70 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2007
Thμnh Hoμng ë ViÖt Nam vμ Shinto ë NhËt b¶n – Mét nghiªn cøu so s¸nh
TrÞnh Cao T−ëng. Nxb. V¨n hãa Th«ng tin &
ViÖn V¨n hãa, Hµ Néi 2005, 320 trang.
ViÖt Nam vμ NhËt B¶n lμ hai n−íc Ch©u ¸, trong qóa khø ®Òu lμ nh÷ng d©n téc cã nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp rùc rì.
V× vËy, gi÷a hai d©n téc cã nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång vÒ v¨n hãa, nhÊt lμ tÝn ng−ìng Thμnh Hoμng ë ViÖt Nam vμ Shinto ë NhËt B¶n.
Cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n b»ng hai thø tiÕng: tiÕng ViÖt vμ tiÕng Anh. Trong mçi phÇn néi dung chÝnh ®Òu ®−îc tr×nh bμy thμnh 3 ch−¬ng, nãi vÒ tÝn ng−ìng Thμnh Hoμng ë ViÖt Nam, Shinto ë NhËt B¶n vμ nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång, kh¸c biÖt cña hai lo¹i h×nh tÝn ng−ìng nμy. Ch−¬ng 1, víi tiªu ®Ò TÝn ng−ìng Thμnh Hoμng ë ViÖt Nam, t¸c gi¶ giíi thiÖu vÒ nguån gèc vμ d¹ng thøc tinh thÇn cña Thμnh Hoμng;
ng«i ®×nh; thÇn ®iÖn Thμnh Hoμng vμ nghi lÔ thê thÇn. Tr−íc tiªn, ®ã lμ c¸c lo¹i h×nh c¬ b¶n cña Thμnh Hoμng ViÖt Nam nh−: ThÇn c©y, thÇn ®¸, thÇn nói, thuû thÇn, thÇn ®éng vËt, thiªn thÇn, thÇn t«n gi¸o, nh©n thÇn, v.v… Ngoμi ra, trong
®×nh lμng Nam Bé cïng víi Thμnh Hoμng cßn cã c¸c vÞ ThÇn ®ång tù víi Thμnh Hoμng nh− ThÇn linh phô h−ëng, ThÇn th¸nh c¸c t− gia göi tíi, khiÕn cho ThÇn
®iÖn v« cïng hçn t¹p. Bªn c¹nh ®ã, Thμnh Hoμng cßn ®−îc ph©n theo ®¬n vÞ hμnh chÝnh nh− ë thñ ®« Hμ Néi hiÖn thêi: Khu vùc Nam quËn Tõ Liªm vμ
quËn Ba §×nh; T©y, T©y B¾c huyÖn Tõ Liªm; huyÖn Thanh Tr×; huyÖn Gia L©m;
huyÖn §«ng Anh; vμ khu vùc néi thμnh.
C¸c vÞ ThÇn Thμnh Hoμng th−êng ®−îc thê trong c¸c ng«i ®×nh, bëi vËy, trong ch−¬ng nμy, t¸c gi¶ giíi thiÖu rÊt kÜ vÒ lÞch sö ng«i ®×nh ViÖt Nam, vÒ khu ®Êt dùng ®×nh, vÒ mÆt b»ng tæng thÓ, vÒ bé m¸i, bé khung vμ ®iªu kh¾c trang trÝ
®×nh lμng ViÖt Nam. Cïng víi c¸c vÞ ThÇn, c¸c ng«i ®×nh lμ c¸ch s¾p ®Æt trong hÖ thèng ThÇn ®iÖn Thμnh Hoμng vμ nghi lÔ thê cóng Thμnh Hoμng còng ®−îc t¸c gi¶ tr×nh bμy trong Ch−¬ng 1, nhÊt lμ sù kh¸c nhau gi÷a thÇn ®iÖn Thμnh Hoμng Nam Bé vμ B¾c Bé.
giíi thiÖu s¸ch
Ch−¬ng 2, t¸c gi¶ tr×nh bμy vÒ Shinto ë NhËt B¶n. Tuy kh«ng tiÕp cËn ®−îc víi nguyªn gèc tiÕng NhËt, nh−ng t¸c gi¶ ®·
cè g¾ng t×m kiÕm nh÷ng tμi liÖu vÒ Shinto b»ng Anh ng÷ ®Ó giíi thiÖu víi b¹n ®äc vÒ nguån gèc vμ hμnh tr×nh lÞch sö, kiÕn tróc ThÇn ®iÖn, nghi lÔ cña Shinto t¹i NhËt B¶n. Theo t¸c gi¶, Shinto
®· xuÊt hiÖn trong buæi b×nh minh cña lÞch sö NhËt B¶n vμ tån t¹i cho ®Õn ngμy nay. Shinto ®· t¹o ra mét h×nh ¶nh hÕt søc ®éc ®¸o, Ýt thÊy cã trong c¸c hiÖn t−îng t−¬ng tù, trong thÕ giíi t©m linh cña mét d©n téc vμ quèc gia nμo trªn thÕ giíi: Nã võa lμ tÝn ng−ìng, võa lμ t«n gi¸o trong x· héi NhËt B¶n. Trong d©n gian, nã lμ tÝn ng−ìng thê c¸c vÞ ThÇn N«ng nghiÖp, víi c¬ cÊu kh«ng chÆt chÏ.
Nh−ng mÆt kh¸c, nã l¹i lμ mét t«n gi¸o cã tæ chøc chÆt chÏ, nh÷ng ®Þnh chÕ nghiªm ngÆt ë cÊp Hoμng gia vμ Quèc gia. Cã thÓ nãi, tõ hiÖn t−îng thê c¸c vÞ thÇn tù nhiªn nh−: ThÇn MÆt trêi, ThÇn MÆt tr¨ng, ThÇn Nói, ThÇn BiÓn... råi sau ®ã truy phong cho tæ tiªn vua chóa, c¸c
70
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2007 71
nh©n vËt cã c«ng víi ®Êt n−íc. §Æc biÖt, thÕ kØ XIX lμ khóc quanh quan träng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña Shinto lμ sù ra ®êi cña Gi¸o ph¸i Shinto vμ Shinto cña truyÒn thèng Hoμng gia ®· trë thμnh quèc gi¸o, ®¸nh dÊu thêi k× vμng son cña
§¹o ThÇn Shinto. Kh¸c víi viÖc thê Thμnh Hoμng ë ViÖt Nam, ë NhËt B¶n cã nhiÒu h×nh thøc thê ThÇn nh−: Shinto cña gia ®×nh, Shinto cña c¸c gi¸o ph¸i, Shinto cña Hoμng gia, hay Shinto cña c¸c vïng miÒn. V× vËy, kiÕn tróc cña miÕu,
®Òn ThÇn Shinto v« cïng ®a d¹ng. ë ®©y, t¸c gi¶ giíi thiÖu vÒ 9 kiÓu kiÕn tróc miÕu,
®Òn ThÇn Shinto cña NhËt B¶n. §Ó dÔ dμng so s¸nh, t¸c gi¶ tr×nh bμy phÇn kiÕn tróc ®Òn, miÕu cña Shinto nh− phÇn lÞch sö ng«i ®×nh ë ViÖt Nam, cô thÓ vÒ vÞ trÝ ®Æt
®Òn, miÕu, vÒ mÆt b»ng tæng thÓ, vÒ bé m¸i, bé khung cña ®Òn, miÕu ThÇn Shinto.
Cïng víi kiÕn tróc lμ phÇn bμi trÝ c¸c biÓu t−îng trong ThÇn ®iÖn, c¸c nghi lÔ trong viÖc thê ThÇn Shinto ë NhËt B¶n còng
®−îc t¸c gi¶ giíi thiÖu trong ch−¬ng nμy.
Trong Ch−¬ng 3, víi chñ ®Ò Thμnh Hoμng vμ Shinto sù t−¬ng ®ång vμ kh¸c biÖt, t¸c gi¶ so s¸nh nh÷ng ®iÓm t−¬ng
®ång vμ kh¸c biÖt cña hai lo¹i h×nh thê thÇn nμy. VÒ sù t−¬ng ®ång, theo t¸c gi¶, tr−íc hÕt c¶ hai ®Òu xuÊt ph¸t tõ sù sïng b¸i c¸c hiÖn t−îng cña tù nhiªn vμ t«n thê søc m¹nh tù nhiªn; VÒ lÔ héi, còng cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau nh− lÔ r−íc thÇn;
VÒ kiÕn tróc ®ã lμ sù gièng nhau vÒ mÆt b»ng cña ®Òn miÕu cæ cña Shinto “thuÇn NhËt B¶n” vμ ®×nh cæ ë ViÖt Nam lμ h×nh ch÷ nhÊt vμ lμ nh÷ng ng«i nhμ sμn, chóng chia lμm hai phÇn râ rÖt. Mét phÇn dμnh cho nghi lÔ, héi häp, mét phÇn dμnh riªng thê thÇn linh, vμ mét ®iÓm n÷a lμ ë hai lo¹i h×nh kiÕn tróc nμy hÇu nh− c¸c
thμnh phÇn kiÕn tróc kh«ng ®−îc s¬n vÏ, vÉn gi÷ nguyªn vÎ méc m¹c cña c©y rõng.
VÒ sù kh¸c biÖt, tr−íc hÕt ®ã lμ mÆt tinh thÇn, ë ViÖt Nam tÝn ng−ìng Thμnh Hoμng kh«ng ®−îc ®ång nhÊt víi quyÒn lùc triÒu ®×nh, kh«ng cã mét tæ chøc thèng nhÊt, kh«ng cã hÖ thèng triÕt häc, c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc cña riªng m×nh nh− Shinto. VÒ chøc n¨ng, Shinto mang nÆng ý nghÜa t«n gi¸o ®¬n thuÇn – n¬i thê ThÇn, trong khi ®ã ng«i ®×nh cña ViÖt Nam ®¶m nhiÖm vai trß réng lín c¶ nghÜa tÝn ng−ìng (thê ThÇn) vμ ý nghÜa x· héi (trung t©m chÝnh trÞ - x· héi cña lμng).
ViÖc cai qu¶n c¸c ®Òn miÕu Shinto lμ do tæ chøc c¸c gi¸o sÜ mang tÝnh chuyªn nghiÖp ®¶m nhiÖm, cßn qu¶n lÝ ®×nh do mét ng−êi ®−îc d©n bÇu ra. VÒ kiÕn tróc,
®×nh lμng dï thê mét hay nhiÒu vÞ thÇn nh−ng còng chØ cã mét gian cung cÊm, nh−ng ®Òn miÕu Shinto th× cã thÓ x©y nhiÒu gian cung cÊm, ®Æc biÖt lμ kiÕn tróc Shinto kh«ng sö dông c¸c h×nh ®iªu kh¾c trang trÝ lÊy tõ khung c¶nh sinh ho¹t cña ng−êi lao ®éng mμ ®×nh lμng vÉn th−êng dïng.
Tãm l¹i, víi h¬n 300 trang s¸ch, t¸c gi¶ ®· chøng minh ®−îc sù t−¬ng ®ång vμ kh¸c biÖt cña tÝn ng−ìng Thμnh Hoμng ViÖt Nam vμ ®¹o ThÇn Shinto t¹i NhËt B¶n. Qua ®ã, cã thÓ thÊy r»ng v¨n hãa cæ truyÒn NhËt B¶n cã nhiÒu nÐt gÇn gòi víi v¨n hãa cña c− d©n §«ng Nam ¸ h¶i ®¶o nãi riªng vμ v¨n hãa §«ng Nam ¸ lôc ®Þa nãi chung. Hi väng cuèn s¸ch sÏ gióp cho b¹n ®äc phÇn nμo nh÷ng kiÕn thøc vÒ v¨n hãa nãi chung vμ vÒ tÝn ng−ìng cña hai n−íc nãi riªng.
NguyÔn ThÞ QuÕ H−¬ng
viÖn nghiªn cøu t«n gi¸o
71
