Trang 1 BÀI 27. SINH SẢN VÔ TÍNH Ở ĐỘNG VẬT
Mục tiêu
❖ Kiến thức
+ Phát biểu được các khái niệm sinh sản vô tính ở động vật.
+ Phân biệt được các hình thức sinh sản vô tính ở động vật, lấy được ví dụ minh họa.
+ Vận dụng kiến thức về sinh sản vô tính để giải thích được cơ sở của việc nuôi cấy mô tế bào động vật, nhân bản vô tính ở động vật.
+ Trình bày được thành tựu của công nghệ nuôi cấy mô tế bào động vật, công nghệ nhân bản vô tính.
❖ Kĩ năng
+ Đọc và xử lí thông tin trong sách giáo khoa để tim hiểu khái niệm sinh sản vô tính ở động vật.
+ Kĩ năng vận dụng kiến thức về sinh sản vô tính để giải thích được cơ sở của việc nuôi cấy mô tế bào động vật, nhân bản vô tính ở động vật.
I. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM
1. Khái niệm sinh sản vô tính ở động vật
• Là kiểu sinh sản mà một cá thể sinh ra một hoặc nhiều cá thể mới giống hệt mình, không có sự kết hợp giữa tinh trùng và tế bào trứng.
• Cơ sở tế bào học: sinh sản vô tính dựa trên phân bào nguyên nhiễm (nguyên phân) các tế bào phân chia và phân hóa để tạo ra các cá thể mới.
2. Các hình thức sinh sản vô tính ở động vật Các hình thức
sinh sản vô tính
Cơ chế Ví dụ
Phân đôi Tế bào mẹ phân chia nhân và tế bào chất hình thành hai tế bào con (cơ thể con).
Động vật đơn bào và giun dẹp.
Nảy chồi Một phần bất kì trên cơ thể mẹ lớn nhanh hơn tạo thành chồi và tách ra thành cơ thể mới.
Bọt biển và ruột khoang.
Phân mảnh Cơ thể mẹ phân cắt thành nhiều mảnh, mỗi mảnh lớn lên thành một cơ thể mới.
Bọt biển và giun dẹp.
Trinh sinh Tế bào trứng không được thụ tinh phát triển thành cá thể mới có bộ NST đơn bội.
Ong, kiến, rệp.
Trang 2 - https://thi247.com/
• Ưu điểm của sinh sản vô tính:
+ Cá thể sống độc lập, đơn lẻ vẫn có thể tạo ra con cháu. Vì vậy, có lợi trong trường hợp mật độ quần thế thấp.
+ Tạo ra các cá thể thích nghi tốt với môi trường sống ổn định, ít biến động, nhờ vậy quần thể phát triển nhanh.
+ Tạo ra số lượng lớn con cháu giống nhau trong một thời gian ngắn
• Nhược điểm của sinh sản vô tính:
+ Tạo ra các cá thể mới giống nhau và giống cá thể mẹ về các đặc điểm mặt di truyền. Vì vậy, khi điều kiện sống thay đổi có thể dẫn đến hàng loạt cá thể bị chết, thậm chí toàn bộ quần thể bị tiêu diệt.
Hình 1. Sinh sản bằng cách phân đôi ở trùng biến hình
Hình 2. Sinh sản bằng cách nảy chồi ở thủy tức
Hình 3. Sinh sản bằng cách phân mảnh
Hình 4. Trinh sinh
Sinh sản trinh sinh thường xen kẽ với sinh sản hữu tính 3. Ứng dụng
• Nuôi mô sống:
+ Tách mô từ cơ thể động vật để nuôi cấy trong môi trường có đầy đủ chất dinh dưỡng, vô trùng và nhiệt độ thích hợp giúp mô tồn tại và phát triển.
+ Thành tựu
- Ở động vật có tổ chức thấp có thể nuôi cấy mô tạo ra các cá thể mới.
Trang 3 - https://thi247.com/
- Ở động vật có tổ chức cao có thể nuôi cấy mô, tạo mô mới để thay thế, chữa bệnh (ví dụ thay thế vùng da bị bỏng).
• Nhân bản vô tính:
+ Nhân bản vô tính là chuyển nhân của một số tế bào sôma (2n) vào một tế bào trứng đã lấy mất nhân, rồi kích thích tế bào trứng đó phát triển thành một cơ thể mới.
+ Thành tựu: cừu Đôly, chuột, lợn, bò, chó,...
+ Ý nghĩa: tạo ra cá thể mới có những đặc điểm sinh học giống như cá thể gốc (bảo tồn các loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng). Đối với người, tạo ra các cơ quan mới thay thế các cơ quan bị bệnh, bị hỏng ở người bị bệnh.
SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA
II. CÁC DẠNG BÀI TẬP Ví dụ mẫu
Ví dụ 1 (Câu 1 - SGK trang 174): So sánh sinh sản vô tính ở thực vật và động vật?
Hướng dẫn giải
• Giống nhau:
+ Đều dựa trên cơ chế nguyên phân để tạo ra thế hệ mới từ một hay một nhóm tế bào của cơ thể mẹ.
+ Bộ gen và tính trạng của cá thể con giống hệt cá thể mẹ.
• Khác nhau:
Trang 4 - https://thi247.com/
+ Ở động vật không có hình thức sinh sản vô tính bằng bào tử.
+ Ở thực vật không có hình thức sinh sản vô tính bằng trinh sinh.
Ví dụ 2 (Câu 2 - SGK trang 174): Khi điều kiện sống thay đổi đột ngột có thể dẫn đến hàng loạt cá thể động vật sinh sản vô tính bị chết, tại sao?
Hướng dẫn giải
Khi điều kiện sống thay đổi đột ngột có thể dẫn đến hàng loạt cá thể động vật sinh sản vô tính bị chết vì sinh sản vô tính sẽ tạo ra các thế hệ con cháu giống nhau về mặt di truyền và chỉ thích nghi với một điều kiện sống nhất định, do đó khi điều kiện sống thay đổi đột ngột chúng sẽ có phản ứng giống nhau trước thay đổi đó dẫn đến chết hàng loạt nếu thay đổi vượt quá ngưỡng chịu đựng.
Ví dụ 3 (Câu 3 - SGK trang 174): Phân biệt sinh sản vô tính và tái sinh các bộ phận cơ thể?
Hướng dẫn giải
• Giống nhau: đều dựa trên cơ chế nguyên phân.
• Khác nhau: sinh sản vô tính là tạo ra cơ thể mới còn tái sinh là hình thành lên mô, tế bào bị tổn thương (không hình thành cơ thể mới).
Ví dụ 4: Ở động vật, hình thức sinh sản vô tính sinh ra được nhiều cá thể nhất từ một cá thể mẹ là A. nảy chồi. B. trinh sinh. C. phân mảnh. D. phân đôi.
Hướng dẫn giải
Ở động vật, hình thức sinh sản vô tính sinh ra được nhiều cá thể nhất từ một cá thể mẹ là trinh sinh. Ví dụ: ong có thể cho ra rất nhiều trứng để nở thành ong đực.
Chọn B.
Ví dụ 5: Hình thức sinh sản vừa có ở động vật không xương sống vừa ở động vật có xương sống là A. nảy chồi. B. trinh sinh. C. phân mảnh. D. phân đôi.
Hướng dẫn giải
Bên cạnh một số động vật không xương sống có hình thức trinh sinh thì một số động vật có xương sống cũng có hình thức sinh sản này, ví dụ như thằn lằn đá, nhông cát.
Chọn B.
Ví dụ 6: Động vật nào sau đây chỉ có hình thức sinh sản vô tính?
A. Bọt biển. B. Voi. C. Giun đũa. D. Chuồn chuồn.
Hướng dẫn giải
Voi, giun đũa và chuồn chuồn có hình thức sinh sản hữu tính.
Chọn A.
Ví dụ 7: Hình thức sinh sản sẽ chỉ tạo ra 2 cá thể con từ 1 cá thể mẹ là
A. trinh sinh. B. phân đôi. C. nảy chồi. D. phân mảnh.
Hướng dẫn giải
Duy nhất hình thức phân đôi chỉ tạo ra 2 cá thể con từ 1 cá thể mẹ. Các hình thức sinh sản khác có thể tạo hơn nhiều hơn 2 cá thể.
Trang 5 - https://thi247.com/
Chọn B.
Bài tập tự luyện
Câu 1: Điều không đúng với sinh sản vô tính ở động vật là A. cá thể có thể sống độc lập, đơn lẻ vẫn sinh sản bình thường.
B. đảm bảo sự ổn định về mặt di truyền qua các thế hệ cơ thể.
C. tạo ra số lượng lớn con cháu trong thời gian ngắn.
D. có khả năng thích nghi cao với sự thay đổi của điều kiện môi trường.
Câu 2: Sinh sản vô tính ở động vật là từ một cá thể
A. sinh ra một hay nhiều cá thể giống hoặc khác mình, không có sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng.
B. luôn sinh ra nhiều cá thể giống mình, không có sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng.
C. sinh ra một hay nhiều cá thể giống mình, không có sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng.
D. luôn sinh ra chỉ một cá thể giống mình, không có sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng.
Câu 3: Nhóm động vật có hình thức trinh sinh là A. ong, kiến, rệp, mối.
B. thủy tức, bọt biển, giun dẹp, sứa.
C. giun dẹp, giun tròn, giun đốt, thủy tức.
D. bọt biển, giun dẹp, thủy tức, bọ cạp.
Câu 4: Phân tích những mặt tích cực và tiêu cực của nhân bản vô tính.
ĐÁP ÁN
1-D 2-C 3-A
Câu 4
• Ưu điểm của sinh sản vô tính:
+ Cá thể sống độc lập, đơn lẻ vẫn có thể tạo ra con cháu. Vì vậy, có lợi trong trường hợp mật độ quần thế thấp.
+ Tạo ra các cá thể thích nghi tốt với môi trường sống ổn định, ít biến động, nhờ vậy quần thể phát triển nhanh.
+ Tạo ra số lượng lớn con cháu giống nhau trong một thời gian ngắn
• Nhược điểm của sinh sản vô tính:
+ Tạo ra các cá thể mới giống nhau và giống cá thể mẹ về các đặc điểm mặt di truyền. Vì vậy, khi điều kiện sống thay đổi có thể dẫn đến hàng loạt cá thể bị chết, thậm chí toàn bộ quần thể bị tiêu diệt.
