MODULE THCS
15
C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi thùc hiÖn
kÕ ho¹ch d¹y häc
TRẦN TRUNG
A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
Vic phân tích c các yu t liên quan n thc hin k hoch dy hc có bin pháp kim soát hiu qu# các yu t này là m%t trong nh(ng n)ng lc c*n thit + ng,i giáo viên Trung hc c/ s+.
K hoch dy hc là b#n chin lc c ng,i giáo viên xây dng nh3m
#m b#o thc hin m4c tiêu dy hc và các hot %ng giáo d4c. Nó có mi quan h m6t thit t/ng tác v7i các thành t c8a quá trình dy hc môn hc.
Tài liu này s; xác <nh các yu t #nh h+ng t7i vic thc hin k hoch dy hc nh: i tng và môi tr,ng dy hc, phân tích nh(ng tác %ng c8a ch/ng trình, tài liu, ph/ng tin dy hc. ?@ng th,i làm rõ nh(ng tình hung s phm trong thc hin k hoch dy hc.
Tài liu c vit theo kiu module t hc có h7ng dCn, có 15 tit (trong ó 10 tit t hc và 5 tit hc t6p trung trên l7p). ? hc tt n%i dung module này, giáo viên c*n ph#i có hiu bit c/ b#n vI giáo d4c hc và lí lu6n dy hc hin i.
B. MỤC TIÊU
MỤC TIÊU CHUNG:
Giúp giáo viên Trung hc c/ s+ phân tích c các yu t liên quan n thc hin k hoch dy hc có bin pháp kim soát hiu qu# nh(ng yu t này.
MỤC TIÊU CỤ THỂ:
— V kin thc: Nâng cao hiu bit vI các thành t c8a quá trình dy hc.
Vai trò c8a vic thc hin k hoch dy hc. Làm rõ các yu t có #nh h+ng t7i thc hin k hoch dy hc.
— V k nng: Xác <nh nh(ng #nh h+ng c8a i tng và môi tr,ng dy hc cùng ch/ng trình, tài liu, ph/ng tin dy hc t7i thc hin k hoch dy hc. Phân tích nh(ng tình hung s phm trong thc hin k hoch dy hc + tr,ng Trung hc c/ s+.
— V thái : Tích cc v7i vic xác <nh và kim soát nh(ng yu t #nh h+ng t7i thc hin k hoch dy hc nh3m nâng cao chQt lng dy hc tRng b% môn + tr,ng Trung hc c/ s+.
C. NỘI DUNG
THÔNG TIN NGUỒN
M%t Tc im rQt c/ b#n c8a giáo d4c nhà tr,ng là c tin hành có m4c ích, có k hoch, d7i s chU o c8a giáo viên. Mun dy hc t hiu qu# cao thì nhQt thit ph#i có s chuVn b< c8a ng,i th*y giáo. M%t trong nh(ng khâu chuVn b< quan trng là l6p k hoch cho chuWi bài mình s; dy, cho tRng bài dy, trong ó d kin c m%t cách khá chXc chXn tit hc s; bXt *u ra sao, diYn bin và kt qu# th nào. Công tác chuVn b< cho vic dy hc gi là l6p k hoch dy hc.
Nh v6y, k hoch dy hc là b#n ch/ng trình công tác do giáo viên son th#o ra bao g@m toàn b% công vic c8a th*y và trò trong sut n)m hc, trong m%t hc kì, i v7i tRng ch/ng hoTc m%t tit hc trên l7p.
[nh h+ng t7i vic thc hin k hoch dy hc là nh(ng yu t liên quan n i tng và môi tr,ng dy hc cùng ch/ng trình, tài liu, ph/ng tin dy hc và các tình hung s phm.
Ta có th chia k hoch dy hc c8a giáo viên thành hai loi: K hoch n)m hc và k hoch bài hc (còn gi là giáo án hay bài son).
Nội dung 1
LẬP KẾ HOẠCH DẠY HỌC
Hoạt động 1. Cách lập kế hoạch năm học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
K hoch gi#ng dy cho n)m hc, m%t ch/ng, m%t hc kì là nh(ng nét l7n khái quát có n%i dung rQt quan trng, giúp cho giáo viên xác <nh
ph/ng h7ng phQn Qu nâng cao chQt lng dy hc. Trong k hoch n)m hc c8a giáo viên b% môn, sau ph*n m4c tiêu c8a môn hc trong toàn b% n)m hc là tRng ch/ng v7i nh(ng d kin sau ây + mWi ch/ng:
— Xác <nh m4c tiêu.
— D kin k hoch th,i gian #m b#o hoàn thành ch/ng trình m%t cách *y 8 và có chQt lng (ghi rõ ngày bXt *u và ngày kt thúc).
— Lit kê tài liu, sách tham kh#o, ph/ng tin dy hc có s_n hay c*n t to.
— ?I xuQt nh(ng vQn I c*n trao `i và t b@i dang liên quan n n%i dung và ph/ng pháp dy hc.
— Xác <nh yêu c*u và bin pháp iIu tra, theo dõi hc sinh nXm v(ng Tc im, kh# n)ng, trình % và s tin b% c8a h qua tRng th,i kì.
K hoch n)m hc không nên vit quá chi tit v4n vTt nhng ph#i d kin 8 nh(ng công vic <nh làm trong th,i gian gi#ng dy. Vic l6p k hoch n)m hc th,ng là khó i v7i giáo viên m7i, có th l6p k hoch tRng ch/ng công vic c c4 th h/n. K hoch l6p ra là phQn Qu thc hin, vì th giáo viên c*n gi( m%t b#n theo dõi công vic thc hin c8a mình. Mun k hoch có chQt lng giáo viên c*n chuVn b<:
— Nghiên cbu kc ch/ng trình mình s; dy, sách giáo khoa và tài liu có liên quan, tr7c ht nXm c t t+ng ch8 o, tinh th*n nhQt quán i v7i môn hc, thQy c các im `i m7i trong sách. ?ây là vQn I rQt quan trng vì sách giáo khoa Qn <nh kin thbc thng nhQt cho c#
n7c. Nu có iIu kin nghiên cbu c# ch/ng trình l7p d7i và l7p trên thì có th tranh th8 t6n d4ng kin thbc cd hc sinh không ph#i hc li hoTc hn ch vQn I thu%c l7p trên.
— Nghiên cbu tình hình thit b<, tài liu c8a tr,ng và c8a b#n thân mình.
Công vic này rQt quan trng i v7i giáo viên V6t lí b+i vì thí nghim có tính quyt <nh s thành công c8a bài dy. ThQy c tình hình trang thit b<, giáo viên m7i có k hoch mua sXm b` sung, có k hoch tìm hiu, lXp ráp, se d4ng hay chuVn b< các mCu @ dùng dy hc do giáo viên t làm hay cho hc sinh làm.
— Nghiên cbu tình hình l7p hc sinh c phân công dy vI các mTt: Trình
% kin thbc vI toán lí, tinh th*n thái %, hoàn c#nh, kc n)ng thc hành + các n)m tr7c.
— Nghiên cbu b#n phân phi các bài dy c8a B% GD&?T ch8 %ng vI th,i gian trong sut quá trình dy.
Hoạt động 2. Cấu trúc của kế hoạch bài học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Giáo án, bài son c8a giáo viên là k hoch dy m%t bài nào ó, là b#n d kin công vic c8a th*y và trò trong c# tit hc theo m4c ích và yêu c*u ã <nh s_n. Giáo án th hin rõ tinh th*n trách nhim, trình % kin thbc và kh# n)ng s phm c8a th*y giáo, quyt <nh ph*n l7n kt qu#
c8a tit lên l7p. TQt nhiên kt qu# c8a gi, hc còn ph4 thu%c vào kc n)ng gi#ng dy c8a th*y và s lcnh h%i, phát trin c8a hc sinh, nh(ng quá trình nghiên cbu và chuVn b<, tinh th*n trách nhim c8a th*y trong vic son bài góp ph*n khá quyt <nh vào hiu qu# c8a bài dy.
Chính vì th son bài không ph#i là m%t b#n tóm tXt chi tit n%i dung c8a sách giáo khoa hay là m%t b#n tóm tXt s/ lc có *y 8 các m4c n%i dung m4c ích. Nó ph#i th hin m%t cách sinh %ng mi liên h h(u c/
gi(a m4c tiêu, n%i dung, ph/ng pháp và iIu kin dy hc. ? xây dng m%t bài son, ng,i th*y giáo c*n ph#i lcnh h%i m4c tiêu và n%i dung dy hc quy <nh trong ch/ng trình và c c4 th hoá trong sách giáo khoa, nghiên cbu ph/ng pháp dy hc da vào sách giáo khoa và sách giáo viên, v6n d4ng vào iIu kin, hoàn c#nh c4 th c8a l7p hc. M%t bài son tt là m%t bài son nêu rõ c d kin mi công vic c8a th*y và trò + trên l7p, th hin rõ tinh th*n trách nhim, nhit tình, sáng to c8a th*y trong vic c#i tin ph/ng pháp, n%i dung sao cho hc sinh nhit tình, ch8 %ng, tích cc tip thu kin thbc.
1. Các kiểu bài soạn
Có nhiIu cách phân loi bài son. Cách phân loi d7i ây da vào m4c tiêu chính c8a bài son, bao g@m:
— Bài nghiên cbu kin thbc m7i;
— Bài luyn t6p, c8ng c kin thbc;
— Bài thc hành thí nghim;
— Bài ôn t6p, h thng hoá kin thbc;
— Bài kim tra, ánh giá kin thbc, kc n)ng.
?/ng nhiên là mWi bài lên l7p Iu ph#i thc hin nhiIu m4c tiêu dy hc, chúng hW tr lCn nhau làm cho quá trình dy hc t kt qu# cao và toàn din. Bài lên l7p chU thc hin m%t m4c tiêu duy nhQt th,ng rQt bu@n tj, kém hiu qu#. Trong mWi kiu bài hc trên ây, Iu ph#i thc hin nhiIu m4c tiêu dy hc ph4c v4 m%t m4c tiêu chính c8a bài. Các hot %ng c8a hc sinh không ph#i là tr#i Iu cho các m4c tiêu b% ph6n mà ph#i t6p trung hW tr cho vic thc hin m4c tiêu chính, ta gi là làm rõ trng tâm c8a bài.
2. Các bước xây dựng bài soạn
— Xác <nh m4c tiêu c8a bài hc c)n cb vào chuVn kin thbc kc n)ng và yêu c*u vI thái % trong ch/ng trình.
— Nghiên cbu sách giáo khoa và các tài liu liên quan hiu chính xác,
*y 8 nh(ng n%i dung c8a bài hc. Xác <nh nh(ng kin thbc, kc n)ng thái % c/ b#n c*n hình thành và phát trin + HS. Xác <nh trình t lôgic c8a bài hc.
— Xác <nh kh# n)ng áp bng các nhim v4 nh6n thbc c8a HS: Xác <nh nh(ng kin thbc, kc n)ng mà hc sinh ã có và c*n có. D kin nh(ng khó kh)n, nh(ng tình hung có th n#y sinh và các ph/ng án gi#i quyt.
— La chn PPDH: ph/ng tin, TBDH, HTTCDH và cách thbc ánh giá thích hp nh3m giúp HS hc t6p tích cc, ch8 %ng sáng to, phát trin n)ng lc t hc.
— Xây dng k hoch bài hc: Xác <nh m4c tiêu, thit k n%i dung, nhim v4, cách thbc hot %ng, th,i gian và yêu c*u c*n t c cho tRng hot
%ng dy c8a GV và hot %ng hc t6p c8a HS.
3. Cấu trúc của một kế hoạch bài học
CQu trúc c8a bài lên l7p s; g@m m%t chuWi nh(ng hot %ng c8a giáo viên và hc sinh, c sXp xp theo m%t trình t hp lí #m b#o cho hc sinh hot %ng có hiu qu# nh3m chim lcnh kin thbc, phát trin n)ng lc và hình thành thái %, o bc. MWi bài hc có m%t m4c ích chung, c phân chia thành nh(ng m4c tiêu b% ph6n. MWi m4c tiêu b% ph6n bng v7i m%t n%i dung c4 th, ph#i se d4ng nh(ng ph/ng tin dy hc nhQt <nh, áp d4ng nh(ng ph/ng pháp hot %ng phù hp v7i tRng i tng hc sinh. Trong khi thc hin, mWi hành %ng ph#i luôn luôn #m b#o s thng nhQt gi(a m4c tiêu b% ph6n, n%i dung và ph/ng pháp,
@ng th,i #m b#o thc hin c m4c ích, n%i dung và ph/ng pháp chung mWi bài, c xem nh m%t th thng nhQt.
V7i mWi m4c ích, mWi n%i dung dy hc, bng v7i mWi i tng trong nh(ng iIu kin c/ s+ v6t chQt, ph/ng tin dy hc xác <nh, bài lên l7p ph#i có cQu trúc riêng thích hp thì m7i có hiu qu#. Tuy khó có th I ra m%t cQu trúc chung, nhng vì hc sinh hot %ng trong m%t t6p th l7p xác <nh, ph#i thc hin nh(ng m4c ích chung trong m%t th,i gian xác
<nh nên vCn có th nêu ra m%t s hot %ng in hình ph#i thc hin trong mWi bài. Nh(ng hot %ng ó là nh(ng yu t cQu trúc c8a bài hc.
Bài son thông thng có cu trúc nh sau:
* Mc tiêu bài hc: Nêu rõ yêu c*u HS c*n t vI kin thbc, kc n)ng, thái
%. Các m4c tiêu c biu t b3ng %ng tR c4 th có th lng hoá c. M4c tiêu bài hc c*n c c4 th hoá ng,i th*y giáo có m%t
<nh h7ng rõ ràng, chính xác khi dy hc bài này. M%t cách c4 th hoá tt nhQt là c gXng hot %ng hoá m4c tiêu, tbc là chU ra nh(ng hot
%ng t/ng thích v7i n%i dung và m4c tiêu bài hc mà kh# n)ng tin hành các hot %ng ó c8a hc sinh biu th< mbc % t m4c tiêu này.
Liên quan n m4c tiêu c8a tit hc, ta c*n lu ý:
Thb nhQt, ây là nh(ng yêu c*u mà hc sinh c*n t c sau khi chb không ph#i là trong khi hc t6p m%t bài. Ví d4 nh yêu c*u hc sinh phát biu c m%t <nh nghca, chbng minh m%t <nh lí có nghca là hc sinh ph#i làm c nh(ng vic này sau khi hc xong tit hc chb không ph#i là òi hni h t làm c các vic trong quá trình lcnh h%i bài hc.
Thb hai, các m4c tiêu là c)n cb th*y giáo <nh h7ng bài hc và "hình dung" c kt qu# dy hc bài ó chb không ph#i là òi hni h tit nào cdng ph#i kim tra kt lu6n chính xác hc sinh có t c tRng m4c tiêu I ra hay không. Trên thc t, th*y giáo không th có 8 thì gi, làm nh v6y.
Sau khi ã lit kê các m4c tiêu c4 th, bài son c*n nêu rõ trng tâm.
Trong khi i v7i toàn b% môn hc, i v7i tRng ph*n l7n, tRng ch/ng, ta òi hni thc hin m4c tiêu toàn din thì + tRng bài, ta không yêu c*u m%t s dàn tr#i tràn lan, trái li ph#i t6p trung vào nh(ng trng tâm nhQt <nh.
M4c tiêu kin thbc: g@m 6 mbc %
— Nh6n bit: Nh6n bit TT, ghi nh7, tái hin thông tin.
— Thông hiu: Gi#i thích c, chbng minh c.
— V6n d4ng: V6n d4ng nh6n bit TT gi#i quyt vQn I Tt ra.
— Phân tích; chia TT ra thành các ph*n TT nhn và thit l6p mi liên h ph4 thu%c lCn nhau gi(a chúng.
— T`ng hp: Thit k li TT tR các ngu@n tài liu khác nhau và trên c/ s+ ó to l6p nên m%t hình mCu m7i.
— ?ánh giá: Th#o lu6n vI giá tr< c8a 1 t t+ng 1 ph/ng pháp, 1 n%i dung kin thbc. ?ây là m%t b7c m7i trong vic lcnh h%i kin thbc c Tc trng b+i vic i sâu vào b#n chQt c8a i tng, hin tng.
Mc tiêu k nng: g@m 2 mbc %: làm c, bit làm và thông tho (thành tho).
Mc tiêu thái : To s hình thành thói quen, tính cách, nhân cách nh3m phát trin con ng,i toàn din theo m4c tiêu giáo d4c.
* Chun b ca GV và HS
— Giáo viên chuVn b< các TBDH (tranh #nh, mô hình, hin v6t, hoá chQt…) các ph/ng tin và tài liu dy hc c*n thit.
— GV h7ng dCn HS chuVn b< bài hc (son bài, làm bài t6p, chuVn b< tài liu và @ dùng hc t6p c*n thit).
* T chc các ho!t "#ng d!y hc: Trình bày rõ cách thbc trin khai các hot %ng dy hc c4 th. Có th phân chia các hot %ng theo trình t k hoch bài hc nh sau:
— Hot %ng nh3m kim tra, h thng, ôn li bài cd, chuyn tip sang bài m7i.
— Hot %ng nh3m h7ng dCn, diYn gi#i, khám phá, phát hin tình hung, Tt và nêu vQn I.
— Hot %ng nh3m giúp HS t tìm kim, khám phá, phát hin, the nghim, quy np, suy diYn tìm ra kt qu#, gi#i quyt vQn I.
— Hot %ng nh3m rút ra kt lu6n, t`ng hp, h thng kt qu#, h thng hot %ng và a ra kt lu6n gi#i quyt vQn I.
— Hot %ng nh3m tip t4c khXc sâu kin thbc, rèn luyn kc n)ng v6n d4ng vào gi#i bài t6p và áp d4ng vào cu%c sng.
Vi mi hot ng cn ch rõ:
— Tên hot %ng.
— M4c tiêu c8a hot %ng.
— Cách tin hành hot %ng.
— Th,i lng thc hin hot %ng.
— Kt lu6n c8a GV vI nh(ng kin thbc kc n)ng, thái % HS c*n có sau hot
%ng, nh(ng tình hung thc tiYn có th v6n d4ng kin thbc, kc n)ng, thái % ã hc gi#i quyt, nh(ng sai sót th,ng gTp, nh(ng h6u qu# có th x#y ra nu không có cách gi#i quyt phù hp…
Mt s! hình th#c trình bày các hot ng trong k( hoch bài h)c
— Vit h thng các hot %ng (H?) theo thb t tuyn tính tR trên xung d7i.
— Vit h thng các hot %ng theo 2 c%t: H? c8a GV và H? c8a HS.
— Vit 3 c%t: H? c8a GV, H? c8a HS, n%i dung ghi b#ng hoTc tiêu I n%i dung chính và th,i gian thc hin.
* H&'ng d(n ôn t*p, cng c-: Xác <nh nh(ng vic HS c*n ph#i tip t4c thc hin sau gi, hc c8ng c, khXc sâu, m+ r%ng bài cd hoTc chuVn b< cho vic hc bài m7i.
ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 1
Câu h/i: Vì sao vic lp k ho!ch d!y h$c l!i %&c cho là c(n thit?
0áp án:
Vic l6p k hoch dy hc là rQt c*n thit b+i nh(ng lí do sau:
— Ch/ng trình sách giáo khoa hàng n)m có th thay `i. Ví d4: V7i sách giáo khoa m7i thay `i hin nay, lng kin thbc a vào m%t bài, m%t ch/ng, m%t giáo trình l7n h/n rQt nhiIu so v7i sách giáo khoa cd. Thêm n(a li dy theo phân ban, vic sXp xp thb t các ph*n có thay `i và s lng kin thbc cdng không nh tr7c.
— Tình hình hc sinh có th thay `i. Ví d4: Hc sinh gi(a các l7p có khác nhau vI trình %, tU l hc sinh nam, n(… gi(a n)m nay v7i n)m khác i tng hc sinh cdng có thay `i. Chính vì v6y ph#i có k hoch gi#ng dy sát v7i i tng.
— Tình hình <a ph/ng tr,ng l7p có th thay `i. B% môn có gXn bó m6t thit v7i ,i sng, khoa hc kc thu6t. Trong tình hình `i m7i hin nay, s l7n mnh c8a khoa hc kc thu6t, s thay `i c8a cu%c sng có #nh h+ng l7n và to iIu kin hW tr v7i vic gi#ng dy c8a giáo viên.
— Tình hình thit b< c8a nhà tr,ng có th b< thay `i. ?ó là tài liu, sách giáo khoa, d4ng c4, thit b<… ph#i luôn `i m7i áp bng v7i vic thay
sách trong mQy n)m vRa qua và chuVn b< cho ch/ng trình phân ban sXp t7i. Trong k hoch ta ph#i thQy c vQn I này có th d trù mua sXm cho @ng b% hoTc nghiên cbu se d4ng, sea ch(a, thuyt minh cho hp lí v7i yêu c*u c8a tRng bài dy.
— Trình % c8a giáo viên có thay `i. Qua nhiIu n)m gi#ng dy vn kinh nghim c tích ldy càng nhiIu, thêm n(a giáo viên còn hc hni c + các bn @ng nghip, + các h%i ngh<, vì v6y s; có nhiIu c#i tin, có cách suy nghc m7i vI ph*n, bài mình s; dy.
— Qua k hoch gi#ng dy có th ánh giá c b#n thân ng,i dy.
?ánh giá giáo viên vI nhiIu mTt nh tinh th*n trách nhim, trình % chuyên môn…
Nội dung 2
THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC
Hoạt động 1. Các yêu cầu cơ bản đối với một kế hoạch bài học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Yêu cu !i vi k( hoch bài h)c g-m:
— CQu trúc bài son ph#i bao quát c t`ng th các ph/ng pháp dy hc a dng và nhiIu chiIu, to iIu kin v6n d4ng phi hp nh(ng ph/ng pháp dy hc, mIm djo vI mbc % chi tit có th thích bng c v7i nh(ng giáo viên ã dày dTn kinh nghim lCn nh(ng giáo viên trj m7i ra tr,ng hay giáo sinh thc t6p s phm. ?@ng th,i làm n`i b6t hot %ng c8a hc sinh nh là thành ph*n ct yu.
— Bài son ph#i nêu c các m4c tiêu c8a tit hc. Giáo viên c*n ph#i xác
<nh chính xác trng tâm kin thbc kc n)ng c8a bài dy, trên c/ s+ ó có ph/ng pháp dy phù hp. Thông qua ph/ng pháp dy, cách hni, rèn kc n)ng mà th*y giáo có th rèn luyn, b@i dang phát trin t duy, phát
trin trí thông minh c8a hc sinh. M4c ích yêu c*u s; chU o toàn b%
n%i dung k hoch thc tiYn bài dy và chính n%i dung bài dy quy <nh m4c ích yêu c*u. Chính vì v6y vic xác <nh m4c ích yêu c*u là vQn I ht sbc quan trng òi hni s d4ng công, òi hni ý thbc trách nhim cao c8a giáo viên lúc son bài.
— Bài son ph#i nêu c kt cQu và tin trình c8a tit hc, bài son ph#i làm n`i b6t các vQn I sau: S phát trin logic tR giai on này n giai on khác, tR ph*n kin thbc này n ph*n kin thbc khác. Gi#ng dy phù hp v7i quy lu6t nh6n thbc, dCn gi#i, suy lu6n tR dY n khó, tR /n gi#n n phbc tp m%t cách có h thng. Làm rõ s phát trin tQt yu tR kin thbc này n kin thbc khác. C4 th là #m b#o mi liên h logic gi(a các ph*n, b#o #m bài dy là m%t h toàn vvn, mWi ph*n là m%t phân h, các phân h gXn bó chTt ch; to nên m%t h toàn vvn.
— Bài son ph#i xác <nh c n%i dung, ph/ng pháp làm vic c8a th*y và trò trong c# tit hc: ?ây là vQn I ht sbc quan trng i v7i m%t tit hc. TR chW giáo viên nXm v(ng n%i dung kin thbc, v6n d4ng thành tho kin thbc n chW truyIn th4 cho c kin thbc ó n hc sinh, h nXm bXt và v6n d4ng c òi hni + ng,i th*y s %ng não, s d4ng công thc s. Mun nh v6y th*y giáo ph#i la chn c ph/ng pháp thích hp bng v7i tRng gi, gi#ng và trong bài son ph#i nêu c m%t cách c4 th công vic c8a th*y và trò trong tit hc c4 th. Xác <nh
@ dùng dy hc và ph/ng pháp se d4ng chúng.
Hoạt động 2. Các khâu cơ bản thực hiện kế hoạch dạy học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Dàn ý c8a bài gi#ng trong bài son chính là các khâu c/ b#n c8a quá trình thc hin k hoch bài hc. Thông th,ng, bài lên l7p có các khâu sau:
— T` chbc l7p hc;
— Kim tra bài làm + nhà c8a hc sinh;
— Xây dng tình hung có vQn I. Giao nhim v4 cho hc sinh;
— Xây dng, lcnh h%i kin thbc, kc n)ng, ph/ng pháp hot %ng;
— S/ b% luyn t6p, c8ng c kin thbc;
— Khái quát hoá, h thng hoá kin thbc;
— Kim tra và t kim tra kin thbc;
— Giao và h7ng dCn bài làm vI nhà.
C/ng có th0 th1c hi2n các khâu c4a k( hoch dy h)c nh sau:
— 01m b1o trình "# xu6t phát: là #m b#o ph4c h@i nh(ng tri thbc và kc n)ng, kc x#o c*n thit hc bài m7i.
— H&'ng "ích và g8i "#ng c9: là làm cho hc sinh có ý thbc vI nh(ng m4c tiêu c*n t và to c %ng lc bên trong thúc Vy b#n thân h hot
%ng t các m4c tiêu ó.
H7ng ích và gi %ng c/ là nh3m bin nh(ng m4c tiêu s phm mà nhà tr,ng Tt ra thành nh(ng m4c tiêu c8a b#n thân hc sinh chb không ph#i chU là vic vào bài, Tt vQn I m%t cách hình thbc. ?ó cdng không ph#i chU là m%t vic làm ngXn ng8i lúc bXt *u bài hc mà ph#i xuyên sut quá trình dy hc: Lúc m+ *u, + nh(ng b7c trung gian và th6m chí c# khi kt thúc bài hc.
H7ng ích và gi %ng c/ th,ng liên h m6t thit v7i nhau, trong ó gi %ng c/ là ch8 yu và cdng là b7c khó kh)n, cho nên trong bài son nhiIu khi chU c*n ghi gn là gi %ng c/.
— Làm vi;c v'i n#i dung m'i: là t` chbc, iIu khin hot %ng hc t6p c8a hc sinh h kin to tri thbc, rèn luyn kc n)ng và t c các m4c tiêu khác c8a bài hc. Ta không gi khâu này là "gi#ng bài m7i" tránh s hiu l*m cho r3ng ây là khâu giáo viên gi#ng, còn hc sinh chU th4
%ng nghe. Vic kin to tri thbc bao g@m c# vic th ch hoá, tbc là xác nh6n nh(ng kin thbc m7i phát hin, @ng nhQt hoá nh(ng kin thbc riêng lj mang màu sXc cá th, ph4 thu%c vào hoàn c#nh và th,i gian c8a
tRng hc sinh thành tri thbc khoa hc c8a xã h%i, tuân th8 ch/ng trình vI mbc % yêu c*u, cách thbc diYn t và <nh v< trí thbc m7i trong h thng tri thbc ã có, h7ng dCn v6n d4ng và ghi nh7 m%t s tri thbc ã t c.
— Cng c-: Nh3m làm cho nh(ng tri thbc, kc n)ng, kc x#o, hành vi, phVm chQt o bc và nh(ng yu t th gi7i quan tr+ thành v(ng chXc, `n
<nh trong hc sinh. C8ng c diYn ra d7i các hình thbc: luyn t6p, ào sâu, bng d4ng, h thng hoá và ôn. Trong khâu này có th h7ng dCn v6n d4ng và ghi nh7 m%t tri thbc t c nào ó hoTc gi#i phóng khni trí nh7 m%t kin thbc không quan trng vRa c phát hin thông qua bài t6p.
— Ki=m tra và "ánh giá: Nh3m thu nh6p thông tin và nh6n xét vI trình %, kt qu# hc t6p c8a hc sinh + nh(ng th,i im nhQt <nh.
— H&'ng d(n công vi;c > nhà: Bao g@m vic ra bài t6p vI nhà, h7ng dCn các nhim v4 khác nh hc lí thuyt, thc hành, chuVn b< bài m7i.
Có m%t s khâu chim v< trí hoàn toàn `n <nh trong bài hc. Các khâu khác thì không nhQt thit ph#i theo m%t trình t th,i gian chTt ch; mà có th thay `i tr6t t theo th,i gian hoTc có th thc hin xen k; v7i nhau. M%t bài son bao g@m nh(ng khâu nào, sXp xp theo trình t nào là hoàn toàn do Tc im vI m4c tiêu và n%i dung c8a bài ó quy <nh.
ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 2
Câu h/i: Giáo viên ph+i có nh-ng k nng gì trong th/c hin k ho!ch d!y h$c?
0áp án:
Vic l6p và thc hin k hoch dy hc òi hni + ng,i giáo viên nh(ng kc n)ng nh: nghiên cbu m4c tiêu, n%i dung, ch/ng trình và sách giáo khoa cQp hc, l7p hc, môn hc, da vào các Tc im i tng ã kh#o sát l6p m%t k hoch phù hp, kh# thi, có th kim soát c,
cách ánh giá c, b#n k hoch ph#i <nh rõ *u vào (các iIu kin),
*u ra (m4c tiêu, s#n phVm), các hot %ng cùng v7i tin %, phân công trách nhim (Vì sao? Thc hin th nào? Vào th,i im nào? x âu?
Do ai thc hin?).
Nội dung 3
CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỐI TƯỢNG VÀ MÔI TRƯỜNG DẠY HỌC ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC
Hoạt động 1. Đối tượng dạy học có ảnh hưởng như thế nào đến thực hiện kế hoạch dạy học?
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
?i tng dy hc bao g@m ng%0i h$c và ho!t ng h$c.
1. Người học
Là ng,i mà v7i n)ng lc cá nhân và trách nhim c8a mình tham gia vào quá trình kin to tri thbc m7i, rèn luyn kc n)ng và hình thành thái
%. B+i v6y, ng,i hc ph#i dùng tQt c# n)ng lc cá nhân c8a mình tìm cách hc, hiu tri thbc và chim lcnh nó.
V7i t cách là m%t tác nhân trong quá trình dy hc, ng,i hc tr7c ht là ng,i i hc mà không ph#i là ng,i c dy; trong quá trình nh6n thbc, ng,i hc ph#i da trên chính tiIm n)ng c8a mình, khai thác nh(ng kinh nghim, nh(ng tri thbc ã c tích luy tip c6n, khám phá nh(ng chân tr,i m7i. Nh, vào s hbng thú, ng,i hc tham gia tích cc và bit tip t4c quá trình hc b3ng cách Tt ra nhim v4 hc t6p cho chính b#n thân mình và ph#i hoàn thành nó. ?@ng th,i ng,i hc ph#i tham gia vào d án hc t6p c8a t6p th, hoàn thành nhim v4 mà t6p th giao phó, chia sj, giúp a, óng góp nh(ng ý kin t6p th hoàn thành tt nhim v4 ã I ra, òi hni + ng,i hc s hbng thú, tham gia tích cc và có trách nhim.
Ng,i hc có nhim v4 là hc cách hc. ? t c nhim v4 này ng,i hc ph#i có m%t ph/ng pháp hc. Ph/ng pháp hc là hình #nh khái quát c8a m%t quá trình mà ng,i hc v7i t cách là tác nhân chính tin hành kin to, thu lm, chim lcnh tri thbc hay rèn luyn m%t kc n)ng m7i. Ph/ng pháp hc miêu t# con ,ng mà ng,i hc ph#i i theo b3ng cách a ra hành %ng hc, trong ó ng,i hc ph#i se d4ng tQt c# các n)ng lc c8a cá nhân mình (kin thbc, kinh nghim ã tích luy c, huy %ng h thng th*n kinh,...) lcnh h%i m%t tri thbc m7i.
2. Hoạt động học
M%t hot %ng bao gi, cdng nh3m vào m%t i tng nhQt <nh. Hai hot %ng khác nhau c phân bit b+i hai i tng khác nhau. Và i tng là %ng c/ thc s c8a hot %ng.
— V phía 2i t%&ng: ?%ng c/ c th hin thành các nhu c*u. Các nhu c*u ó c sinh thành tR m%t i tng ban *u còn trRu tng, ngày càng phát trin rõ ràng, c4 th h/n và c cht li + h thng các m4c ích. MWi m4c ích, li ph#i tho# mãn m%t lot các iIu kin (hay còn gi các ph/ng tin). Mi quan h bin chbng gi(a m4c ích và iIu kin c coi là nhim v4.
— V phía ch3 th4: Ch8 th dùng sbc c)ng c/ bXp, th*n kinh, n)ng lc, kinh nghim thc tiYn tho# mãn %ng c/ gi là hot %ng. Quá trình chim lcnh tRng m4c ích gi là hành %ng. MWi iIu kin t tRng m4c ích, li quy <nh cách thbc hành %ng gi là thao tác.
Quá trình dy hc là quá trình thng nhQt bin chbng gi(a hot %ng dy c8a th*y và hot %ng hc c8a trò, trong ó hot %ng hc là trung tâm.
Hot %ng hc t6p là m%t trong nh(ng hot %ng c8a con ng,i, do ó nó cdng tuân theo cQu trúc t`ng quát c8a m%t hot %ng nói chung và + ây chU bàn n hot %ng hc c8a HS. HS tin hành hot %ng này nh3m lcnh h%i các kinh nghim xã h%i, c th hin d7i dng nh(ng tri thbc, kc n)ng. Có hai dng hot %ng hc khác nhau: Cách thb nhQt
nh3m nXm lQy các kinh nghim, kc n)ng m7i xem nh là m4c ích trc tip; cách thb hai nh3m tip thu các kinh nghim và kc n)ng trong khi thc hin các m4c ích khác. Thông th,ng vic hc c8a HS c diYn ra theo c# hai cách, hot %ng hc mà ta nghiên cbu + ây là hot %ng có m4c ích theo cách thb nhQt.
Mt s! khía cnh c7 b8n c4a hot ng h)c t9p
— V c5u trúc ho!t ng
+ ?%ng c/: NXm lQy tri thbc, kc n)ng, kc x#o hay t hoàn thin b#n thân.
+ M4c ích: HS ph#i vt ra khni gi7i hn nh(ng kin thbc ã có c8a mình t t7i nh(ng cái mà các em cha có. Vì th nhim v4 hc t6p th,ng c I ra d7i hình thbc “bài toán” có vQn I.
+ HS gi#i quyt các nhim v4 c8a mình nh, vào các hành %ng hc t6p c4 th nh: tách các vQn I tR nhim v4; vch ph/ng h7ng gi#i quyt trên c/ s+ phân tích các mi quan h trong tài liu hc t6p; mô hình hoá, c4 th hoá các mi quan h ó; kim tra tin trình và kt qu# hc t6p.
+ Các hành %ng trên c thc hin b+i các thao tác t duy Tc trng nh phân tích, t`ng hp, so sánh, i chiu, quy np, suy lu6n lôgíc,... Tuy nhiên toàn b% quá trình này không t diYn ra mà òi hni ph#i có iIu kin là s kích thích nhQt <nh trong các giai on: phát hin vQn I;
nh6n thQy có mâu thuCn, hình thành %ng c/, tìm tòi và khái quát hoá,...
— V hình thc: Hot %ng hc in hình có th c diYn ra trong th,i gian trên l7p, mà + ó GV thc hin vai trò chU o, h7ng dCn hoTc trong th,i gian hot %ng %c l6p trên l7p, khi làm bài t6p + nhà.
Hot %ng hc có mi quan h kh)ng khít, chTt ch; v7i hot %ng dy, trình t các b7c trong hot %ng hc hoàn toàn thng nhQt v7i trình t các b7c trong hot %ng dy. Nu GV vch ra nhim v4, các hành %ng hc t6p sXp t7i c8a HS b3ng các bin pháp thích hp và kích thích chúng thì HS s; tip nh6n các nhim v4 ó, thc hin các hành %ng hc t6p I ra; nu GV kim tra hành %ng c8a HS và iIu chUnh hành %ng dy c8a
mình thì d7i #nh h+ng c8a GV, HS cdng iIu chUnh hành %ng c8a mình,... S thng nhQt c8a quá trình dy và hc c th hin + s t/ng bng gi(a các giai on hot %ng c8a c# th*y lCn trò. S thng nhQt này to nên m%t hin tng hoàn chUnh mà ta gi là quá trình dy hc. Kt qu# c8a s thng nhQt là + chW HS nXm kin thbc theo các mbc %:
+ Ý thbc c vQn I (vch c n%i dung, có biu tng chung nhQt vI s kin, nXm c quá trình hình thành và phát trin c8a s kin ó).
+ NXm c vQn I (vch c b#n chQt bên trong c8a các hin tng).
+ Sáng tn vQn I (bit cách tìm ra li thoát khi gTp khó kh)n).
— V c7 ch c3a ho!t ng h$c tp: Có th coi hc t6p là m%t quá trình kép:
+ Thb nhQt, là quá trình tip nh6n, ó là s tip thu các thông tin tR môi tr,ng xung quanh và vic xe lí các thông tin m7i ó v7i các cQu trúc nh6n thbc ã t c tR tr7c.
+ Thb hai, là quá trình thích nghi, ó là s thích bng và bin `i các cQu trúc nh6n thbc ã có i v7i nh(ng tác %ng c8a thông tin tR môi tr,ng nh3m làm cho cQu trúc nh6n thbc này tin trin. Trong quá trình này, mi thao tác c8a con ng,i Iu nh3m thc hin @ng hoá và iIu bng.
Hoạt động 2. Thế nào là môi trường dạy học?
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Môi tr%0ng là toàn b% các yu t bên trong và bên ngoài có #nh h+ng n con ng,i. Hot %ng dy c8a ng,i dy và hot %ng hc c8a ng,i hc diYn ra trong không gian, th,i gian xác <nh và ch<u rQt nhiIu #nh h+ng c8a môi tr,ng. TQt c# các yu t bên trong cdng nh các yu t bên ngoài, to thành môi tr,ng c8a ng,i dy và ng,i hc. Tác nhân này óng m%t vai trò có ý nghca vì nó #nh h+ng t7i c# vic dy và vic hc.
Môi tr%0ng bên ngoài: ChU các yu t bên ngoài ng,i hc, ng,i dy nh: môi tr,ng (không gian v6t chQt và tâm lí, th,i gian, ánh sáng,…),
ng,i dy (hình thbc bên ngoài, ,i sng n%i tâm, kc n)ng giao tip,…)
#nh h+ng t7i ng,i hc. Ng,i hc, Tc bit là t6p th HS v7i không khí hc t6p thi ua c8a l7p #nh h+ng t7i ng,i dy, nhà tr,ng, tính di truyIn, t6p tính c8a cha mv, nh(ng giá tr< truyIn thng, s quan tâm c8a b mv, xã h%i, ch % chính tr<, h thng <nh h7ng, chính sách kinh t — xã h%i,...
Môi tr%0ng bên trong: ChU các mi quan h n%i ti bên trong c8a ng,i dy, ng,i hc nh: tiIm n)ng trí tu, nh(ng xúc c#m, nh(ng giá tr< c8a cá nhân, vn sng, giá tr< o bc, phong cách dy và hc, nhân cách,…
Các yu t bên ngoài c8a môi tr,ng dY nh6n bit, to nên hoàn c#nh vic dy hc c diYn ra. Còn các yu t bên trong th,ng khó nh6n ra vì chúng Vn chba nh(ng giá tr< tinh th*n, trí tu,... c8a ng,i dy và ng,i hc.
Môi tr,ng bên trong chU rõ sbc mnh n%i ti c8a ng,i hc và ng,i dy, to sbc ép lên quá trình hc và ph/ng pháp s phm. ?ó chính là ngu@n n)ng lng bên trong làm dY dàng hoTc gây bQt li cho hot %ng s phm. Môi tr,ng bên trong bao g@m: tiIm n)ng trí tu, xúc c#m, giá tr<, vn sng, phong cách hc và dy, tính cách.
Hoạt động 3. Môi trường dạy học ảnh hưởng như thế nào đến thực hiện kế hoạch dạy học?
Thi gian: 2 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Môi tr,ng có th #nh h+ng tích cc hoTc tiêu cc n ng,i dy và ng,i hc và hot %ng c8a h. S #nh h+ng này n tR nhiIu phía, có khi #nh h+ng tR m%t yu t, có khi #nh h+ng c%ng h+ng c8a nhiIu yu t m%t lúc làm cho tác %ng c8a môi tr,ng c gia t)ng và phbc tp h/n n ng,i hc và tác %ng s phm c8a ng,i dy.
Nh(ng òi hni c8a môi tr,ng bu%c ng,i hc và ng,i dy ph#i thích nghi, qua ó làm phát trin chính h (sXp xp li h thng giá tr<, kinh
nghim, nâng cao vn sng,…). Ng,i dy và ng,i hc có th thay `i c môi tr,ng. ?iIu này c th hin + s tác %ng qua li, t/ng hW gi(a ng,i dy, ng,i hc và môi tr,ng; hành %ng c8a ng,i này gây nên ph#n bng c8a ng,i kia. Ng,i dy v7i phong cách dy c8a mình tác
%ng lên ng,i hc, làm cho ng,i hc thay `i phong cách hc c8a mình. Nh v6y, môi tr,ng là t6p hp c8a nhiIu nhân t và các giá tr<
khác nhau. Các nhân t và giá tr< này tác %ng trc tip hoTc gián tip n hot %ng dy và hc.
Môi tr,ng c8a h thng hc và dy khác nhau + chW: môi tr,ng c8a hot %ng hc có ng,i dy và các yu t xoay quanh ph/ng pháp hc, yu t bên trong là c8a ng,i hc. Môi tr,ng c8a hot %ng dy thì có ng,i hc và các yu t xoay quanh ph/ng pháp dy, yu t bên trong là c8a ng,i dy. S v6n %ng t/ng hW c8a ph/ng pháp dy và hc Iu ch<u tác %ng phù hp c8a các yu t bên ngoài nhng hiu qu# li ph4 thu%c nhiIu vào mbc % phù hp c8a các yu t bên trong c8a ng,i dy và ng,i hc, ch~ng hn nh s phù hp vI xúc c#m, giá tr<, phong cách.
Trong hot %ng s phm, phm vi tác %ng c8a môi tr,ng t6p trung + ba yu t chính cdng nh s ý thbc c8a ng,i dy và ng,i hc vI #nh h+ng c8a yu t môi tr,ng là rQt quan trng.
Trong quá trình diYn ra hot %ng s phm, các yu t c8a môi tr,ng có th gây #nh h+ng tích cc hoTc tiêu cc n ng,i hc và ng,i dy, iIu ó làm cho ng,i hc ph#i thay `i và thích nghi v7i nh(ng iIu kin Qy. Nh v6y, môi tr,ng gây #nh h+ng n ph/ng pháp hc và ph/ng pháp s phm, quan h c8a môi tr,ng n ng,i hc là quan h +nh h%:ng và thích nghi.
? phi hp chTt ch; ba tác nhân v7i các thao tác và thu hút s chú ý vào s kt hp này, b% ba thao tác (hc, giúp a và #nh h+ng) ging nh m%t ting vang tr# l,i b% ba tác nhân (ng,i hc, ng,i dy và môi tr,ng).
T/ng tác là s tác %ng qua li trc tip gi(a các yu t trong m%t cQu trúc hoTc gi(a các cQu trúc v7i nhau trong m%t không gian, m%t th,i gian c4 th. Trong quá trình quá trình dy hc, s t/ng tác là s tác %ng qua
li trc tip gi(a ng,i hc v7i ng,i hc, gi(a ng,i hc v7i ng,i dy trong m%t không gian (ch~ng hn nh l7p hc), trong m%t th,i gian (ví d4 tit hc) nh3m thc hin các nhim v4 hc t6p và các m4c tiêu dy hc ã c xác <nh. S t/ng tác trong dy hc c*n c xác <nh vI m4c tiêu và c t` chbc v7i s phân công trách nhim và Tc bit là ph#i diYn ra theo hai chiIu. S tham gia tích cc c8a mWi thành viên vào hot %ng t/ng tác s; thúc Vy hot %ng chung c8a l7p hc và t c m4c tiêu ã <nh, @ng th,i em li s tho# mãn vI nhu c*u gXn bó gi(a các thành viên.
Dy hc theo quan im t6p trung vào ng,i hc c/ b#n da trên mi quan h t/ng hW t@n ti gi(a ba tác nhân: ng,i dy, ng,i hc và môi tr,ng. Ba tác nhân này luôn quan h v7i nhau sao cho mWi m%t tác nhân hot %ng và ph#n bng d7i #nh h+ng c8a hai tác nhân kia. MWi hot %ng, mWi #nh h+ng hay mWi nhân t nào ó c8a m%t tác nhân c coi là tác %ng lên m%t tác nhân khác khi gây nên ph#n bng, có nghca là ã gây nên s bin `i c8a tác nhân ó. Ph#n bng này có khi tr+
thành m%t tác %ng, tác %ng li tác nhân ban *u và có th tác %ng lên c# tác nhân khác n(a. T/ng tác là s tác %ng qua li gi(a hai hay nhiIu tác nhân. Ch~ng hn, ng,i hc tác %ng, ng,i dy ph#n bng.
? hiu rõ vI s t/ng tác gi(a ba tác nhân, ta c*n hiu rõ vI s tác %ng và ph#n bng c8a mWi tác nhân v7i hai tác nhân kia. Tr7c ht là tác %ng qua li gi(a ng,i hc và ng,i dy. Ng,i hc trong ph/ng pháp hc c8a mình t`ng hp các hành %ng hc, tác %ng n ng,i dy nh(ng thông tin b3ng l,i, b3ng bình lu6n, b3ng cách suy nghc, các câu hni hoTc không ph#i b3ng l,i mà b3ng thái %, ce chU hay cách bng xe,... Khi ó, ng,i dy ph#n bng b3ng cách cung cQp cho ng,i hc nh(ng thông tin hW tr, các câu tr# l,i cho các câu hni do ng,i hc Tt ra, hoTc %ng viên k<p th,i ng,i hc theo m%t ph/ng pháp hc có nhiIu hba hvn i v7i ng,i hc, hoTc b3ng cách kh+i *u h%i thoi v7i ng,i hc nXm bXt tt h/n ý nghca c8a các thông tin vI ng,i hc, cho phép ng,i dy a ra nh(ng iIu chUnh hoTc có th a ra các ,ng h7ng nghiên cbu m7i. Nh v6y ng,i hc ã hành %ng và ng,i dy ã ph#n h@i tr+ li,
ó là loi tác %ng qua li + ó ng,i hc v7i vai trò tác %ng, còn ng,i dy v7i vai trò ph#n bng trong m%t môi tr,ng mà c# hai Iu có th chQp nh6n c.
Ng,i dy, b3ng ph/ng pháp s phm c8a mình, gi ý cho ng,i hc m%t h7ng i thu6n li cho vic hc; khi c*n thit ng,i dy chU ra cho ng,i hc các giai on ph#i vt qua, các ph/ng tin c*n se d4ng và các kt qu# c*n t c. Khi ó ng,i dy ã hành %ng hay tác %ng t7i ng,i hc b3ng cách này hay cách khác, v7i m4c ích ng,i hc t c m4c tiêu hc t6p c8a mình. Khi nh6n c tác %ng c8a ng,i dy, ph#n bng c8a ng,i hc là i theo con ,ng do ng,i dy vch ra, lúc này nu ng,i hc c#m thQy sung s7ng và tho# mãn, ng,i hc s;
dY dàng có c#m tình v7i ng,i dy, ngc li, h s; c#m thQy n#n lòng hoTc thiu hbng thú. Lúc này, chính ng,i dy ã hành %ng và ng,i hc thì ph#n bng. Bình th,ng ng,i hc Tt câu hni và ng,i dy tr# l,i.
?n lt mình, ng,i hc ph#n bng: Nu ng,i hc tn ra không tho#
mãn và không hiu, thì ng,i dy s; tr# l,i li b3ng cách thay `i các tR hoTc các ví d4. Và cu%c h%i thoi có th tip t4c gi(a h n khi có th làm sáng tn khái nim còn m/ h@, trong ó có s t/ng hW c8a ng,i dy, sau khi nh6n thQy ph/ng pháp s phm c8a mình ít gây hbng thú cho ng,i hc, ng,i dy s; thay `i ph/ng pháp dy. M%t ph#n bng tích cc hoTc tiêu cc vI ph*n ng,i hc có th thôi thúc ng,i dy tip t4c hoTc t iIu chUnh li ph/ng pháp s phm c8a mình. TQt c# s tho# mãn hay hbng thú Iu th hin s ph#n bng c8a ng,i hc tr7c s tác %ng c8a ng,i dy. S tác %ng qua li khá tinh t gi(a hai tác nhân này ã góp ph*n to nên mi quan h chTt ch;.
VI ph*n mình, môi tr,ng có th #nh h+ng t7i ph/ng pháp hc c8a ng,i hc và ph/ng pháp s phm c8a ng,i dy. Môi tr,ng có th to thu6n li hoTc gây bQt li n c# ng,i hc và ng,i dy, khi ó ng,i hc và ng,i dy ph#n bng b3ng cách sàng lc nh(ng #nh h+ng có li c8a môi tr,ng hoTc iIu chUnh các #nh h+ng bQt li c8a môi tr,ng ng,i dy và ng,i hc có th thích nghi. Ch~ng hn, khi ng,i dy và ng,i hc làm vic trong m%t l7p hc có 8 ph/ng tin
nghe nhìn, ph#n bng c8a h là khai thác, se d4ng nh(ng ph/ng tin ó ph4c v4 cho quá trình dy hc c tho#i mái, dY ch<u khi làm vic trong môi tr,ng ó và hiu qu# công vic s; cao h/n. Ngc li, khi làm vic trong m%t l7p hc thiu @ dùng trc quan gây #nh h+ng không tt t7i vic hc m%t s n%i dung nào ó, ng,i dy và ng,i hc s; ph#n bng b3ng cách tìm kim hoTc to ra nh(ng ph/ng tin minh ho thích hp trong vic dy và hc c8a mình.
ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 3
Câu 1: C7 s: trit h$c, tâm lí h$c, giáo dc h$c c3a ho!t ng h$c là gì?
Câu 2: Hãy làm rõ nh-ng thành t2 c3a môi tr%0ng d!y h$c bên trong.
Câu 3: Cho bit c7 ch t%7ng tác c3a môi tr%0ng n ng%0i h$c.
0áp án:
Câu 1: Hot %ng hc da trên các c/ s+ trit hc, tâm lí hc, giáo d4c hc nh:
Theo lí lu6n nh6n thbc Mác — Lênin: Hot %ng hc có th c coi là m%t tr,ng hp riêng c8a s nh6n thbc, b#n chQt ó là m%t quá trình nXm v(ng tri thbc, kc n)ng kc x#o, m%t quá trình khám phá i v7i b#n thân mWi HS. Hot %ng hc ch<u s chi phi c8a các quy lu6t chung c8a s nh6n thbc, @ng th,i nó có các quy lu6t riêng c8a s nh6n thbc n3m trong quá trình dy hc.
Tâm lí hc liên t+ng cho r3ng: Hot %ng hc là quá trình hình thành các liên t+ng, phát trin trí nh7 c8a ng,i hc. Hot %ng hc t6p s; có hiu qu# nu ng,i hc có th hình thành cho mình nh(ng mi liên h gi(a các khái nim, các quy lu6t, cách thbc... tR ó ghi nh7 và tái hin tài liu hc t6p tt h/n.
Tâm lí hc hành vi <nh nghca hot %ng hc là quá trình hình thành nh(ng hành vi m7i, hay to nên nh(ng thay `i trong hành vi áp bng li nh(ng #nh h+ng tác %ng tR bên ngoài. Qua hot %ng hc, ng,i hc hình thành mi liên h gi(a kích thích và ph#n bng tr# l,i,
luyn t6p mi liên h ó c mnh lên, v(ng chXc h/n. Quá trình hc là quá trình "c8ng c s tr# l,i". V7i quan nim vI hot %ng hc nh v6y, vic hc + trng thái th4 %ng và chQt lng hot %ng hc ph4 thu%c ch8 yu vào hiu qu# s tác %ng c8a GV.
Lí thuyt kin to quan tâm n nh(ng Tc im tâm lí bên trong c8a ng,i hc và vic th hin nó, nh(ng yu t ó c xem là quan trng h/n nh(ng yu t tác %ng tR môi tr,ng.
Tip c6n tR góc % lí lu6n dy hc: B#n chQt c8a hot %ng hc là m%t quá trình nh6n thbc tích cc, t lc và sáng to. ?ó là m%t quá trình nXm v(ng kin thbc, kc n)ng kc x#o. Trong quá trình ó, HS ph#i tích cc v6n d4ng các thao tác t duy lcnh h%i tài liu, ghi nh7 kin thbc, luyn t6p, v6n d4ng kin thbc vào thc tiYn, ôn t6p, khái quát hoá, h thng hoá tài liu, t kim tra ánh giá,...
Câu 2. Môi tr,ng bên trong bao g@m:
— Tim nng trí tu c xác <nh b+i yu t di truyIn mà ng,i dy và ng,i hc ã c thRa k. Nó c bXt ngu@n tR nh(ng kh# n)ng h*u nh không hn ch c8a h th*n kinh, da trên các giác quan, n/ron th*n kinh, hai bán c*u i não. TiIm n)ng trí tu không chU t@n ti v7i m%t tiIm n)ng mnh m; mà còn c phát trin b+i môi tr,ng. ?i v7i ng,i hc và ng,i dy, tiIm n)ng này da trên nh(ng kin thbc ã thu lm c tr7c ó và nh(ng kinh nghim tr#i qua trong cu%c sng.
TiIm n)ng trí tu ph4 thu%c vào sinh lí hc c8a h thng th*n kinh: m%t b% não rQt phát trin, các n/ron hot %ng có hiu qu#, m%t sbc khoj tt to iIu kin cho n)ng suQt trí tu. Ngc li, nh(ng trj gTp khó kh)n trong trí tu (thiu não) s; khó kh)n trong vic tip thu kin thbc. Vì v6y, nhim v4 c8a ng,i dy là ph#i phát hin, khích l và b@i dang nh(ng hc sinh có n)ng khiu, ph4 o và giúp a nh(ng hc sinh yu kém.
— Nh-ng xúc c+m, #nh h+ng n các hành %ng nh6n thbc. Nh(ng xúc c#m n3m trong h thng khbu não, #nh h+ng ít nhiIu n t6p tính c8a ng,i hc và ng,i dy trong ph/ng pháp tin hành riêng r; c8a mình.
H thng khbu não phân tích i tng tri thbc c trình bày cho ng,i
hc và ánh giá cái li c8a nó. Ng,i hc s; hbng thú, tích cc tham gia vào quá trình lcnh h%i tri thbc nu tri thbc ó thc s có ý nghca và em li cho ng,i hc nh(ng li ích thit thc. Các hành %ng dy và hc không chU n3m trong cQu trúc nh6n thbc mà còn n3m trong cQu trúc xúc c#m. Xúc c#m tác %ng n s hbng thú không chU xuQt phát tR ý nghca c8a tri thbc mà còn tR rQt nhiIu ngu@n khác nh s thành công trong hc t6p, nh(ng tác %ng mang tính tích cc tR ng,i dy.
— Các giá trF cdng #nh h+ng n quá trình hc và ph/ng pháp s phm.
H thng giá tr< kích thích hbng thú và iIu tit mi quan h gi(a h và l7p hc. Các giá tr< ph4 thu%c vào v)n hoá, tôn giáo, kinh nghim cá nhân và môi tr,ng sng. Nh(ng giá tr< do gia ình, nhà tr,ng và xã h%i truyIn li + ng,i hc quyt <nh tính t ch8, trách nhim trong công vic và tôn trng nh(ng ng,i khác. Giá tr< không chU ch<u #nh h+ng b+i tính cách, s+ thích và tâm lí cá nhân mà còn ch<u s iIu chUnh b+i nhóm cá nhân và sbc ép c8a xã h%i.
— V2n s2ng liên quan n kinh nghim sng và kin thbc thu lm c, iIu này #nh h+ng trc tip n vic hc và vic dy vì bQt cb vic hc nào cdng c kh+i *u tR cái ã bit và tR vn sng, ngc li vn sng c làm phong phú trong chính quá trình hc c8a mWi cá nhân và càng làm cho quá trình hc tr+ nên dY dàng h/n. B3ng vn sng c8a mình, ng,i dy t` chbc quá trình hc hiu qu# m%t khi ng,i hc c huy
%ng vn sng c8a mình vào quá trình lcnh h%i tri thbc m7i.
— Phong cách h$c và d!y: MWi hc sinh có phong cách hc riêng c8a mình và ng,i dy cdng phát trin m%t phong cách gi#ng dy mang tính cá nhân.
S; ch~ng có hai phong cách dy ging nhau. Nh(ng Tc tính riêng trong phong cách hc và dy là do ng,i hc và ng,i dy u tiên se d4ng bán c*u não ph#i hay bán c*u não trái. Bán c*u não ph#i c u tiên se d4ng vào quá trình thu lm và truyIn kin thbc, còn bán c*u não trái c u tiên se d4ng vào quá trình t duy trRu tng và sXp xp h thng.
— Tính cách: MWi thành viên tham gia vào l7p, dù là th*y hay trò Iu có tính cách riêng. Tính cách c kh~ng <nh d7i nh(ng mTt khác nhau mà cái
“tôi” v6t chQt, cái “tôi” tâm lí lôgic và cái “tôi” xã h%i rút ra. Tính cách #nh h+ng n phong cách hc nh tham gia vào các hot %ng chung, s chia sj v)n hoá, giá tr< và các n)ng lc bên trong nhóm c8a mình. B3ng cái
“tôi” xã h%i c8a mình, ng,i hc tham gia nhiIu hay ít vào các d án chung c8a t6p th và ng,i dy s_n sàng giúp a ng,i hc.
Câu 3. C/ ch t/ng tác c8a môi tr,ng n ng,i hc có th diYn ra theo hai h7ng sau:
— H7ng thb nhQt, môi tr,ng t/ng tác trc tip n ng,i hc;
— H7ng thb hai, môi tr,ng t/ng tác n ng,i hc thông qua ng,i dy. Trong thc t dy hc, h7ng t/ng tác thb nhQt mang tính t phát và th,ng diYn ra + t*m vc mô nên khó kim soát, còn h7ng t/ng tác thb hai li ít c ng,i dy quan tâm khai thác, do ó tr+ nên m, nht.
Vì v6y, tr7c ây, môi tr,ng cha c phát huy úng chbc n)ng trong quan h v7i các yu t khác c8a h dy hc, Tc bit là v7i yu t hc.
Thc tiYn dy hc + tr,ng THCS, khó có th cùng m%t lúc xem xét và khai thác tQt c# các tác %ng có li c8a môi tr,ng n ng,i hc và ph/ng pháp hc c8a h. Vì v6y, trong ph/ng pháp s phm c8a mình, ng,i dy ph#i xác <nh m%t s yu t c8a môi tr,ng tác %ng vào (nh(ng yu t bên trong ng,i hc) nh3m phát huy các tác %ng tích cc và hn ch các tác %ng không có li c8a môi tr,ng n hot %ng dy và hc.
Nội dung 4
CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN CHƯƠNG TRÌNH, TÀI LIỆU, PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC
Hoạt động 1. Ảnh hưởng của chương trình đến thực hiện kế hoạch dạy học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Ch/ng trình dy hc là do Nhà n7c ban hành trong ó quy <nh m%t cách c4 th: v< trí m4c ích môn hc, phm vi và h thng n%i dung môn
hc, s tit dành cho môn hc nói chung cdng nh tRng ph*n, tRng ch/ng, tRng bài nói riêng.
CQu trúc ch/ng trình dy hc c8a tRng b% môn + tr,ng THCS g@m:
— M4c tiêu môn hc. Ngoài trình bày v< trí môn hc giúp giáo viên thQy rõ ý nghca tQm quan trng c8a môn hc, ph*n này còn trình b*y các m4c tiêu c*n t c.
— N%i dung môn hc bao g@m các ph*n, ch/ng, bài I m4c.
— Phân phi th,i gian cho các ph*n, ch/ng, bài, I m4c, + ây cdng quy
<nh s tit ôn t6p, kim tra.
— Gi#i thích ch/ng trình và h7ng dCn thc hin ch/ng trình trong ph*n này th,ng nêu lên nh(ng iIu c*n lu ý vI n%i dung, ph/ng pháp, ph/ng tin, hình thbc t` chbc dy hc và cách kim tra, ánh giá.
— Ý nghca c8a ch/ng trình dy hc.
Ch/ng trình dy hc là công c4 ch8 yu Nhà n7c lãnh o và giám sát công tác dy hc c8a nhà tr,ng thông qua các c/ quan qu#n lí giáo d4c. Nó cdng là c)n cb giáo viên da vào ó mà tin hành t` chbc công tác dy hc, l6p k hoch gi#ng dy và tin hành t` chbc công tác dy hc c8a mình.
Có th tin hành theo hai cách xây dng ch/ng trình dy hc theo @ng tâm hoTc ,ng th~ng Ch/ng trình xây dng theo @ng tâm òi hni cùng m%t n%i dung c8a khoá trình ph#i l6p i l6p li nhng càng ngày càng m+ r%ng và ào to sâu h/n. Nu m4c tiêu c8a tRng b6c hc có nhim v4 trc tip chuVn b< cho hc sinh ra ,i thì vic xây dng ch/ng trình @ng tâm là iIu không th thiu c, vì hc xong b6c hc nào ph#i kt thúc m%t trình % hc vQn t/ng /ng. Ch/ng trình THCS cùng v7i ch/ng trình THPT Iu c xây dng theo kiu @ng tâm.
Giáo viên THCS c*n nghiên cbu, nXm v(ng ch/ng trình môn hc mà mình ph4 trách, @ng th,i cdng c*n hiu, nghiên cbu ch/ng trình các môn có liên quan thit l6p c mi quan h liên môn trong quá trình dy hc, qua ó giúp hc sinh dY dàng có bbc tranh chung vI th
gi7i và to cho h có quan im phbc hp h thng cdng nh có t duy linh hot, mIm djo khi hc các môn hc.
Hoạt động 2. Ảnh hưởng của tài liệu đến thực hiện kế hoạch dạy học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Tài liu dy hc + tr,ng THCS g@m có sách giáo khoa và các tài liu dy hc khác.
Sách giáo khoa dùng cho các tr,ng ph` thông nói chung và tr,ng THCS nói riêng cdng do nhà n7c quy <nh. Sách giáo khoa là sách c vit m%t cách Tc bit cho hc sinh mà trong ó toàn b% tài liu ch/ng trình c trình b*y m%t cách tU mU, tu*n t, liên t4c.
Ch/ng trình dy hc chU quy <nh phm vi tài liu dy hc c8a các môn hc, còn nhim v4 c8a sách giáo khoa là:
— Ph#i trình bày nh(ng n%i dung c8a tRng b% môn m%t cách rõ ràng c4 th, chi tit và theo cQu trúc c8a nó. Trình bày n%i dung c/ b#n nh(ng thông tin c*n thit, vRa sbc i v7i hc sinh và theo m%t h thng chTt ch;.
— Có chbc n)ng ch8 yu là giúp hc sinh lcnh h%i, c8ng c, ào sâu nh(ng tri thbc tip thu c trên l7p, phát trin n)ng lc trí tu và có tác d4ng giáo d4c h.
— Giúp giáo viên xác <nh n%i dung và la chn ph/ng pháp, ph/ng tin dy hc, t` chbc tt công tác dy hc c8a mình.
Yêu c*u i v7i sách giáo khoa:
— Nh(ng tri thbc trình b*y trong sách giáo khoa ph#i #m b#o tính khoa hc, tính t t+ng, tính h thng, tính vRa sbc và phù hp v7i ch/ng trình quy <nh. Ph#i giúp hc sinh d*n d*n nXm c ph/ng pháp hc t6p %c l6p, qua ó giúp h bit hc t6p liên t4c, hc t6p sut ,i qua sách báo và hot %ng thc tiYn c8a mình. Vì v6y c*n có nh(ng chU dCn, nh(ng bài t6p quan sát và luyn t6p, nh(ng câu hni ôn t6p và t kim tra.
— Ph#i kích thích tính tích cc hot %ng nh6n thbc Tc bit là hot %ng t duy m+ r%ng t*m hiu bit cho hc sinh, do ó trong sách giáo khoa c*n nêu lên nh(ng vQn I, nh(ng hin tng trong ,i sng òi hni ph#i v6n d4ng nh(ng tri thbc khai thác trong sách giáo khoa và tri thbc ã bit gi#i quyt t` chbc hot %ng, h khám phá ra tri thbc. Ngôn ng(
trong sách giáo khoa ph#i rõ ràng, dY hiu, ngXn gn, chính xác.
— Ph#i #m b#o nh(ng yêu c*u s phm vI v sinh và thVm mc hình thbc nh sách giáo khoa ph#i vp, giQy và mc in ph#i tt, kh` ch( nhìn rõ, nh(ng kin thbc trng tâm ph#i trình b*y n`i b6t. Hình v; minh ha ph#i *y 8 chính xác, rõ vp. Bìa sách ph#i tt, bIn, dY b#o qu#n.
Ngoài sách giáo khoa, trong nhà tr,ng THCS còn có nh(ng sách và tài liu tham kh#o cho giáo viên và hc sinh nh sách h7ng dCn gi#ng dy, sách tra cbu, các loi sách tR in, sách bài t6p, nh(ng b#n @ <a lí và l<ch se, sách hc ngoi khoá… nh3m giúp giáo viên tin hành công tác gi#ng dy thu6n li, giúp hc sinh m+ r%ng, b` sung, ào sâu kin thbc phù hp v7i trình % và hbng thú c8a mình. Nh(ng tài liu dy hc này có th không #m b#o *y 8 nh(ng yêu c*u s phm nh sách giáo khoa.
Khi t` chbc công tác hc t6p c8a hc sinh v7i sách giáo khoa và nh(ng tài liu hc t6p khác, ng,i giáo viên không chU giúp h nXm v(ng n%i dung hc t6p mà còn ph#i h7ng dCn h cách se d4ng chúng, cách khai thác nh(ng n%i dung tri thbc trong ó. Mun v6y, ng,i giáo viên c*n nghiên cbu, nXm v(ng n%i dung sách giáo khoa, nh(ng sách và tài liu h7ng dCn gi#ng dy và các tài liu tham kh#o khác, vì chU nh v6y m7i có th thit k và thc hin có hiu qu# giáo án tit hc, xây dng c k hoch hot %ng ngoi khoá b% môn.
Hoạt động 3. Ảnh hưởng của phương tiện dạy học đến thực hiện kế hoạch dạy học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Trong quá trình dy hc có s tham gia c8a yu t v6t chQt hay phi v6t chQt óng vai trò tác %ng làm cho quá trình dy hc diYn ra thu6n li và
t hiu qu#. ?ó là ph/ng tin dy hc. V6y, ph%7ng tin d!y h$c là các s/ vt, hin t%&ng (v6t chQt hay phi v6t chQt) %&c giáo viên và h$c sinh sH dng trong quá trình d!y h$c nh% nh-ng iu kin hay công c trung gian tác ng vào 2i t%&ng d!y h$c vJi chc nng kh7i dy, dKn truyn và làm tng sc m!nh c3a nh-ng tác ng mà giáo viên và h$c sinh th/c hin lên 2i t%&ng d!y h$c ó.
V7i cách hiu khái nim ph/ng tin dy hc nh v6y, khi xem xét m%t s v6t hay m%t hin tng nào ó có là ph/ng tin dy hc, ta ph#i Tt nó trong mi liên h v7i m%t quá trình dy hc c4 th.
Ph/ng tin dy hc t@n ti + hai dng: dng cbng và dng mIm. PTDH dng cbng là tQt c# các công c4 c t@n ti + dng v6t th, bao g@m: v6t th6t, mô hình v6t chQt, thit b< thí nghim, thit b< kc thu6t tR thô s/ n hin i. PTDH dng mIm là tQt c# các công c4 không v6t th hoá c, bao g@m: ngôn ng( (l,i nói và ch( vit), ph*n mIm tin hc...
Theo lí thuyt hot %ng thì quá trình dy hc g@m hai hot %ng: Hot
%ng dy c8a GV và hot %ng hc c8a HS. Do ó cdng có th tách PTDH ra làm hai b% ph6n PT dy và PT hc. Hai b% ph6n này có ph*n chung và có ph*n riêng. MWi b% ph6n có nh(ng yêu c*u t/ng bng trong vic se d4ng, dù r3ng cùng ph4c v4 cho m4c ích chung c8a hot %ng dy hc. ?iIu này c xét chi tit trong các ch/ng sau c8a giáo trình này.
Hot %ng dy hc trong tr,ng THCS rQt phbc tp và a dng. PTDH ph#i tho# mãn các iIu kin tâm sinh lí và Tc trng c8a hot %ng nh6n thbc t/ng bng v7i lba tu`i c8a HS. MWi môn hc có nh(ng Tc im riêng, do v6y PTDH li ph#i áp bng nh(ng yêu c*u riêng c8a tRng môn hc. TR ó ta thQy c/ cQu vI ch8ng loi, vI s lng, vI kích ca, vI tính n)ng... c8a PTDH + tr,ng ph` thông là ht sbc phong phú và a dng.
Bên cnh ó, ngoài vic #m b#o chQt lng c8a hot %ng dy hc cho tRng b% môn + tRng cQp hc, PTDH còn ph#i #m b#o tính hiu qu# vI tâm lí xã h%i, vI kinh t...
Nh chúng ta ã bit, con ,ng bin chbng c8a t duy là i tR trc quan sinh %ng n t duy trRu tng sau ó tr+ li thc tiYn kim
chbng. Cho nên quá trình dy hc ta không th i ngc li quy lu6t ó.
Thc tiYn c8a quá trình dy hc cho thQy hc sinh th,ng gTp khó kh)n khi chuyn tR c4 th lên trRu tng và khi i tR cái trRu tng lên cái c4 th trong t duy. ?iIu này xuQt phát tR vic hc sinh không bit phát hin ra cái b#n chQt, cái chung Vn nQp trong các tr,ng hp riêng c4 th và ngc li, rQt v4ng vI khi v6n d4ng các khái nim, <nh lu6t vào nh(ng tr,ng hp c4 th. M%t yu t có #nh h+ng l7n n quá trình nh6n thbc c8a hc sinh chính là tính trc quan c8a tri thbc c truyIn th4. Chính vì v6y, vic nghiên cbu, ch to và bng d4ng các ph/ng tin dy hc trc quan giúp hc sinh dY dàng h/n trong quá trình hc t6p là iIu ht sbc quan trng và cQp thit.
Ph/ng tin dy hc tác %ng tích cc n quá trình nh6n thbc c8a hc sinh nh3m t c m4c ích hc t6p. R%ng h/n, ph/ng tin dy hc còn làm phong phú, m+ r%ng kinh nghim c#m tính c8a hc sinh, làm n`i rõ cái chung, cái b#n chQt c8a nh(ng tr,ng hp c4 th, tR ó giúp cho hc sinh nhanh chóng hình thành và nXm v(ng tri thbc c*n truyIn th4.
Trong quá trình dy hc, hot %ng c8a hc sinh là hot %ng nh6n thbc.
Giáo viên có vai trò là ngu@n cung cQp thông tin, t` chbc kim tra, ánh giá kt qu#, iIu chUnh tin trình dy hc và qua ó không ngRng giáo d4c hc sinh. Chbc n)ng c8a ph/ng tin dy hc n3m + hai khâu then cht ó là chuyn tR cái trc quan sang cái trRu tng và chuyn tR cái trRu tng sang thc tiYn, ph/ng tin dy hc giúp hc sinh tìm thQy c các mi liên h và quan h gi(a các yu t thành ph*n trong s v6t hin tng hoTc gi(a các s v6t hin tng v7i nhau.
PTDH vRa có chbc n)ng mang thông tin (là n%i dung dy hc và là i tng thb nhQt c8a hot %ng dy hc) li vRa có chbc n)ng truyIn t#i thông tin n HS (i tng thb hai c8a hot %ng dy hc). Nu PTDH mang và truyIn thông tin n HS sao cho HS ph#i huy %ng càng nhiIu giác quan khi tip nh6n và xe lí thông tin thì kin thbc mà h chim lcnh c càng sâu sXc, càng bIn v(ng.
Có th kh~ng <nh r3ng PTDH làm cho hot %ng dy hc tr+ nên linh hot, phong phú và a dng. Se d4ng PTDH có th tác %ng lên nhiIu giác quan c8a HS, gây nên hiu bng kích thích hbng thú hc t6p, làm t)ng kh#
n)ng t6p trung chú ý cho HS và to iIu kin chuyn HS vào v< th làm vic m%t cách liên t4c, ch8 %ng và t lc. ?iIu này cdng @ng nghca v7i vic, nh, vào PTDH mà lao %ng c8a GV c chuyn vào v< th hot
%ng c8a ng,i thit k, t` chbc, h7ng dCn, iIu khin và kim tra. Qua ó, GV có th lao %ng nhv nhàng, tinh t h/n so v7i khi không dùng PTDH trc quan và thc hành. ?@ng th,i qua ó GV có th iIu chUnh hot %ng c8a mình sao cho t chQt lng và hiu qu# cao nhQt. Nh, se d4ng PTDH mà tích cc hoá c hot %ng nh6n thbc c8a HS, qua ó HS t c các trình % nh6n thbc tR thQp n cao, góp ph*n ào to h thành ng,i lao %ng sáng to ngay tR khi còn hc t6p trong nhà tr,ng.
ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 4
Câu h/i: Chc nng c3a ph%7ng tin tr/c quan trong th/c hin k ho!ch d!y h$c là gì?
0áp án:
Trong quá trình dy hc, m%t s chbc n)ng ch8 yu c8a ph/ng tin dy hc trc quan nh sau:
— Chc nng kin t!o tri thc: Nu hc sinh cha bit n%i dung thông tin chba trong ph/ng tin dy hc thì ph/ng tin dy hc này mang chbc n)ng hình thành biu tng vI i tng c*n nghiên cbu. Nu hc sinh ã bit n%i dung c8a m%t khái nim d7i dng l,i nói, v)n t hay kí hiu còn ph/ng tin dy hc chba thông tin d7i dng hình #nh hay mô hình thì ph/ng tin dy hc có chbc n)ng minh ha khái nim ã bit.
— Chc nng rèn luyn k nng: Ph/ng tin dy hc có th hW tr rèn luyn kc n)ng se d4ng m%t công c4, ví d4 nh video, máy vi tính...
Ph/ng tin dy hc cdng có th giúp hc sinh rèn luyn kc n)ng thc hin m%t hot %ng nào ó, ch~ng hn m%t mô hình không gian có th hW tr cho hc sinh rèn luyn kc n)ng quan sát, phân tích, so sánh...
— Chc nng phát tri4n hng thú h$c tp: Nh, các hình thbc thông tin nh âm thanh, màu sXc, hình #nh %ng có th to cho hc sinh c#m hbng thVm mc, các tình hung có vQn I, to ra s hbng thú nh6n thbc.
Ph/ng tin dy hc có th là s mô phnng n%i dung các vQn I nghiên cbu trong dng ngXn gn, nh3m c8ng c, áp d4ng kin thbc.
— Chc nng iu khi4n quá trình d!y h$c: H7ng dCn ph/ng pháp trình bày ch8 I nghiên cbu cho giáo viên. Nhanh chóng làm xuQt hin và không ngRng truyIn thông tin hc t6p trong hot %ng nh6n thbc, khi kim tra và ánh giá kt qu# dy hc. B#o #m thc hin các hình thbc hc t6p cá bit và phân nhóm.
Trong dy hc, ph/ng tin trc quan là rQt quan trng, #nh h+ng rQt nhiIu n s nh6n thbc, t duy c8a hc sinh trong quá trình hc t6p.
Nội dung 5
TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC
Hoạt động 1. Thế nào là tình huống sư phạm?
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Theo NguyYn V)n H%, tình hung s phm c hiu là nh(ng hin tng xuQt hin trong quá trình dy hc và giáo d4c chba ng trong nó nh(ng mâu thuCn, có vQn I c*n c gi#i quyt. Nh v6y tình hung s phm chU xuQt hin khi có m%t n%i dung, m%t nhim v4 nào ó trong quá trình giáo d4c c*n c gi#i quyt hoTc tháo ga. Tình hung s phm là m%t dng Tc bit c8a mi quan h giao tip gi(a ng,i giáo d4c và ng,i c giáo d4c. Trong ó, gi#i quyt tình hung, nhà giáo d4c ph#i c*n n tri thbc m7i, cách thbc m7i cha hI bit tr7c ó, còn + i tng giáo d4c là nhu c*u nh6n thbc hoTc hành %ng trong tình hung t/ng bng. Kt qu# vic gi#i quyt nh(ng tình hung s phm là s tho#
mãn (hoTc cha tho# mãn c) nh(ng mâu thuCn ã n#y sinh do vQn I giáo d4c Tt ra, @ng th,i cùng v7i nó là s gia t)ng nh(ng tri thbc
m7i, nh(ng ph/ng thbc hành %ng m7i v7i ch8 th giáo d4c và i tng giáo d4c.
Tình hung s phm có nh(ng Tc trng sau:
Thb nhQt là s thiu h4t (hoTc cha xuQt hin k<p) nh(ng tri thbc và ph/ng thbc hành %ng gi#i quyt vQn I. Khi tình hung s phm xuQt hin, + ch8 th giáo d4c th,ng diYn ra trng thái tâm lí lúng túng, òi hni s c)ng th~ng c8a quá trình t duy nh3m tìm kim con ,ng gi#i quyt.
?Tc trng thb hai là vic gi#i quyt các tình hung s phm, mTc dù ph#i i theo nh(ng cách thbc riêng bit bng v7i tRng hin tng c4 th, song gi(a chúng có nh(ng nét chung: s xuQt hin vQn I to ra nh(ng kích thích ban *u òi hni ch8 th ph#i gi#i quyt; ch8 th nh6n thbc và chQp nh6n vQn I nh m%t tình hung c*n có l,i gi#i; ch8 th tìm kim cách thbc, tri thbc vn có giúp i tng giáo d4c tho# mãn nhu c*u trong hot %ng giao tip. Quá trình giao tip c thc hin theo <nh h7ng c8a ch8 th giáo d4c nh3m t t7i l,i gi#i cho tình hung s phm có hiu qu# cao nhQt. ?ánh giá c8a ch8 th giáo d4c tr7c kt qu# c8a quá trình gi#i quyt tình hung s phm, rút ra c bài hc kinh nghim cho b#n thân.
Tính a dng, phong phú c8a tình hung s phm c to nên b+i các yu t, kh# n)ng nh6n thbc và mbc % kinh nghim c8a i tng giáo d4c. Kh# n)ng có gi7i hn vI gi#i pháp giáo d4c c8a t6p th hc sinh; tính chQt phbc tp vI iIu kin sng c8a mWi cá nhân và s ràng bu%c c8a các mi quan h giao lu trong t6p th; kh# n)ng nhy bén, sáng to và b#n lcnh c8a ch8 th giáo d4c th,ng khác nhau. Chính b+i nh(ng Tc im này c8a tình hung s phm òi hni ch8 th giáo d4c ph#i có s hiu bit sâu sXc, c4 th i tng giáo d4c, nXm bXt c im mnh, im yu c8a i tng giáo d4c (cá nhân hc sinh và t6p th c8a các em), @ng th,i nh6n thbc rõ nh(ng u im và hn ch vI n)ng lc giáo d4c, ngh thu6t s phm c8a b#n thân t mình bit iIu tit, se d4ng các ph/ng pháp và hình thbc xe lí tình hung s phm cho phù hp.
Hoạt động 2. Phân loại tình huống sư phạm trong dạy học
Thi gian: 1 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Có th nói, mWi tình hung s phm là m%t bài toán trong s hình thành nhân cách cho i tng giáo d4c. N%i dung c8a mWi "bài toán" này là rQt khác nhau, không có cách gi#i chung, cho dù khoa hc s phm ã I xuQt m%t h thng các nguyên tXc và ph/ng pháp giáo d4c nh3m <nh h7ng cho công tác giáo d4c. ?iIu c*n thit cho mWi ch8 th giáo d4c là thQm nhu*n nh(ng nguyên tXc, ph/ng pháp ó (s tích t4 tri thbc giáo d4c), và khi a vào thc tiYn giáo d4c thông qua các tình hung s phm c4 th c*n ht sbc linh hot, mIm djo, có s phán oán vI kh#
n)ng diYn bin và kt qu# do vic xe lí tình hung mang li.
Tình hung s phm xét trong mi quan h giao lu gi(a ch8 th (nhà giáo d4c) v7i khách th (i tng giáo d4c). Theo NguyYn V)n H% [4], tình hung s phm có th phân thành 2 loi: Loi thb nhQt, tình hung s phm n#y sinh ngay trong quá trình giao lu trc tip gi(a ch8 th giáo d4c v7i hc sinh (hoTc t6p th hc sinh). Hot %ng giáo d4c luôn luôn c thc hin b+i th*y và trò và gi(a h th,ng xuyên có s tip xúc "trc din" thông qua quá trình dy hc, quá trình giáo d4c trong tr,ng và ngoài xã h%i. MTc dù các hot %ng này v7i tính ch8 o c8a mình, nhà giáo d4c ã có s <nh h7ng c/ b#n t t7i kt qu# mong mun, song khi v6n %ng và phát trin, quá trình giáo d4c có nh(ng lúc không tuân theo nh(ng gì có s_n, ã l,ng tr7c mà ôi khi li xuQt hin nh(ng %t bin bQt th,ng, nh(ng %t bin này có th là m%t câu hni, m%t hành vi, m%t quan h gi(a các i tng giáo d4c, Tt tr7c ch8 th giáo d4c nh(ng vQn I ph#i gi#i quyt b3ng kinh nghim có s_n cdng nh s bng xuQt sáng to tbc th,i c8a h.
Loi thb hai, tình hung s phm c sXp Tt theo m%t n%i dung xác
<nh, k c# cách thbc gi#i quyt và nh(ng kt qu# thu c theo nh(ng ph/ng án khác nhau. Trong tr,ng hp này, có th t@n ti hai kh# n)ng:
Kh# n)ng thb nhQt, tình hung s phm do chính ch8 th giáo d4c Tt ra và làm vic trc tip v7i i tng giáo d4c. Kh# n)ng thb hai, tình hung s phm c <nh ra b+i m%t ch8 th giáo d4c khác, nhà giáo d4c em nguyên mCu c8a tình hung này áp d4ng vào trong iIu kin thc t giáo d4c c8a mình nh3m tìm hiu trình % nh6n thbc, kinh nghim sng c8a i tng giáo d4c. TQt nhiên, có th trong khi giáo d4c nh(ng tình hung s phm + loi thb hai vCn có th n#y sinh trong tình hung s phm + loi thb nhQt. S xen k; gi(a hai loi tình hung s phm trong giao tip s phm là iIu dY hiu b+i tính bin chbng và phbc tp khi x#y ra quan h gi(a các nhân cách (th*y — trò; th*y — t6p th hc sinh).
Tình hung s phm, nu xét trên bình din các chbc n)ng giáo d4c và giáo dang, chúng ta có th phân chia chúng thành tình hung s phm trong dy hc và tình hung s phm trong giáo d4c t t+ng chính tr<, o bc...
x mWi chbc n)ng này, tu thu%c vào nh(ng nhim v4 chuyên bit c4 th, tình hung s phm li c phân chia thành nh(ng kiu khác nhau (ch~ng hn trong dy hc, ng,i ta th,ng gTp nh(ng tình hung nh:
tình hung quen bit, tình hung bQt ng,, tình hung trái ngc...).
x tQt c# nh(ng kiu, loi tình hung nêu trên, cho dù chúng có th khác nhau vI không gian x#y ra tình hung, ngu@n gc dCn n tình hung, mbc % gay cQn, khó kh)n c8a tình hung v.v... song, khi gi#i quyt chúng, m%t nhân t luôn luôn t@n ti bên cnh yu t kc thu6t khi chuyn t#i nh(ng mnh lnh, nh(ng thông tin t7i i tng giáo d4c,
#nh h+ng l7n t7i kt qu# xe lí tình hung, ó là bng xe s phm. Suy cho cùng mi hot %ng giáo d4c Iu c*n t7i bng xe s phm, b+i quan h th*y — trò c hiu nh là quan h gi(a hai nhân cách khác bit có chung m%t m4c ích là s hoàn thin nhân cách vI c# hai phía, vì th bQt cb gi#i quyt m%t nhim v4 giáo d4c, giáo dang nào cdng c*n thit ph#i có s khéo léo bng xe.
Tình hung s phm c coi là khâu trung gian ni kt gi(a hai ch8 th tham gia vào hot %ng bng xe s phm. Tình hung s phm chU chba ng nh(ng thông tin òi hni ph#i c xe lí nh, nh(ng lc lng v6t chQt Tc bit (giáo viên) và nh(ng ph/ng tin hW tr. Trong tình hung s phm không chba ng l,i gi#i, song nó là c/ s+ giúp cho ch8 th c8a vic xe lí tìm kim l,i gi#i m%t cách tho# áng.
Ngu@n xuQt phát c8a nh(ng tình hung s phm là hc sinh. Nh(ng thông tin trong nh(ng tình hung do h gây ra có th là c ý hoTc ngCu nhiên, song cho dù + tr,ng hp nào thì nh(ng lng thông tin Qy cdng òi hni ng,i giáo viên ph#i áp bng.
Còn có th k ra nhiIu tình hung s phm khác nhau Tt ra tr7c ng,i giáo viên nh(ng bng xe s phm trong công tác giáo d4c hc sinh và t6p th l7p, song v7i mWi tình hung nêu trên, òi hni ch8 th bng xe ph#i có c cách thbc bng xe thích hp v7i tRng i tng, có ngh thu6t bng xe t t7i hiu qu# giáo d4c mong mun.
S xuQt hin nh(ng tình hung bng xe do m%t s cá nhân và nhóm kiu loi nêu trên s; to ra nh(ng xung %t tâm lí trong t6p th, kt qu# c8a nh(ng xung %t này s; làm bin dng s cân b3ng, chung hp tâm lí tr7c ó c8a t6p th. Xung %t tâm lí trong t6p th có nguyên nhân tR nh(ng mâu thuCn biu th< Tc tính ph#n kháng gi(a nh(ng thành viên trong t6p th (gi(a cá nhân và cá nhân, gi(a cá nhân và t6p th) do t6p th ó cha hoTc không xây dng c kU lu6t sinh hot, hc t6p rõ ràng, t do cá nhân hoành hành, trong t6p th có nh(ng nhóm ph*n te chây l,i, cc oan, kích %ng, và cdng có th là s phân công trách nhim thiu bình ~ng, công b3ng, thái % mQt dân ch8, xa cách mi ng,i c8a cán b% l7p...
Hoạt động 3. Kĩ thuật xử lí tình huống sư phạm.
Thi gian: 2 tit
THÔNG TIN PHẢN HỒI
Theo NguyYn V)n H%, gi#i quyt nh(ng tình hung s phm c*n có cách thbc, bin pháp, th8 thu6t xe lí tình hung, ôi khi c gi là kc
thu6t xe lí. MWi tình hung có cách xe lí riêng, hay nói cách khác, n%i dung c8a hot %ng bng xe s phm quyt <nh kc thu6t xe lí, song I xuQt c và se d4ng các kc thu6t xe lí m%t cách có hiu qu# t7i mbc % nào li ph4 thu%c vào ch8 th xe lí — giáo viên.
Gi#i quyt các tình hung bng xe c thc hin b+i các ch8 th bng xe v7i nh(ng kinh nghim, tính cách và vn sng khác nhau, song có th k t7i m%t s loi gi#i quyt tình hung t/ng bng v7i tính cách c8a ch8 th bng xe nh sau.
Ch8 th bng xe quan tâm trên ht t7i công vic mà ít lu tâm t7i ,i sng riêng t và hot %ng c4 th c8a i tng bng xe. Trong tr,ng hp này, ch8 th bng xe th,ng se d4ng uy quyIn c8a cá nhân áp Tt quan im c8a mình, xem th,ng nh(ng ý kin c8a i tng và dùng khuôn phép c8a nhà tr,ng t t7i m4c ích bng xe. H th,ng Tt tr7c i tng bng xe nh(ng mnh lnh (ph#i nh th này, không c nh th kia) chb ít khi Tt ra nh(ng câu hni nh6n bit tình hung (Ti sao li nh v6y? L;
nào em li là m%t ng,i nh th? Theo em nên nh th nào? v.v...). Ch8 th bng xe loi này hay quy t4 các tình hung bQt `n trong t6p th hc sinh nh là s qu6y phá mà thc ra chU là c8a m%t vài cá nhân mà h có
<nh kin tr7c. Cách gi#i quyt tình hung nh v6y c8a ch8 th khó có kh# n)ng gi#i quyt c các mâu thuCn mà th,ng dCn t7i tình trng tuân th8 c8a i tng m%t cách hình thbc (cho qua chuyn) không làm b%c l% nh(ng thông tin th*m kín rQt b` ích cho vic nh6n bit b#n chQt c8a tình hung bng xe, khin cho t6p th và cá nhân hc sinh ít có c/ h%i hiu bit lCn nhau, không kin to c niIm tin vào kh# n)ng và sbc mnh c8a t6p th, c8a công lí, s thiên lch m%t chiIu vI lí mà quên tình chU có th t c kt qu# trong m%t giai on nhQt th,i, trong m%t kho#nh khXc c8a toàn b% quá trình bng xe chb không ph#i là <nh h7ng chi phi toàn b% quá trình. Kt hp m%t cách hài hoà bên tình bên lí m7i là ngn gió lành trong c/n nóng nc c8a mi bng xe s phm.
V7i nh(ng ch8 th bng xe có s tôn trng nhân cách c8a hc sinh, quan tâm t7i con ng,i vI mi ph/ng din bên cnh nh(ng òi hni vI tinh
th*n trách nhim và ý thbc vI hành vi c8a mình tr7c t6p th, thì hiu qu# c8a bng xe luôn luôn phát trin theo chiIu h7ng thu6n, nh(ng xung khXc, nh(ng hin tng tiêu cc x#y ra trong t6p th dY c gi#i quyt m%t cách `n tho#.
Ph*n l7n nh(ng tình hung s phm có n%i dung bao g@m các xung khXc gi(a cá nhân v7i nhau hay gi(a cá nhân v7i t6p th th,ng bXt ngu@n tR s thiu h4t thông tin, hoTc hiu sai lch các thông tin c8a i tác, tR ó dCn t7i s quy kt v%i vàng, ph8 nh6n %ng c/ úng Xn. Xung %t cdng có th x#y ra khi gi(a các cá nhân không ý thbc c nhu c*u và m4c ích hot %ng c8a nhau, hoTc I cao li ích c8a cá nhân hoTc t6p th c8a mình tr7c i tác Nh(ng tình hung nh v6y s; c nh(ng ch8 th bng xe bit tôn trng nhân cách c8a i tng to ra nh(ng iIu kin hai bên hiu bit lCn nhau, iIu chUnh nh(ng thông tin sai lch vI i tác, thQy rõ nh(ng nhu c*u chính áng c8a mWi bên i t7i s hoà gi#i, nhng b%, to ra b*u không khi tin t+ng, oàn kt trong t6p th.
Trong bng xe s phm còn t@n ti m%t loi bng xe c8a ch8 th theo kiu dc hoà vi quý. ?ây là nh(ng ch8 th thiên vI né tránh các tình hung xung %t b3ng các th8 thu6t dCn dXt các bQt @ng vI m%t cc nào ó mà không i sâu vào gi#i quyt nh(ng mâu thuCn b#n chQt c8a tình hung.
Biu hin c8a ch8 th bng xe loi này trong tình hung gay cQn, tr7c nh(ng i tng bQt tr< th,ng là xoa d<u cho êm chuyn hoTc là a Vy cho m%t ch8 th khác ph#i gi#i quyt, còn i v7i nh(ng i tng nhu mì thì bu%c h ph#i chQp nh6n nh(ng kin gi#i do mình Tt ra. H6u qu#
c8a vic gi#i quyt nh(ng tình hung bng xe nh v6y s; làm cho i tng bng xe hoTc tr+ nên kênh kiu h/n (h có dám làm gì mình âu, c 3ng chân lân 3ng *u), hoTc bin thành kj cam ch<u (im lTng và ph4c tùng là thng sách). Nh(ng ch8 th bng xe loi này ã làm mQt i v< trí c8a b#n thân trong bng xe, không còn gi( c chbc n)ng <nh h7ng và iIu chUnh trong hot %ng bng xe.
Trong quá trình giáo d4c, hot %ng bng xe xuQt hin + mi n/i, mi lúc, nu xét vI mTt trng thái xe lí các tình hung trong bng xe, giáo viên có
