vâ kh¸nh vinh
khoa häc x· héi
TRIÕT HäC PH¸P LUËT: §èI T¦îNG NGHI£N CøU, VÞ TRÝ Vµ CHøC N¡NG
vâ kh¸nh vinh *
Tãm t¾t: TriÕt häc ph¸p luËt ®· h×nh thµnh trong lÞch sö t tëng nh©n lo¹i tõ thêi cæ ®¹i vµ ph¸t triÓn cho ®Õn hiÖn nay. Bµi viÕt bíc ®Çu nghiªn cøu vÒ ®èi tîng nghiªn cøu, vÞ trÝ vµ c¸c chøc n¨ng cña triÕt häc ph¸p luËt. Qua ®ã, bµi viÕt lµm râ c¸c gãc ®é liªn quan nh: tÝnh tÊt yÕu cña triÕt häc ph¸p luËt; b¶n chÊt vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸ch tiÕp cËn triÕt häc vÒ ph¸p luËt; triÕt häc ph¸p luËt trong hÖ thèng triÕt häc vµ luËt häc; c¬ cÊu cña triÕt häc ph¸p luËt; nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt;
c¸c chøc n¨ng cña triÕt häc ph¸p luËt.
Tõ khãa: TriÕt häc; triÕt häc ph¸p luËt; b¶n thÓ luËn ph¸p luËt; nhËn thøc luËn ph¸p luËt; nh©n häc ph¸p luËt.
Ngµy nhËn bµi: 15/7/2013; Ngµy duyÖt ®¨ng bµi: 15/8/2013.
NhËn thøc triÕt häc vÒ ph¸p luËt lµ nhiÖm vô cña m«n khoa häc vµ m«n häc
®Æc biÖt - triÕt häc ph¸p luËt. M«n khoa häc vµ m«n häc nµy cã ®èi tîng nghiªn cøu vµ bé m¸y kh¸i niÖm riªng cña m×nh.
TriÕt häc ph¸p luËt lµ khoa häc cã tõ thêi cæ ®¹i, cã lÞch sö ph¸t triÓn phong phó; nã
®· ®îc thÓ hiÖn trong c¸c t¸c phÈm cña Platon vµ Aristotel, vµ cã sù ph¸t triÓn vît bËc ë T©y ¢u vµo c¸c thÕ kû XVII - XVIII vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn trong hÖ thèng khoa häc nh©n v¨n cña thêi ®¹i ngµy nay. ë níc ta, tõ tríc ®Õn nay triÕt häc ph¸p luËt cha ®îc quan t©m nghiªn cøu. §©y lµ sù chËm trÔ cÇn ®îc kh¾c phôc. Chóng t«i cho r»ng, c¸c nhµ luËt häc vµ c¸c nhµ triÕt häc níc ta cÇn ph¶i hîp lùc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ph¸p luËt. Bµi viÕt nµy bíc ®Çu t×m hiÓu
®èi tîng nghiªn cøu, vÞ trÝ vµ c¸c chøc n¨ng cña triÕt häc ph¸p luËt.
1. §èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt
Kh¸i qu¸t vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt
Trong lÞch sö t tëng triÕt häc ph¸p luËt cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn ®èi víi viÖc x¸c
®Þnh triÕt häc ph¸p luËt vµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nã. Ch¼ng h¹n, G.Hªgen coi triÕt häc ph¸p luËt lµ khoa häc vÒ ph¸p luËt cã ®èi tîng nghiªn cøu lµ “ý niÖm ph¸p luËt”. Nhµ triÕt häc ngêi Nga S.Frank cho r»ng triÕt häc ph¸p luËt lµ häc thuyÕt vÒ lý tëng x· héi.(*)
§èi tîng nghiªn cøu trong triÕt häc ph¸p luËt hiÖn nay ®îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau, tõ c¸ch hiÓu réng nhÊt cho ®Õn c¸ch hiÓu hÑp nhÊt. Ch¼ng h¹n, nhµ triÕt häc ph¸p luËt ngêi Nga, V. Nersesjanx ®a ra quan ®iÓm theo nghÜa réng vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt, theo
«ng, “triÕt häc ph¸p luËt nghiªn cøu ý nghÜa, b¶n chÊt cña ph¸p luËt, kh¸i niÖm
(*) GS. TS. Phã Chñ tÞch ViÖn Hµn l©m Khoa häc x·
héi ViÖt Nam, Gi¸m ®èc Häc viÖn Khoa häc x· héi, Tæng biªn tËp T¹p chÝ Nh©n lùc khoa häc x· héi.
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
ph¸p luËt, nÒn t¶ng vµ vÞ trÝ cña nã trong thÕ giíi, gi¸ trÞ vµ tÇm quan träng, vai trß cña nã trong ®êi sèng cña con ngêi, cña x· héi vµ cña Nhµ níc, trong sè phËn cña c¸c d©n téc vµ x· héi cña loµi ngêi”(1). Nhµ triÕt häc ph¸p luËt ngêi ý N.Bobbio
®a ra quan ®iÓm theo nghÜa hÑp vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt, theo «ng c«ng b»ng ®îc coi lµ vÊn ®Ò nghiªn cøu duy nhÊt cña triÕt häc ph¸p luËt, do vËy, nã lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt(2).
Sù hiÖn diÖn c¸c c¸ch tiÕp cËn ®a d¹ng vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt lµ hîp lý, v× viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng
®ã ®ßi hái ph¶i lµm s¸ng tá sù quan t©m cña nhµ nghiªn cøu ®Õn c¶ hai mÆt triÕt häc vµ ph¸p luËt. Còng cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng, së dÜ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt, bëi v× cã nhiÒu hÖ thèng triÕt häc kh¸c nhau, cßn viÖc lµm s¸ng tá ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt kh«ng thÓ thiÕu ®îc viÖc x¸c ®Þnh râ rµng quan
®iÓm cña nhµ nghiªn cøu ®èi víi chÝnh hiÖn tîng ph¸p luËt nh hiÖn tîng riªng cã vµ cÇn ®îc nghiªn cøu.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, chóng t«i cho r»ng cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n kh¸i niÖm vÒ triÕt häc. TriÕt häc ph¸p luËt lµ triÕt häc chuyªn ngµnh cã ®èi tîng nghiªn cøu kh«ng ph¶i lµ toµn bé thÕ giíi, kh«ng ph¶i c¸i ®ang tån t¹i tù th©n nã, mµ chØ lµ mét phÇn trong toµn bé c¸i tån t¹i, ®ã lµ ph¸p luËt. Tuy vËy, bëi triÕt häc ph¸p luËt lµ triÕt häc, cho dï lµ triÕt häc chuyªn ngµnh, nã vÉn cã tÊt c¶ nh÷ng ®Æc trng cña triÕt häc nãi chung. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc hiÓu t¬ng tù nh ®èi
tîng nghiªn cøu cña triÕt häc.
Cã thÓ x¸c ®Þnh ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y: 1) Chóng ta cã thÓ hiÓu ph¸p luËt lµ g×? 2) Chóng ta cã thÓ lµm g× ®Ó phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña ph¸p luËt vµ v× sao? 3) Chóng ta cã thÓ tin tëng vµo c¸i g× trong trêng hîp tu©n thñ hoÆc vi ph¹m c¸c yªu cÇu ®ã? §Õn lît m×nh, tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cã thÓ dÉn
®Õn mét vÊn ®Ò kh¸i qu¸t: con ngêi ph¸p luËt lµ nh thÕ nµo hoÆc ph¸p luËt víi t
c¸ch lµ mét ph¬ng thøc tån t¹i cña nh©n lo¹i lµ g×? C©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái ®ã cho phÐp chóng ta lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña hiÖn tîng ph¸p luËt vµ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt.(1)
TÝnh tÊt yÕu cña triÕt häc ph¸p luËt MÆc dï c¸c nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt cã lÞch sö l©u ®êi vµ phong phó, vµ triÕt häc ph¸p luËt ®· cã nh÷ng thµnh tùu hiÓn nhiªn trong sù ph¸t triÓn cña luËt häc, nhng tÝnh tÊt yÕu tån t¹i cña nã víi t c¸ch lµ mét lÜnh vùc nhËn thøc lý luËn
®éc lËp cha ph¶i lµ sù kiÖn hiÓn nhiªn
®èi víi tÊt c¶ c¸c nhµ nghiªn cøu.
Cã nhiÒu luËn gi¶i vÒ tÝnh tÊt yÕu cña triÕt häc ph¸p luËt, trong ®ã cÇn nãi ®Õn hai luËn gi¶i quan träng sau ®©y: luËn gi¶i vÒ lÞch sö vµ luËn gi¶i vÒ tÝnh cÊp b¸ch. LuËn gi¶i lÞch sö vÒ tÝnh tÊt yÕu cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc dùa trªn sù kh¼ng ®Þnh r»ng vÊn ®Ò ®ã bao giê còng lµm cho x· héi loµi ngêi quan t©m trong suèt lÞch sö tån t¹i cña m×nh. Nghiªn cøu
(1) V. Nersesjanx B.C TriÕt häc ph¸p luËt: Gi¸o tr×nh dµnh cho c¸c trêng ®¹i häc. M., 1988, tr.7.
(2) Dmehture. S, VÒ vai trß cña triÕt häc ph¸p luËt trong nghiªn cøu luËt häc ë ý. T¹p chÝ Nhµ Níc vµ Ph¸p LuËt. M1995, No1, tr. 138.
vâ kh¸nh vinh
triÕt häc ph¸p luËt tÊt nhiªn lµm tháa m·n mét nhu cÇu thêng xuyªn, kh«ng thÓ lo¹i bá ®îc cña tinh thÇn nh©n lo¹i.
Nhu cÇu ®ã thÓ hiÖn ë sù quan t©m cña con ngêi vÒ nh÷ng c¸i c¸i lµ sù thËt, lµ cÇn thiÕt cã trong ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i.
§Õn lît m×nh, luËn gi¶i vÒ tÝnh cÊp b¸ch cña triÕt häc ph¸p luËt c¨n cø trªn viÖc lµm s¸ng tá ph¬ng diÖn, khÝa c¹nh cña ph¸p luËt mµ viÖc nhËn thøc cña chóng ta vÒ ph¬ng diÖn, khÝa c¹nh ®ã chØ cã thÓ ®¹t ®îc víi sù trî gióp cña c¸ch tiÕp cËn triÕt häc.
Ph¬ng diÖn nµo cña ph¸p luËt, ®Æc
®iÓm b¶n chÊt nµo cña nã tÊt yÕu ®ßi hái ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn triÕt häc ph¸p luËt?
Râ rµng lµ ®iÒu ®ã ®îc quy ®Þnh bëi b¶n chÊt tiÒm tµng, Èn giÊu cña chÝnh hiÖn tîng ph¸p luËt. Ph¸p luËt lµ mét trong nh÷ng kh¸ch thÓ phøc t¹p, khã kh¨n nhÊt cña nhËn thøc vµ kh«ng tù më ra nh÷ng bÝ mËt cña m×nh cho nhµ nghiªn cøu. Sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña luËt häc trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, hµng tr¨m chuyªn kh¶o ®· ®îc c«ng bè vµ hµng tr¨m luËn ¸n tiÕn sÜ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña ph¸p luËt ®· ®îc b¶o vÖ ë níc ta, viÖc tõng bíc n©ng cao vai trß, vÞ trÝ cña ph¸p luËt, cña gi¸o dôc ph¸p luËt vµ v¨n hãa ph¸p luËt cña nh©n d©n nãi chung - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng lµm gi¶m tÝnh thêi sù cña vÊn ®Ò nghiªn cøu ®· ®îc ®Æt ra. Ngîc l¹i, chÝnh ë vÞ trÝ cña vÊn ®Ò ph¸p luËt ®· ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu gi¶i quyÕt l¹i lµm xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi, vµ viÖc mong muèn v¬n tíi nh÷ng ®îc ®Ønh cao trong khoa häc ph¸p lý sÏ l¹i më ra trong khoa häc nh÷ng triÓn väng cha tõng ®îc biÕt díi
d¹ng nh÷ng c©u hái, nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng bÝ mËt dêng nh v« tËn. Sù hiÓu biÕt khoa häc ngµy mét s©u s¾c h¬n vÒ hiÖn tîng ph¸p luËt cã thÓ ®îc hiÓu lµ lÜnh vùc më réng mét c¸ch v« tËn vÒ quy m«
cña m×nh: khèi lîng hiÓu biÕt lÜnh vùc ®ã cµng lín h¬n, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ ë bÒ mÆt cña nã cã nhiÒu ®iÓm liªn quan ®Õn c¸i cha ®îc nhËn thøc. T¬ng øng víi
®iÒu ®ã cã nghÞch lý cña nhËn thøc lµ:
chóng ta cµng hiÓu biÕt nhiÒu vÒ ph¸p luËt, th× cµng cã nhiÒu ®iÒu bÝ Èn xuÊt hiÖn tríc c¸c nhµ nghiªn cøu. Nh vËy, lÜnh vùc nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt n»m ë giao ®iÓm cña nh÷ng ®iÒu bÝ Èn ®ã vµ nhiÖm vô cña triÕt häc ph¸p luËt lµ lµm s¸ng tá nh÷ng ®iÒu ®ã.
C¸c nguån gèc cña tÝnh tiÒm tµng, tÝnh Èn n¸u cña ph¸p luËt ®îc thÓ hiÖn ë ®©u?
§Æc trng ®ã cña ph¸p luËt xuÊt ph¸t tõ mèi liªn hÖ trùc tiÕp cña nã víi sù tån t¹i cña con ngêi, víi b¶n chÊt, ho¹t ®éng cña nã vµ hµm chøa trong m×nh c¸c ®Æc ®iÓm cña mäi hiÖn tîng v¨n hãa. Nh mäi ngêi ®· biÕt, con ngêi lµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu bÝ Èn nhÊt. Nhng chØ chÝnh con ngêi míi cã thÓ nhËn thøc ®îc kh¸ch thÓ ®ã chø kh«ng ai kh¸c.
T¬ng tù, chóng ta cÇn ph©n biÖt thùc thÓ tù nhiªn vµ thùc thÓ tinh thÇn trong con ngêi, t×m kiÕm h×nh thøc vËt chÊt vµ b¶n chÊt t tëng, tinh thÇn trong tÊt c¶
c¸c hiÖn tîng v¨n hãa. Trong ph¸p luËt, chóng ta còng t×m thÊy mÆt vËt chÊt vµ mÆt tinh thÇn vµ ®»ng sau mÆt vËt chÊt vµ mÆt tinh thÇn ®ã, xÐt vÒ mÆt lÞch sö, c¸c tªn gäi “ph¸p luËt thùc chøng” vµ
“ph¸p luËt tù nhiªn” ®îc ghi nhËn. Sö dông nh÷ng côm tõ ®ã cã thÓ lµ cha hoµn toµn chÝnh x¸c, nhng chóng ®· ®îc h×nh
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
thµnh vµ ghi nhËn vÒ mÆt lÞch sö, ph¶n
¸nh c¬ cÊu cña hiÖn tîng ®ã.
C¸i g× trong triÕt häc ph¸p luËt ®îc hiÓu lµ ph¸p luËt thùc chøng vµ c¸i g×
®îc hiÓu lµ ph¸p luËt tù nhiªn?
Ph¸p luËt thùc chøng ®îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh, c¸c quan hÖ vµ c¸c quyÕt ®Þnh xÐt xö. Cßn ph¸p luËt tù nhiªn, th«ng thêng ®îc hiÓu lµ nh÷ng nÒn t¶ng, c¬ së t tëng
®Çu tiªn cña ph¸p luËt. Kh¸i niÖm “ph¸p luËt tù nhiªn” thÓ hiÖn b¶n chÊt s©u s¾c cña ph¸p luËt, cßn “tÝnh t tëng” cña nã
®îc thÓ hiÖn ë chç ph¸p luËt tù nhiªn, thø nhÊt, tån t¹i trong ý thøc (ý thøc ph¸p luËt) víi t c¸ch lµ môc ®Ých cña nã (cho dï ®îc thÓ hiÖn díi nh÷ng h×nh thøc hµnh vi); thø hai, thÓ hiÖn víi t c¸ch lµ t tëng, tøc lµ h×nh thøc ®· ®îc lo¹i bá c¸i ngÉu nhiªn cña c¸i cÇn ph¶i cã (tÊt nhiªn) trong quan hÖ gi÷a mäi ngêi.
Ngoµi ra, ph¸p luËt tù nhiªn cßn quy
®Þnh c¸c nguyªn t¾c xuÊt ph¸t ®iÓm mµ dùa vµo ®ã c¸c quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh ®îc ban hµnh (trong mäi trêng hîp cÇn ph¶i ®îc th«ng qua) vµ trªn c¬ së
®ã, viÖc ®¸nh gi¸ c¸c quy ph¹m ®ã ®îc tiÕn hµnh. ViÖc ®¸nh gi¸ nh vËy ®îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së thø bËc c¸c gi¸
trÞ mµ triÕt häc ph¸p luËt ®a ra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mèi quan hÖ cña con ngêi víi thÕ giíi xung quanh, trong ®ã cã quan hÖ gi¸ trÞ. ViÖc ®¸nh gi¸ mang tÝnh chÊt phª ph¸n thÓ hiÖn th¸i ®é cña con ngêi ®èi víi c¸c quy ph¹m ph¸p luËt lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi trËt tù ph¸p luËt hiÖn hµnh ®Ó con ngêi kh«ng trë thµnh n¹n nh©n cña nã. §¬ng nhiªn, th¸i ®é phª ph¸n cña c¸ nh©n ®èi víi trËt tù ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng ®ång nghÜa víi th¸i ®é
coi thêng ®ã vµ cµng kh«ng cho phÐp vi ph¹m ph¸p luËt.
Tõ ®©y cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng, víi t c¸ch lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi, ph¸p luËt g¾n liÒn víi triÕt häc.
Nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh nÒn t¶ng cña ph¸p luËt, nh c«ng b»ng, tù do, b×nh
®¼ng, lçi, tr¸ch nhiÖm vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, ®ång thêi còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc quan träng nhÊt vµ viÖc gi¶i quyÕt chóng cã nguån gèc s©u xa tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc c¨n b¶n vÒ b¶n chÊt cña con ngêi vµ ý nghÜa cuéc sèng cña nã, vÒ c¬ cÊu nh©n chñng cña thÕ giíi vµ c¸c ph¬ng thøc nhËn thøc vÒ thÕ giíi. Nh vËy, theo tinh thÇn ®ã, ph¸p luËt còng lµ triÕt häc, ®ã lµ “triÕt häc trong thùc hµnh”, vµ t¬ng øng víi ®iÒu
®ã ®ßi hái ph¶i cã “triÕt häc lý thuyÕt”.
ý nghÜa cña triÕt häc ph¸p luËt ®èi víi viÖc ®µo t¹o c¸c nhµ luËt häc t¬ng lai
Kh¶ n¨ng nhËn thøc t tëng nh©n v¨n cao c¶ nhÊt trong ho¹t ®éng cña m×nh, kh¶ n¨ng luËn gi¶i vÒ mÆt triÕt häc quan
®iÓm lý luËn vµ quyÕt ®Þnh thùc tiÔn ®îc th«ng qua cña m×nh lµ dÊu hiÖu thÓ hiÖn tÝnh nghÒ nghiÖp chuyªn m«n cao vµ tÝnh trung thùc c«ng d©n cña nhµ luËt häc. Sù luËn gi¶i nh vËy, ®Æc biÖt trong viÖc ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh thùc tiÔn, kh«ng ph¶i bao giê còng ®îc nhËn thøc ®Çy ®ñ, tuy vËy sù luËn gi¶i ®ã ®îc quyÕt ®Þnh ë mét møc ®é ®¸ng kÓ bëi c¸c môc ®Ých, ®Þnh híng thÕ giíi quan cña c¸c nhµ luËt häc vµ triÕt häc ph¸p luËt cã ¶nh hëng lín
®Õn sù h×nh thµnh thÕ giíi quan ®ã. Mäi dù ®Þnh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò lý luËn nÒn t¶ng cña luËt häc thiÕu sù luËn gi¶i vÒ triÕt häc thêng dÉn ®Õn viÖc lµm t¬ng
®èi hãa hoÆc gi¸o ®iÒu hãa nh÷ng vÊn ®Ò
vâ kh¸nh vinh
®ã. Nh÷ng ai cã ý ®Þnh bá qua viÖc luËn gi¶i vÒ mÆt triÕt häc vai trß, chøc n¨ng cña ph¸p luËt, cña hÖ thèng ph¸p luËt, th×
trong hiÖn thùc vÉn ph¶i tu©n thñ mét c¸ch v« thøc triÕt häc s¬ lîc, riªng cña m×nh vµ qua ®ã cã nguy c¬ bÞ sa vµo nh÷ng m©u thuÉn ph¸p luËt rèi r¾m.
Nh vËy, viÖc c¸c sinh viªn ngµnh luËt cÇn nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt ®îc quyÕt ®Þnh, tríc hÕt ë c¸c nhu cÇu nghÒ nghiÖp trong t¬ng lai cña hä. ViÖc nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc h×nh thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho qu¸ tr×nh ®µo t¹o c¸c nhµ luËt häc t¬ng lai, ph¸t triÓn hä víi t c¸ch lµ nh÷ng c«ng d©n cã t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o, ®Çy tr¸ch nhiÖm vÒ chÝnh trÞ. Do vËy, triÕt häc ph¸p luËt, kh«ng chØ lµ mét bé phËn trong ch¬ng tr×nh ®µo t¹o c¸c nhµ luËt häc, mµ sù tån t¹i, ph¸t triÓn vµ gi¶ng d¹y nã g¾n liÒn víi nhiÖm vô quan träng h¬n lµ ®µo t¹o nhµ luËt häc víi t
c¸ch lµ ngêi c«ng d©n vµ ngêi c«ng d©n víi t c¸ch lµ ngêi phª ph¸n ph¸p luËt.
Quan ®iÓm nãi trªn gi¶i thÝch ®Çy ®ñ, râ rµng vÞ trÝ vµ ý nghÜa mang tÝnh nÒn t¶ng cña triÕt häc ph¸p luËt trong hÖ thèng c¸c khoa häc ph¸p lý vµ c¸c khoa häc x· héi kh¸c vµ trong hÖ thèng c¸c m«n häc cã ®èi tîng nghiªn cøu lµ ph¸p luËt vµ Nhµ níc. Quan ®iÓm ®ã còng lý gi¶i v×
sao ë c¸c trêng ®¹i häc ë c¸c níc ph¸t triÓn, m«n häc triÕt häc ph¸p luËt ®· ®îc gi¶ng d¹y nhiÒu thÕ kû qua.
MÆc dï triÕt häc ph¸p luËt kh«ng ®Æt ra cho m×nh môc ®Ých gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña luËt häc mµ chØ gióp ngêi nghiªn cøu - nhµ luËt häc nhËn thøc râ rµng nhÊt quan ®iÓm cña chÝnh m×nh, trËt tù hãa sù hiÓu biÕt, cã c¸i nh×n míi vÒ
®èi tîng nghiªn cøu cña m×nh díi l¨ng kÝnh cña c¸ch tiÕp cËn réng h¬n, nh vËy, tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m, nÒn t¶ng cña luËt häc ®îc gi¶i quyÕt hoÆc Ýt nhÊt chóng ®îc luËn gi¶i ë tÇm triÕt häc.
ChÝnh ë ®ã thÓ hiÖn mét trong “nh÷ng
®iÒu bÝ Èn” cña hiÖn tîng ph¸p luËt, vµ chÝnh ®iÒu nµy x¸c ®Þnh vai trß nÒn t¶ng cña triÕt häc ph¸p luËt trong hÖ thèng luËt häc víi t c¸ch lµ m«n häc mang tÝnh chÊt ph¬ng ph¸p luËn chung.
Tuy vËy, ®iÒu ®ã còng kh«ng cã nghÜa lµ kªu gäi c¸c nhµ luËt häc tõ bá c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc thï cña luËt häc vµ thay thÕ chóng b»ng c¸c ph¬ng ph¸p triÕt häc. CÇn ph¶i nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c môc ®Ých vµ c¸c kh¶ n¨ng cña c¸c ph¬ng ph¸p triÕt häc.
Kh«ng nªn lo l¾ng vÒ sù më réng mét c¸ch t¬ng ®èi lÜnh vùc t duy triÕt häc vÒ ph¸p luËt, bëi lÏ sù lo l¾ng ®ã cã thÓ ®îc kh¾c phôc b»ng viÖc ghi nhËn nh÷ng sù quan t©m cña triÕt häc ph¸p luËt, lµm chÝnh x¸c ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña nã, x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng c¸c khoa häc triÕt häc vµ c¸c khoa häc ph¸p lý. ë ®©y cÇn x¸c ®Þnh lÜnh vùc, ®èi tîng vµ vÞ trÝ cña triÕt häc ph¸p luËt b»ng c¸ch so s¸nh nã víi lý luËn ph¸p luËt - m«n häc cã nh÷ng quan t©m gÇn gòi nhÊt víi triÕt häc ph¸p luËt.
B¶n chÊt vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸ch tiÕp cËn triÕt häc vÒ ph¸p luËt
§Ó lµm s¸ng tá ®Æc trng cña triÕt häc ph¸p luËt víi t c¸ch lµ m«n häc lý luËn
®Æc biÖt, cÇn ph¶i lµm s¸ng tá b¶n chÊt vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸ch tiÕp cËn triÕt häc vÒ ph¸p luËt.
Khi x¸c ®Þnh ®èi tîng nghiªn cøu cña m×nh, mäi khoa häc thêng bá sang mét
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
bªn vÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ cña ®èi tîng nghiªn cøu cña khoa häc ®ã trong bøc tranh chung cña thÕ giíi vµ vÒ quan hÖ cña nã víi b¶n chÊt cña con ngêi. C¸c khoa häc cô thÓ, vÒ nguyªn t¾c, kh«ng thÓ “hiÓu s©u s¾c” nh÷ng luËn ®iÓm nÒn t¶ng, c¬ b¶n cña m×nh, ë ngoµi “®iÓm xuÊt ph¸t” cña m×nh, vµ ®ã lµ h¹n chÕ cña chóng.
§Ò cËp ®Õn triÕt häc th× lÜnh vùc quan t©m cña nã ®îc b¾t ®Çu ë n¬i kÕt thóc sù quan t©m cña c¸c khoa häc cô thÓ. TriÕt häc luËn gi¶i nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n, nÒn t¶ng cña c¸c khoa häc cô thÓ, lµm s¸ng tá ý nghÜa cña chóng. VÝ dô, tiÒn ®Ò, ®iÓm xuÊt ph¸t cña luËt häc víi t c¸ch khoa häc cô thÓ lµ gi¶ ®Þnh r»ng ph¸p luËt lµ s¶n phÈm ý chÝ cña chñ thÓ quyÒn lùc nhµ níc, ®Õn lît m×nh c¸i ®ã l¹i quyÕt ®Þnh
®ßi hái xuÊt ph¸t cña chñ thÓ ®ã ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c quy ph¹m ph¸p luËt.
LuËn ®iÓm ®ã kh«ng ph¶i c¸i g× kh¸c nh
lµ sù thÓ hiÖn b¶n chÊt cña ph¸p luËt thùc chøng. Nhng chóng ta cã thÓ nhËn thøc
®îc ý nghÜa hiÖn thùc cña c¸c hiÖn tîng ph¸p lý chØ khi vît qua giíi h¹n cña tiÒn
®Ò ®ã, tøc lµ cè g¾ng ph¸t hiÖn ra c¸c c¬ së cña nã b»ng chÝnh b¶n th©n m×nh.
Do ®ã, cã thÓ coi ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt lµ nh÷ng nÒn t¶ng tèi ®a kh«ng mang tÝnh ph¸p lý cña ph¸p luËt. Nh÷ng nÒn t¶ng ®ã ®· ®îc lµm s¸ng tá lµ nh÷ng nÒn t¶ng nhËn thøc, gi¸ trÞ, x·
héi vµ nh©n häc. Cßn lý luËn ph¸p luËt chñ yÕu lµ lý luËn vÒ ph¸p luËt hiÖn hµnh.
ChÝnh trong lÜnh vùc lý luËn ph¸p luËt,
“c¸c kh¸i niÖm ph¸p luËt chung” ®îc ph¸t triÓn - nh÷ng kh¸i niÖm ®îc tæng kÕt, kh¸i qu¸t tõ kinh nghiÖm ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh ph¸p luËt cô thÓ. C¸c kh¸i niÖm nh: “®¹o luËt”, “quan hÖ ph¸p luËt”,
“chñ thÓ ph¸p luËt”, “nghÜa vô ph¸p lý”,
“quyÒn chñ thÓ”, “hîp ®ång”, “tr¸ch nhiÖm” vµ c¸c kh¸i niÖm kh¸c lµ kho tµng kh¸i niÖm cña lý luËn ph¸p luËn. C¸c kh¸i niÖm ®ã lµ nh÷ng cÊu tróc cña ph¸p luËt thùc chøng, lµ “bé khung kh¸i niÖm” cña nã. Nhê cã c¸c kh¸i niÖm ®ã mµ “sù h×nh thµnh” vµ “viÖc trËt tù hãa” hÖ thèng quy ph¹m vµ bé m¸y kh¸i niÖm cña luËt häc nãi chung ®îc thùc hiÖn. Dï trong ph©n tÝch cña m×nh vÒ c¸c nÒn t¶ng cña ph¸p luËt, triÕt häc ph¸p luËt cã thÓ sö dông c¸c kh¸i niÖm cña khoa häc thùc chøng vÒ ph¸p luËt, nhng nã cã c¶ c¸c ph¹m trï riªng cña m×nh nh: “t tëng cña ph¸p luËt”, “ý nghÜa cña ph¸p luËt”, “môc
®Ých cña ph¸p luËt”, “c«ng b»ng”, “tù do”,
“b×nh ®¼ng”, “sù thõa nhËn”, “sù tù trÞ cña c¸ nh©n”, “quyÒn con ngêi” vµ c¸c ph¹m trï kh¸c.
Ph¸p luËt thùc chøng tù m×nh kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt. TriÕt häc ph¸p luËt quan t©m
®Õn ph¸p luËt thùc chøng chØ trong mèi quan hÖ víi ph¸p luËt tù nhiªn, tõ quan
®iÓm cña ph¸p luËt tù nhiªn mµ ph¸p luËt hiÖn hµnh ®îc ®¸nh gi¸. Trong trêng hîp nµy, khi ®¸nh gi¸ ph¸p luËt thùc chøng, ph¸p luËt tù nhiªn dêng nh
®ãng vai trß “ph¸p luËt trong ph¸p luËt”.
Nhê cã mèi quan hÖ vµ ®¸nh gi¸ nh vËy ph¸p luËt thùc chøng ®îc hîp thøc hãa (®îc luËt hãa) vµ ®ång thêi bÞ h¹n chÕ trong c¸c ®ßi hái cña m×nh. Nãi chung, cã thÓ ®ång ý víi quan ®iÓm cho r»ng ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt cã mèi quan hÖ víi kh¸i niÖm “ph¸p luËt thùc chøng”, tuy vËy cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh tÝnh cã ®iÒu kiÖn cña sù ph©n ®Þnh ranh giíi ®ã. Kh¼ng ®Þnh chÝnh x¸c h¬n sÏ lµ
vâ kh¸nh vinh
triÕt häc ph¸p luËt nghiªn cøu “thÕ giíi ph¸p luËt” (“hiÖn thùc ph¸p luËt” víi t
c¸ch lµ sù t¬ng tù triÕt häc cña kh¸i niÖm “hÖ thèng ph¸p luËt”) trong tÝnh chØnh thÓ vµ tÝnh toµn thÓ cña nã, néi dung ý nghÜa cña nã. ë ®©y, hiÖn thùc ph¸p luËt ®îc hiÓu lµ tæng thÓ c¸c hiÖn tîng ph¸p luËt: c¸c quy ph¹m, c¸c chÕ
®Þnh ph¸p luËt, c¸c quan hÖ ph¸p luËt
®ang tån t¹i, c¸c quan niÖm ph¸p luËt, c¸c hiÖn tîng mang tÝnh chÊt ph¸p luËt vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c.
ý nghÜa triÕt häc vµ ý nghÜa nhËn thøc khoa häc cña ph¸p luËt: sù kh¸c nhau cña
®èi tîng vµ cña ph¬ng ph¸p
§Æc trng cña triÕt häc ph¸p luËt víi t
c¸ch lµ mét m«n khoa häc ®éc lËp ®îc thÓ hiÖn ë sù kh¸c nhau gi÷a ý nghÜa triÕt häc cña ph¸p luËt vµ ý nghÜa nhËn thøc khoa häc cña nã.
Sù kh¸c nhau vÒ ph¬ng ph¸p thÓ hiÖn chÝnh ë lÜnh vùc kh¸c biÖt vÒ ý nghÜa vµ chøc n¨ng cña c¸c kh¸i niÖm “gi¶i thÝch”
vµ “nhËn thøc”. Mäi khoa häc cô thÓ, trong
®ã cã luËt häc, ®Òu coi c¸c ®èi tîng nghiªn cøu cña m×nh lµ kh¸ch thÓ ë ngoµi chñ thÓ nhËn thøc vµ t¬ng tù nh vËy ®èi lËp víi ®èi tîng nghiªn cøu. Trong khi
®ã, kh¸ch thÓ ®ang ®îc nhËn thøc trong trêng hîp nµy ®îc coi lµ sù thËt nh nã
®ang tån t¹i trong hiÖn thùc. Mong muèn cã ®îc sù nhËn thøc, sù hiÓu biÕt ý nghÜa s©u s¾c cña c¸c gi¸ trÞ vµ t tëng cÇn ph¶i cã, triÕt häc ph¸t hiÖn ra thÕ giíi cÇn ph¶i cã. ThÕ giíi cña c¸c gi¸ trÞ vµ ý nghÜa
®· ®îc hoµn thiÖn ®ã ®em ®Õn cho con ngêi ®éng lùc c¶i biÕn tån t¹i, bëi lÏ c¸i
®ã cÇn ph¶i nh vËy, ®îc con ngêi tiÕp nhËn víi t c¸ch lµ c¸i cã ý nghÜa trong mèi quan hÖ víi c¸i ®ang tån t¹i trong
hiÖn thùc. Do vËy, khi nghiªn cøu c¸c tÝnh quy luËt cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, luËt häc m« t¶
ph¸p luËt nh c¸i nã ®ang cã, cßn triÕt häc ph¸p luËt m« t¶ ph¸p luËt nh c¸i nã cÇn ph¶i cã. Trªn c¬ së cña quy ph¹m ph¸p luËt lý tëng ®ã, triÕt häc ph¸p luËt ®a ra ®¸nh gi¸ vÒ hiÖn tîng ph¸p luËt ®ang tån t¹i.
Thùc ra triÕt häc ph¸p luËt kh«ng chØ
®¬n gi¶n mong muèn luËn gi¶i hiÖn thùc ph¸p luËt, mµ cßn nhËn thøc nã. Chóng ta cÇn hiÓu r»ng trong kinh nghiÖm ph¸p lý, h×nh thøc logic, lîi Ých kinh tÕ vµ c¸c quan
®iÓm gi¸ trÞ ®¹o ®øc cïng tån t¹i víi nhau;
chóng g¾n chÆt víi nhau ®Õn nçi kh«ng thÓ ®a ra ®îc vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a chóng vµ ®iÒu ®ã cµng chøng minh c¸i chung cÇn ph¶i cã vµ tÊt yÕu ph¶i cã. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng, chØ cã b»ng tri thøc triÕt häc ch©n chÝnh míi cã thÓ
®¹t ®îc môc ®Ých nhËn thøc vÒ c¸c quan hÖ ®êi sèng x· héi.
Sù ph¶n ¸nh triÕt häc ph¸p luËt
NÕu nh cã thÓ thÓ hiÖn mét c¸ch ng¾n gän lÜnh vùc thuéc ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc b»ng thuËt ng÷ “c¸c nÒn t¶ng”, th× còng cã thÓ thÓ hiÖn mét c¸ch ng¾n gän lÜnh vùc thuéc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt b»ng thuËt ng÷ “ph¶n ¸nh” hoÆc “phª ph¸n”.
Trong lÜnh vùc khoa häc hiÖn nay, sù ph¶n
¸nh ®îc hiÓu lµ viÖc ph©n tÝch c¸c t
tëng (ý niÖm, t duy) vµ c¸c xóc c¶m, suy nghÜ cßn nh÷ng sù hoµi nghi vµ dao ®éng.
C¸c khoa häc cô thÓ, trong ®ã cã c¶ luËt häc, theo ph¬ng ph¸p cña m×nh lµ gi¸o
®iÒu, tøc lµ kh«ng nghiªn cøu mang tÝnh kiÓm tra phª ph¸n c¸c nÒn t¶ng cña m×nh, cßn theo b¶n chÊt cña m×nh, triÕt häc lµ
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
khoa häc phª ph¸n; nã thêng xuyªn ®¸nh gi¸ c¸c c¬ së, nÒn t¶ng cña m×nh. Sù ®¸nh gi¸ nh vËy ®îc hiÓu lµ sù ph¶n ¸nh triÕt häc. NhËn thøc triÕt häc kh«ng bao giê luËn gi¶i ®¬n gi¶n vÒ kh¸ch thÓ, nhng khi suy xÐt vÒ bÊt kú kh¸ch thÓ nµo, th×
nhËn thøc triÕt häc còng luËn gi¶i vÒ mÆt t tëng riªng cña m×nh vÒ kh¸ch thÓ ®ã.
Do ®ã, triÕt häc cã thÓ ®îc gäi lµ t tëng (t duy) cña trËt tù thø hai - t tëng (t
duy) vÒ t tëng (t duy).
Ph¶n ¸nh lµ yÕu tè b¾t buéc cña nhËn thøc triÕt häc. H¬n n÷a, chÝnh tÝnh chÊt tù ph¶n ¸nh cña triÕt häc ph¸p luËt quyÕt
®Þnh r»ng, vÊn ®Ò thuéc ®èi tîng nghiªn cøu cña nã lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m cña m«n häc ®ã. Sù ph¶n ¸nh c¸c c¬ së, nÒn t¶ng cña ph¸p luËt vµ cña Nhµ níc lµ sù ph©n tÝch mang tÝnh chÊt phª ph¸n “tÝnh hîp ph¸p hãa vµ sù h¹n chÕ cña céng ®ång chÝnh trÞ”. MÆt thø hai cña sù ph¶n ¸nh triÕt häc ph¸p luËt víi t
c¸ch sù ph©n tÝch phª ph¸n c¸c nÒn t¶ng cña m×nh lµ viÖc th¶o luËn hoÆc tranh luËn. Do ®ã, cã thÓ gäi sù ph¶n ¸nh vµ tranh luËn lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña ph¬ng ph¸p triÕt häc hiÖn nay vµ cña triÕt häc ph¸p luËt.
Ph©n tÝch trªn cho phÐp chóng ta ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ triÕt häc ph¸p luËt. TriÕt häc ph¸p luËt lµ häc thuyÕt triÕt häc vÒ ph¸p luËt, gi¶i quyÕt (luËn gi¶i) nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong lÜnh vùc ph¸p luËt b»ng ph¬ng ph¸p cña triÕt häc. §èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt, tríc hÕt lµ nhËn thøc ý nghÜa cña ph¸p luËt, còng nh lËp luËn sù nhËn thøc ý nghÜa
®ã. §Þnh nghÜa nµy kh«ng bao qu¸t hÕt tÊt c¶ tÝnh ®a d¹ng cña nh÷ng vÊn ®Ò ®îc triÕt häc ph¸p luËt nghiªn cøu, nhng cho
phÐp tËp trung ®Õn t tëng cèt lâi cña nã, t tëng g¾n liÒn víi quan niÖm vÒ ph¸p luËt víi t c¸ch lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña nh©n lo¹i (con ngêi).
§Þnh nghÜa vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña triÕt häc ph¸p luËt cho phÐp lµm s¸ng tá vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng c¸c khoa häc kh¸c, còng nh nh÷ng vÊn ®Ò vµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã.
2. TriÕt häc ph¸p luËt trong hÖ thèng triÕt häc vµ luËt häc
Theo ®Þa vÞ cña m×nh, triÕt häc ph¸p luËt lµ m«n häc tæng hîp vµ gi¸p ranh gi÷a triÕt häc vµ luËt häc. Thùc tÕ nµy ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh râ vÞ trÝ vµ vai trß cña triÕt häc ph¸p luËt trong hÖ thèng triÕt häc vµ luËt häc.
Cã thÓ ®a ra lêi gi¶i cho nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ph¸p luËt tõ hai mÆt, hai c¸ch tiÕp cËn: tõ triÕt häc ®Õn ph¸p luËt vµ tõ ph¸p luËt ®Õn triÕt häc.
Chóng ta xem xÐt c¸c ®Æc ®iÓm cña hai c¸ch tiÕp cËn ®ã ®Õn triÕt häc ph¸p luËt.
C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt (c¸ch tiÕp cËn tõ triÕt häc ®Õn ph¸p luËt) g¾n liÒn víi viÖc ¸p dông quan ®iÓm triÕt häc nµy hay quan ®iÓm triÕt häc kh¸c vµo lÜnh vùc ph¸p luËt. C¸ch tiÕp cËn nh vËy cña triÕt häc vÒ sù hiÓu biÕt hiÖn thùc ph¸p luËt,
®Æc biÖt ®Æc trng trong thêi kú Phôc hng vµ rÊt h÷u Ých ®èi víi chÝnh triÕt häc. Nh chóng ta ®· biÕt, trong sè c¸c thµnh tùu ®· ®¹t ®îc cña triÕt häc cæ
®iÓn cã nhiÒu thµnh tùu lµ kÕt qu¶ cña c¸ch tiÕp cËn ®ã. Søc m¹nh nhËn thøc cña quan ®iÓm triÕt häc nµy hay quan
®iÓm triÕt häc kh¸c, tÝnh cã c¨n cø thùc tiÔn cña nã ë mét trong nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt cña nh©n lo¹i ®îc kiÓm chøng mét c¸ch ®Æc thï trong lÜnh vùc
vâ kh¸nh vinh
triÕt häc ph¸p luËt. §iÒu ®ã lµ c¬ së ®Çy
®ñ ®Ó kÕt luËn r»ng nÕu thiÕu sù ph¶n
¸nh c¸c nÒn t¶ng, c¬ së cña ph¸p luËt, ý nghÜa triÕt häc cña hiÖn thùc ph¸p luËt nãi chung th× hÖ thèng triÕt häc ph¸p luËt sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ.
C¸ch tiÕp cËn kh¸c cña sù h×nh thµnh triÕt häc ph¸p luËt (c¸ch tiÕp cËn tõ ph¸p luËt ®Õn triÕt häc) ®i tõ viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô thùc tiÔn cña luËt häc ®Õn viÖc ph¶n ¸nh chóng vÒ mÆt triÕt häc. VÝ dô, tõ ý nghÜa cña nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý cô thÓ nh: c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù, lçi vµ tr¸ch nhiÖm, viÖc thùc hiÖn c¸c hîp ®ång, c¸c cam kÕt vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, cã thÓ
®Æt ra vÊn ®Ò nhËn thøc vÒ b¶n chÊt cña ph¸p luËt. ë ®©y triÕt häc ph¸p luËt ®îc hiÓu nh mét híng ®éc lËp trong luËt häc, nh mét tr×nh ®é nghiªn cøu ®Æc trng riªng vÒ ph¸p luËt. ý nghÜa triÕt häc nh vËy cña ph¸p luËt ®îc c¸c nhµ luËt häc nhËn thøc trong ®Þnh híng thùc tiÔn réng lín cña nã, trong ®ã c¸c nÒn t¶ng t
tëng quan träng cña ph¸p luËt ®îc xem xÐt trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ph¸p luËt thùc chøng. §¬ng nhiªn, c¶ ë c¸ch tiÕp cËn thø nhÊt, lÉn ë c¸ch tiÕp cËn thø hai, triÕt häc ph¸p luËt ®Òu cã ®Þnh híng lµm s¸ng tá b¶n chÊt vµ ý nghÜa cña ph¸p luËt, c¸c nÒn t¶ng vµ nguyªn t¾c ®îc thÓ hiÖn trong ph¸p luËt.
VÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ m«n häc triÕt häc ph¸p luËt
Do cã hai c¸ch h×nh thµnh triÕt häc ph¸p luËt, do vËy còng cã hai c¸ch tiÕp cËn ®Õn viÖc nhËn thøc vÞ trÝ cña m«n häc nµy.
C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt coi triÕt häc ph¸p luËt lµ mét bé phËn cña triÕt häc nãi chung vµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nã cïng
víi c¸c m«n häc nh: triÕt häc ®¹o ®øc, triÕt häc t«n gi¸o, triÕt häc chÝnh trÞ vµ c¸c ngµnh triÕt häc kh¸c. T¬ng øng víi c¸ch tiÕp cËn ®ã, triÕt häc ph¸p luËt lµ mét bé phËn cña triÕt häc nãi chung, bé phËn ®ã “Ên ®Þnh” cho con ngêi c¸ch xö sù cÇn thiÕt víi t c¸ch lµ thùc thÓ x· héi, tøc lµ triÕt häc thùc tiÔn, häc thuyÕt vÒ c¸i tÊt ®Þnh.
C¸ch tiÕp cËn thø hai coi triÕt häc ph¸p luËt lµ mét ngµnh cña khoa häc ph¸p lý.
Theo quan ®iÓm nµy, triÕt häc ph¸p luËt lµ nÒn t¶ng lý luËn cho viÖc h×nh thµnh ph¸p luËt thùc chøng vµ khoa häc vÒ ph¸p luËt thùc chøng. ë ®©y triÕt häc ph¸p luËt
®îc hiÓu lµ khoa häc luËn gi¶i ý nghÜa cña c¸c nguyªn t¾c cña ph¸p luËt vµ t
tëng cña c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ë “bËc cuèi cïng”.
Mçi c¸ch tiÕp cËn nãi trªn nhÊn m¹nh
®Õn mét trong hai ph¬ng thøc cã kh¶
n¨ng ph¶n ¸nh vÒ ph¸p luËt. Ph¬ng thøc thø nhÊt ®ßi hái ph¶i cã sù ph¶n ¸nh triÕt häc chung hoÆc ph¬ng ph¸p luËn chung nh»m t×m hiÓu nh÷ng nÒn t¶ng tèi ®a, c¸c
®iÒu kiÖn tån t¹i cña ph¸p luËt, khi ®ã ph¸p luËt cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña sù tån t¹i cña nh©n lo¹i - v¨n hãa, x· héi, khoa häc v.v... Ph¬ng thøc thø hai lµ sù ph¶n ¸nh triÕt häc chuyªn ngµnh hoÆc ph¬ng ph¸p luËn chuyªn ngµnh, ®ã còng lµ sù ph¶n ¸nh triÕt häc, nhng nã ®îc thùc hiÖn trong ph¹m vi cña chÝnh khoa häc ph¸p lý.
TÝnh song trïng nh vËy cña triÕt häc ph¸p luËt còng ®îc thÓ hiÖn ë chç, t¹i mét sè níc trªn thÕ giíi, néi dung cña triÕt häc ph¸p luËt còng cã c¶ trong c¸c khoa häc triÕt häc lÉn trong c¸c khoa häc ph¸p lý. Do vËy, c¶ nhµ triÕt häc lÉn nhµ
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
luËt häc ®Òu cã thÓ nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt. Vµ, nãi chÝnh x¸c h¬n, kh«ng ph¶i nhµ triÕt häc ®¬n thuÇn mµ lµ nhµ triÕt häc - nhµ luËt häc, tøc lµ nhµ triÕt häc ®· ®îc ®Þnh híng vÒ mÆt thùc tiÔn kh«ng chØ ®¬n gi¶n quan t©m ®Õn ch©n lý tù nã mµ cßn quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c môc ®Ých thùc tiÔn nhÊt ®Þnh trong lÜnh vùc ph¸p luËt, nÕu nh nhµ luËt häc - nhµ triÕt häc cÇn ph¶i biÕt nh÷ng vÊn
®Ò thùc tiÔn cña khoa häc m×nh vµ cã c¸i nh×n ngoµi ph¸p luËt vÒ nã, tøc lµ cã c¸i nh×n cña nhµ triÕt häc. TriÕt häc ph¸p luËt kh«ng khíc tõ viÖc nhËn thøc nh÷ng vÊn ®Ò thuÇn tóy mang tÝnh chÊt ph¸p lý, nhng cÇn ph¶i vît ra khái giíi h¹n cña lÜnh vùc ®ã, g¾n c¸c hiÖn tîng ph¸p luËt víi viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò chung h¬n vµ mang tÝnh nguyªn t¾c cña triÕt häc.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn dÉn ®Õn cã quan niÖm cho r»ng cã hai lo¹i triÕt häc ph¸p luËt: mét lµ, triÕt häc ph¸p luËt do c¸c nhµ triÕt häc nghiªn cøu; hai lµ, triÕt häc ph¸p luËt do c¸c nhµ luËt häc nghiªn cøu. T¬ng øng víi gi¶ ®Þnh ®ã, mét sè nhµ nghiªn cøu ®Ò nghÞ ph©n biÖt triÕt häc ph¸p luËt ë nghÜa réng vµ triÕt häc ph¸p luËt ë nghÜa hÑp(3). Tuy nhiªn, vÒ b¶n chÊt, chØ tån t¹i mét triÕt häc ph¸p luËt, cho dï nã ®îc nu«i dìng vµ h×nh thµnh tõ hai nguån kh¸c nhau. Nguån thø nhÊt cña triÕt häc ph¸p luËt lµ nh÷ng nghiªn cøu mang tÝnh triÕt häc chung vÒ nh÷ng vÊn
®Ò ph¸p luËt. Nguån thø hai cña nã g¾n liÒn víi kinh nghiÖm gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò cña ph¸p luËt. Nh vËy, triÕt häc ph¸p luËt lµ m«n khoa häc vµ m«n häc duy nhÊt cã vÊn ®Ò nghiªn cøu c¬ b¶n cña m×nh vµ chØ ®Æt trong mèi quan hÖ víi vÊn ®Ò c¬
b¶n ®ã th× nh÷ng vÊn ®Ò nµy hay vÊn ®Ò kh¸c míi cã quan hÖ víi triÕt häc ph¸p luËt. TriÕt häc ph¸p luËt ®ßi hái nhµ nghiªn cøu nã ®ã ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt ®Æc biÖt: cã kh¶ n¨ng kÕt hîp nh÷ng hiÓu biÕt triÕt häc mang tÝnh nÒn t¶ng vµ sù hiÓu biÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n cña lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸p luËt.
§¬ng nhiªn, mçi nhµ nghiªn cøu cïng víi nh÷ng së thÝch nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh cã nh÷ng ®ãng gãp nµo ®ã cho sù ph¸t triÓn cña m«n häc nµy, tuy nhiªn, do cßn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau nªn viÖc thêng xuyªn trao ®æi lÉn nhau, sù lµm phong phó lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau cña chóng cho phÐp gi÷ ®îc sù c©n b»ng xung quanh nhiÖm vô chung cña triÕt häc ph¸p luËt - ph¶n ¸nh nh÷ng nÒn t¶ng cña ph¸p luËt.(3)
§Ó x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ h¬n vÞ trÝ cña triÕt häc ph¸p luËt, cÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch hîp lý c¸c c¸ch tiÕp cËn cña nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho c¸c khuynh híng triÕt häc kh¸c nhau ®Õn vÊn ®Ò ®ã.
Trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen, triÕt häc ph¸p luËt kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ mét bé phËn cña mét trong nh÷ng phÇn mang tÝnh nÒn t¶ng cña triÕt häc mµ bao qu¸t toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc x·
héi. Trong c¸c hÖ thèng triÕt häc kh¸c, vÝ dô, trong triÕt häc cña S. Frank, triÕt häc ph¸p luËt lµ mét phÇn cña triÕt häc x· héi cã tªn gäi lµ ®¹o ®øc häc x· héi.
TriÕt häc ph©n tÝch (thùc chøng) coi triÕt häc ph¸p luËt lµ mét bé phËn hîp thµnh cña triÕt häc chÝnh trÞ, kh«ng coi nã lµ mét m«n häc ®éc lËp. Trong triÕt häc
(3) Ken. Garnick A. V. VÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ m«n häc cña triÕt häc ph¸p luËt/ TriÕt häc vµ x· héi häc trong bèi c¶nh v¨n hãa hiÖn nay. Dnepropetrovsk, 1988, tr. 186.
vâ kh¸nh vinh
ph¬ng T©y hiÖn nay, nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ph¸p luËt, th«ng thêng ®îc xem xÐt trong ph¹m vi cña nh©n häc triÕt häc. Ngay c¶ triÕt häc x· héi vµ triÕt häc
®¹o ®øc, mµ ë ®ã nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc xem xÐt trong mèi quan hÖ víi chóng, còng bÞ biÕn ®æi mét c¸ch ®¸ng kÓ díi sù ¶nh hëng cña c¸c khuynh híng triÕt häc nh: hiÖn tîng häc, thÇn bÝ häc, nh©n häc triÕt häc, ph©n t©m häc v.v...
Do vËy, rÊt khã chØ ra mét phÇn (bé phËn) triÕt häc thuÇn tóy nµo ®ã, trong ®ã cã mét bé phËn hîp thµnh lµ triÕt häc ph¸p luËt. Nhng râ rµng triÕt häc ph¸p luËt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ nhÊt víi triÕt häc x· héi, triÕt häc chÝnh trÞ, triÕt häc ®¹o
®øc vµ nh©n häc triÕt häc. Tõng triÕt häc
®ã ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn mét trong nh÷ng nh©n tè cña sù h×nh thµnh vµ nghiªn cøu vÒ ph¸p luËt: nh©n tè x· héi, nh©n tè gi¸
trÞ - ®¹o ®øc, nh©n tè chÝnh trÞ, nh©n tè con ngêi. Ch¼ng h¹n, triÕt häc chÝnh trÞ xem xÐt vÊn ®Ò quyÒn lùc lµ g× vµ quyÒn lùc vµ ph¸p luËt cã mèi quan hÖ nh thÕ nµo? TriÕt häc x· héi nghiªn cøu vÊn ®Ò:
x· héi lµ g× vµ x· héi vµ ph¸p luËt cã mèi quan hÖ nh thÕ nµo? TriÕt häc ®¹o ®øc luËn gi¶i vÊn ®Ò: ®¹o ®øc lµ g× vµ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt cã mèi quan hÖ nh thÕ nµo?
Nh©n häc triÕt häc lý gi¶i vÊn ®Ò: con ngêi lµ g× vµ con ngêi vµ ph¸p luËt cã mèi quan hÖ nh thÕ nµo? Cßn triÕt häc ph¸p luËt ®Æt ra vÊn ®Ò chung: ph¸p luËt lµ g× vµ ý nghÜa cña nã ®îc thÓ hiÖn ë
®©u? Do vËy, triÕt häc ph¸p luËt quan t©m nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vµ viÖc ph¸p luËt cã mèi quan hÖ nh thÕ nµo vãi nh÷ng hiÖn tîng nh: quyÒn lùc, x· héi,
®¹o ®øc vµ con ngêi.
C¬ cÊu cña triÕt häc ph¸p luËt
Theo c¬ cÊu cña m×nh, triÕt häc ph¸p luËt gÇn víi c¬ cÊu cña triÕt häc nãi chung.
TriÕt häc ph¸p luËt cã thÓ cã nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau ®©y:
1. B¶n thÓ luËn ph¸p luËt - nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt cña ph¸p luËt vµ nh÷ng nÒn t¶ng, c¬ së cña nã, vÒ sù tån t¹i cña ph¸p luËt vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i cña nã, vÒ mèi liªn hÖ cña ph¸p luËt víi tån t¹i x· héi vµ vÞ trÝ cña ph¸p luËt trong x· héi;
2. Nh©n häc ph¸p luËt - nghiªn cøu nh÷ng nÒn t¶ng, c¬ së nh©n häc cña ph¸p luËt, kh¸i niÖm “con ngêi ph¸p luËt”, quyÒn con ngêi víi t c¸ch lµ sù thÓ hiÖn gi¸ trÞ c¸ nh©n cña ph¸p luËt, còng nh
vÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ cña chÕ ®Þnh quyÒn con ngêi trong x· héi hiÖn nay, quyÒn con ngêi trong x· héi cô thÓ, mèi t¬ng quan cña c¸ nh©n vµ ph¸p luËt v.v...;
3. NhËn thøc luËn ph¸p luËt - nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh nhËn thøc trong lÜnh vùc ph¸p luËt, nh÷ng giai
®o¹n c¬ b¶n, nh÷ng tr×nh ®é vµ ph¬ng ph¸p nhËn thøc trong ph¸p luËt, còng nh
thùc tiÔn ph¸p luËt víi t c¸ch lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý ph¸p luËt;
4. Gi¸ trÞ häc ph¸p luËt - nghiªn cøu gi¸ trÞ víi t c¸ch lµ ®Æc ®iÓm quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña x· héi loµi ngêi, ph¬ng thøc tån t¹i cña c¸c gi¸ trÞ, ph©n tÝch nh÷ng gi¸ trÞ ph¸p luËt c¬ b¶n (c«ng b»ng, tù do, b×nh ®¼ng, quyÒn con ngêi v.v...), “thø bËc” vµ c¸c ph¬ng thøc thùc hiÖn chóng trong hiÖn thùc ph¸p luËt hiÖn nay. Gi¸ trÞ häc ph¸p luËt còng quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ mèi t¬ng quan cña ph¸p luËt víi c¸c h×nh th¸i ý thøc x·
héi cã gi¸ trÞ kh¸c nh: ®¹o ®øc, chÝnh trÞ,
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
t«n gi¸o, t tëng ph¸p luËt vµ thÕ giíi quan ph¸p luËt;
5. Trong c¬ cÊu cña triÕt häc ph¸p luËt cã thÓ cã c¶ phÇn øng dông, ë ®ã nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc cña luËt hiÕn ph¸p (Nhµ níc ph¸p quyÒn, ph©n c«ng quyÒn lùc, t ph¸p hiÕn ph¸p), cña luËt d©n sù (hîp ®ång, së h÷u), cña luËt h×nh sù (téi ph¹m, lçi, tr¸ch nhiÖm, h×nh ph¹t), cña luËt tè tông h×nh sù vµ cña c¸c ngµnh ph¸p luËt kh¸c.
Mèi t¬ng quan cña triÕt häc ph¸p luËt, lý luËn chung vÒ ph¸p luËt vµ x· héi häc ph¸p luËt
Trong ph¹m vi cña luËt häc, triÕt häc ph¸p luËt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ nhÊt víi lý luËn chung vÒ ph¸p luËt vµ x· héi häc ph¸p luËt. Ba m«n häc nµy t¹o thµnh tæng thÓ c¸c m«n häc mang tÝnh lý luËn chung vµ ph¬ng ph¸p luËn ph¸p luËt vµ sù hiÖn cã cña chóng g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña Ýt nhÊt ba ph¬ng diÖn trong chÝnh ph¸p luËt: ph¬ng diÖn ®¸nh gi¸ - gi¸ trÞ;
ph¬ng diÖn gi¸o ®iÒu - h×nh thøc vµ ph¬ng diÖn tÝnh quyÕt ®Þnh x· héi. TriÕt häc ph¸p luËt tËp trung nghiªn cøu sù ph¶n ¸nh c¸c nÒn t¶ng, c¬ së cña ph¸p luËt, lý luËn chung vÒ ph¸p luËt, tËp trung nghiªn cøu bé m¸y kh¸i niÖm cña ph¸p luËt thùc chøng, x· héi häc ph¸p luËt tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tÝnh quy ®Þnh x· héi vµ hiÖu qu¶ x· héi cña c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vµ cña hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung.
Tõ ®iÒu nãi trªn n¶y sinh vÊn ®Ò:
nh÷ng m«n häc ®ã lµ ®éc lËp hay t¹o thµnh nh÷ng phÇn cña lý luËn chung vÒ ph¸p luËt? Cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng, ë nghÜa nhÊt ®Þnh, thuËt ng÷ “lý luËn vÒ ph¸p
luËt” cã thÓ bao qu¸t tÊt c¶ ba m«n häc, bëi v× chóng ®Ò cÊp ®Õn nh÷ng ph¬ng diÖn lý luËn chung cña ph¸p luËt: triÕt häc, x· héi häc vµ ph¸p lý. Nhng ë nghÜa khoa häc chÆt chÏ, thuËt ng÷ ®ã chØ ®îc
¸p dông ®èi víi khoa häc ph¸p lý. Dù ®Þnh hîp nhÊt ba ®Þnh híng nghiªn cøu - ®µo t¹o nãi trªn vµo trong ph¹m vi cña mét m«n häc: lý luËn chung vÒ ph¸p luËt lµ kh«ng thÓ luËn gi¶i ®îc vÒ mÆt khoa häc vµ viÖc tiÕn hµnh gi¶ng d¹y m«n häc ®ã trong thùc tiÔn cã thÓ ®em ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ tiªu cùc. Lý luËn ph¸p luËt, triÕt häc ph¸p luËt vµ x· héi häc ph¸p luËt hoµn toµn cã kh¶ n¨ng lµm phong phó vµ bæ sung cho nhau víi t c¸ch lµ nh÷ng m«n häc ®éc lËp. Sù kÕt hîp tiÒm n¨ng lý luËn cña chóng víi môc ®Ých b¶o ®¶m tÝnh toµn vÑn, chØnh thÓ cña hÖ thèng, hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt cÇn ph¶i ®îc thùc hiÖn kh«ng ph¶i b»ng c¸ch x©y dùng mét khoa häc ph¸p lý duy nhÊt bao gåm ba quan ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn kh¸c nhau cña nhµ luËt häc, cña nhµ triÕt häc vµ cña nhµ x· héi häc, mµ b»ng c¸ch trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc nÒn t¶ng, c¬ b¶n ®Ó c¸c nhµ luËt häc cã kh¶ n¨ng kh«ng chØ hiÓu biÕt s©u s¾c chuyªn ngµnh cña m×nh mµ cßn ph¶i nh×n nhËn chuyªn ngµnh cña m×nh tõ quan
®iÓm triÕt häc vµ x· héi häc.
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt
Dùa trªn viÖc ph©n tÝch b¶n chÊt vµ nhiÖm vô cña triÕt häc ph¸p luËt, chóng t«i cho r»ng, vÊn ®Ò c¬ b¶n: “ph¸p luËt lµ g×?” sÏ ®îc coi lµ vÊn ®Ò vÒ ý nghÜa cña ph¸p luËt. Bëi v×, triÕt häc ph¸p luËt kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ tuyªn bè c¸c t
tëng nµo ®ã lµ triÕt häc ph¸p luËt, mµ
vâ kh¸nh vinh
ph¶i lËp luËn chóng, vµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt cÇn ph¶i luËn gi¶i ph¸p luËt vµ x¸c ®Þnh ý nghÜa cña nã. VÊn
®Ò “ph¸p luËt lµ g× (ý nghÜa cña nã nh thÕ nµo)? lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt, bëi v× viÖc gi¶i quyÕt tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p luËt quan träng kh¸c, trong
®ã cã trong lÜnh vùc x©y dùng ph¸p luËt vµ
¸p dông ph¸p luËt tïy thuéc trùc tiÕp vµo viÖc tr¶ lêi c¸c vÊn ®Ò ®ã. Ph¸p luËt còng lµ vÊn ®Ò cña triÕt häc, bëi ph¸p luËt g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña nh©n lo¹i.
Do tÝnh phøc t¹p cña chÝnh c¬ cÊu ph¸p luËt mµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt nhiÒu nhiÖm vô quan träng, c¬
b¶n, hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt. §ã lµ:
1. VÊn ®Ò vÒ nÒn t¶ng cña c«ng b»ng vµ c¸c tiªu chuÈn cña nã (nhiÖm vô mµ trong ph¹m vi cña nã ph¸p luËt cã mèi quan hÖ víi ®¹o ®øc) - ®ã lµ vÊn ®Ò trung t©m trong triÕt häc ph¸p luËt, vµ díi d¹ng truyÒn thèng nã ®îc nh×n nhËn nh vÊn ®Ò vÒ luËn gi¶i “ph¸p luËt tù nhiªn”;
2. VÊn ®Ò vÒ hiÖu lùc b¾t buéc cña ph¸p luËt, hoÆc lµ vÊn ®Ò v× sao con ngêi cÇn ph¶i tu©n thñ (phôc tïng) ph¸p luËt (nhiÖm vô mµ trong ph¹m vi cña nã mèi t¬ng quan cña ph¸p luËt vµ quyÒn lùc
®îc x¸c ®Þnh);
3. VÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt vµ c¸c chøc n¨ng cña ph¸p luËt thùc chøng (nhiÖm vô mµ trong ph¹m vi cña nã tÝnh chÊt cña quy ph¹m ph¸p luËt ®îc lµm s¸ng tá) g¾n liÒn chÆt chÏ víi viÖc gi¶i quyÕt hai vÊn ®Ò
®· nãi ë trªn, nã biÖn minh cho ph¸p luËt thùc chøng.
ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n
®ã hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ph¸p luËt cho phÐp b¶o ®¶m tÝnh chÝnh thèng hãa vµ giíi h¹n cña ph¸p luËt, tøc lµ luËn gi¶i vÒ sù cÇn thiÕt cña ph¸p luËt
®èi víi con ngêi, x¸c ®Þnh c¸c giíi h¹n mµ ph¸p luËt kh«ng thÓ vît qua.
3. C¸c chøc n¨ng cña triÕt häc ph¸p luËt
Nh mäi m«n häc triÕt häc kh¸c, triÕt häc ph¸p luËt cã mét sè chøc n¨ng ®Æc trng cña m×nh. C¸c chøc n¨ng quan träng nhÊt trong sè ®ã lµ: chøc n¨ng thÕ giíi quan; chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn;
chøc n¨ng ph¶n ¸nh th«ng tin; chøc n¨ng gi¸ trÞ; chøc n¨ng gi¸o dôc.
Chøc n¨ng thÕ giíi quan cña triÕt häc ph¸p luËt thÓ hiÖn ë viÖc h×nh thµnh ë con ngêi quan ®iÓm chung vÒ thÕ giíi ph¸p luËt, hiÖn thùc ph¸p luËt víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc tån t¹i cña nh©n lo¹i; ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, chøc n¨ng nµy gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt vµ vÞ trÝ cña ph¸p luËt trong thÕ giíi, c¸c gi¸ trÞ vµ tÇm quan träng cña nã trong
®êi sèng con ngêi vµ x· héi nãi chung, hoÆc nãi c¸ch kh¸c h×nh thµnh nªn thÕ giíi quan ph¸p luËt cña con ngêi.
Chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc thÓ hiÖn trong viÖc h×nh thµnh nh÷ng m« h×nh nhËn thøc nhÊt ®Þnh vÒ ph¸p luËt, nh÷ng m« h×nh ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu ph¸p lý. Víi môc ®Ých ®ã, triÕt häc ph¸p luËt x©y dùng c¸c ph¬ng ph¸p vµ c¸c ph¹m trï mµ dùa vµo ®ã, c¸c nghiªn cøu ph¸p lý cô thÓ ®îc thùc hiÖn. Sù thÓ hiÖn tËp trung nhÊt cña chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn cña triÕt häc ph¸p luËt lµ h×nh thµnh nªn nhËn thøc vÒ ph¸p luËt
triÕt häc ph¸p luËt: ®èi tîng nghiªn cøu...
díi d¹ng ph¬ng thøc t duy vÒ nã víi t
c¸ch lµ mét cÊu tróc ý nghÜa - néi dung - cÊu tróc luËn gi¶i c¸c t tëng c¬ b¶n cña ph¸p luËt.
Chøc n¨ng ph¶n ¸nh - th«ng tin b¶o
®¶m viÖc ph¶n ¸nh thÝch hîp vÒ ph¸p luËt víi t c¸ch lµ kh¸ch thÓ ®Æc trng, viÖc lµm s¸ng tá c¸c yÕu tè c¬ b¶n, c¸c mèi liªn hÖ cÊu tróc, c¸c tÝnh quy luËt cña nã. Sù ph¶n ¸nh ®ã ®îc tæng hîp l¹i trong bøc tranh cña hiÖn thùc ph¸p luËt hoÆc “trong h×nh thøc cña ph¸p luËt”.
Chøc n¨ng gi¸ trÞ cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng c¸c quan niÖm vÒ c¸c gi¸ trÞ ph¸p luËt nh: tù do, b×nh ®¼ng, c«ng b»ng, còng nh c¸c quan hiÖm vÒ t tëng ph¸p luËt vµ gi¶i thÝch hiÖn thùc ph¸p luËt tõ c¸c quan
®iÓm cña t tëng ®ã, phª ph¸n c¬ cÊu vµ tr¹ng th¸i cña nã.
Chøc n¨ng gi¸o dôc cña triÕt häc ph¸p luËt ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc ph¸p luËt vµ t duy ph¸p lý, th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c môc ®Ých ph¸p luËt riªng, trong ®ã cã thuéc tÝnh quan träng lµ ®Þnh híng ®Õn sù c«ng b»ng vµ sù t«n träng ph¸p luËt cña c¸ nh©n.
KÕt luËn
1. Sù nhËn thøc triÕt häc vÒ ph¸p luËt lµ nhiÖm vô cña m«n häc lý luËn ®Æc biÖt - triÕt häc ph¸p luËt, m«n häc cã ®èi tîng nghiªn cøu lµm s¸ng tá ý nghÜa cña ph¸p luËt, còng nh luËn gi¶i sù nhËn thøc vÒ ý nghÜa ®ã, cã nh÷ng ph¹m trï c¬ b¶n cña m×nh lµ t tëng, ý nghÜa, môc ®Ých cña ph¸p luËt, c«ng b»ng, tù do, b×nh ®¼ng, sù thõa nhËn, tÝnh tù trÞ cña c¸ nh©n, quyÒn con ngêi vµ c¸c ph¹m trï kh¸c.
2. TriÕt häc ph¸p luËt cã c¬ cÊu phøc
t¹p, bao gåm: b¶n thÓ luËn ph¸p luËt, nhËn thøc luËn ph¸p luËt, gi¸ trÞ luËn ph¸p luËt, hiÖn tîng häc ph¸p luËt, nh©n häc ph¸p luËt, triÕt häc ph¸p luËt øng dông vµ nh÷ng bé phËn kh¸c.
3. Theo ®Þa vÞ cña m×nh, triÕt häc ph¸p luËt lµ m«n häc tæng hîp, gi¸p ranh gi÷a triÕt häc vµ luËt häc vµ trong ph¹m vi cña luËt häc, triÕt häc ph¸p luËt cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi lý luËn ph¸p luËt vµ x· héi häc ph¸p luËt.
4. C¸c chøc n¨ng cña triÕt häc ph¸p luËt thÓ hiÖn ë chøc n¨ng thÕ giíi quan, chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn, chøc n¨ng ph¶n ¸nh - th«ng tin, chøc n¨ng gi¸ trÞ, chøc n¨ng gi¸o dôc.
TµI LIÖU THAM KH¶O
1. Vâ Kh¸nh Vinh. Lîi Ých x· héi vµ ph¸p luËt. Nxb. C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2003, 224 trang.
2. Vâ Kh¸nh Vinh. X· héi häc ph¸p luËt: nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n. Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2012, 576 trang.
3. Alekseev S.S. TriÕt häc ph¸p luËt. M;
1997, tr. 10-46.
4. Bachinin V.A. TriÕt häc ph¸p luËt vµ téi ph¹m - Karkov. tr. 179-188.
5. Garnik A.V. VÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ m«n häc cña triÕt häc ph¸p luËt/ TriÕt häc vµ x·
héi häc trong bèi c¶nh v¨n hãa hiÖn nay.
Dnepropetrovsk, 1988, tr. 186.
6. Kerimov d.A. Ph¬ng ph¸p luËn ph¸p luËt (®èi tîng, chøc n¨ng, nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc ph¸p luËt). M; 2000, tr. 6-15.
7. Nersesjanx V.S. TriÕt häc ph¸p luËt.
M; 1997, tr. 8-16.
8. Tiskhonravov Ju.V. Nh÷ng c¬ së cña triÕt häc ph¸p luËt. M; 1997, tr. 11-46.
