong nghiên cứu của chúng tôi không có sự khác biệt giữa tỷ lệ mắc bệnh sốt sữa theo số con trên lứa.
Nhưng một số công bố cho rằng trong hầu hết các trường hợp, khi số con trên lứa tăng thì nguy cơ mắc bệnh sốt sữa tăng theo, do chó con đông sẽ đòi hỏi nhu cầu sữa lớn hơn, khi đó chó mẹ phải tăng chuyển hoá, khiến cho nồng độ canxi trong máu chó mẹ giảm đột ngột [6], [10].
Tỷ lệ chó chẩn đoán sốt sữa theo thời gian sau sinh
Tỷ lệ chó sốt sữa theo thời gian sau sinh được thể hiện trong bảng 7.
Bảng 7. Tỷ lệ chó sốt sữa theo thời gian sau sinh Thời gian sau
sinh (tuần) Số mắc (con)
Tỷ lệ (%)
1 4 10,26
2 9 23,08
3 12 30,77
4 6 15,38
>4 8 20,51
Tổng 39 100
Kết quả phân tích cho thấy, tỷ lệ chó sốt sữa cao nhất vào tuần thứ 2 (23,08%) và thứ 3 (30,77%) sau đẻ. Và phù hợp với các nghiên cứu khác trên thế giới, từ tuần 1 tới tuần 4 sau khi sinh là thời điểm chó mắc bệnh sốt sữa nhiều nhất, ngoài ra có một số trường hợp xảy ra vào những tuần cuối thai kỳ [3].
Ngoài ra, nghiên cứu này ghi nhận 8 trường hợp mắc bệnh sau đẻ 4 tuần, trong đó có 2 trường hợp Toy Poodle được đưa đến khám và điều trị vào ngày 45, 46 sau đẻ.
Tỷ lệ điều trị
Sau khi chẩn đoán bệnh sốt sữa, các chó được điều trị theo phác đồ canxi chloride cho kết quả như bảng 8.
Bảng 8. Tỷ lệ điều trị bệnh sốt sữa trên chó Số ca bệnh Tỉ lệ (%)
Khỏi bệnh 39 100
Không khỏi bệnh 0 0
Tất cả các chó sau khi được chẩn đoán sốt sữa, điều trị với calcium chloride đều khỏi bệnh (39/39; 100%). Sau khi giảm các triệu chứng cấp tính như co cứng cơ, liệt chân, bổ sung calcium và vitamin D vào trong khẩu phần dinh dưỡng để ngăn ngừa bệnh tái phát.
Theo Chakraborty bổ sung 2 lần/ngày Prednisolone dạng viên nang 2,5 mg trong 3 ngày đầu tiên sau điều trị, viên 1,25 mg trong 3 ngày tiếp theo và viên 1mg trong 7 ngày giúp tăng hiệu quả điều trị sốt sữa trên chó [4].
Để phòng ngừa bệnh sốt sữa trên chó, chủ vật nuôi cần đảm bảo khẩu phần dinh dưỡng bổ
sung canxi và vitamin D, chú ý phải cân bằng tỉ lệ canxi:phophorus là 1:1 hoặc 1,2:1 [7].
Ngoài ra, mỗi ngày tách chó mẹ khỏi chó con 3 lần, mỗi lần khoảng 2h, để giúp chó mẹ có thời gian nghỉ ngơi để huy động nguồn canxi dự trữ trong cơ thể.
KẾT LUẬN
Bệnh sốt sữa là bệnh phổ biến trên chó cái 1-4 tuần sau đẻ, gây tỷ lệ chết cao nếu như không được chẩn đoàn và điều trị kịp thời.
Bệnh thường được phát hiện trên các giống chó nhỏ, ở trong độ tuổi sinh sản (2-4 tuổi).
Tỷ lệ điều trị thành công cao khi được phát hiện và điều trị kịp thời theo phác đồ.
Để phòng ngừa bệnh, chó cái sau đẻ cần cai sữa trong vòng 20 ngày sau đẻ và bổ sung khẩu phần dinh dưỡng đầy đủ với canxi và phosphorus theo tỉ lệ 1:1 hoặc 1,2:1.
Trong thời gian cho con bú, mỗi ngày tách chó mẹ 3 lần, mỗi lần kéo dài 2 giờ.
LỜI CÁM ƠN
Nhóm tác giả xin chân thành cám ơn các Bác sỹ Thú y làm việc tại phòng khám Thú y và chăm sóc thú cưng GAIA đã giúp đỡ tạo điều kiện cho chúng tôi hoàn thành nghiên cứu này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Aroch I., Srebro H., Shpigel N. Y. (1999),
“Serum electrolyte concentrations in bitches with eclampsia”, Vet. Rec., Vol. 145, pp. 318–320.
2. Austad R., Bjerkas E. (1976), “Eclampsia in the bitch”, J. Small Anim. Pract., Vol. 17, pp. 793–798.
3. Autumn P. Davidson (2012), “Reproductive Causes of Hypocalcemia”, Topics in Compan. An Med., Vol. 27, pp. 165–166.
4. Chakraborty A. (2006), Dogs Their Care and Treatment, 3rd revised edn., Kalyani publisher, Luthiana.
5. Drobatz K. J., Casey K. K. (2000), “Eclampsia in dogs: 31 cases (1995-1998)”, J. Am. Vet. Med.
Assoc., Vol. 217, pp. 216–221.
6. Johnson C. A. (2009), Postpartum and mammary disorders. In: Nelson R. W., Couto G.
C., editors, Small Animal Internal Medicine, 5th ed. St. Louis: Mosby/Elsevier; pp. 944–949.
7. Joni L. Freshman (2003), “Eclampsia in dogs”, Standards of Care: Emergency and Critical care medicine, Vol. 5, pp. 1-4.
8. Nelson R. W. (2009), Electrolyte imbalances.
In: Nelson R. W., Couto G. C., editors, Small Animal Internal Medicine, 5th ed. St. Louis:
Mosby/Elsevier; pp. 864–883.
9. Pathan M. M., Siddiquee G. M., Latif A.
(2011), “Eclampsia in the dog: An overview”, Vet.
World, Vol. 4, pp. 45–47.
10. Fascetti A. J., Hickman M. A. (1999),
“Preparturient hypocalcemia in four cats”, J. Am.
Vet. Med. Assoc., Vol. 215, pp. 1127–1129.
SUMMARY
CANINE ECLAMPSIA: CURRENT SITUATION AND THERAPY
Su Thanh Long1*, Vuong Tuan Phong2
1Vietnam National University of Agriculture,
2Biodiversity Conservation and Tropical Disease Research Institute
Eclampsia is the common puerperal metabolism disorder which has a high mortality rate in bitches if patients don’t given properly diagnosis and treatment. The study was performed from 10/2016 to 5/2017, at GAIA Pets Clinic, with the aim of investigating current situation of canine eclampsia and applying of the therapy. The results showed that, dogs diagnosed with eclampsia gained 2.60%
(39/1501 dogs), mainly small breed dogs like Toy Poodle (48.72%), Fox (15.38%) and typically happens within 1-4 weeks after whelping. About the age of these dogs, adult dogs (2-4 years old) got 51.28% followed by young dogs (<2 years old; 43.59%). Besides, the study did not find out the connection between litter size and the prevalence of canine eclampsia.
Key words: eclampsia, dogs, litter size, prevalence, ages.
Ngày n ận bài:15/5/2017; Ngày p ản biện:29/5/2017; Ngày duyệt đăng: 31/7/2017
*Tel: 0904 870888, Email: sulongjp@yahoo.com
