§æi míi toµn diÖn vµ triÖt ®Ó Khoa häc x· héi

(1)

Khoa häc x· héi

Ph¹m Khiªm Ých^(*)

µo thêi ®iÓm chuyÓn giao thÕ kû vµ thiªn niªn kû, UNESCO c«ng bè mét c«ng tr×nh ®Æc biÖt, cã tªn lµ

“World Social Science Report” (B¸o c¸o vÒ khoa häc x· héi thÕ giíi), tiÕng Ph¸p lµ “Les sciences sociales dans le monde” (Khoa häc x· héi trªn thÕ giíi) (1). S¸ch cho ta mét tæng quan vÒ khoa häc x· héi (KHXH) thÕ giíi trong thÕ kû XX vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña nã vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI.

Cuèn s¸ch gåm 38 ch−¬ng, chia lµm hai phÇn (Toµn c¶nh vµ C¸c vÊn

®Ò & øng dông), ®Ò cËp ®Õn t¸m chñ

®Ò lín: Tæng kÕt vµ viÔn c¶nh; c¬ së h¹ tÇng vµ hoµn c¶nh; d÷ liÖu vµ sö dông d÷ liÖu; lÜnh vùc chuyªn nghiÖp; khoa häc vµ c«ng nghÖ trong x· héi; çc chiÒu c¹nh cña ph¸t triÓn; çc KHXH vµ m«i tr−êng; çc khoa häc hµnh vi øng xö vµ øng dông.

Tæng kÕt lÞch sö ph¸t triÓn KHXH trong mét tr¨m n¨m qua, c¸c t¸c gi¶

nhËn ®Þnh r»ng: “ThÕ kû XX lµ thÕ kû cña KHXH”. NÕu thÕ kû XIX ®¸nh dÊu sù kÕt thóc qu¸ tr×nh h×nh thµnh KHXH sau khi “®· v−ît khái c¸i bãng cña triÕt häc vµ sö häc ®Ó chiÕm mét chç ®øng ®éc lËp”, th× thÕ kû XX ®−îc coi lµ “giai ®o¹n KHXH ®· thùc sù chÝn muåi vÒ trÝ tuÖ, ®−îc thõa nhËn réng r·i vÒ chÝnh trÞ vµ thiÕt chÕ”.

Trong thÕ kû nµy KHXH ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ çc mÆt kiÕn t¹o lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn, thiÕt chÕ ho¸, s¶n xuÊt d÷ liÖu, còng nh− trë thµnh c¬ së cña tri thøc vµ nguån th«ng tin thèng kª, kü thuËt ®¸nh gi¸, qu¶n lý vµ x¸c lËp chÝnh s¸ch. Tõ gi÷a thÕ kû XX KHXH më réng trªn ph¹m vi thÕ giíi, b¾t rÔ t¹i ch©u Mü Latin, ch©u ¸ vµ ch©u Phi. Ngµy nay ë hÇu hÕt çc quèc gia trªn thÕ giíi, c¶ çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn còng nh− çc n−íc

®ang ph¸t triÓn, KHXH ®· x¸c lËp vÞ trÝ cña nã ë çc tr−êng ®¹i häc vµ çc trung t©m nghiªn cøu, ®ãng gãp vµo viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò x· héi vµ n©ng cao phóc lîi cña nh©n d©n.^(∗)

Nh÷ng ®iÒu trªn ®©y chøng tá r»ng KHXH ®· giµnh ®−îc vÞ thÕ khoa häc cña nã trong x· héi. Tõ l©u, khi nãi ®Õn “khoa häc” ng−êi ta chØ nghÜ

®Õn khoa häc tù nhiªn (KHTN). TÝnh chÊt khoa häc cña KHXH ®· bÞ nghi ngê. Cã ng−êi cho r»ng c¸c KHXH nhiÒu l¾m còng chØ lµ nh÷ng “khoa häc mÒm” (soft sciences), ®èi lËp víi “khoa häc cøng” (hard sciences). KHXH chØ

(∗) PGS, nguyªn Phã ViÖn tr−ëng ViÖn Th«ng tin KHXH.

v

(2)

“dùa trªn nh÷ng tõ ng÷”, chø kh«ng

“dùa trªn nh÷ng d÷ liÖu” nh− KHTN.

ViÖc ®èi lËp KHXH víi KHTN nh−

trªn lµ kh«ng ®óng. B¶n th©n KHXH còng “dùa trªn nh÷ng d÷ liÖu”. Nh÷ng d÷ liÖu kinh nghiÖm vÒ d©n sè, vÒ kinh tÕ, vÒ nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c cña x· héi loµi ng−êi ®· tån t¹i rÊt l©u tr−íc khi xuÊt hiÖn c¸c KHXH. §Õn thÕ kû XIX nh÷ng m«n khoa häc vÒ x·

héi míi b¾t ®Çu ®−îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng nh÷ng d÷ liÖu Êy. §óng lµ cã lóc, cã n¬i KHXH cßn yÕu kÐm, th−êng

¸p ®Æt çc quy t¾c, çc quan niÖm thiÕu c¨n cø x¸c ®¸ng. ViÖc nghiªn cøu x· héi th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo çch diÔn dÞch tõ nh÷ng mÖnh ®Ò cã s½n. Nh−ng nh×n chung KHXH hiÖn

®¹i c¨n cø vµo sù quan s¸t kinh nghiÖm cã hÖ thèng vÒ nhiÒu lÜnh vùc

®êi sèng x· héi. C¸c chuyªn gia vÒ KHXH ngµy cµng sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p quan s¸t vµ thu thËp d÷

liÖu míi, x©y dùng c¸c ng©n hµng d÷

liÖu, lµm c¬ së v÷ng ch¾c cho nghiªn cøu. ViÖc sö dông çc c«ng cô ®iÖn tö, mµ tiªu biÓu lµ Internet, ®· mang l¹i nh÷ng thay ®æi lín trong nghiªn cøu KHXH, më ra nh÷ng triÓn väng ch−a tõng thÊy: “MÆc dï viÖc xuÊt hiÖn çc nguån th«ng tin ®iÖn tö míi dµnh cho nghiªn cøu lµ mét hiÖn t−îng cßn t−¬ng ®èi míi, nh−ng nã ®· gÆt h¸i thµnh c«ng mét çch rÊt nhanh chãng vµ ®Çy ®ñ, khiÕn ta khã cã thÓ h×nh dung çc KHXH mµ kh«ng cã web”.

Ngµy nay khã cã thÓ ph©n biÖt r¹ch rßi, hoÆc c« lËp KHXH víi KHTN.

C¸c KHXH, tõ x· héi häc, kinh tÕ häc, chÝnh trÞ häc, ®Õn t©m lý häc, c¸c khoa häc hµnh vi øng xö... ®Òu n»m trong mét d¶i liªn tôc nh÷ng tri thøc mµ xÐt vÒ mét sè khÝa c¹nh nµy th× gÇn víi

KHTN, cßn vÒ mét sè khÝa c¹nh kh¸c l¹i gÇn víi triÕt häc vµ v¨n ho¸ häc, hay nh©n v¨n häc (humanities). Th«ng qua çc lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt kh¶o s¸t cña m×nh, KHXH võa tù ph©n biÖt víi KHTN, võa tù ph©n biÖt víi triÕt häc vµ nh©n v¨n häc, tuy vÉn t¸c ®éng qua l¹i vµ liªn quan nhiÒu mÆt víi çc ngµnh Êy. §©y lµ lîi thÕ cña KHXH, cho phÐp nã kÕt hîp nhiÒu çch tiÕp cËn kh¸c nhau, nhê ®ã sÏ thuËn lîi h¬n khi nghiªn cøu tÝnh phøc hîp vµ tÝnh bÊt ®Þnh, g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn ®æi chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ vµ v¨n ho¸ hiÖn thêi.

VÞ thÕ khoa häc cña KHXH ®−îc x¸c lËp v÷ng ch¾c trong x· héi kh«ng ph¶i chØ b»ng viÖc khai th¸c vµ sö dông c¸c d÷ liÖu. NhiÒu khi d÷ liÖu vÉn cã thÓ

®−îc sö dông sai lÇm, b¶o vÖ cho nh÷ng quan ®iÓm lçi thêi, lµm háng vai trß cña KHXH. Ngµy nay h¬n bao giê hÕt, mèi quan t©m hµng ®Çu cña KHXH lµ ph¸t triÓn lý luËn, t¹o ra nÒn t¶ng v÷ng ch¾c vÒ tri thøc luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó

®Þnh h−íng cho toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh. VÒ mÆt nµy nh÷ng nghiªn cøu vÒ hçn ®én vµ phøc hîp cã ý nghÜa c¬ b¶n.

NhiÒu nhµ nghiªn cøu KHXH ®·

sím ph¸t hiÖn sù bÊt cËp cña nh÷ng lý thuyÕt khoa häc cò trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò phøc hîp cña x·

héi hiÖn ®¹i (2). Khoa häc cæ ®iÓn mang nÆng tÝnh chÊt c¬ giíi, h×nh dung thÕ giíi nh− mét cç m¸y tù ®éng, phôc tïng tÊt ®Þnh luËn vµ ng−êi ta cã kh¶ n¨ng m« t¶ trän vÑn nã d−íi d¹ng nh÷ng quy luËt nh©n qu¶, hoÆc nh÷ng

®Þnh luËt cña tù nhiªn, ®−îc gäi chung lµ “nh÷ng quy luËt kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøc con ng−êi”. Quan niÖm nµy ®· bÞ thùc tÕ v−ît qua tõ l©u.

(3)

Ngµy nay thÕ giíi ®−îc quan niÖm hoµn toµn kh¸c. ThÕ giíi Êy ®Çy biÕn

®éng, hçn ®én, th¨ng gi¸ng, khã cã thÓ

®o¸n ®Þnh ®−îc t−¬ng lai. Cã thÓ h×nh dung thÕ giíi nh− mét hÖ thèng phøc hîp mµ khoa häc ®ang nç lùc kh¸m ph¸ ra c¬ chÕ vËn ®éng cña nã. §©y lµ mét hÖ thèng tù tæ chøc, “®a trÝ tuÖ”, kh«ng vËn ®éng theo tuyÕn tÝnh. §èi víi nã t−¬ng lai kh«ng ph¶i lµ sù kÐo dµi cña hiÖn t¹i vµ kh«ng thÓ ®o¸n

®Þnh ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy. T−¬ng lai lµ bÊt ®Þnh, c¸c t×nh huèng lµ kh«ng lÆp l¹i, do vËy cã thÓ cã nhiÒu t−¬ng lai, nhiÒu h−íng ph¸t triÓn cho x· héi. Paul ValÐry tõng ®Þnh nghÜa: “T−¬ng lai lµ x©y dùng” (le futur est construction). T−¬ng lai hoµn toµn tuú thuéc vµo ho¹t ®éng x©y dùng cña nh÷ng con ng−êi tù do - tù do trong t×m tßi, s¸ng t¹o, chuÈn bÞ cho t−¬ng lai.

Trong triÓn väng nµy, cèng hiÕn cña KHXH lµ kh«ng g× thay thÕ ®−îc.

Ho¹t ®éng nghiªn cøu KHXH ngµy nay næi bËt c¶ vÒ tÝnh chÊt liªn ngµnh vµ tÝnh chÊt chuyªn ngµnh s©u.

Nghiªn cøu liªn ngµnh chØ b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 50 thÕ kû XX. Nã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®ßi hái cña x· héi ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò phøc hîp mµ c¸c khoa häc chuyªn ngµnh kh«ng thÓ

®¸p øng ®−îc. Ngµy nay nghiªn cøu liªn ngµnh ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®em l¹i hiÖu qu¶ to lín. Cè nhiªn nghiªn cøu liªn ngµnh cã liªn quan mËt thiÕt víi nghiªn cøu chuyªn ngµnh. Kh«ng cã nghiªn cøu chuyªn ngµnh s©u th× kh«ng thÓ tæ chøc nghiªn cøu liªn ngµnh cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn nghiªn cøu liªn ngµnh hiÖn ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i lín do tÝnh cøng nh¾c vÒ thiÕt chÕ vµ c¬ cÊu cña KHXH g©y nªn. T¹i c¸c c¬ quan nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ®¹i

häc, c¸c bé m«n (disciplines) KHXH vÉn tån t¹i biÖt lËp, khÐp kÝn. Trong khi ®ã kh«ng ai cã thÓ tr¶ lêi râ rµng vÒ nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n chia c¸c bé m«n Êy.

Chóng ®−îc x¸c ®Þnh tuú theo ®èi t−îng vµ lÜnh vùc nghiªn cøu, theo hÖ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, hay theo nh÷ng c¨n cø nµo kh¸c? Ngµy nay ®Þnh nghÜa vÒ

“KHXH”, hay “çc KHXH” lµ mét nhiÖm vô khã kh¨n. Trªn thùc tÕ çc KHXH chØ lµ mét b¶n liÖt kª çc bé m«n kh¸c nhau ®Æt bªn c¹nh nhau, ch¼ng hÒ cã mèi liªn hÖ h÷u c¬ nµo. Sè l−îng çc bé m«n cµng kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh râ. Ngay tõ n¨m 1931 Max Horkheimer ®· gäi ®ã lµ “sù chuyªn m«n ho¸ hçn ®én” cña çc KHXH. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, «ng

®Ò ra Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu cã tÝnh liªn ngµnh mµ «ng lµ ng−êi chñ tr× t¹i ViÖn nghiªn cøu x· héi ë Frankfurt (§øc). Ch−¬ng tr×nh cña Horkheimer võa chó träng viÖc chuyªn m«n ho¸ cÇn thiÕt, trong khi vÉn gi÷ mét c¸ch nh×n tæng thÓ, b¶o ®¶m tÝnh chÆt chÏ trong ph©n tÝch x· héi ®−¬ng ®¹i. §Çu nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX, ng−êi ®ång t¸c gi¶ víi Horkheimer lµ Theodor Adorno

®· ®Ò ra quan niÖm míi, quan niÖm “phi bé m«n” (non disciplinaires) cña c¸c KHXH. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ Adorno phñ nhËn hoµn toµn c¬ cÊu cña c¸c KHXH. Tr¸i l¹i «ng cho r»ng c¬

cÊu ®ã ph¶i linh ho¹t, lµm cho KHXH h−íng vµo ng−êi sö dông, ®¸p øng tèt nhÊt yªu cÇu vÒ tri thøc cña nh÷ng ng−êi sö dông.

Quan niÖm cøng nh¾c vÒ c¬ cÊu KHXH ®· c¶n trë sù céng t¸c gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu, nhÊt lµ céng t¸c vÒ nghiªn cøu liªn ngµnh. NhiÒu nhµ KHXH ®· ®Æt vÊn ®Ò “c¬ cÊu l¹i KHXH”

(restructuring social sciences) (3). Nh»m

®Èy m¹nh viÖc nghiªn cøu KHXH, t¹o ra

(4)

nh÷ng tri thøc phøc hîp, nhiÒu n−íc ®·

®Ò ra c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu liªn ngµnh vµ thµnh lËp c¸c trung t©m nghiªn cøu ®a ngµnh.

Quan niÖm c¬ cÊu phi bé m«n cña c¸c KHXH ®· ®−îc chÊp nhËn lµm c¬

së cho viÖc biªn so¹n cuèn s¸ch nµy.

Nh÷ng n¨m 70, UNESCO ®· xuÊt b¶n bé s¸ch lín “Nh÷ng xu h−íng chÝnh trong nghiªn cøu KHXH vµ nh©n v¨n ” (Tendances principales de la recherche dans les sciences sociales et humaines) gåm 3 tËp tõ 1970 ®Õn 1978. Trong tËp I vÒ KHXH cã giíi thiÖu tõng m«n khoa häc: x· héi häc, chÝnh trÞ häc, t©m lý häc, kinh tÕ häc, d©n sè häc, ng«n ng÷ häc v.v. Ba m−¬i n¨m sau, cuèn s¸ch nµy kh«ng giíi thiÖu bÊt kú m«n khoa häc cô thÓ nµo, mµ chØ tr×nh bµy vÒ KHXH nãi chung qua t¸m chñ

®Ò lín nh− ®· nãi trªn ®©y. CÇn nãi thªm r»ng trong b¶n gèc b»ng tiÕng Anh, KHXH dïng theo sè Ýt (World Social Science Report) chø kh«ng theo sè nhiÒu nh− b¶n tiÕng Ph¸p (Les sciences sociales dans le monde).

Ho¹t ®éng KHXH ®−îc tiÕn hµnh t¹i çc n−íc vµ çc khu vùc trªn thÕ giíi. §Ó cã bøc toµn c¶nh thÕ giíi, ph¶i giíi thiÖu ®−îc nh÷ng nÐt lín cña khoa häc nµy ë çc n−íc vµ çc khu vùc, b¾t

®Çu tõ c¸c n−íc thuéc Tæ chøc Hîp t¸c Ph¸t triÓn Kinh tÕ (OCDE). OCDE kh«ng ph¶i lµ khu vùc ®Þa lý, mµ lµ khu vùc kinh tÕ gåm 29 n−íc thuéc kh¾p c¸c ch©u lôc: Hoa Kú, Canada, Mexico, Ph¸p, Anh, §øc, Italia, Austria, BØ, Luxembourg, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, §an M¹ch, Iceland, Ireland, Hµ Lan, PhÇn Lan, Na Uy, Thuþ §iÓn, Thuþ SÜ, Hungary, Ba Lan, Czech, Hy L¹p, Thæ NhÜ Kú, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Australia, New

Zealand. OCDE rÊt coi träng KHXH,

®Çu t− lín vÒ nh©n lùc, c¬ së h¹ tÇng, nguån tµi chÝnh, n©ng cao chÊt l−îng nghiªn cøu, t¹o ra phÇn lín c¸c s¶n phÈm KHXH thÕ giíi vµ ¸p dông chóng cã hiÖu qu¶. Cïng víi OCDE lµ Liªn bang Nga, Trung Quèc trong khu vùc §«ng ¸, Ên §é trong Nam ¸, c¸c khu vùc Mü Latin, ch©u Phi, Trung

§«ng, Th¸i B×nh D−¬ng v.v... Sù næi lªn cña nhiÒu céng ®ång khoa häc míi

®ã ®· gióp cho KHXH dÇn dÇn kh¾c phôc c¸c quan niÖm coi “Ch©u ¢u lµ trung t©m” vµ “n−íc Mü lµ trung t©m”.

Tõ ®ã rót ra kÕt luËn: “Giê ®©y mäi ng−êi ®Òu lÜnh héi ®−îc mét ®iÒu lµ chØ cã thÓ hiÓu ®−îc thÕ giíi nµy nÕu xuÊt ph¸t tõ nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau”.

H¬n n÷a c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cÇn t¨ng c−êng gióp ®ì c¸c n−íc

®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng ph−¬ng ph¸p thu thËp, ph©n tÝch d÷ liÖu vµ ph−¬ng ph¸p so s¸nh.

B−íc vµo thÕ kû XXI, KHXH ®øng tr−íc hµng lo¹t vÊn ®Ò míi mµ nh©n lo¹i ®ang quan t©m s©u s¾c. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ çc khoa häc vÒ sù sèng dÉn ®Õn nh÷ng hÖ qu¶ x· héi g×? Mèi quan hÖ gi÷a toµn cÇu ho¸ vµ lîi Ých çc quèc gia ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt nh− thÕ nµo cho c«ng b»ng vµ nh©n ®¹o? Çc KHXH cã thÓ ®ãng gãp nh− thÕ nµo vµo mét çch tiÕp cËn tæng thÓ ®èi víi m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn ®Ó t¹o nªn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng? Trong sè nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra tr−íc KHXH, næi bËt h¬n c¶ lµ vÊn ®Ò khoa häc víi d©n chñ vµ vÊn ®Ò khoa häc hµnh vi øng xö. C¶

hai ®iÒu liªn quan trùc tiÕp ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi.

Khoa häc vµ d©n chñ ®Òu næi lªn tõ hai cuéc t×m kiÕm vÜnh cöu cña con

(5)

ng−êi. Cuéc t×m kiÕm thø nhÊt lµ t×m kiÕm tri thøc ®Ó hiÓu biÕt thÕ giíi vµ hiÓu biÕt chÝnh m×nh. Cuéc t×m kiÕm thø hai lµ t×m kiÕm vÒ trËt tù cho sù cïng tån t¹i vµ hîp t¸c gi÷a ng−êi víi ng−êi. Vµo ®Çu thÕ kû XXI, nh©n lo¹i

®ang tiÕn tíi x· héi tri thøc vµ nÒn d©n chñ suy lý (dÐmocratie discursive). ë ®ã khoa häc vµ d©n chñ hoµ hîp víi nhau mét c¸ch tù nhiªn vµ ph¸t triÓn cao. Khoa häc ®−îc ®Æt d−íi quyÒn kiÓm so¸t d©n chñ. T×nh tr¹ng quan liªu, qu¶n lý chuyªn chÕ ®èi víi ho¹t ®éng khoa häc bÞ g¹t bá. Trong hÖ thèng chÝnh trÞ cëi më, d©n chñ, cã sù

®èi tho¹i th−êng xuyªn gi÷a nh÷ng nhµ nghiªn cøu vµ nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh. Nh÷ng nhµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý biÕt l¾ng nghe vµ thÊu hiÓu nh÷ng th«ng ®iÖp mµ KHXH göi tíi.

C¸c nhµ khoa häc ph¸t huy m¹nh mÏ vai trß gi¸m s¸t vµ ph¶n biÖn x· héi cña m×nh.

KHXH ph¶i nghiªn cøu con ng−êi vµ hµnh vi øng xö cña con ng−êi. C¸c khoa häc hµnh vi øng xö (Behavioural Sciences) ®−îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë Hoa Kú tõ nh÷ng n¨m 50 thÕ kû XX.

Tr−íc ®ã rÊt l©u, n¨m 1913 John Watson ®· c«ng bè bµi “T©m lý häc d−íi tÇm nh×n cña nh÷ng ng−êi theo thuyÕt hµnh vi øng xö” (Psychology as the behaviorist views it) ®−îc coi lµ

“B¶n tuyªn ng«n cña thuyÕt hµnh vi øng xö” (Behaviourist manifesto), cã

¶nh h−ëng lín trong t©m lý häc. Ngµy nay c¸c khoa häc hµnh vi øng xö sö dông nhiÒu ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i ®Ó nghiªn cøu ®êi sèng con ng−êi, nhÊt lµ bé n·o. C¸c khoa häc hµnh vi øng xö

®· hîp nhÊt víi çc KHXH thµnh “Çc KHXH vµ hµnh vi øng xö ” (Social and Behavioural Sciences) cã nhiÖm vô nghiªn cøu “çc quan hÖ con ng−êi”

(human relationships). §©y lµ lÜnh vùc tri thøc réng lín, gåm nh÷ng bé m«n chuyªn s©u “cã liªn quan ®Õn con ng−êi, v¨n ho¸ vµ nh÷ng quan hÖ cña con ng−êi víi m«i tr−êng” (4).

Trong cuèn “Ph©n lo¹i chuÈn quèc tÕ vÒ gi¸o dôc” (The International Standard Classification of Education- ISCED) b¶n söa ®æi th¸ng 11/1999, UNESCO chÝnh thøc ®−a vµo môc

“Çc KHXH vµ hµnh vi øng xö” thay cho “çc KHXH” vµ “çc khoa häc hµnh vi øng xö” trong ISCED xuÊt b¶n lÇn

®Çu n¨m 1977. Theo sù ph©n lo¹i míi n¨m 1999 nµy, c¸c KHXH vµ hµnh vi øng xö gåm 12 bé m«n: kinh tÕ häc, lÞch sö kinh tÕ, c¸c khoa häc chÝnh trÞ, x· héi häc, d©n sè häc, nh©n häc (trõ nh©n häc thÓ chÊt), d©n téc häc, t−¬ng lai häc, t©m lý häc, ®Þa lý häc (trõ ®Þa lý tù nhiªn), nghiªn cøu vÒ hoµ b×nh vµ xung ®ét, nh©n quyÒn. Riªng sö häc vÉn cßn ®−îc xÕp vµo nh©n v¨n häc, chø kh«ng xÕp vµo KHXH nh− cuèn s¸ch nµy.

®−îc thÓ hiÖn trong cuèn s¸ch mµ chóng t«i giíi thiÖu víi b¹n ®äc. Chñ

®Ò thø t¸m cña cuèn s¸ch nµy chuyªn

®Ò cËp ®Õn c¸c khoa häc hµnh vi øng xö vµ øng dông, tr×nh bµy nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc nhËn thøc, sù tiÕn ho¸ cña hµnh vi øng xö x· héi vµ nh÷ng chiÒu c¹nh x· héi cña y tÕ c«ng céng.

§Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trªn ®©y vµ nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c, cÇn ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu quèc tÕ vµ liªn ngµnh, dùa trªn sù liªn kÕt c¸c KHXH víi KHTN, t¹o ra “mét kiÓu KHXH kh¸c vÒ chÊt cho thÕ kû XXI”.

(6)

tÕ ®ang nç lùc thùc hiÖn ë buæi b×nh minh thÕ kû nµy.

Cuèn s¸ch nµy xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt vµo lóc n−íc ta võa gia nhËp WTO. Gi¸o s− Ph¹m Duy HiÓn

®Æt c©u hái: “Bao giê khoa häc vµ ®¹i häc ViÖt Nam míi chÞu gia nhËp WTO?”. ¤ng kh¼ng ®Þnh “KHXH vµ nh©n v¨n trªn thÕ giíi ®· bøt ph¸ ra khái c¸c hÖ t− t−ëng ®Ó trë thµnh nh÷ng ®éng lùc trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. VËy t¹i sao nhiÒu ng−êi vÉn cø xem ®©y nh− mét vïng ”cÊm kþ". Nãi kh«ng ngoa, giê ®©y kh«ng ph¶i KHTN vµ c«ng nghÖ, mµ chÝnh lµ KHXH vµ nh©n v¨n víi nh÷ng t− duy vµ c«ng cô hiÖn ®¹i míi lµ c¸i g× tèi cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta" (5).

Chóng t«i tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc cuèn s¸ch nµy víi hy väng quý vÞ xem ®©y lµ lêi mêi gäi “gia nhËp WTO”, héi nhËp quèc tÕ vÒ KHXH.

Chóng t«i nhËn thøc r»ng ®æi míi vµ héi nhËp lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt.

Kh«ng thÓ cã c¸i nµy mµ kh«ng cã c¸i kia. §Ó ®æi míi toµn diÖn vµ triÖt ®Ó KHXH, ph¶i thay ®æi c¬ b¶n vÒ nÒn t¶ng lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn, vÒ x©y dùng vµ khai th¸c d÷ liÖu, vÒ ®Çu t− nh©n lùc vµ tµi chÝnh, vÒ hîp t¸c quèc tÕ trong nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v.v... §Æc biÖt ph¶i t¹o ra bÇu kh«ng khÝ thËt sù tù do, d©n chñ trong khoa häc. ChØ cã nh− vËy, KHXH ViÖt Nam míi kh¾c phôc ®−îc sù tôt hËu ngµy cµng t¨ng vµ ph¸t huy vai trß to lín trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn

®¹i ho¸ ®Êt n−íc, chñ ®éng vµ tÝch cùc héi nhËp quèc tÕ.

Chó thÝch

1. Xem “Khoa häc x· héi trªn thÕ giíi”.

Chu TiÕn ¸nh vµ V−¬ng Toµn dÞch víi sù céng t¸c cña nhiÒu dÞch gi¶

kh¸c. Ph¹m Khiªm Ých biªn tËp vµ giíi thiÖu. H.: §¹i häc Quèc gia, Quý I/2007, 892 trang.

2. Xem Edgar Morin (chñ biªn). Liªn kÕt tri thøc. Th¸ch ®è cña thÕ kû XXI. Chu TiÕn ¸nh vµ V−¬ng Toµn dÞch. H.: §¹i häc Quèc gia, 2005. Bµi giíi thiÖu “C¶i c¸ch gi¸o dôc tr−íc th¸ch ®è cña thÕ kû XXI” cña Ph¹m Khiªm Ých, tr.13 - 22; Edgar Morin.

“Ph−¬ng ph¸p 3. Tri thøc vÒ tri thøc.

H.: §¹i häc Quèc gia, 2006. Bµi giíi thiÖu “Edgar Morin víi sù h×nh thµnh tri thøc luËn phøc hîp” cña Ph¹m Khiªm Ých, tr.9-16.

3. Xem “Open the Social Sciences:

Report of the Gulbenkian Commission on the Restructuring of the Social Sciences” (Më cöa khoa häc x· héi: B¸o c¸o cña Uû ban Gulbenkian vÒ c¬ cÊu l¹i khoa häc x·

héi). Stanford Calif. Stanford University Press, 1996. TrÝch ®¨ng trong s¸ch “Khoa häc x· héi trªn thÕ giíi” ë c¸c trang 101 - 102, 105 - 106, 835 - 838.

4. Richard E.Gross. Social Sciences. The Encyclopedia Americana (B¸ch khoa th− Mü) 2001, tËp 25, tr.130. Xem thªm Behavioural Sciences, tËp 3, tr.467.

5. Ph¹m Duy HiÓn. Bao giê khoa häc vµ

®¹i häc ViÖt Nam míi chÞu gia nhËp WTO?. T¹p chÝ Tia S¸ng , sè 22, th¸ng 11 - 2006, tr.3.