Trang 1
KỲ THI HỌC SINH GIỎI CÁC TRƯỜNG THPT CHUYÊN KHU VỰC DUYÊN HẢI VÀ ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
LẦN THỨ IX, NĂM HỌC 2015 – 2016
HƯỚNG DẪN CHẤM MÔN: ĐỊA LÍ 10 ( HDC gồm 06 trang)
A. Hướng dẫn chung
- Hướng dẫn chấm chỉ nêu các ý cơ bản. Thí sinh phải diễn giải tương đối đầy đủ thì mới cho điểm tối đa. Điểm trừ tuỳ thuộc mức độ kém sâu sắc của bài thi.
- Thí sinh làm theo cách riêng nhưng đáp ứng được các yêu cầu cơ bản, giám khảo vẫn cho đủ điểm.
- Việc chi tiết hoá điểm số (nếu có) phải đảm bảo không sai lệch so với hướng dẫn chấm và được thống nhất trong hội đồng chấm thi.
- Sau khi cộng điểm toàn bài, không làm tròn, giữ nguyên điểm lẻ 0,25; 0,5; 0,75 B. Đáp án và thang điểm
CÂU Ý NỘI DUNG ĐIỂM
Câu I (4,0 điểm)
1 Trình bày chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời trong khu vực nội chí tuyến. Phân tích tác động của lực Côriôlit đến hướng chuyển động của gió trên Trái Đất.
2.0
Chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời 1,0 - Hiện tượng Mặt Trời ở đúng đỉnh đầu lúc 12 giờ trưa (tia sáng mặt
trời chiếu thẳng góc với tiếp tuyến ở bề mặt đất) được gọi là Mặt Trời lên thiên đỉnh.
- Hiện tượng này lần lượt xảy ra tại các địa điểm từ vĩ tuyến 23027N (ngày 22/12) cho tới 23027B (ngày 22/6) rồi lại xuống vĩ tuyến 23027N. Điều đó làm cho ta có ảo giác là Mặt Trời di chuyển.
- Trong thực tế không phải Mặt Trời di chuyển mà là Trái Đất chuyển động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời. Chuyển động không có thực đó gọi là chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời.
0,25
0,5
0,25
Tác động của lực Côriôlit đến hướng chuyển động của gió thường xuyên trên Trái Đất.
1,0
- Lực Côriôlit làm lệch hướng các vật thể chuyển động trên bề mặt Trái Đất so với hướng ban đầu. Ở bán cầu Bắc lệch về bên phải và bán cầu Nam lệch về bên trái hướng chuyển động.
- Gió Mậu Dịch thổi từ áp cao cận chí tuyến về Xích Đạo bị lệch hướng nên có hướng đông bắc ở bán cầu Bắc và đông nam ở bán cầu
0,25
0,25
Trang 2 Nam.
- Gió Tây ôn đới thổi từ áp cao cận chí tuyến về vùng áp thấp ôn đới bị lệch hướng nên có hướng tây nam ở bán cầu Bắc và tây bắc ở bán cầu Nam.
- Gió Đông cực thổi từ áp cao cực về vùng áp thấp ôn đới bị lệch hướng nên có hướng đông bắc ở bán cầu Bắc và đông nam ở bán cầu Nam.
0,25
0,25
2 Chứng minh sự hình thành đất mang tính phát sinh và tổng hợp.
Phân tích vai trò của sinh vật đối với sự hình thành đất.
2.0
Hình thành đất mang tính phát sinh và tổng hợp 1,0 Tính phát sinh:
- Mọi loại đất đều được hình thành từ những sản phẩm phá hủy của đá gốc. Những sản phẩm phá hủy đó gọi là đá mẹ.
- Đá mẹ cung cấp nguồn vật chất vô cơ cho đất, quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới, tính chất lí hóa…
Tính tổng hợp:
Đất là kết quả tác động đồng thời của các nhân tố: đá mẹ, khí hậu, sinh vật, địa hình, thời gian và con người.
- Các nhân tố có mối quan hệ qua lại chặt chẽ với nhau để tạo nên các loại đất khác nhau…
0,25
0,25
0,25
0,25
Vai trò của sinh vật đối với sự hình thành đất 1,0 - Sinh vật có vai trò chủ đạo trong việc hình thành đất.
- Thực vật cung cấp xác vật chất hữu cơ cho đất, rễ thực vật bám vào khe nứt của đá làm phá hủy đá.
- Vi sinh vật phân giải xác vật chất hữu cơ và tổng hợp thành mùn.
- Động vật sống trong đất như giun, kiến, mối… cũng góp phần làm thay đổi một số tính chất vật lí, hóa học của đất.
0,25 0,25
0,25 0,25
Câu II (4,0 điểm)
1 Thế nào là lớp vỏ địa lí? Tại sao nói lớp vỏ địa lí mang tính tổng hợp và phát triển?
2.0
Lớp vỏ địa lí: 1,0
- Là lớp vỏ của Trái Đất, ở đó các lớp vỏ bộ phận (khí quyển, thạch quyển, thuỷ quyển, sinh quyển và thổ nhưỡng quyển) xâm nhập và tác động lẫn nhau.
- Chiều dày khoảng 30-35 km (tính từ giới hạn dưới của lớp ôdôn đến đáy vực thẳm đại dương; ở lục địa xuống hết lớp vỏ phong hóa)
- Lớp vỏ địa lí hình thành và phát triển theo những quy luật địa lí
0,5
0,25
0,25
Trang 3 chung nhất.
Tại sao nói lớp vỏ địa lí mang tính tổng hợp và phát triển? 1,0 -Tính tổng hợp: lớp vỏ địa lí bao gồm các lớp vỏ thành phần khí quyển,
thạch quyển, thủy quyển, sinh quyển và thổ nhưỡng quyển luôn xâm nhập, trao đổi vật chất và năng lượng với nhau.
-Tính phát triển: mỗi lớp vỏ thành phần có những quy luật vận động và phát triển riêng, vì chúng xâm nhập vào nhau nên sự vận động của từng lớp vỏ thành phần ảnh hưởng tới sự vận động và phát triển của các lớp vỏ khác. Do đó lớp vỏ địa lí cũng phải vận động và phát triển.
0,5
0,5
2 Trình bày quy luật hoạt động của dòng biển trong đại dương thế giới và ảnh hưởng của dòng biển đến khí hậu ven bờ.
2.0
Quy luật hoạt động của dòng biển 1,5
- Các dòng biển nóng thường phát sinh ở hai bên xích đạo, chảy về hướng tây, khi gặp lục địa thì chuyển hướng chảy về phía cực.
- Các dòng biển lạnh xuất phát từ khoảng vĩ tuyến 300 - 400 thuộc khu vực gần bờ phía đông của các đại dương rồi chảy về phía Xích đạo.
- Các dòng biển nóng kết hợp với dòng biển lạnh tạo thành các hệ thống hoàn lưu. Hướng chảy của các vòng hoàn lưu lớn ở bán cầu Bắc theo chiều kim đồng hồ, ở bán cầu Nam thì ngược lại.
- Ở bán cầu Bắc còn có những dòng biển lạnh xuất phát từ vùng cực, men theo bờ tây các đại dương chảy về phía Xích đạo.
- Ở vùng gió mùa thường xuất hiện các dòng biển đổi chiều theo mùa.
- Các dòng biển nóng và lạnh chảy đối xứng nhau ở hai bờ các đại dương…
0,25
0,25
0,25
0,25
0,25 0,25
Ảnh hưởng của dòng biển đến khí hậu ven bờ 0,5 - Vùng ven biển nơi có dòng biển nóng đi qua thường mưa nhiều, khí
hậu ấm áp do nhiệt độ tăng, lượng ẩm lớn; nơi có dòng biển lạnh đi qua thường khô hạn do nhiệt độ thấp, hơi nước khó bốc lên.
- Sự đối xứng giữa dòng biển nóng và dòng biển lạnh ở 2 bờ đại dương tạo nên sự khác nhau về kiểu khí hậu…
0,25
0,25
Câu III (4,0 điểm)
1 So sánh dải hội tụ nhiệt đới và frông 2,0
Giống nhau:
- Đều nằm giữa hai khối khí.
- Là khu vực nhiễu loạn không khí gây mưa.
Sự khác nhau cơ bản giữa dải hội tụ nhiệt đới với frông
0,25 0,25
Trang 4
- Dải hội tụ nhiệt đới nằm giữa hai khối khí không khác nhau về tính chất vật lý nhưng có hướng gió ngược nhau. Frông nằm giữa hai khối khí có nguồn gốc và tính chất vật lý khác nhau.
- Số lượng: có một dải hội tụ nhiệt đới; có hai frông cơ bản trên bề mặt Trái Đất (frông cực, frông ôn đới).
- Phạm vi hoạt động: dải hội tụ nhiệt đới hình thành và hoạt động chủ yếu ở vùng nội tuyến. Frông hình thành và hoạt động chủ yếu ở vùng ngoại tuyến.
- Ảnh hưởng đến thời tiết khí hậu: dải hội tụ nhiệt đới gây mưa do hội tụ, mưa to vừa, dai dẳng trong vài ngày trên diện rộng; áp thấp, bão nhiệt đới…
Frong: gây mưa do đoạn nhiệt, thời gian ngắn và diện hẹp hơn…
0,5
0,25
0,25
0,25
0,25 2 Vì sao độ ẩm tương đối của vùng cực và xích đạo đều cao nhưng ở
xích đạo mưa nhiều còn ở cực mưa ít?
2,0
- Độ ẩm tương đối là tỉ lệ phần trăm giữa độ ẩm tuyệt đối của không khí với độ ẩm bão hòa ở cùng nhiệt độ.
- Độ ẩm tương đối cao:
+ Ở cực: do nhiệt độ thấp khiến độ ẩm bão hòa thấp, không khí luôn đạt gần điểm bão hòa hơi nước.
+ Ở xích đạo: mặc dù nhiệt độ cao nhưng lượng hơi nước trong không khí lớn do đại dương, rừng có diện tích lớn...
- Lượng mưa phụ thuộc nhiều nhân tố: khí áp, frông, gió, dòng biển, địa hình…
- Xích đạo: mưa nhiều do có khí áp thấp, nhiệt độ cao, bề mặt đệm chủ yếu là đại dương, rừng rậm…
- Cực: mưa ít do có khí áp cao, nhiệt độ thấp, hơi nước khó bốc hơi…
0,25
0,25
0,25
0,25
0,5
0,5 Câu
IV (3,0 điểm)
1 Tại sao thời gian gần đây các nước đang phát triển có tốc độ tăng dân số thành thị nhanh hơn các nước phát triển?
1.5
Các nước đang phát triển:
- Quá trình công nghiệp hóa đang được đẩy mạnh, các trung tâm công nghiệp, khu công nghiệp… được xây dựng và mở rộng quy mô nên thu hút nhiều lao động.
- Quá trình đô thị hóa đang phát triển mạnh, các đô thị tăng về số lượng và mở rộng qui mô nên thu hút nhiều dân cư.
0,5
0,25
Trang 5
- Khu vực đô thị có điều kiện và chất lượng cuộc sống tốt hơn… nên thu hút đông dân cư từ nông thôn ra thành thị.
Các nước phát triển:
- Tỉ lệ gia tăng dân số thấp, mức sống cao và ít chênh lệch giữa nông thôn và thành thị, do tiến bộ của giao thông vận tải… nên dân cư có xu hướng chuyển cư từ trung tâm thành phố ra ngoại ô...
- Quá trình đô thị hóa diễn ra từ lâu đời, khả năng kiếm việc làm và tăng thu nhập ở đô thị không còn hấp dẫn như giai đoạn đầu của quá trình CNH – HĐH.
0,25
0,25
0,25
2 Vì sao tỉ lệ gia tăng dân số nước ta có xu hướng giảm và sự mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng lớn?
1.5
Tỉ lệ gia tăng dân số nước ta giảm là do:
- Trình độ phát triển kinh tế-xã hội: kinh tế ngày càng phát triển, chất lượng cuộc sống ngày càng cao…
- Chính sách phát triển dân số, kế hoạch hóa gia đình của Nhà nước…
- Tự nhiên–sinh học, phong tục-tập quán, tâm lí xã hội…
Sự mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng lớn là do:
- Nước ta còn chịu ảnh hưởng của tư tưởng phong kiến và tâm lí xã hội trọng nam kinh nữ, cần con trai để nối dõi…
- Do tiến bộ của y học có thể tác động lựa chọn giới tính khi mang thai…
0,25
0,5 0,25
0,25
0,25
Câu 5 (5,0 điểm)
1 Tại sao nói “những tiến bộ của ngành giao thông vân tải có tác động to lớn làm thay đổi sự phân bố sản xuất và phân bố dân cư trên thế giới”?
2.0
- Những tiến bộ của về khoa học kĩ thuật và quản lí làm cho phương tiện giao thông hiện đại, tốc độ vận chuyển tăng, trọng tải lớn, thời gian vận chuyển rút ngắn, chi phí giảm…
- Các cơ sở sản xuất phân bố gần các tuyến vận tải lớn, các đầu mối giao thông vận tải đồng nghĩa với gần nguồn nguyên liệu và gần nơi tiêu thụ. Từ đó, một số ngành kinh tế có thể thay đổi phân bố sản xuất cho phù hợp.
- Dân cư không cần tập trung gần nơi làm việc hay gần các trung tâm thành phố. Họ có thể ở cách xa nơi làm việc và vẫn đi về hàng ngày…
- Thành phố lớn có thể phát triển trải rộng theo không gian; các vùng sâu, xa có thể di dân đến để phát triển kinh tế…
0,5
0,5
0,5
0,5
Trang 6 2 a. Biểu đồ
- Xử lý số liệu:
Bảng: Cơ cấu sản lượng thủy sản của thế giới giai đoạn 2006-2013 (Đơn vị: %)
Năm 2006 2008 2010 2012 2013
TS khai thác 65,5 62,9 59,7 57,8 56,2 TS nuôi trồng 34,5 37,1 40,3 42,2 43,8 Tổng 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
- Vẽ biểu đồ:
+ Biểu đồ miền, các dạng khác không tính điểm.
+ Yêu cầu chính xác khoa học, đẹp, có khoảng cách thời gian, đơn vị, có tên biểu đồ, chú thích…
(Thiếu, sai các ý trên trừ 0,25đ/ý)
0,5
1,5
b. Nhận xét và giải thích: 1,0
- Nhận xét: Cơ cấu sản lượng thủy sản của thế giới giai đoạn 2006- 2013 có sự thay đổi:
+ Tỉ trọng sản lượng thủy sản khai thác cao hơn và có xu hướng giảm (dẫn chứng)
+ Tỉ trọng sản lượng thủy sản nuôi trồng thấp hơn và có xu hướng tăng (dẫn chứng)
- Giải thích:
+ Do sản lượng thủy sản nuôi trồng tăng nhanh, đáp ứng được nhu cầu của thị trường, đem lại hiệu quả cao về kinh tế - xã hội, bảo vệ nguồn lợi tự nhiên…
+ Sản lượng thủy sản khai thác tăng chậm hơn do nguồn lợi tự nhiên giảm, nhiều rủi do…
0,25
0,25
0,25
0,25
TỔNG ĐIỂM TOÀN BÀI: CÂU I+CÂU II+CÂU III+ CÂU IV+ CÂU V=20,0 ĐIỂM
………..HẾT……….
Trang 7
