Trang 1 BÀI 30. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT VÀ SINH ĐẺ CÓ KẾ HOẠCH Ở NGƯỜI
Mục tiêu
❖ Kiến thức
+ Nêu được các biện pháp điều khiển sinh sản ở động vật và trình bày được cơ sở khoa học của một số biện pháp.
+ Nêu được khái niệm sinh đẻ có kế hoạch và phân tích được lợi ích của việc thực hiện sinh đẻ có kế hoạch.
+ Trình bày được các biện pháp tránh thai và cơ chế tác dụng của mỗi biện pháp tránh thai.
+ Giải thích được tại sao phá thai không được xem là biện pháp sinh đẻ có kế hoạch và phân tích được hậu quả của việc phá thai.
❖ Kĩ năng
+ Đọc và xử lí thông tin trong SGK để tìm hiểu các biện pháp điều khiển sinh sản ở động vật.
I. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM
1. Một số biện pháp làm thay đổi số con
Các biện pháp Cách tiến hành Ví dụ
1. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp
Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp có thể kích thích khả năng sinh trứng và sinh tinh.
Cá mè, cá trắm cỏ không đẻ trong ao nuôi. Tiêm dịch chiết từ tuyến dưới não của các loài cá khác làm cho trứng chín hàng loạt, sau đó nặn trứng ra và cho thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể rồi đem ấp nở ra cá con.
2. Thay đổi các yếu tố môi trường
Thay đổi ánh sáng, nhiệt độ, thức ăn, chế độ dinh dưỡng,... làm thay đổi quá trình sinh trứng và tinh trùng.
Thay đổi thời gian chiếu sáng đối với gà nuôi làm cho gà có thể đẻ 2 trứng/ngày.
3. Nuôi cấy phôi
Tiêm hoocmôn kích thích rụng trứng, thu trứng và thụ tinh nhân tạo, kích thích hợp tử phát triển thành phôi, cấy các phôi vào tử cung con cái.
Ứng dụng công nghệ phôi để cải tạo đàn bò sữa. Một bò mẹ năng suất cao bình thường có thể cho 8 - 10 bê trong suốt cuộc đời. Nếu sử dụng công nghệ phôi, gây rụng trứng nhiều, bò mẹ này có thể cho 20, 50, 100, 200 bê hoặc hơn nữa tuỳ theo trình độ kĩ thuật.
4. Thụ tinh nhân tạo
+ Thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể: cả trứng và tinh trùng đều được ép ra bên ngoài sau đó
+ Thụ tinh nhân tạo bên ngoài ở cá tra: tiêm hoocmôn vào cá bố mẹ →
Trang 2 - https://thi247.com/
cho thụ tinh. + Thụ tinh nhân tạo bên trong cơ thể: chỉ có tinh trùng được lấy ra khỏi cơ thể con đực (thường được bảo quản trong nitơ lỏng) sau đó tinh trùng được đưa vào cơ quan sinh dục của con cái.
nặn trứng và tinh dịch → thụ tinh khô.
+ Thụ tinh trong cơ thể áp dụng với trâu, bò, lợn.
2. Một số biện pháp điều khiển giới tính
Tùy theo yêu cầu mà người ta có thể điều khiển giới tính của động vật bằng một số biện pháp sau:
• Sử dụng các biện pháp kĩ thuật như lọc, li tâm, điện di để tách tinh trùng thành 2 loại X và Y. Tùy theo nhu cầu về đực hay cái để chọn ra một loại tinh trùng cho thụ tinh với trứng.
• Điều khiển bằng hoocmôn: nuôi cá rô phi bột bằng 17 - mêtyltestostêrôn kèm theo vitamin C sẽ tạo ra 90% cá rô phi đực.
3. Các biện pháp tránh thai
• Sinh đẻ có kế hoạch:
Sinh đẻ có kế hoạch là điều chỉnh về số con, thời điểm sinh con và khoảng cách sinh con sao cho phù hợp với việc nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội.
• Các biện pháp tránh thai: có nhiều biện pháp sinh đẻ có kế hoạch hiệu quả như:
+ Tính ngày trứng rụng để tránh giao hợp vào ngày đó.
+ Dùng bao cao su.
+ Dụng cụ tử cung.
+ Thuốc tránh thai.
+ Đình sản nam và nữ.
+ Xuất tinh ngoài âm đạo.
Trang 3 - https://thi247.com/
SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA
II. CÁC DẠNG BÀI TẬP Ví dụ mẫu
Ví dụ 1 (Câu 1 - SGK trang 185): Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đế gì trong sinh đẻ ở người?
Hướng dẫn giải
Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đề vô sinh trong sinh đẻ ở người, giúp các cặp vợ chồng vô sinh có thể sinh con.
Ví dụ 2 (Câu 2 - SGK trang 185): Tại sao nữ vị thành niên không nên sử dụng biện pháp đình sản mà nên sử dụng các biện pháp tránh thai khác?
Hướng dẫn giải
Nữ vị thành niên (từ 10 - 19 tuổi) không nên sử dụng biện pháp đình sản mà nên lựa chọn những biện pháp tránh thai khác vì đình sản là cắt ống dẫn trứng (ở nữ) làm cho trứng không thể di chuyển vào tử cung để thụ tinh. Sau khi đình sản, nếu muốn có con thì phải nối lại ống dẫn trứng, việc này tốn kinh phí rất lớn và khả nàng phục hồi rất thấp. Sau khi đình sản thì gần như chắc chắn người nữ không thể có con được nữa.
Trang 4 - https://thi247.com/
Ví dụ 3 (Câu 3 - SGK trang 185): Tại sao phá thai không được xem là biện pháp sinh đẻ có kế hoạch mà chỉ là biện pháp tránh đẻ bất đắc dĩ?
Hướng dẫn giải
Phá thai không được xem là biện pháp sinh đẻ có kế hoạch mà chỉ là biện pháp tránh đẻ bất đắc dĩ vì chúng chỉ giúp người nữ không sinh con ngoài ý muốn nhưng có thể gây nên hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe người phụ nữ như mất máu, viêm nhiễm đường sinh dục, vô sinh,... thậm chí tử vong.
Ví dụ 4: Biện pháp nào sau đây thường được sử dụng để làm tăng số con của cá mè và cá trắm?
A. Thay đổi yếu tố môi trường.
B. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
C. Nuôi cấy phôi.
D. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.
Hướng dẫn giải
Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp đang là biện pháp phổ biến nhất được sử dụng để làm tăng số con của cá mè và cá trắm.
Chọn B.
Ví dụ 5: Biện pháp có tính phổ biến và hiệu quả trong việc điều khiển tỉ lệ đực cái là A. phân lập các loại giao tử mang NST X và NST Y rồi sau đó mới cho thụ tinh.
B. dùng các nhân tố môi trường ngoài tác động.
C. dùng các nhân tố môi trường trong tác động.
D. thay đổi cặp NST giới tính ở hợp tử.
Hướng dẫn giải
Xác định rõ NST giới tính sau đó mới thụ tinh là biện pháp phổ biến và hiệu quả nhất trong việc điều khiển tỉ lệ đực cái.
Chọn A.
Ví dụ 6: Những biện pháp nào sau đây thúc đẩy trứng chín nhanh và rụng hàng loạt?
A. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp, thay đổi yếu tố môi trường.
B. Nuôi cấy phôi, thụ tinh nhân tạo, sử dụng các chất kích thích tổng hợp.
C. Nuôi cấy phôi, thay đổi các yếu tố môi trường, thụ tinh nhân tạo.
D. Nuôi cấy phôi, sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
Hướng dẫn giải
Giai đoạn đầu của nuôi cấy phôi người ta tiêm hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp để kích thích trứng chín nhanh và rụng hàng loạt.
Chọn D.
Ví dụ 7: Biện pháp nào sau đây thường được dùng để kích thích gà đẻ 2 trứng/ngày?
A. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
B. Nuôi cấy phôi.
Trang 5 - https://thi247.com/
C. Thay đổi yếu tố môi trường.
D. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.
Hướng dẫn giải
Thay đổi yếu tố môi trường đang là biện pháp hiệu quả nhất để kích thích gà đẻ nhiều.
Chọn C.
Ví dụ 8: Ở người, các biện pháp ngăn cản tinh trùng gặp trứng là
A. dùng bao cao su, thắt ống dẫn tinh, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng, uống viên tránh thai.
B. dùng bao cao su, thắt ống dẫn trứng, uống viên tránh thai, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
C. dùng bao cao su, thắt ống dẫn tinh, xuất tinh ngoài, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
D. dùng bao cao su, thắt ống dẫn trứng, đặt vòng tránh thai, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
Hướng dẫn giải
Trứng vẫn có thể gặp tinh trùng trong trường hợp sử dụng viên uống tránh thai hoặc vòng tránh thai.
Các phương pháp để ngăn không cho tinh trùng gặp trứng là dùng bao cao su, thắt ống dẫn tinh, thắt ống dẫn trứng, xuất tinh ngoài, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
Chọn C.
Bài tập tự luyện
Câu 1: Biện pháp nào thường không được sử dụng để làm tăng số con của trâu bò?
A. Thay đổi yếu tố môi trường.
B. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
C. Nuôi cấy phôi.
D. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.
Câu 2: Ở người, cấm xác định giới tính thai nhi vì A. sợ ảnh hưởng đến tâm lí của người mẹ.
B. ảnh hưởng đến tâm lí của người thân khi biết trước giới tính.
C. sợ ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
D. định kiến trọng nam khinh nữ dẫn đến hành vi làm thay đổi tỉ lệ nam nữ.
Câu 3: Cơ sở khoa học của uống thuốc tránh thai nội tiết là làm
A. tăng nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH và LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng.
B. tăng nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
Trang 6 - https://thi247.com/
C. giảm nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
D. giảm nồng độ prôgestêrôn và ơstrogen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH và LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng.
Câu 4: Biện pháp hiệu quả nhất để tăng hiệu suất thụ tinh là
A. thay đổi các yếu tố môi trường. B. thụ tinh nhân tạo.
C. nuôi cấy phôi. D. sử dụng hoocmôn hoặc chất kích tổng hợp.
Câu 5: Cách nào sau đây là tốt nhất để tránh thai và các bệnh lây lan qua đường tình dục?
A. Dùng bao cao su. B. Dùng thuốc tránh thai, C. Thiết bị tránh thai đặt trong dạ con. D. Xuất tinh ngoài âm đạo.
ĐÁP ÁN
1-A 2-D 3-A 4-B 5-A
