ý NGHÜA BIÓU TR¦NG CñA MéT Sè

nguyÔn thïy v©n

ý NGHÜA BIÓU TR¦NG CñA MéT Sè

LOµI HOA §IÓN H×NH TRONG CA DAO VIÖT NAM

nguyÔn thïy v©n ^*

Tãm t¾t: Bµi viÕt t×m hiÓu ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh trong ca dao ng­êi ViÖt, ph©n tÝch nh÷ng líp nghÜa biÓu tr­ng cña tõng loµi hoa khi g¾n víi nh÷ng ng÷ c¶nh cô thÓ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng liªn t­ëng phong phó, ®a ®¹ng g¾n víi ®êi sèng con ng­êi. Qua thao t¸c ph©n tÝch ng÷

nghÜa, kÕt hîp víi nh÷ng luËn gi¶i dùa trªn yÕu tè v¨n hãa, t«n gi¸o, tÝn ng­ìng vµ t©m thøc b¶n ®Þa, bµi viÕt gãp phÇn chøng minh biÓu tr­ng hoa trë thµnh trung t©m, h¹t nh©n, vµ motif nÒn t¶ng h×nh thµnh cÊu tø c¸c bµi ca dao cña ng­êi ViÖt.

Tõ khãa: Ca dao; d©n ca; biÓu tr­ng; biÓu t­îng; hoa ®µo; hoa sen; hoa hång; hoa cóc; hoa lan;

hoa huÖ; motif; kÝn ®¸o; d©n gian; b×nh d©n.

Ngµy nhËn bµi: 3/7/2013; Ngµy duyÖt ®¨ng bµi: 30/9/2013

Nghiªn cøu vÒ biÓu tr­ng, biÓu t­îng lµ lÜnh vùc hiÖn ®­îc c¸c nhµ khoa häc quan t©m d­íi gãc ®é nghiªn cøu liªn ngµnh.

ThÕ giíi biÓu t­îng ®ãng mét vai trß quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ng­êi. Mèi quan hÖ gi÷a thÕ giíi biÓu t­îng vµ thÕ giíi con ng­êi gîi ra nh÷ng quy ­íc thÈm mü cña mét céng ®ång.

Ngµy cµng cã nhiÒu h¬n nh÷ng kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn míi, ®éc ®¸o tõ thÕ giíi biÓu t­îng. HÖ thèng biÓu t­îng nghÖ thuËt trong ca dao nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· thu hót ®­îc nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ nghiªn cøu, gãp phÇn ®em l¹i cho ng­êi tiÕp nhËn nh÷ng Ên t­îng s©u s¾c, thó vÞ vÒ b¶n chÊt thÈm mü cña lo¹i th¬ ca d©n gian ®Æc biÖt nµy.

Bµi viÕt t×m hiÓu vÒ ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh trong ca dao ng­êi ViÖt. Trªn c¬ së mét sè nÐt nghÜa chung phæ biÕn lµ biÓu thÞ cho ng­êi phô n÷, khi g¾n víi tõng ng÷ c¶nh cô thÓ, mçi loµi hoa l¹i mang nh÷ng nÐt nghÜa biÓu tr­ng riªng biÖt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan s¸t cña d©n gian vÒ thÕ giíi hoa cá trong

thiªn nhiªn, c¸c biÓu tr­ng vÒ hoa ®· ®­îc h×nh thµnh, mçi loµi hoa víi nh÷ng tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, tr¹ng th¸i kh«ng gièng nhau ®· gîi cho d©n gian nh÷ng liªn t­ëng phong phó, ®a ®¹ng vÒ ®êi sèng con ng­êi. Hoa trë thµnh trung t©m, h¹t nh©n, vµ m«-tÝp nÒn t¶ng h×nh thµnh cÊu tø c¸c bµi ca dao, t¹o nªn mét lèi giao tiÕp, mét c¸ch diÔn ®¹t kÝn ®¸o, tao nh·, c«

®äng, sóc tÝch cña ng­êi b×nh d©n x­a.

Nãi ®Õn hoa lµ nãi ®Õn c¸i ®Ñp, hoa biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp cña con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷. Tõ cuéc sèng, hoa ®i vµo v¨n häc víi nh÷ng biÓu tr­ng thÈm mü, tÝn ng­ìng vµ triÕt lý nh©n sinh. Nh÷ng biÓu tr­ng cña hoa ®­îc kh¬i nguån tõ v¨n häc d©n gian. Trong tiÕng ViÖt, “hoa”

cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau, trong ®ã nghÜa c¬ b¶n, nghÜa gèc lµ: “C¬ quan sinh s¶n h÷u tÝnh cña c©y h¹t kÝn, th­êng cã mµu s¾c vµ h­¬ng th¬m”⁽¹⁾. Hoa cã nh÷ng nÐt chung phæ biÕn nh­: hoa lµ hiÖn th©n cña

(*) NCS Khoa Ng«n ng÷ häc, Häc viÖn Khoa häc x· héi.

(1) Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, tr. 552 .

ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...

sù sèng (dÊu hiÖu cña thùc vËt ®Õn kú sinh tr­ëng dåi dµo); hoa lµ biÓu t­îng cña c¸i ®Ñp (thuéc tÝnh ®iÓn h×nh); hoa lµ biÓu t­îng cña phót gi©y tho¸ng qua (mau në, chãng tµn); hoa lµ thùc thÓ thô ®éng (yÕu ®uèi, phô thuéc). Trªn c¬ së mét nÐt nghÜa chung Êy, mçi biÕn thÓ kÕt hîp cña

“hoa” l¹i gîi ra nh÷ng ý nghÜa riªng, thÓ hiÖn nh÷ng s¾c th¸i trong thÕ giíi néi t©m phong phó vµ tinh tÕ cña con ng­êi.

Trong ca dao, hoa kh«ng chØ xuÊt hiÖn víi líp nghÜa ®en thuÇn tóy mµ cßn ®­îc t¸c gi¶ d©n gian kho¸c cho c¸c líp nghÜa biÓu t­îng. Hoa lµ c¸i ®Ñp, lµ ng­êi yªu, lµ hiÖn th©n cho nh÷ng gi¸ trÞ thiªng liªng cao ®Ñp, lµ biÓu tr­ng cho lèi sèng, t©m hån vµ cèt c¸ch cña ng­êi ViÖt. §Æc biÖt, hoa trong ca dao cßn biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp vµ th©n phËn cña ng­êi phô n÷.

Qua kh¶o s¸t tËp Kho tµng ca dao ng­êi ViÖt víi 11.847 c©u ca dao, bµi viÕt tËp trung kh¶o s¸t vµ t×m hiÓu nghÜa biÓu tr­ng cña c¸c tõ thuéc tiÓu tr­êng nghÜa chØ c¸c loµi hoa víi 7 loµi hoa xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt trong ca dao ng­êi ViÖt. §ã lµ c¸c loµi hoa nh­ : hoa ®µo (146 lÇn, chiÕm 7%), hoa sen (101 lÇn, chiÕm 4,7%), hoa hång (67 lÇn, chiÕm 3%), hoa lan (45 lÇn, chiÕm 2%), hoa cóc (50 lÇn, chiÕm 2,3%) vµ hoa huÖ (25 lÇn, chiÕm 1%).

1. Hoa ®µo

Theo Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi, hoa ®µo cã nh÷ng líp nghÜa biÓu tr­ng phong phó: Hoa ®µo biÓu tr­ng cho mïa xu©n, lµ h×nh ¶nh cña sù ®æi míi vµ søc sinh s¶n dåi dµo⁽²⁾. §µo ®­îc biÕt ®Õn t¹i Trung Quèc vµ NhËt B¶n kh«ng chØ nh­ lµ mét lo¹i qu¶ phæ biÕn mµ cßn g¾n liÒn víi nhiÒu truyÒn thuyÕt d©n gian vµ tÝn ng­ìng. ë Trung Hoa, qu¶ ®µo lµ biÓu t­îng cña sù tr­êng thä. Trong v¨n hãa

Trung Hoa cæ ®¹i th× "®µo" cßn lµ mét tõ mang nghÜa bãng ®Ó chØ nh÷ng c« d©u míi, v× vËy nã còng ®­îc chän lµm biÓu t­îng cho lÔ c­íi. Qu¶ ®µo ®­îc xem lµ cã t¸c dông phßng chèng nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu, trõ tµ ma⁽³⁾. Gç ®µo ®­îc cho lµ cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ tuyÖt vêi chèng l¹i ma quû. Ngoµi ra, c©y ®µo vµ qu¶ ®µo th­êng biÓu tr­ng cho sù tr­êng sinh bÊt tö g¾n víi huyÒn tho¹i vÒ c©y ®µo cña T©y V­¬ng MÉu 3000 n¨m míi ra qu¶ mét lÇn. Kh«ng nh÷ng thÕ, hoa ®µo còng ®­îc chän lµm biÓu t­îng cho s¾c ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷.

Còng víi ng­êi Trung Quèc, v­ên ®µo ngoµi viÖc g¾n víi ®Ò tµi lÞch sö - Lêi thÒ v­ên ®µo trong Tam Quèc DiÔn NghÜa cña La Qu¸n Trung, nã cßn ®­îc xem lµ khu v­ên ®Þa ®µng, v­ên cña sù tr­êng sinh, sù tíi ®Ých cña hµnh tr×nh thô ph¸p. Cßn theo quan niÖm cña ng­êi NhËt, hoa ®µo t­îng tr­ng cho sù trong tr¾ng vµ thñy chung, t­îng tr­ng cho sù trinh tiÕt cña ng­êi phô n÷⁽⁴⁾.

Trong v¨n hãa ViÖt Nam, hoa ®µo còng nh­ c©y ®µo, qu¶ ®µo kh«ng hµm chøa hÕt c¸c líp nghÜa biÓu t­îng ë trªn mÆc dï nh÷ng ý nghÜa Êy kh«ng xa l¹ g× ®èi víi ng­êi ViÖt Nam qua lÞch sö, v¨n hãa Trung Quèc còng nh­ NhËt B¶n. Hoa ®µo

®· ®i vµo lÞch sö, ng«n ng÷ hµng ngµy vµ thi ca mét c¸ch ®Ëm ®µ ý vÞ. VÒ lÞch sö, vµo tÕt Kû DËu (1789), vua Quang Trung sau khi ®em ®oµn qu©n tèc chiÕn tõ Nam ra B¾c, ®¹i ph¸ ®­îc 20 v¹n qu©n Thanh x©m l­îc, liÒn sai qu©n sÜ chän lÊy mét cµnh bÝch ®µo ®Ñp nhÊt Th¨ng Long, cho

(2) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi, Nxb. §µ N½ng, Tr­êng viÕt v¨n NguyÔn Du, §µ N½ng, tr. 282.

(3) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 282.

(4) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 282.

nguyÔn thïy v©n

ngùa phi gÊp mang vµo Phó Xu©n ®Ó tÆng cho c«ng chóa Ngäc H©n, thay cho thiÖp b¸o tin mõng chiÕn th¾ng. Trong ng«n ng÷ hµng ngµy th× mµu ®µo, dïng ®Ó t¶

mµu hång th¾m hay ®á t­¬i nh­: lôa ®µo, cê ®µo, m¸u ®µo.

Theo quan niÖm cña ng­êi ViÖt, hoa

®µo në vµo mïa xu©n - mïa cña sù phån sinh, ®em l¹i sinh lùc vµ h¹nh phóc míi nªn loµi hoa nµy biÓu t­îng cho sù may m¾n, h¹nh phóc, cho t×nh b¹n kh¨ng khÝt, th©n thiÕt vµ tr­êng tån. Mïa xu©n còng lµ thêi gian tèt nhÊt cho nh÷ng ®«i trai g¸i lËp gia ®×nh, v× vËy, ®µo còng lµ biÓu t­îng cña h«n nh©n. Ch­ng mét c©y ®µo trong nhµ hoÆc ®em tÆng cho mét ng­êi mµ b¹n yªu mÕn lµ thÓ hiÖn lêi cÇu chóc cuéc sèng tèt ®Ñp, h¹nh phóc mü m·n, niÒm vui vµ sù yªn Êm. Theo phong thñy ph­¬ng §«ng, c©y ®µo t­îng tr­ng cho sù tr­êng thä nªn ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ trong viÖc thu hót sinh khÝ vµo phßng, lµ vËt cã kh¶ n¨ng thu hót vËn may ®èi víi gia chñ.

C©y ®µo còng lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y cã vÞ trÝ quan träng trong nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt vµ tËp qu¸n, phong tôc cña nhiÒu n­íc ë ph­¬ng §«ng. Trong ch¹m kh¾c trang trÝ ®×nh lµng cña ng­êi ViÖt,

®µo ®­îc c¸ch ®iÖu víi m«tÝp “®µo ho¸ l©n”

hoÆc “®µo ho¸ rång”. §©y lµ lo¹i m«tÝp cã tÝnh l­ìng nguyªn: võa lµ c©y, võa lµ vËt.

NÕu nh­ v¨n hãa Trung Quèc vµ NhËt B¶n chó träng chñ yÕu vµo ý nghÜa cña qu¶ ®µo th× v¨n hãa ViÖt Nam chó träng chñ yÕu vµo ý nghÜa cña hoa ®µo, v­ên

®µo. Trong kho tµng ca dao ng­êi ViÖt, hoa ®µo thuéc nhãm 7 loµi hoa xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt trong thÕ giíi mu«n hoa.

Trong Kho tµng ca dao ng­êi ViÖt, qua kh¶o s¸t 11.847 c©u ca dao, h×nh ¶nh hoa

®µo xuÊt hiÖn 146 lÇn, (chiÕm 7%) ®øng ë

vÞ trÝ cao nhÊt trong b¶ng xÕp lo¹i. Hoa

®µo ®­îc xem lµ lo¹i hoa ®Æc tr­ng cho mïa xu©n vµ lµ mét di s¶n tinh thÇn cña ng­êi ViÖt. Theo thèng kª cô thÓ, cã 69 lêi ca nãi tíi h×nh ¶nh cña hoa ®µo vµ v­ên

®µo víi nhiÒu líp nghÜa biÓu tr­ng cô thÓ.

Hoa ®µo biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷: Hoa ®µo xuÊt hiÖn víi nghÜa biÓu tr­ng víi tÇn sè cao trong c¸c lêi ca cã tõ ®µo. Víi 17 lÇn lÆp l¹i, hoa ®µo

®­îc liªn t­ëng víi vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷ vµ xuÊt hiÖn víi nhiÒu biÕn thÓ. C¸c t¸c gi¶ d©n gian ®· kh¾c häa vÎ ®Ñp ng­êi phô n÷ trong sù t­¬ng quan víi hoa ®µo,

®«i khi lµ bóp ®µo, nô hoa, nhÞ hoa, thËm chÝ c¶ th©n cµnh vµ céi rÔ hoa. H×nh ¶nh bóp ®µo hay nô hoa chím në ®Çy e Êp, ãng

¸nh nh­ chÝnh vÎ ®Ñp tù nhiªn c¨ng ®Çy nhùa sèng thanh t©n cña thiÕu n÷:

§i ngang thÊy bóp hoa ®µo Muèn vµo mµ bÎ sî rµo l¾m gai.

(KTCDNV, tr. 822) B«ng ®µo chªnh chÕch në ra

ThÊy hoa liÒn h¸i biÕt hoa ai trång.

(KTCDNV, tr. 794) Mµu s¾c vµ h­¬ng th¬m lµm nªn vÎ

®Ñp cña hoa. S¾c th¾m t­¬i hång cña hoa

®µo hay tr¸i ®µo chÝn h©y h©y m¸ ®á còng ®­îc vÝ víi vÎ ®Ñp rùc rì cña ng­êi con g¸i. VÎ ®Ñp Êy ®Ó l¹i bao nhiªu niÒm tiÕc nuèi cho c¸c chµng trai. Tõ m¸ ®µo xuÊt hiÖn 9 lÇn trong sù chuyÓn nghÜa chØ vÎ ®Ñp t­¬i t¾n, hång hµo cña ng­êi con g¸i. §«i m¸ öng hång cña ng­êi thiÕu n÷ nh­ hoa ®µo, nãi m¸ ®µo lµ nãi

®Õn ng­êi con g¸i ®Ñp.

ThÊy ai h©n hÊn m¸ ®µo

Thanh t©n mµy liÔu d¹ nµo ch¶ th­¬ng.

(KTCDNV, tr.204) C¸nh hoa ®µo mong manh tr­íc c¶nh d·i dÇu giã m­a cña thiªn nhiªn còng

ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...

gièng nh­ t©m tr¹ng ng­êi con g¸i e sî, dÌ dÆt tr­íc khi trao th©n, göi phËn m×nh cho ng­êi ®µn «ng mµ m×nh lùa chän g¾n bã:

Vãc bå liÔu e dÌ giã bôi

§ãa hoa ®µo sî h·i n¾ng s­¬ng.

(KTCDNV, tr.2338) Hoa ®µo cßn biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa. H×nh ¶nh hoa ®µo th­êng g¾n bã víi t×nh yªu vµ duyªn nî cña trai g¸i n«ng th«n, xuÊt hiÖn trong rÊt nhiÒu bµi ca dao.

V­ên ®µo trong ca dao lµ v­ên yªu, v­ên t×nh ¸i, lµ n¬i t×nh tù. Trong 11.847 c©u ca dao kh¶o s¸t, h×nh ¶nh biÓu t­îng nµy xuÊt hiÖn 33 lÇn, chiÕm tØ lÖ cao trong c¸c lêi ca dao cã xuÊt hiÖn h×nh ¶nh ®µo.

V­ên ®µo lµ khu v­ên cña nhan s¾c, v­ên yªu, v­ên t×nh ¸i, n¬i dËp d×u ong b­ím, dËp d×u kh¸ch ghÐ th¨m vµ khao kh¸t h¸i hoa, bÎ nhôy, kh¸t khao chinh phôc t×nh yªu:

B­ím vµng, b­ím tr¾ng, b­ím xanh Bay qua l­în l¹i, quÊn quanh v­ên ®µo.

(KTCDNV, tr. 604)

§i qua tr­íc cöa v­ên ®µo

ThÊy hoa thiªn lÝ muèn vµo h¸i ch¬i.

(KTCDNV, tr.827) Trong v­ên t×nh ¸i Êy, v­ên ®µo trë thµnh kh«ng gian tá t×nh lÝ t­ëng, kÝn ®¸o nhÊt cho c¸c chµng trai c« g¸i ®­¬ng ®é xu©n th×. §«i khi, nh©n vËt tr÷ t×nh còng hãa th©n vµo “®µo”, “mËn” ®Ó bµy tá nh÷ng lêi ­ím hái s©u kÝn:

§ªm qua mËn míi hái ®µo:

V­ên xu©n ®· cã ai vµo h¸i hoa?

B«ng ®µo chªnh chÕch në ra Dang tay muèn h¸i sî nhµ cã c©y L¹ lïng anh míi tíi ®©y

ThÊy hoa liÒn h¸i, biÕt c©y ai trång?

(KTCDNV, tr.7944) VÉn lµ biÓu t­îng v­ên ®µo nh­ng khi v­ên ®µo Êy v¾ng bãng b­ím ong qua l¹i

cã nghÜa nh»m chØ ng­êi con g¸i ®· phai m¸ ®µo mµ vÉn ch­a t×m ®­îc n¬i trao th©n göi phËn, ch­a yªn bÒ gia thÊt:

Chång cßn m« cã anh nµo

Em cßn lËn ®Ën v­ên ®µo sím tr­a.

(KTCDNV, tr.633) Hoa ®µo lµ biÓu tr­ng cho c¸i ®Ñp, cho nhan s¾c ng­êi con g¸i. Song quy luËt nghiÖt ng· cña thêi gian ®· khiÕn cho ng­êi con g¸i kh«ng gi÷ m·i ®­îc nÐt thanh t©n, quyÕn rò, c¸m c¶nh tuæi xu©n mét ®i kh«ng trë l¹i, sù luyÕn tiÕc cuéc

®êi, luyÕn tiÕc c¸i ®Ñp còng ®­îc thÓ hiÖn bëi h×nh ¶nh “hoa ®µo hÐo nhôy”:

Hoa ®µo hÐo nhôy anh th­¬ng, Anh mong bÎ l¸ che s­¬ng cho ®µo.

(KTCDNV, tr.1093) Hoa ®µo hÐo nhôy, tuæi xu©n tr«i ®i, song kh«ng h¼n duyªn cña ng­êi con g¸i

®· kÐm mÆn mµ. Lêi tr¸ch mãc chua xãt cña kiÕp hoa còng lµm ®¾ng lßng c¸c bËc qu©n tö:

Th©n thiÕp nh­ c¸nh hoa ®µo,

§ang t­¬i ®ang tèt thiÕp trao cho chµng.

B©y giê nhÞ r÷a hoa tµn,

V­ên xu©n nã kÐm sao chµng l¹i chª?

(KTCDNV, tr.2034) Nh­ vËy, víi nh÷ng líp nghÜa biÓu tr­ng ®a d¹ng, hoa ®µo trë thµnh mét biÓu tr­ng ®Æc biÖt trong ca dao d©n ca ViÖt Nam, ngoµi nh÷ng nÐt nghÜa biÓu t­îng h»ng t¹i ®· ®i vµo ký tÝch v¨n hãa vµ t©m thøc d©n téc, nã cßn biÓu tr­ng cho c¸i

®Ñp, søc trÎ, cho t©m hån vµ cèt c¸ch con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷ ViÖt Nam.

2. Hoa sen

Hoa sen lµ lo¹i hoa xuÊt hiÖn nhiÒu trong ca dao ng­êi ViÖt. Hoa sen lµ biÓu t­îng cña sù thuÇn khiÕt gi÷a bôi trÇn tôc lôy. Theo quan niÖm cña ng­êi ViÖt, hoa sen héi tô ®Çy ®ñ trong m×nh ý nghÜa triÕt

nguyÔn thïy v©n

häc - nh©n sinh cao quý, mang ý nghÜa vÒ

©m d­¬ng ngò hµnh vµ søc v­¬n dËy cña mét ý chÝ sèng m·nh liÖt nh­ d©n téc ViÖt.

Tõ vÎ ®Ñp t¹o h×nh, sù hµi hßa mµu s¾c, hoa sen ®· ®­îc chän lµ “Quèc hoa ViÖt Nam” víi nhôy vµng gîi liªn t­ëng tíi mµu l¸ cê tæ quèc, sù thanh tao, tinh khiÕt; vëi vÎ ®Ñp v­¬n lªn tõ bïn gièng nh­ ng­êi ViÖt tõ nghÌo khæ, tõ n« lÖ mµ

®øng lªn – hoa sen ®· trë thµnh lo¹i hoa biÓu tr­ng cho cèt c¸ch, t©m hån ViÖt Nam. Kh«ng riªng ViÖt Nam, Ên §é - quèc gia cña ®¹o PhËt còng ®· t«n hoa sen tr¾ng lµm “Quèc hoa”, víi ý nghÜa b¶n thÓ lµ loµi hoa tõ nguån céi.

Hoa Sen trong PhËt gi¸o lµ biÓu t­îng cña sù thuÇn khiÕt vµ sinh hãa hån nhiªn bëi ë sen cã 5 phÈm chÊt c¬ b¶n: tÝnh v«

nhiÔm (kh«ng bÞ v­¬ng bÈn mïi bïn); tÝnh thanh läc (dßng n­íc n¬i sen sinh tr­ëng trë nªn trong m¸t); tÝnh thuú mÞ (sen táa h­¬ng thanh khiÕt); tÝnh thuÇn khiÕt (ong b­ím kh«ng lai v·ng hót nhôy); tÝnh kiªn nhÉn (trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, v­¬n lªn). C¸c hoa sen cã mµu s¾c kh¸c nhau sÏ mang nh÷ng ý nghÜa biÓu tr­ng kh¸c nhau. Tõ ®êi sèng, hoa sen ®· ®i vµo t©m thøc cña ng­êi ViÖt, trë thµnh h×nh t­îng

®Æc biÖt trong nghÖ thuËt, trong kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c.

Ng­êi ViÖt vèn sèng trong m«i tr­êng cña hÖ sinh th¸i nhiÖt ®íi, c©y cá cã ý nghÜa quan träng trong ®êi sèng vËt chÊt vµ t©m linh cña con ng­êi. Sèng, tån t¹i trong c©y cá, nhê c©y cá vµ chÕt còng ho¸

th©n trong c©y cá. Cho nªn tõ xa x­a ng­êi ViÖt ®· cã tÝn ng­ìng thê c©y, v×

thÕ, hoa sen còng lµ loµi c©y cá ®­îc dïng lµm m« tÝp trang trÝ chñ ®¹o trong chïa.

Trong kiÕn tróc PhËt gi¸o ¸ §«ng, h×nh t­îng hoa sen mang ý nghÜa vÒ sù gi¶i

tho¸t, gi¸c ngé PhËt ph¸p. ë ViÖt Nam, nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc tiªu biÓu víi h×nh t­îng hoa sen th­êng xuÊt hiÖn trong nh÷ng giai ®o¹n h­ng thÞnh cña PhËt gi¸o nh­: Chïa Mét Cét - Hµ Néi;

th¸p Cöu phÈm liªn hoa, Chïa Bót Th¸p - B¾c Ninh; Chïa T©y Ph­¬ng - Hµ Néi, Chïa Kim Liªn - Hµ Néi... H·ng hµng kh«ng Vietnam Airline còng lÊy hoa sen vµng lµm biÓu t­îng cña m×nh. BiÓu t­îng míi cña du lÞch ViÖt Nam còng lµ biÓu t­îng ®ãa hoa sen ®ang hÐ në.

Tån t¹i tõ ngµn n¨m cïng víi c©y cá thiªn nhiªn ®Êt n­íc, hoa sen kh«ng chØ lµ ng­êi b¹n th©n thiÕt mµ cßn ®­îc xem nh­ lµ biÓu tr­ng v¨n ho¸ bÐn rÔ s©u trong t©m thøc ng­êi d©n ViÖt. ë ViÖt Nam, sen ®­îc xÕp vµo bé tø quý (4 mïa):

Lan, sen, cóc, mai vµ xÕp vµo hµng “tø qu©n tö” cïng tïng, tróc, cóc. §i vµo trong ca dao, sen t­îng tr­ng cho cèt c¸ch thanh tao cña con ng­êi:

Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen

L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng NhÞ vµng b«ng tr¾ng l¸ xanh

Gµn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn.

(KTCDNV, tr .2227) Hoa sen biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷:

G­¬ng mÆt thanh tó, hång hµo cña thiÕu n÷ th­êng ®­îc vÝ víi hoa sen, nhÊt lµ bóp sen:

Bóp hoa sen lai l¸ng gi÷a hå Anh ®­a tay bÎ sî trong chïa cã s­.

Cã s­ th× mÆc cã s­

Gi¬ tay anh bÎ cã h­ anh ®Òn.

(KTCDNV, tr.304)

§µo t¬ sen ngã xanh xanh

Ngäc lµnh cßn ®îi, gi¸ lµnh ®Ñp duyªn.

(KTCDNV, tr.734) Hoa sen còng ®­îc dïng ®Ó biÓu thÞ phÈm c¸ch cao quý cña con ng­êi nãi chung:

ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...

Hoa sen sao khÐo gi÷ mµu,

N¾ng nång kh«ng nh¹t, m­a dÇu kh«ng phai.

(KTCDNV, tr.1095) Sen mäc lªn tõ bïn nh­ng sen rùc rì, th¬m ng¸t vµ thanh tao “gÇn bïn”- “ch¼ng h«i tanh mïi bïn”. Nãi ®Õn hoa sen, ng­êi ta th­êng cã nh÷ng liªn t­ëng vÒ phÈm gi¸ t©m hån cña con ng­êi víi vÎ ®Ñp thuÇn khiÕt, th¸nh thiÖn vµ trong tr¾ng:

Hoa sen mäc b·i c¸t lÇm

Tuy r»ng lÊm l¸p vÉn mÇm hoa sen.

(KTCDNV, tr.1095) Sen biÓu tr­ng cho nh©n c¸ch s¸ng ngêi cña ng­êi b×nh d©n dï trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo còng kh«ng thay ®æi. Nhê mèi quan hÖ cña hoa víi nh÷ng h×nh ¶nh gÇn nh­ ®èi lËp mµ nã thu nhËn thªm cho m×nh nh÷ng gi¸ trÞ míi. Loµi hoa d©n d·

mäc tõ bïn lÇy l¹i lµ loµi hoa gi÷ ®­îc mµu s¾c bÊt kÓ m­a n¾ng cuéc ®êi. Hoa sen cã søc sèng thËt vÜnh cöu, dÇm m­a, d·i n­íc vÉn kh«ng phai nh¹t s¾c mµu:

BÊy l©u cßn l¹ ch­a quen Hái hå ®· cã hoa sen ch­a hå.

(KTCDNV, tr.260) Sen còng ®­îc nh©n c¸ch hãa ®Ó t­îng tr­ng cho t×nh nghÜa con ng­êi, biÓu tr­ng cho sù thñy chung, g¾n bã s¾t son, bÒn chÆt:

Sen xa hå sen kh« tµn t¹

Lùu xa bån, lùu ng¶ cµnh nghiªng.

Vµng cÇm trªn tay rít xuèng kh«ng phiÒn, PhiÒn ng­êi béi nghÜa, biÕt mÊy niªn cho hÕt sÇu.

(KTCDNV, tr. 1833) Lµ mét loµi hoa v­¬n lªn tõ bïn lÇy ®Ó

®ãn ¸nh s¸ng, hoa sen t­îng tr­ng cho sù thanh cao, bÊt khuÊt cña con ng­êi tr­íc mäi nghÞch c¶nh, t­îng tr­ng cho vÎ ®Ñp néi t©m vµ t©m hån, cèt c¸ch con ng­êi ViÖt Nam.

3. Hoa hång

Hoa hång lµ loµi hoa ®Ñp, cã s¾c vµ cã h­¬ng th¬m. Hoa hång ®Ñp nh­ng nhanh tµn, cµnh hoa cã gai. Víi vÎ ®Ñp, h×nh d¸ng vµ h­¬ng th¬m næi bËt, hoa hång lµ loµi hoa biÓu tr­ng ®­îc ­a chuéng nhÊt ë ph­¬ng T©y, cã vai trß nh­ h×nh t­îng hoa sen ë ch©u ¸, c¶ hai ®Òu gÇn gòi víi biÓu t­îng b¸nh xe. Trong v¨n hãa Ên §é, b«ng hång vò trô Triparasundari ®­îc dïng lµm vËt ®èi chiÕu víi vÎ ®Ñp cña ng­êi MÑ th¸nh thÇn, biÓu thÞ mét sù hoµn mÜ trän vÑn vµ kh«ng cã thiÕu sãt⁽⁵⁾. Bªn c¹nh ®ã, hoa hång cßn t­îng tr­ng cho phÇn th­ëng cuéc sèng, t©m hån, tr¸i tim, t×nh yªu, ®­îc chiªm ng­ìng vµ ng­ìng väng. Trong hÖ tranh t­îng Kit«

gi¸o, hoa hång hoÆc lµ c¸i chÐn høng m¸u cña Chóa Kit«, hoÆc lµ sù hãa th©n cña nh÷ng giät m¸u nµy vµ thËm chÝ, lµ chÝnh vÕt th­¬ng cña Chóa⁽⁶⁾. Trong thÇn tho¹i Hy L¹p, n÷ thÇn Aphorodite khi ®Õn cøu Adonis bÞ tö th­¬ng ®· bÞ ®©m ph¶i mét c¸i gai vµ m¸u ®· nhuém thÉm nh÷ng b«ng hång cung tiÕn nµng, v× vËy hoa hång

®· trë thµnh biÓu t­îng cña t×nh yªu vµ cßn h¬n thÕ, cña sù d©ng hiÕn t×nh yªu, cña t×nh yªu trong tr¾ng. Ng­êi Hy L¹p cho r»ng hoa hång lµ tÆng phÈm quÝ b¸u mµ n÷ thÇn Kibela ®· göi ®Õn cho loµi ng­êi ®Ó t«n vinh nh÷ng t×nh c¶m cao ®Ñp, tõ ®ã hoa hång ®­îc mang tªn "Quµ tÆng cña thiªn thÇn". Víi vÎ ®Ñp, h×nh d¸ng vµ h­¬ng th¬m ®Æc tr­ng ®Çy søc l«i cuèn, lµ biÓu t­îng cña cuéc sèng, t×nh yªu, sù tËn tôy còng nh­ s¾c ®Ñp vµ sù vÜnh h»ng, hoa hång lµ loµi hoa biÓu tr­ng ®­îc lùa chän nhiÒu nhÊt t¹i c¸c n­íc ph­¬ng T©y.

(5) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d tr. 429.

(6) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 429.

nguyÔn thïy v©n

NhiÒu ®Êt n­íc ®· chän hoa hång lµm

“Quèc hoa” nh­: Bulgaria, Mü, Anh, Iraq, lµ Maldives, CH Czech, ®¶o SÝp, Ecuador, Luxembourg, Slovakia, Morocco. ë ViÖt Nam, hoa hång còng mang nghÜa biÓu t­îng tr¶i réng theo c¸c nÒn v¨n hãa ph­¬ng T©y, hoa hång b­íc vµo thÕ giíi thi ca vµ kho¸c lªn m×nh nh÷ng nÐt nghÜa biÓu tr­ng tiªu biÓu, ®Æc biÖt lµ trong thÕ giíi ca dao, d©n ca.

Trong ca dao ViÖt Nam, hoa hång ®­îc biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷. T¸c gi¶

d©n gian ®· lÊy bé phËn cña hoa hång (cµnh hoa), h×nh d¸ng cña hoa (bóp hoa) hay mµu s¾c cña loµi hoa ®Ó chØ vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷. Tù hµo v× m×nh nh­ bóp hoa hång, ng­êi thiÕu n÷ tù ý thøc vÒ vÎ

®Ñp xu©n s¾c cu¶ m×nh:

Em nh­ c¸i bóp hoa hång

Anh nh­ ngßi bót häa ®å trong tranh.

(KTCDNV, tr.965) LÊy bé phËn vµ mµu s¾c cña hoa ®Ó chØ vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷ qua c¸ch nãi quen thuéc trong nghÖ thuËt. Ca dao kh«ng hiÕm nh÷ng lêi ca ®Ñp nh­ thÕ:

BÊy l©u giã dËp m­a vïi

LiÔu xanh cßn m¾t, ®µo t­¬i m¸ hång.

(KTCDNV, tr.261)

§Ñp, xinh, mÒm m¹i, máng manh vµ yÕu ít nh­ c¸nh hoa hång. VËy mµ, thËt trí trªu, khi ®Æt c¸nh hoa tuyÖt mü Êy bªn c¹nh c¸i thø uÕ t¹p vµ h«i h¸m. C©u ca cÊt lªn nghe ai o¸n vµ xãt xa:

Th©n em nh­ c¸nh hoa hång

LÊy ph¶i th»ng chång nh­ cøt bß kh«.

(KTCDNV, tr. 2026) Trong ca dao ViÖt Nam hoa hång cßn biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa: còng nh­

v­ên ®µo, v­ên xu©n trong ca dao, v­ên hång lµ ®Þa chØ giao duyªn, lµ v­ên t×nh ¸i ng¸t h­¬ng. V­ên hång xuÊt hiÖn 15 lÇn

trong nh÷ng lêi ca vÒ hoa hång:

MËn hái th× ®µo xin th­a

V­ên hång cã lèi nh­ng ch­a ai vµo.

(KTCDNV, tr. 2175) Lêi ­ím hái t×nh tø cña mËn - ®µo, lèi vµo v­ên hång chÝnh lµ c©u chuyÖn cña anh - em vµ con ®­êng ®Õn víi tr¸i tim t×nh yªu ®­îc t¸c gi¶ d©n gian thÓ hiÖn khÐo lÐo. Mu«n ngµn con ®­êng, mu«n ngµn c¸ch nãi béc lé tiÕng lßng thæn thøc cña tr¸i tim yªu:

VÝ dï chµng h·y cßn kh«ng

§Ó em xin tíi v­ên hång h¸i hoa.

(KTCDNV, tr.1628) C¸i ®Æc s¾c trong lêi ca lµ ë chç, c« g¸i lµ ng­êi chñ ®éng xin tíi h¸i hoa trong v­ên hång nÕu chµng trai vÉn ch¨n ®¬n gèi chiÕc. C¸i “vÝ dï” Êy thËt ®¸ng tr©n träng. Suy nghÜ t¸o b¹o Êy trong t×nh yªu

®· më ®­êng cho hµnh ®éng “x¨m x¨m b¨ng lèi v­ên khuya mét m×nh” cña Thóy KiÒu ®Õn víi t×nh yªu theo tiÕng gäi cña con tim r¹o rùc.

ThÕ råi, ë lêi ca kh¸c, ta l¹i gÆp lêi khÈn cÇu thay cho lêi kh­íc tõ ý nhÞ cña c« g¸i. V­ên hång ®· cã chñ, tr¸i tim c«

g¸i ®· cã ng­êi th­¬ng:

V­ên hång ®· cã ng­êi coi

Xin anh chí cã v·ng lai v­ên hång.

(KTCDNV, tr.666) ChÝnh nhê vµo mïi h­¬ng dÞu dµng, thanh tho¸t, sang träng vµ h×nh d¸ng tao nh·, hµi hßa, yªu kiÒu, ®Ñp ®Ï mét c¸ch tù nhiªn mµ hoa hång ®­îc vÝ nh­ vÎ ®Ñp cña ng­êi mÑ, cña n÷ giíi nãi chung. §i vµo trong ca dao, hoa hång ®· trë thµnh mét tÝn hiÖu thÈm mü v« cïng ®Æc s¾c.

4. Hoa lan, hoa huÖ

Trong quan niÖm cña ng­êi ViÖt, lan vµ huÖ lµ hai loµi hoa ®Ñp vµ quý. ¤ng bµ ta vÉn cã c©u: “Vua ch¬i Lan, quan ch¬i Trµ”

ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...

®Ó kh¼ng ®Þnh ®¼ng cÊp cña hoa Lan. Lan lµ lo¹i hoa v­¬ng gi¶, cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸i ®Ñp trong tù nhiªn vµ b¶n tÝnh h­íng thiÖn cña ng­êi ®êi. Lµ loµi hoa quÝ hiÕm, lan t­îng tr­ng cho vÎ ®Ñp sang träng, lÞch l·m. Trong thÕ giíi biÓu t­îng, hoa lan tõ l©u ®· ®­îc liªn kÕt víi kh¶

n¨ng sinh s¶n vµ sinh lùc. ë Hy L¹p cæ ®¹i, ng­êi ta tin r»ng viÖc dïng c¸c lo¹i c¸c lo¹i cñ rÔ cña lan cã thÓ gióp x¸c ®Þnh giíi tÝnh cña thai nhi ch­a sinh, v× vËy, hoa lan ®·

trë thµnh quµ tÆng phæ biÕn cho c¸c cÆp vî chång ®ang mong con. ë Trung Quèc cæ

®¹i, hoa lan ®· ®­îc xem lµ biÓu t­îng con

®µn ch¸u ®èng, kh«ng nh÷ng thÕ, ng­êi Trung Quèc cæ ®¹i cßn xem c¸nh hoa lan lµ h×nh ¶nh thu nhá cña sù hoµn h¶o cña con ng­êi. ë NhËt B¶n cæ ®¹i, hoa lan ®­îc tr©n träng trong hoµng gia, ®­îc coi lµ biÓu t­îng cña sù giµu cã, thÞnh v­îng.

Hoa huÖ cã mµu tr¾ng, bao hoa h×nh phÔu, h­¬ng th¬m ngµo ng¹t, táa h­¬ng vÒ

®ªm. C©y hoa huÖ ­a ¸nh s¸ng, cho hoa quanh n¨m. Kh¸c víi hoa lan, hoa huÖ lµ mét biÓu tr­ng cho sù tinh khiÕt, ©n sñng,

®øc h¹nh, lßng chung thuû, cao th­îng, ng©y th¬ vµ hy väng. HuÖ lµ loµi hoa mang mµu tr¾ng thanh lÞch, víi h­¬ng th¬m dÞu dµng, trë thµnh h×nh ¶nh xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n häc, th¬ ca, lÞch sö, thÇn tho¹i, vµ thÕ giíi nghÖ thuËt. Trong thÇn tho¹i Hy L¹p, hoa nµy ®­îc sinh ra chÝnh tõ vµi giät s÷a r¬i xuèng mÆt ®Êt cña n÷ thÇn Hera, vî cña thÇn Zeus. Ng­êi ta còng tin r»ng hoa nµy khi tù mäc trªn nh÷ng ng«i mé cña nh÷ng ng­êi trong s¹ch, v« téi bÞ xö oan, ®ã ®­îc xem nh­ lµ ®iÒm chøng minh cho sù thanh khiÕt. Theo truyÒn thuyÕt trong nh÷ng ngô ng«n cña T©y Ban Nha, ai bÞ biÕn thµnh qu¸i vËt, ¨n hoa nµy sÏ ®­îc biÕn l¹i thµnh ng­êi. §èi

víi nÒn v¨n minh cæ cña ng­êi Do Th¸i, nã còng ®­îc xem nh­ lµ hoa thiªng liªng.

Theo Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi, hoa huÖ cã kh¶ n¨ng kh«i phôc cuéc sèng trong s¹ch, lµ lêi høa hÑn vÒ bÊt tö vµ vÜnh phóc⁽⁷⁾. ë ViÖt Nam, huÖ lµ thø hoa

®­îc dïng nhiÒu trong viÖc cóng, lÔ mµ Ýt dïng ®Ó tÆng nhau.

Trong kho tµng ca dao ViÖt Nam, lan vµ huÖ th­êng xuÊt hiÖn song song trong cïng mét lêi ca. Sù xuÊt hiÖn cña c¸i nµy gäi c¸i kia ®Ó cïng biÓu ®¹t mét ý t­ëng nµo ®ã cña t¸c gi¶ d©n gian.

Lµ nh÷ng loµi hoa quý, hoa huÖ, hoa lan mang nÐt ®Ñp kiªu sa mµ kh«ng loµi hoa nµo s¸nh kÞp, ®i vµo cÊu tø ca dao, lan vµ huÖ trë thµnh tÝn hiÖu kh¼ng ®Þnh vµ ca ngîi cña ng­êi ®êi:

NhÊt th¬m hoa huÖ, hoa mai Hoa lan, hoa cóc ai mµ ch¼ng ­a.

(KTCDNV, tr.1806) Trong ca dao, hoa lan, hoa huÖ biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷: Ca dao nãi nhiÒu vÒ lan vµ huÖ. Ng­êi ta th­êng so s¸nh lan víi hoa lùu, hoa lª, hoa lÝ, vµ ca tông lan víi nh÷ng c« g¸i ®Ñp:

H«m nay lan huÖ s¸nh bµy

§µo ®«ng ­ím hái liÔu t©y mét lêi.

(KTCDN, tr.1115) Nhí con nguyÖt ®æi sao tµn

Cïng nhau thu cóc xu©n lan s¸nh bµy.

(KTCDNV, tr.1664) Hoa lan, hoa huÖ cßn biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa: Lan huÖ lu«n song hµnh, quÊn quýt bªn nhau, ®an lång trong nhau, thÓ hiÖn kh¸t väng hßa hîp trong t×nh yªu:

Nhí r»ng nhí kh¸ch Ch­¬ng §µi Nhí lan, nhí huÖ, nhí ng­êi tµi hoa.

(KTCDNV, tr 1671)

(7) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 459.

nguyÔn thïy v©n

Lêi lan huÖ lµ lêi ®¸ vµng thñy chung:

¤ng t¬ sao khÐo ®a ®oan

Mét lêi lan huÖ, ®¸ vµng thñy chung.

(KTCDNV, tr.1574) Yªu nhau xa còng nªn gÇn

Hoa lan chùc tiÕt, hoa xu©n ®îi chê.

(KTCDNV, tr.2171) ThÕ nh­ng, gÆp ph¶i c¶nh ngé trí trªu, lan vµ huÖ ph¶i xa nhau th× “lôy hång tu«n r¬i”, “lan sÇu huÖ”, “lan huÖ hÐo”:

Lµm cho ®au khæ tÊm lßng

Lan xa huÖ c¸ch lôy hång tu«n r¬i.

(KTCDNV, tr.2357) C¸ sÇu ai c¸ ch¼ng quËt ®u«i

Nh­ lan sÇu huÖ, nh­ t«i sÇu chång.

(KTCDNV, tr.319) 5. Hoa cóc

Cóc lµ mét loµi hoa ®Ñp, d¸ng thanh tao vµ mang mét mïi th¬m dÞu dµng. Hoa cóc víi mµu vµng rùc rì, thuéc hµnh thæ, biÓu t­îng cho sù giµu sang, phó quý, v­¬ng gi¶. Nh÷ng c¸nh hoa cóc ®­îc s¾p xÕp cã quy cñ nh­ nh÷ng tia s¸ng ph¸t ra tõ mét t©m, khiÕn hoa cóc trë thµnh biÓu t­îng cña mÆt trêi, liªn kÕt víi nh÷ng ý niÖm vÒ sù tr­êng thä vµ bÊt tö⁽⁸⁾. Hoa cóc cßn lµ biÓu t­îng cña mïa thu, ng­êi x­a gäi th¸ng chÝn lµ “cóc nguyÖt”, hoa cóc vµ mïa thu cã mét mét sù giao t×nh kú l¹. §­îc mÖnh danh lµ “B¨ng thanh ngäc khiÕn", hoa cóc lµ loµi chÞu s­¬ng chÞu giã, t­îng tr­ng cho phÈm chÊt cao th­îng, tinh khiÕt, cho nÕp sèng khiªm tèn, ®iÒm ®¹m cña con ng­êi. Tõ NhËt B¶n ®Õn Trung Quèc vµ ViÖt Nam, hoa cóc lµ biÓu t­îng cña sù hoµn h¶o, toµn bÝch vµ cña niÒm vui chiªm ng­ìng c¸i ®Ñp⁽⁹⁾. Ng­êi Trung Quèc xem cóc nh­ biÓu t­îng cña ng­êi Èn sÜ vµ sù thanh cao, cóc còng lµ mét trong nh÷ng biÓu t­îng cña héi häa Trung Hoa.

Tõ l©u hoa cóc ®· cã mÆt trong ®êi sèng t©m linh cña ng­êi ViÖt. ë ViÖt Nam, cóc

®­îc xÕp trong hµng tø quý: “Tïng, cóc, tróc, mai”. C¸c cô ta yªu quý hoa cóc, v×

nã lµ mét loµi hoa trong s¹ch, thanh cao.

L¸ hoa cóc kh«ng bao giê rông khái cµnh, dï ®· hÐo qu¾t. Hoa cóc në vµo mïa thu d­íi s¾c n¾ng vµng nh¹t:

Tr¨m hoa ®ua në mïa xu©n Cí sao cóc l¹i muén m»n tiÕt thu.

(KTCDNV, tr.2159) Trong ca dao ViÖt Nam, hoa cóc th­êng biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷: C« g¸i nä trong ca dao so s¸nh m×nh víi loµi hoa cóc

®Ó thÓ hiÖn niÒm kiªu h·nh vÒ vÎ ®Ñp cña m×nh qua c¸ch nãi ®Çy t¸o b¹o:

§­îc nh­ hoa cóc, hoa quú Th× em còng bá mét th× ch¬i hoa.

(KTCDNV, tr.973) Cóc mäc bê giÕng cheo leo

§è ai d¸m trÌo h¸i cóc mµ ch¬i.

(KTCDNV, tr.516) Hoa cóc còng biÓu tr­ng cho t×nh yªu

®«i løa: M­în loµi hoa trong hµng “tø h÷u thanh nhµn” ®Ó nãi vÒ mét sù gÆp gì t×nh cê xøng duyªn, ®ã lµ mong ­íc cña bao chµng trai c« g¸i ViÖt. Kh¸t väng h¹nh phóc xøng ®«i võa løa ®­îc ngÇm Èn trong c©u hái ®Çy ¸m ¶nh:⁽⁸⁾

Mai lan cóc tróc tø h÷u thanh nhµn LiÖu t×nh cê c©y mäc gÆp l¸ vµng cã xøng kh«ng?

(KTCDNV, tr.1308) Hoa cóc cßn biÓu tr­ng cho kh¸t väng h¹nh phóc: C¸ch nãi nh©n hãa ë c©u ca d­íi ®©y ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. ChuyÖn cña cóc hay chuyÖn cña trai g¸i yªu nhau, chuyÖn to hång vÊn v­¬ng:

Tay b­ng chËu cóc ba b«ng

Cóc x©y lª lùu, t¬ hång vÊn v­¬ng.

(KTCDNV, tr.1881)

(8) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 222.

(9) Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 222.

ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...

Chµng trai tr©n träng loµi hoa ®Ñp hay tr©n träng ng­êi thiÕu n÷ m×nh

®em lßng yªu th­¬ng. Trång hoa cóc hay trång c©y h¹nh phóc bªn ng­êi thiÕu n÷

cã nghÜa cã t×nh:

Tay b­ng chËu cóc n¨m b«ng

ThÊy em cã nghÜa muèn trång xuèng ®©y.

(KTCDNV, tr.1881) Lêi kh¼ng ®Þnh vÒ vÎ ®Ñp cña hoa cóc sau bao “nguyÖt ®æi sao tµn” lµ lêi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp nhan s¾c vµ vÎ ®Ñp cña t×nh yªu:

Nhí c¬n nguyÖt ®æi sao tµn

Cïng nhau thu cóc xu©n lan s¸nh bµy.

(KTCDNV, tr.1164) Nh­ vËy, tõ nh÷ng b«ng hoa cô thÓ trong ®êi sèng cho ®Õn nh÷ng b«ng hoa biÓu t­îng trong ca dao lµ c¶ mét qu¸

tr×nh quan s¸t, tr¶i nghiÖm, tÝch lòy... l©u dµi cña d©n gian. §Ó thÓ hiÖn nghÜa biÓu t­îng, hoa ®­îc ®Æt trong nhiÒu mèi quan hÖ, quan s¸t d­íi nhiÒu khÝa c¹nh, tõ ®ã, d©n gian ®· tinh tÕ ph¸t hiÖn ra nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång gi÷a thÕ giíi c¸c loµi hoa vµ thÕ giíi con ng­êi, t×m ra nh÷ng nÐt nghÜa biÓu tr­ng nh­ mét sè loµi hoa mµ trªn ®©y ®· ph©n tÝch.

KÕt luËn

BiÓu tr­ng lu«n chøa ®ùng trong m×nh nh÷ng gi¸ trÞ ®· ®­îc vÜnh h»ng hãa, song kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nã trë thµnh n¬i tån

®äng nh÷ng gi¸ trÞ cò mßn, n¬i giam gi÷

c¸c tÇng ý nghÜa trong sù x¬ cøng. Tr¸i l¹i, biÓu tr­ng lµ mét thùc thÓ sèng ®éng, lu«n lu«n cã sù lu©n chuyÓn, ®¾p ®æi nghÜa liªn tôc. Sinh thÓ Êy ®­îc nu«i d­ìng b»ng nh÷ng lèi t­ duy, nh÷ng t­ëng t­îng phong phó cña con ng­êi. §êi sèng cña con ng­êi kh«ng bao giê bít phøc t¹p ®i, vµ biÓu tr­ng v× thÕ còng kh«ng bao giê ®¬n gi¶n h¬n. Nh÷ng phøc t¹p cña cuéc sèng déi vµo t©m t­ con ng­êi nh÷ng suy t­ëng kh«ng cïng, ®Ó råi tõ ®ã, chóng

l¹i ®­îc dån nÐn vµo hÖ thèng biÓu tr­ng.

§ã lµ con ®­êng tÊt yÕu cña ®êi sèng vµ còng lµ xu h­íng tån t¹i vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña biÓu tr­ng.

Trong thi ca nãi chung vµ ca dao nãi riªng, biÓu tr­ng hoa th­êng khiÕn cho ng­êi ta liªn t­ëng tíi vÎ ®Ñp thanh cao vµ tao nh·. Lµ nghÜa ®en hay nghÜa bãng th×

biÓu tr­ng hoa lu«n kho¸c cho m×nh mét vÎ ®Ñp dÔ khiÕn ta rung ®éng. Ngoµi ra, hoa trong ca dao cßn biÓu tr­ng cho phÈm chÊt vµ nh©n c¸ch, t©m hån con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷. Hoa còng ®­îc biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa víi ®Çy ®ñ c¸c cung bËc cña t×nh yªu.

TµI LIÖU THAM KH¶O

1. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2000), “BiÓu t­îng hoa sen trong v¨n ho¸ ViÖt Nam”, T¹p chÝ V¨n hãa d©n gian, sè 4, tr.53 - 61.

2. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2001), “BiÓu t­îng hoa hång trong v¨n ho¸ ViÖt Nam”, T¹p chÝ Nguån s¸ng d©n gian, sè 1, tr.30 - 34.

3. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2001), “BiÓu t­îng hoa ®µo”, T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian, sè 5, tr.16 - 22.

4. Mai Ngäc Chõ (1991), “Ng«n ng÷ ca dao ViÖt Nam”, T¹p chÝ V¨n häc, sè2, tr.24 - 28.

5. Vò Dung, Vò Thóy Anh, Ca dao ViÖt Nam, Nxb. V¨n hãa Th«ng tin, TËp 1-2.

6. Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi, Nxb. §µ N½ng, Tr­êng viÕt v¨n NguyÔn Du, §µ N½ng.

7. NguyÔn Xu©n KÝnh (1992), Thi ph¸p ca dao, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

8. NguyÔn Xu©n KÝnh, Phan §¨ng NhËt (1995), Kho tµng ca dao ng­êi ViÖt, Nxb. V¨n hãa Th«ng tin, Hµ Néi.

9. NguyÔn §øc Tån (2002), T×m hiÓu

®Æc tr­ng v¨n hãa d©n téc qua ng«n ng÷

vµ t­ duy ë ng­êi ViÖt, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi.