Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 8 - 2008 73
NH÷NG VÊN §Ò VÒ NH¢N HäC T¤N GI¸O
Nh÷ng vÊn ®Ò nh©n häc t«n gi¸o. T¹p chÝ X−a vµ Nay, Nxb §µ N½ng, 2006. S¸ch dµy 502 trang, khæ 16 x 24 cm.
Cuèn s¸ch n»m trong ch−¬ng tr×nh dÞch thuËt cña Héi Khoa häc lÞch sö ViÖt Nam vµ cña T¹p chÝ X−a vµ Nay. §©y lµ cuèn s¸ch tËp hîp nhiÒu bµi viÕt cña c¸c t¸c gia tõ kinh ®iÓn cho ®Õn thêi hiÖn ®¹i ë Ch©u ¢u vµ Ch©u Mü.
Më ®Çu cho nh÷ng tËp hîp c¸c bµi viÕt vÒ t«n gi¸o lµ DÉn luËn vÒ Sù th¨ng trÇm cña nghiªn cøu nh©n häc vÒ t«n gi¸o cña Gi¸o s− Charles F.Keyes. Qua phÇn dÉn luËn nµy ng−êi ®äc thÊy ®−îc mét qu¸
tr×nh lÞch sö cña bé m«n nh©n häc t«n gi¸o víi nh÷ng th¨ng trÇm cña riªng nã.
Tõ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n vÒ vÊn ®Ò
®Þnh nghÜa t«n gi¸o, quan ®iÓm vµ c¸c lis thuyÕt t«n gi¸o trong lÞch sö, ®Æc biÖt tõ nghÞ tr×nh cña Geertz vµ Asad cho c¸c nghiªn cøu nh©n häc vÒ t«n gi¸o, Gi¸o s−
Charles F.Keyes còng ®· ®−a ra nh÷ng suy nghÜ cña b¶n th©n vÒ vÊn ®Ò nµy.
Theo Gi¸o s−, cã 3 yÕu tè c¬ b¶n trong nghiªn cøu nh©n häc t«n gi¸o. §ã lµ, thø nhÊt, “chóng ta cÇn nghiªn cøu nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ lµm kh¬i dËy trong Ýt ra lµ mét sè l−îng ng−êi ®¸ng kÓ nh÷ng
“mèi quan t©m c¬ b¶n”. ¤ng cho r»ng tÝnh phæ qu¸t nhÊt cña nh÷ng hoµn c¶nh lµ c¸i chÕt. Khoa häc ®· thÊt b¹i vµ sÏ tiÕp tôc thÊt b¹i trong viÖc cung cÊp biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o dï chØ mét ng−êi th«i sÏ
kh«ng bao giê chÕt. Sù thùc, cã mét chøng cø v÷ng ch¾c cho thÊy bëi khoa häc
®· kh¸ thµnh c«ng trong viÖc mang l¹i c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m nhiÒu d¹ng ®au khæ nªn c¸i chÕt ®èi víi nhiÒu ng−êi ®·
trë thµnh mét viÔn c¶nh vµ tr¶i nghiÖm thËm chÝ ®¸ng lo ©u h¬n. Thø hai, «ng ®Ò nghÞ ®Õn viÖc xem xÐt nh÷ng nguån quyÒn lùc cña th«ng ®iÖp t«n gi¸o. Mäi t«n gi¸o chÝnh cña thÕ giíi ®Òu kh¼ng
®Þnh r»ng quyÒn lùc cña th«ng ®iÖp cña hä n»m trong nh÷ng v¨n b¶n hoµn toµn kh¸c biÖt bëi chóng cã gi¸ trÞ v−ît ra ngoµi t¸c phÈm cña loµi ng−êi. Trong khi trong qu¸ khø, quyÒn lùc cña v¨n b¶n thiªng liªng th−êng ®−îc biÓu hiÖn nh− lµ truyÒn thèng th«ng qua sù kÕt hîp víi nghi lÔ phong tôc vµ víi nh÷ng nhµ chuyªn m«n, ng−êi së h÷u c¸i mµ Weber gäi lµ “ma lùc mang tÝnh thÓ chÕ”, viÖc t¨ng c−êng sù tiÕp xóc gi÷a c¸c d©n téc cã truyÒn thèng kh¸c nhau vµ sù næi lªn cña c¸c thÓ chÕ thÕ tôc ®· lµm cho quyÒn lùc
®ã r¬i vµo khã kh¨n. BÊt kÓ sù mong ®îi cña nhiÒu nhµ khoa häc x· héi, nh÷ng ng−êi chÞu ¶nh h−ëng tõ t− t−ëng thêi Khai S¸ng, vµ nh− ®−îc kÕt luËn trong c«ng tr×nh cña Marx, Freud vµ Durkheim, r»ng v¨n b¶n t«n gi¸o sÏ bÞ mÊt thiªng khi con ng−êi chÞu ¶nh h−ëng bëi t− duy khoa häc vµ c¸c thÓ chÕ thÕ tôc, ®iÒu nµy râ rµng ®· kh«ng x¶y ra.
YÕu tè cuèi cïng trong nghÞ tr×nh nghiªn cøu nh©n häc t«n gi¸o mµ Gi¸o s−
Charles F. Keyes ®−a ra lµ tËp trung vµo c¸c ph−¬ng ph¸p cã tÝnh nguyªn t¾c.
Th«ng ®iÖp t«n gi¸o chØ n¾m ®−îc, cô thÓ lµ trë thµnh c¬ së cho ®Þnh h−íng cña con ng−êi tíi hµnh ®éng x· héi, th«ng qua viÖc ®Æt b¶n th©n chóng vµo c¸c ph−¬ng ph¸p cã tÝnh nguyªn t¾c ®−îc qu¶ng b¸
giíI thiÖU s¸CH
74 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 8 - 2008
74 bëi thÓ chÕ t«n gi¸o vµ c¸c nhµ l·nh ®¹o
t«n gi¸o. Nghiªn cøu nh©n häc vÒ t«n gi¸o do vËy cÇn ph¶i m« t¶ d©n téc häc b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµy. Nghi lÔ vÉn lµ mét ph−¬ng ph¸p quan träng ®èi víi mét sè thÓ chÕ t«n gi¸o, mét phÇn bëi v× nhiÒu ng−êi t×m thÊy trong nghi lÔ ý nghÜa cña viÖc cã mét mèi liªn hÖ víi thÕ lùc thiªng liªng. Tuy nhiªn, nghi lÔ ngµy cµng bÞ thÕ chç bëi nguyªn t¾c nh¾m vµo hµnh ®éng
®¹o ®øc hay ®¹o lÝ h¬n lµ nghi lÔ.
Sau phÇn DÉn luËn lµ tËp hîp c¸c bµi viÕt cña nh÷ng t¸c gia næi tiÕng nh− Karl Marx víi TiÓu luËn vÒ Peuerbach; Emile Durkheim vÒ §Þnh nghÜa hiÖn t−îng t«n gi¸o vµ vÒ t«n gi¸o; T«n gi¸o nh− lµ mét biÓu tr−ng tËp thÓ; Sigmund Freud ®Ò cËp
®Õn V¹n vËt h÷u linh, ma thuËt vµ quyÒn n¨ng tèi th−îng; Bronislaw Malinowski tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ma thuËt, mèi quan hÖ gi÷a ma thuËt, khoa häc vµ t«n gi¸o; Claude LÐvi-Strauss ®−a ra m«
h×nh vÒ cÊu tróc cña thÇn tho¹i; Victor Turner tr×nh bµy vÒ nh÷ng biÓu t−îng trong nghi lÔ cña ng−êi Ndembu; Nobert N. Bellah nãi ®Õn sù tiÕn ho¸ cña t«n gi¸o; Clifford Geertz coi t«n gi¸o nh− mét hÖ thèng v¨n ho¸; Talal Asad trªn quan
®iÓm nh÷ng suy ngÉm vÒ Geetz ®· ®−a ra c¸c kh¸i niÖm nh©n häc vÒ t«n gi¸o; Gi¸o s− Charles F.Keyes ngoµi phÇn DÉn luËn
nh− ®· nªu ë trªn cßn tr×nh bÇy quan
®iÓm cña c¸ nh©n vÒ Ma lùc: tõ ®êi sèng x· héi ®Õn tiÓu sö linh thiªng; Yonina Talmon xem xÐt phong trµo thiªn niªn ®Ó thÊy quan hÖ gi÷a t«n gi¸o vµ thay ®æi x·
héi; John H.Garvey xem xÐt c¸c trµo l−u t«n gi¸o c¨n b¶n vµ quan hÖ cña nã víi chÝnh trÞ.
Ngoµi ra, cuèn s¸ch cßn ®−a ra 3 phô lôc vÒ nh÷ng thuËt ng÷ chuyªn ngµnh nh»m gióp cho ®éc gi¶ hiÓu thªm nh÷ng vÊn ®Ó cßn kh¸ míi mÎ víi nhiÒu ng−êi khi nghiªn cøu vÒ t«n gi¸o. §ång thêi nhãm dÞch thuËt còng cung cÊp 147 tµi liÖu tham kh¶o cña c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi. §©y thùc sù lµ nguån tµi liÖu quý gi¸ cho nh÷ng ng−êi cã quan t©m s©u h¬n vÒ lÜnh vùc nµy. Vµ cuèi cïng, cuèn s¸ch tr×nh bµy ng¾n gän vµ sóc tÝch vÒ tiÓu sö cña c¸c t¸c gi¶ gióp cho ®éc gi¶ biÕt vÒ con ng−êi còng nh− nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc næi tiÕng hay c¸c quan ®iÓm cña hä vÒ vÊn ®Ò nh©n häc t«n gi¸o.
Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nh©n häc t«n gi¸o thùc sù lµ mét cuèn s¸ch cã Ých, t¹o nªn sù khëi ®Çu cho nh÷ng ai muèn ®i vµo t×m hiÓu, nghiªn cøu chuyªn s©u lÜnh vùc nh©n häc t«n gi¸o.
Lª §øc H¹nh
