TỔ CHỨC THI TÌM HIỂU DI TÍCH LỊCH SỬ

82 •

NGHIÊN CỨU & ỨNG DỤNG

TỔ CHỨC THI TÌM HIỂU DI TÍCH LỊCH SỬ

TẠI ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH THỪA THIÊN HUẾ

Trần Thị Hải Lê*

ABSTRACT

On the basis of analyzing the concept of the competition to learn historical relics in teaching history at high school, the article proposes the process of organizing competition to learn historical relics in teaching history at high school in Thua Thien Hue province.

Keywords: Competition, historical relics, teaching history, high school.

Ngày nhận bài: 10/5/2020; Ngày phản biện: 15/5/2020; Ngày duyệt đăng: 25/5/2020.

1. Đặt vấn đề

Với bề dày lịch sử, văn hóa lâu đời, Thừa Thiên Huế có hệ thống di tích lịch sử (DTLS) nhiều về số lượng, phong phú về loại hình. Chính vì vậy, tổ chức cuộc thi tìm hiểu về DTLS tại địa phương là ưu thế của các trường trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn tỉnh. Hình thức này không chỉ giúp học sinh (HS) hiểu sâu sắc về lịch sử dân tộc, lịch sử địa phương, mà quan trọng hơn là giáo dục cho HS truyền thống yêu quê hương, đất nước, tinh thần tự hào dân tộc và ý thức trân trọng, gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1. Quan niệm về cuộc thi tìm hiểu DTLS tại địa phương

DTLS tại địa phương là những dấu vết của quá khứ còn lưu lại ở một vùng đất, khu vực nhất định gắn với sự kiện tiêu biểu hoặc gắn với thân thế, sự nghiệp của anh hùng dân tộc, danh nhân, nhân vật lịch sử có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của cả dân tộc hoặc của một vùng đất, khu vực trong các thời kỳ lịch sử. DTLS tại mỗi địa phương phản ánh những nét riêng của địa phương, nhưng là một bộ phận của di sản văn hoá dân tộc, phản ánh quá trình hình thành và phát triển chung của lịch sử dân tộc.

DTLS tại địa phương có vai trò rất quan trọng trong DHLS ở trường THPT: Đây là nguồn sử liệu gốc tại chỗ, quý giá; là phương tiện trực quan sinh động, hấp dẫn, tạo môi trường giáo dục thân thuộc, xung quanh và thường xuyên. Sử dụng DTLS trong dạy học góp phần định hướng nghề nghiệp cho HS.

Là vùng đất có bề dày lịch sử, văn hoá lâu đời và truyền thống yêu nước cách mạng vẻ vang, Thừa

*ThS. Trường Đại học Sư phạm - ĐH Huế

Thiên Huế có hệ thống DTLS phong phú, đa dạng.

Cho nên, bên cạnh bài học nội khoá, sử dụng DTLS tại địa phương trong DHLS để tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) là rất cần thiết, nhằm tận dụng nguồn sử liệu gốc gần gũi, xung quanh HS, đồng thời giúp HS hiểu biết sâu sắc về DTLS và giáo dục ý thức bảo vệ di sản văn hoá cho thế hệ trẻ.

Đặc biệt, ngày 28/08/2019, Bộ Giáo dục & Đào tạo đã ra công văn Số: 3892/BGDĐT-GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2019 - 2020 (28/08/ 2019) nêu rõ: “Việc tổ chức các hoạt động tập thể, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động ngoại khóa chuyển mạnh sang hướng HĐTN”. Trong Chương trình giáo dục phổ thông mới (2018), HĐTN là hoạt động giáo dục được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12. Ở tiểu học được gọi là HĐTN, ở THCS và THPT được gọi là HĐTN, hướng nghiệp (gọi chung là HĐTN).

Đây là “hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi;

thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai”

[2, tr.30]. Hình thức tổ chức HĐTN rất phong phú, gồm: hình thức có tính khám phá (thực địa - thực tế, tham quan, cắm trại, trò chơi, cuộc thi), hình thức có tính thể nghiệm, tương tác (diễn đàn, giao lưu, hội thảo, sân khấu hoá,...), hình thức có tính cống hiến

TẠP CHÍ THIẾT BỊ GIÁO DỤC - SỐ ĐẶC BIỆT THÁNG 6/2020

• 83

NGHIÊN CỨU & ỨNG DỤNG

(thực hành lao động; hoạt động tình nguyện, nhân đạo...), hình thức có tính nghiên cứu, phân hoá (dự án và nghiên cứu khoa học, hoạt động theo nhóm sở thích) [3].

Trong các HĐTN với DTLS, cuộc thi tìm hiểu là hình thức quan trọng, có ý nghĩa thực tiễn cao. Cuộc thi là hoạt động mang tính thi đua giữa các cá nhân, nhóm hoặc tập thể luôn tích cực vươn lên để đạt được mục tiêu mong muốn, thông qua việc tìm ra người/

đội thắng cuộc. Đây là hình thức HĐTN hấp dẫn, lôi cuốn, đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, từ đó tạo cho HS động cơ học tập tích cực.

Cuộc thi tìm hiểu về DTLS có thể được tổ chức tại thực địa, hoặc trong khuôn viên nhà trường, lớp học. Đối với những trường không có điều kiện đưa HS đi tham quan, học tập tại di tích, thì tổ chức cuộc thi tìm hiểu là biện pháp khả thi, có hiệu quả cao trong việc giáo dục HS. Ngoài một số cuộc thi mang tính truyền thống như làm báo tường, thi thuyết trình, kể chuyện, viết bài dự thi theo chủ đề, giáo viên (GV) có thể mô phỏng các cuộc thi: Đường lên đỉnh Olympia, Chiếc nón kỳ diệu, Ai là triệu phú, Rung chuông vàng, Khám phá tri thức, Theo dòng lịch sử… của Đài Truyền hình Việt Nam để đa dạng hoá hình thức tổ chức. Đặc biệt, nhà trường cần mạnh dạn tổ chức các cuộc thi phát huy năng khiếu, sự sáng tạo và định hướng nghề nghiệp cho HS, như cuộc thi nhiếp ảnh về DTLS, phóng sự về DTLS, sáng tác văn thơ về DTLS, vẽ về DTLS, thi hướng dẫn viên DTLS…

Tuỳ thuộc thời gian, quy mô, mục tiêu của chương trình, GV lựa chọn hình thức phù hợp, lôi cuốn đông đảo HS tham gia.

2.2. Quy trình tổ chức cuộc thi tìm hiểu DTLS tại địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế

2.2.1. Quy trình tổ chức

Cuộc thi tìm hiểu được tổ chức theo quy trình sau:* Bước 1: Xác định chủ đề, mục tiêu, nội dung cuộc thi, đối tượng tham gia:

Căn cứ vào nhiệm vụ năm học, nội dung và chương trình trải nghiệm, nhu cầu và nguyện vọng của đại đa số HS để GV lựa chọn chủ đề, đặt tên cuộc thi, xác định mục tiêu, nội dung và đối tượng dự thi.

* Bước 2: Xây dựng kế hoạch tổ chức, thành lập Ban Tổ chức, Ban Giám khảo:

- Xây dựng kế hoạch hoạt động chi tiết bao gồm tên chủ đề, mục tiêu, nội dung, thể lệ cuộc thi, đối tượng dự thi, thời gian, địa điểm tổ chức, cơ sở vật chất cần thiết, dự trù kinh phí, …

- Thành lập Ban Tổ chức, Ban Giám khảo để điều hành hoạt động và chấm điểm cho cuộc thi.

* Bước 3: Công tác chuẩn bị, thông tin, tuyên truyền, vận động cho cuộc thi.

- GV môn Lịch sử chuẩn bị nội dung thi, đáp án, tài liệu tham khảo.

- Ban Tổ chức chuẩn bị cơ sở vật chất.

- Tổ chức thông tin, tuyên truyền đến các lớp, trên bảng tin, phát thanh, website của trường…

* Bước 4: Tổ chức cuộc thi

Cuộc thi bao gồm các hoạt động: Hoạt động mở đầu, hoạt động chính, hoạt động bổ trợ:

- Hoạt động mở đầu thường nhằm chuẩn bị tâm thế, mang tính nghi thức, nghi lễ, như ổn định tổ chức (văn nghệ, trò chơi…); tuyên bố lý do, giới thiệu đại biểu, thành phần tham dự; giới thiệu chương trình…;

màn chào hỏi hay tự giới thiệu của các cá nhân, đội.

- Hoạt động chính là những hoạt động chủ đạo để chuyển tải nội dung cơ bản nhất của chủ đề, nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra.

- Hoạt động bổ trợ mang tính phối hợp để tạo ra không khí sôi động, chuyển giai đoạn, thư giãn sau hoạt động chính, thường là hoạt động văn nghệ, trò chơi, đố vui… Tuy nhiên, nội dung của chúng cũng thống nhất và có tác dụng bổ trợ cho các nội dung của hoạt động chính.

- Các hoạt động này được tiến hành theo kịch bản đã xây dựng.

*Bước 5: Công bố kết quả, tổng kết, trao thưởng, đánh giá cuộc thi

- Hoạt động này diễn ra đơn giản nhưng phải đảm bảo tính nghiêm túc, trang trọng và ấn tượng để biểu dương, kích lệ sự cố gắng, nỗ lực của HS.

- Ban Tổ chức cần rút kinh nghiệm để tổ chức các cuộc thi sau tốt hơn.

2.2.2. Ví dụ minh hoạ: Cuộc thi “Rung chuông vàng”

GV có thể tổ chức cuộc thi “Rung chuông vàng”

nhân dịp kỷ niệm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh theo các bước sau:

* Bước 1: Xác định chủ đề, mục tiêu, nội dung cuộc thi, đối tượng tham gia:

- Tên cuộc thi: “Sáng mãi tên Người – Hồ Chí Minh”.

- Mục tiêu cuộc thi: Giúp HS hiểu sâu sắc thêm về thân thế, sự nghiệp và những đóng góp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đặc biệt là 10 năm thời niên thiếu Bác Hồ và hệ thống DTLS liên quan đến người ở Huế; góp phần nâng cao hiệu quả phong trào học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong HS, qua đó giáo dục lòng tự hào dân

84 •

NGHIÊN CỨU & ỨNG DỤNG

tộc, ý thức trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa và chủ quyền đất nước, tiếp thêm động lực để HS rèn luyện, phấn đấu học tập trở thành công dân có ích cho xã hội.

- Nội dung câu hỏi được xây dựng đa dạng với các hình thức hỏi dữ liệu, hình ảnh, clip…, chia thành 3 phần:

+ Phần 1 - câu hỏi về tiểu sử của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

+ Phần 2 - câu hỏi về quá trình hoạt động cách mạng và những đóng góp của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với lịch sử dân tộc.

+ Phần 3 - câu hỏi nhận diện về các sự kiện, DTLS liên quan đến thời gian Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh sống, học tập và tham gia phong trào đấu tranh trên đất Huế.

- Đối tượng: 100 HS các lớp 10, lớp 11, lớp 12.

* Bước 2: Xây dựng kế hoạch tổ chức, thành lập Ban Tổ chức, Ban Giám khảo:

- Kế hoạch nêu rõ mục tiêu chương trình, công tác chuẩn bị, nhiệm vụ của từng bộ phận, lịch trình triển khai cho HS, ra thông báo, hướng dẫn thể lệ cuộc thi.

- Thành lập Ban Tổ chức, Ban Giám khảo gồm đại diện Phòng Tuyên giáo, Ban Giám hiệu, Đoàn Thanh niên, GV bộ môn Lịch sử.

* Bước 3: Công tác chuẩn bị, thông tin, tuyên truyền, vận động cho cuộc thi.

- GV môn Lịch sử chuẩn bị nội dung câu hỏi, đáp án, tài liệu tham khảo.

- Ban Tổ chức chuẩn bị cơ sở vật chất (địa điểm, loa đài, máy chiếu, ghế, bút, bảng…); tổ chức thông tin, tuyên truyền đến tận các lớp trên bảng tin, website của trường…

- GV chủ nhiệm phổ biến kế hoạch, thể lệ cuộc thi, hướng dẫn HS ôn luyện...

* Bước 4: Tổ chức cuộc thi

- Hoạt động mở đầu: Biểu diễn một số tiết mục văn nghệ hát về Bác; tuyên bố lý do, giới thiệu đại biểu, thành phần tham dự; giới thiệu nội dung thi,…

- Các hoạt động chính, hoạt động bổ trợ:

+ Các thí sinh ngồi vào sàn thi đấu hình vuông và được phát bảng, bút, khăn lau. Chương trình lần lượt đưa ra các câu hỏi, thí sinh trả lời vào bảng. Nếu trả lời đúng thì được tiếp tục ngồi trên sàn thi đấu.

Nếu sai, sẽ bị loại và rời khỏi sàn thi. Xen kẽ với phần thi là các hoạt động văn nghệ, nhảy dân vũ, trò chơi giành cho khán giả.

+ Khi trên sàn thi đấu còn 20 người, MC chương trình tổ chức cứu trợ. Ở hoạt động này, thầy cô tham gia một trò chơi vận động nhỏ. Số thí sinh được quay

lại sàn thi đấu phụ thuộc vào lá thăm may mắn GV lựa chọn.

+ Ở câu hỏi cuối cùng, thí sinh có thể giơ bảng cứu trợ. Các máy bay giấy chứa đáp án được ném vào sàn thi đấu. Nếu trả lời đúng, thí sinh cuối cùng sẽ trở thành người chiến thắng và rung được chuông vàng.

*Bước 5: Công bố kết quả, tổng kết, trao thưởng, đánh giá cuộc thi

Sau phần trao thưởng, biểu dương, kích lệ sự cố gắng, nỗ lực của HS, đại diện Ban Giám khảo nhấn mạnh một lần nữa ý nghĩa của cuộc thi: Trong những gì từng là gốc rễ của một tâm hồn, một nhân cách, một tư tưởng Hồ Chí Minh, có cả Cố đô Huế với thời niên thiếu và tuổi thanh niên của người. Huế cùng với tình thương và nỗi gian truân của gia đình, với tình nghĩa đồng bào, bà con, lối xóm, với những tác động ngược chiều khác nhau của xã hội và nhà trường đối với một con người mà ngay từ nhỏ đã bộc lộ như một năng lực thiên bẩm, đã góp phần tích cực vào sự nghiệp của một anh hùng dân tộc - một danh nhân văn hoá - Hồ Chí Minh. Di sản mà Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho Huế là tình yêu thương bao la cùng hệ thống di tích lưu niệm về người vô cùng quí giá, mà HS – những người chủ tương lai của quê hương đất nước phải có trách nhiệm, gìn giữ cho thế hệ hôm nay và mai sau.

3. Kết luận

Cuộc thi tìm hiểu về DTLS là hình thức HĐTN quan trọng trong trường phổ thông, có ý nghĩa thực tiễn cao, giúp HS nâng cao hiểu biết về hệ thống DTLS của địa phương. Đây cũng chính là cơ hội để HS thể hiện tình cảm, thái độ trân trọng, lòng tự hào đối với di sản văn hoá quê hương, góp phần thực hiện thành công chủ trương “Sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông”.

Tài liệu tham khảo

1. Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế (2013), Di tích - địa điểm di tích lưu niệm Bác Hồ và gia đình người ở Thừa Thiên Huế, NXB Thuận Hóa, Huế.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội.

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông HĐTN và HĐTN, hướng nghiệp, Hà Nội.

4. Hoàng Phê (Chủ biên) (2010), Từ điển tiếng Việt, NXB Từ điển bách khoa, Hà Nội.