§¹O §øC TIN LµNH Vµ §¹O §øC TRUYÒN THèNG

VµI NÐT T¦¥NG §åNG TRONG

§¹O §øC TIN LµNH Vµ §¹O §øC TRUYÒN THèNG

Lêi më ®Çu

§¹o Tin Lµnh chÝnh thøc ®­îc truyÒn b¸ vµo ViÖt Nam ®Õn nay trßn 100 n¨m (1911-2011) bëi c¸c gi¸o sÜ cña Héi TruyÒn gi¸o Phóc ¢m Liªn hiÖp. So víi c¸c t«n gi¸o kh¸c th× ®¹o Tin Lµnh vÉn cßn lµ mét t«n gi¸o non trÎ víi sè l­îng hµng ngò gi¸o phÈm vµ tÝn h÷u hiÖn nay chØ kho¶ng mét triÖu ng­êi.

Dï vËy, ®¹o Tin Lµnh ngµy nay ®· cã vÞ trÝ trong lßng d©n téc vµ ngµy cµng kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß cña m×nh trong ®êi sèng cña ®Êt n­íc.

§¹o Tin Lµnh du nhËp vµo ViÖt Nam mang theo m×nh gi¸o lÝ vµ mét sè chuÈn mùc gi¸ trÞ ®¹o ®øc kh¸c biÖt víi quan

®iÓm cña ng­êi ViÖt truyÒn thèng, thÓ hiÖn râ qua nh÷ng thay ®æi trong nhËn thøc ®øc tin vµ lèi sèng h»ng ngµy cña nh÷ng tÝn ®å míi tin nhËn ®¹o. §iÒu nµy

®· t¹o ra kh«ng Ýt nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t gi÷a tÝn ®å vµ nh÷ng ng­êi kh«ng theo ®¹o thuéc th©n téc, b¹n bÌ vµ céng

®ång lµng xãm. ChÝnh v× vËy, viÖc nhËp thÕ cña ®¹o Tin Lµnh vµo mét x· héi cã bèn ngµn n¨m v¨n hiÕn, mét nÒn v¨n hãa lµng x· mang ®Ëm tÝnh chÊt ¸ §«ng lµ c¶ mét qu¸ tr×nh ®Çy khã kh¨n. §Æc biÖt, ng­êi Tin Lµnh lu«n day døt víi suy t­: lµm sao ®Ó viÖc tr×nh bµy Phóc

M· Phóc Thanh T­¬i^(*)

¢m cïng lèi sèng cña m×nh víi nh÷ng thuéc tÝnh ®¹o lÝ cïng nh÷ng lÏ ®¹o c¨n b¶n hµi hßa ®­îc víi céng ®ång d©n chóng xung quanh?

Bµi viÕt d­íi ®©y sÏ ®Ò cËp ®Õn sù t­¬ng ®ång gi÷a ®¹o ®øc Tin lµnh vµ ®¹o

®øc truyÒn thèng nh­ mét cè g¾ng t×m hiÓu vµ lÝ gi¶i nh÷ng ®Æc tr­ng v¨n hãa, gi¸ trÞ ®¹o ®øc nh©n v¨n t­¬ng ®ång gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa ®Ó h­íng tíi sù hßa ®ång vµ héi nhËp.

Chñ ®Ò nµy lµ cÇn thiÕt vµ quan träng, nhÊt lµ trong bèi c¶nh ®ang cã sù thay

®æi nhËn thøc, h­íng tíi sù thõa nhËn vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp vÒ v¨n hãa, ®¹o ®øc cña c¸c t«n gi¸o trong viÖc x©y dùng v¨n hãa vµ ph¸t triÓn x· héi.

Ng­êi viÕt víi thiÖn chÝ vµ ch©n thµnh ®­a ra lÝ luËn biÖn chøng cæ vò mäi ng­êi ®ång t×nh gãp phÇn x©y dùng mét nÒn ®¹o ®øc chung vèn cã cña ng­êi ViÖt. §ång thêi còng gãp phÇn kh¾c phôc phÇn nµo ®Þnh kiÕn c¸ch biÖt tån ®äng gi÷a ng­êi cã ®¹o vµ ng­êi theo tÝn ng­ìng cæ truyÒn, gi÷a c¸c nhµ qu¶n lÝ vµ tÝn h÷u Tin Lµnh.

*. Môc s­ Qu¶n nhiÖm Héi Th¸nh Tin Lµnh Chiªn

§µn, Qu¶ng Nam, Phô gi¸o ViÖn Th¸nh Kinh ThÇn

häc Tp. Hå ChÝ Minh

Tæng quan vÒ ®¹o Tin Lµnh

§¹o Tin Lµnh xuÊt hiÖn t¹i Ph­¬ng T©y ®· kÐo theo sù biÕn ®æi vÒ mÆt x·

héi thËt réng lín vµ s©u s¾c, ®Õn møc nã trë thµnh ranh giíi ph©n chia hai kiÓu v¨n minh⁽¹⁾. Nhµ nghiªn cøu t«n gi¸o Ph¸p, Jean BaubÐrot, ®· viÕt “®¹o Tin Lµnh trong lÞch sö ®· t¹o nªn mét nh©n tè c¬ b¶n t¹o dùng ra tÝnh chÊt hiÖn ®¹i dÇu cho c¸c nh©n tè kh¸c cã quan träng

®Õn ®©u ®i n÷a”⁽²⁾. Héi Th¸nh Tin Lµnh lµ mét gi¸o héi cã lÞch sö ng¾n ngñi t¹i ViÖt Nam, ngay tõ khi thµnh lËp, ®¹o Tin Lµnh chñ tr­¬ng chØ nh»m vµo c¸c ho¹t

®éng t«n gi¸o thuÇn tóy nªn ®· kh«ng hiÖn diÖn réng r·i vµo c¸c ho¹t ®éng cña x· héi hay chÝnh trÞ, mÆc dï ®­îc c«ng nhËn lµ mét trong nh÷ng t«n gi¸o lín t¹i ViÖt Nam.

§¹o ®øc Tin Lµnh ph¸t xuÊt tõ ®øc tin t«n gi¸o, ph¶i ch¨ng cã nhiÒu c¸ch biÖt thËm chÝ ®èi lËp vèi ®¹o ®øc ng­êi ViÖt, gi÷a cò vµ míi, gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i?

Quan ®iÓm thÇn häc C¶i C¸ch Tin Lµnh thÓ hiÖn qua ba ®iÒu c¬ b¶n: chØ cã

§øc Chóa Trêi, chØ cã Kinh Th¸nh vµ chØ cã ©n ®iÓn⁽³⁾. §øc tin t«n gi¸o vµ lèi sèng

®¹o ®øc tãm gän trong c©u Kinh Th¸nh

“Ng­êi c«ng chÝnh sÏ sèng bëi ®øc tin”⁽⁴⁾.

§©y lµ nh÷ng ®Æc tr­ng chÝnh kh«ng thÓ t¸ch rêi ®· vËn ®éng tõ khi khëi ®Çu phong trµo C¶i C¸ch cho ®Õn sù thiÕt lËp

®¹o Tin Lµnh nh­ lµ mét h»ng sè trong lÞch sö cña t«n gi¸o nµy. DiÔn t¶ kh¸i qu¸t theo tiÒn ®Ò vèn cã cña ng­êi ViÖt lµ ¤ng Trêi, LuËt Trêi vµ ¥n Trêi.

1. ¤ng Trêi (§øc Chóa Trêi)

§¹o Tin Lµnh thê ph­îng §øc Chóa Trêi lµ §Êng T¹o hãa duy nhÊt⁽⁵⁾, ®a sè d©n chóng ViÖt Nam còng ®Òu cã ý niÖm vµ niÒm tin h­íng vÒ mét §Êng Tèi cao mµ hä gäi lµ ¤ng Trêi nh­ vËy. MÆc dÇu cã sù hiÖn diÖn cña c¸c t«n gi¸o §«ng Ph­¬ng víi quan niÖm §Êng T¹o hãa kh«ng ng«i vÞ “thiªn ®Þa v¹n vËt ®ång nhÊt thÓ” hay c¶ mét diÖn m¹o thÇn linh

®a d¹ng tõ thêi tèi cæ cho ®Õn hiÖn ®¹i cña ng­êi ViÖt⁽⁶⁾. Theo häc gi¶ ng­êi Ph¸p, L. Cadiere, th× nhËn thøc ¤ng Trêi

“thuéc vÒ c¸i vèn triÕt häc riªng cña d©n téc ViÖt Nam, v× ý niÖm Trêi ®· ¨n s©u vµo trong t©m hån nh©n d©n ViÖt Nam”⁽⁷⁾ cho nªn hä ®· tuyªn x­ng §Êng T¹o hãa mét c¸ch d©n d· lµ “¤ng Trêi”. §©y chÝnh b¶n s¾c tÝn ng­ìng cña d©n téc, niÒm tin chung quan träng vµ c¨n b¶n nhÊt cña x· héi ViÖt Nam. Dï ng­êi ViÖt dïng ch÷

trêi cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau nh­ chØ vÒ bÇu trêi, vÒ thiªn nhiªn, tÝnh hoang d¹i

1. Sabino Acquaviva. X· héi häc t«n gi¸o, (b¶n dÞch tiÕng ViÖt cña Lª Diªn), Nxb. KHXH, H. 1998, tr. 185.

2. Jean BaubÐrot. LÞch sö ®¹o Tin Lµnh, Nxb. ThÕ giíi, 2006, tr. 9-22.

3. Jean BaubÐrot. S®d, tr. 9-22, Cã 5 ®Æc tr­ng qua tiÕng Latinh: Sola fide, lµ “chØ cã ®øc tin”; sola Scriptura: “ChØ cã Kinh Th¸nh”; sola gratia: “chØ cã

©n ®iÓn”; solus Christus: “chØ cã §Êng Christ; vµ soli Deo gloria: “ChØ cã §øc Chóa Trêi”. Tuy nhiªn, c¸c häc gi¶ thÇn häc hay thÕ tôc th­êng chØ nhÊn m¹nh

®Õn 2 hay 3 ®Æc tr­ng chÝnh mµ th«i.

4. The Holy Bible in Vietnamese, B¶n dÞch 1926, United Bible Societies ph¸t hµnh, 1994, tr. 164, R«ma 1:17b.

5. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 180, 260. C«ng vô 17:24;

Tim. 1:17.

6. T¹ ChÝ §¹i Tr­êng. ThÇn ng­êi vµ ®Êt ViÖt, Nxb.

V¨n Hãa Th«ng tin, 2006, tr. 356, 357.

7. NguyÔn §¨ng Thôc. LÞch sö T­ T­ëng ViÖt Nam,

cuèn 1, Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 1992. TrÝch lêi häc

gi¶ ng­êi Ph¸p L. Cadiere.

hay diÔn t¶ thêi gian l©u dµi, th× Trêi, ¤ng Trêi hay Th­îng §Õ chÝnh lµ §øc Chóa Trêi cã lßng xãt th­¬ng, nh©n tõ vµ c«ng minh. §Êng Tèi cao siªu h×nh nh­ng còng h÷u h×nh, hiÖn diÖn trong t©m thøc cho

®Õn nçi ng­êi ViÖt Nam gäi §Êng Êy lµ

“¤ng Trêi” mang b¶n s¾c ViÖt Nam.

§¹o ®øc Tin Lµnh nhÊn m¹nh ®Õn nguån gèc ®¹o ®øc l­u xuÊt tõ b¶n thÓ cña §øc Chóa Trêi, b¶n chÊt cña ®¹o ®øc ph¶n ¸nh ý chÝ cña §Êng Tèi cao trong sù t¹o dùng vµ cøu rçi nh©n lo¹i, yÕu tè c¬ b¶n cña ®¹o ®øc ch©n chÝnh ®­îc §øc Chóa Trêi cung cÊp qua Kinh Th¸nh, qua thÕ giíi tù nhiªn, con ng­êi vµ lÞch sö.

TÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu ý thøc sù thóc b¸ch tõ trong lßng vÒ ®iÒu thiÖn mµ m×nh ph¶i lµm vµ nhËn thøc m×nh lµ “nh©n v«

thËp toµn” kh«ng thÓ lµm trän ®­îc c¸c chuÈn mùc ®ã.

Tr­íc khi ch­a cã Kinh Th¸nh th× ®¹o

®øc ®· cã vµ tån t¹i víi con ng­êi vµ x·

héi loµi ng­êi⁽⁸⁾. §¹o ®øc ®­îc ¤ng Trêi phó cho con ng­êi trong thÕ giíi tù nhiªn, ®­îc nh×n nhËn qua luËt ®¹o ®øc tù nhiªn ®­îc ghi trong lßng cña con ng­êi⁽⁹⁾, ®iÒu nµy ®­îc gäi lµ mÆc kh¶i tæng qu¸t øng dông trong ph­¬ng diÖn

®¹o ®øc. LuËt nµy dùa trªn khuynh h­íng tù nhiªn cña t¹o vËt ®Ó hµnh ®éng

®óng hay h­íng ®Õn ®iÒu ®óng (hæ d÷

kh«ng ¨n thÞt con, mét con ngùa ®au c¶

tµu kh«ng ¨n cá). Thomas Aquinas cho r»ng, tri thøc lu©n lÝ ®­îc kh¾c s©u c¸ch tù nhiªn ®­îc kh¸m ph¸ bëi lÝ tÝnh vµ kinh nghiÖm thÓ hiÖn qua c¸c c©u c¸ch ng«n ®¹o ®øc, sù h×nh thµnh gi¸ trÞ ®¹o

®øc vµ luËt ph¸p cña con ng­êi. Tõ ®ã, Thomas Hobbes ph¸t triÓn hÖ thèng ®¹o

®øc ®Æt trªn nÒn t¶ng tù nhiªn. David Hume nhÊn m¹nh ®Õn ®¹o ®øc nh­ lµ sù c¶m nhËn thuéc tri gi¸c. Hªghen víi ý niÖm tuyÖt ®èi. I. Cant¬ lµ ý chÝ ®¹o ®øc hay thiÖn ý cã tr­íc kinh nghiÖm.

§¹o ®øcvíi quan ®iÓm duy vËt cña C.

M¸c vµ ¡ngghen nÈy sinh do nhu cÇu cña

®êi sèng x· héi, lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. Tõ ng÷ ®¹o ®øc theo tiÕng Hy L¹p lµ ethos, nomos cã nghÜa lµ nh÷ng thãi quen hay tËp tôc ®­îc nhiÒu ng­êi chÊp nhËn, lµ nh÷ng quy ­íc trë thµnh chuÈn mùc ®¹o ®øc. Ch÷ c«ng lÝ còng vËy, trong Hy v¨n lµ dikÌ cã nghÜa lµ tiªu chuÈn øng xö ®­îc chÊp nhËn, sau trë thµnh quy ­íc cè ®Þnh vµ chuÈn mùc mäi ng­êi ph¶i tu©n thñ. Tõ gãc ®é nµy th× ®¹o

®øc lµ mét hiÖn t­îng tinh thÇn, mét h×nh th¸i ý thøc x· héi nÈy sinh do nhu cÇu cña

®êi sèng x· héi con ng­êi.

Trong quan niÖm ®¹o ®øc cña Ph­¬ng

§«ng hay truyÒn thèng, ®¹o ®øc lµ ph¹m trï quan träng vµ g¾n liÒn víi nhau gi÷a

®¹o vµ ®øc. §¹o lµ thùc thÓ tuyÖt ®èi cã tr­íc khi trêi ®Êt sinh ra, lµ céi nguån, lµ ®­êng ®i, lµ ®­êng sèng⁽¹⁰⁾, ®øc lµ biÓu hiÖn cña §¹o, lµ nguyªn t¾c lu©n lÝ mµ mçi ng­êi ph¶i tu©n theo⁽¹¹⁾. Con ng­êi cÇn quay trë vÒ hay g¾n bã víi §¹o míi

8. Charles E. Curran, Richard A. McCormick (Chñ biªn.) Readings in Moral Theology, QuyÓn 7:

Natural Law and Theology, Nxb. Paulist Press, New York, 1991, tr. 239.

9. Alan F. Johnson. Is there Biblical Warrant for Natural Law Theories ? Journal of the Evangelical Theological Society, 27

June, 1982, pp. 185-199.

Kinh Th¸nh, S®d, tr. 181,182, 755-757. R«ma 2:1- 16, Ch©m ng«n 8:1-36.

10. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 106. Gi¨ng 1:1-5.

11. NguyÔn Ngäc Long (Chñ biªn). Gi¸o tr×nh §¹o

®øc häc, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, H. 2000, tr. 8.

cã sù sèng vµ sù hßa hîp h¹nh phóc gi÷a vò trô. §¹o g¾n liÒn víi ®øc, trong qu¸

tr×nh ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi, gi÷a h×nh th¸i ý thøc t«n gi¸o vµ h×nh th¸i ý thøc

®¹o ®øc lu«n cã quan hÖ t­¬ng t¸c, ®an xen vµ th©m nhËp lÉn nhau⁽¹²⁾. William Barclay, mét häc gi¶ Th¸nh Kinh, cho r»ng ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o cã mèi liªn hÖ g¾n bã v× “®¹o ®øc lµ mét phÇn trong gi¸o lÝ t«n gi¸o d¹y con ng­êi ph¶i ¨n ë øng xö nh­ thÕ nµo”⁽¹³⁾.

Gi¸o lÝ ®¹o Tin Lµnh chñ tr­¬ng vÒ

®¹o ®øc cã nghÜa lµ ng­êi tÝn ®å cã sø m¹ng, ¬n gäi, cã thiªn chøc do §øc Chóa Trêi chØ ®Þnh g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm x· héi cña chÝnh ng­êi ®ã⁽¹⁴⁾. Sù chu toµn c¸c bæn phËn ngay trong thÕ gian t­¬ng øng víi chøc phËn trong cuéc sèng dµnh cho mçi ng­êi trong x· héi.

Trong ®¹o C¬ §èc tr­íc ®©y vèn cho r»ng chØ cã c«ng viÖc cña hµng gi¸o phÈm vµ giíi tu sÜ míi ®­îc gäi lµ Th¸nh chøc, nh­ng víi ®¹o Tin Lµnh th× mçi c¸

nh©n cã nghÒ nghiÖp lµm ¨n chÝnh ®¸ng trong ®êi th­êng ®Òu cã ý nghÜa vµ gi¸

trÞ cao ®Ñp. Víi quan ®iÓm “Beruf” cña Martin Luther c¨n cø trªn Kinh Th¸nh⁽¹⁵⁾ th× chøc nghiÖp cña mçi ng­êi ®ang lµm

®Òu cã gi¸ trÞ t«n gi¸o, ®¸ng tr©n träng vµ cã ý nghÜa thiªng liªng gi÷a x· héi.

Max Weber nhËn ®Þnh bæn phËn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c nghÒ nghiÖp trÇn thÕ lµ ho¹t ®éng ®¹o ®øc cao nhÊt mµ con ng­êi cã thÓ ®¶m nhiÖm ë ®êi nµy cña Luther mang ý nghÜa míi mÎ⁽¹⁶⁾.

§iÒu nµy biÓu lé trong quan ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c gi¸o ph¸i Tin Lµnh vÒ môc ®Ých vµ nghÜa vô cña cuéc sèng, ®¹o ®øc kh«ng cßn lµ bæn phËn nÆng nÒ nh­ng trë thµnh Th¸nh chøc cña mçi ng­êi, phñ

nhËn quan ®iÓm cña gi¸o héi thêi Trung Cæ ph©n biÖt c¸c ®iÒu r¨n ®¹o ®øc thµnh c¸c mÖnh lÖnh hay cuéc sèng cao ®Ñp ®¹o

®øc ph¶i v­ît lªn trªn nÒn lu©n lÝ thÕ tôc b»ng lèi sèng khÐp kÝn trong c¸c tu viÖn⁽¹⁷⁾. Cho nªn, cuéc sèng ®¹o ®øc ®Ñp lßng §øc Chóa Trêi chÝnh lµ chu toµn c¸c tr¸ch nhiÖm ngay trong thÕ gian nµy.

Trong x· héi truyÒn thèng Ýt ai nghÜ c«ng viÖc m×nh lµm, x· héi thÕ tôc m×nh

®ang sèng cã gi¸ trÞ víi ý nghÜa tÝch cùc.

Gi¸o lÝ ®¹o Tin Lµnh ®· ®­a cuéc sèng x·

héi h»ng ngµy lªn tÇm cao trong ý nghÜa t«n gi¸o, mét b­íc san b»ng quan träng trong hÖ thèng th©n phËn cña giai cÊp vµ mét t­ t­ëng gãp phÇn chuyÓn biÕn nªn x· héi hiÖn ®¹i.

2. LuËt Trêi (Kinh Th¸nh)

Tr­¬ng V¨n Thiªn T­ trong mét nghiªn cøu ®· nhËn ®Þnh: “Tr¶i qua bao thÕ hÖ, ng­êi ViÖt truyÒn thèng ®· x©y dùng cho m×nh mét c¸ch sèng theo t×nh

12. §Æng ThÞ Lan. VÒ vai trß cña ®¹o ®øc t«n gi¸o trong ®êi sèng x· héi, T¹p chÝ TriÕt häc, http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-

SuyNgam/Ton

Giao/Ve_vai_tro_cua_dao_duc_ton_giao_trong_doi _song_xa_hoi/

13. William Barclay. Ethics in a Permissive Society, Harper & Row, Publishers, Inc. New York, 1971, p. 13.

14. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 205. I C«r. 7:17-24.

15. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 200, 202, 260, 297. I C«r.

1:26; 4:1-4; II Tªs.1:11; II Phi. 1:10 .

16. Max Weber. NÒn ®¹o ®øc Tin Lµnh vµ tinh thÇn cña chñ nghÜa t­ b¶n, Nxb. TrÝ thøc, 2008, tr. 131-145.

17. §¹o ®øc thêi k× nµy ®­îc Gi¸o héi C«ng gi¸o ngµy nay ®¸nh gi¸ r»ng: “nÆng vÒ mÆt tiªu cùc, d¹y

®iÒu cÊm h¬n khuyªn ph¶i lµm, d¹y tr¸nh téi h¬n tiÕn ®øc, sî h×nh ph¹t do ph¹m téi h¬n lµ mÊt ¬n nghÜa víi Chóa. §¹o Chóa nh­ con ®­êng b¨ng qua b·i m×n h¬n lµ con ®­êng tho¶i m¸i ®­a ®Õn h¹nh phóc thËt.” Tr­¬ng Nh­ V­¬ng. T×m hiÓu t­ t­ëng

®¹o ®øc trong Kinh Th¸nh, Nxb. T«n gi¸o, H. 2005, tr. 2. Tµi liÖu tham kh¶o Cuéc L÷ Hµnh §øc Tin.

UB§KCG TPHCM, th¸ng 10/1990.

yªu vµ c«ng lÝ cña Trêi, hay §¹o Trêi,

®ã lµ chuÈn mùc cho ®øc h¹nh cña hä.

NiÒm tin m¹nh mÏ vµo Trêi gióp cho ng­êi ViÖt truyÒn thèng sèng c«ng chÝnh vµ nh©n lµnh trong bÊt k× hoµn c¶nh sèng nµo”⁽¹⁸⁾. MÆc dÇu kh«ng h×nh thµnh tæ chøc t«n gi¸o vµ kh«ng cã mét hÖ thèng thÇn häc nh­ng trong nhËn thøc ng­êi ViÖt truyÒn thèng vÉn cã kh¸i niÖm vµ sèng tu©n thñ theo “lÏ Trêi” hay “luËt Trêi”. TÝnh kh¶ tri c¬

b¶n vµ theo nhËn thøc tù nhiªn dÇu ng­êi ViÖt ch­a cã luËt thµnh v¨n cña

§øc Chóa Trêi ban bè lµ Kinh Th¸nh, nh­ng luËt ®­îc kh¾c ghi trong lßng, tù ph¸n ®o¸n tr¸i ph¶i hay ®óng sai, cã l­¬ng t©m chøng thùc⁽¹⁹⁾. Cho nªn ng­êi ViÖt tù nhiªn cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ph¶i hµnh ®éng ®¹o ®øc nh­ thÕ nµo t­¬ng øng víi LuËt Trêi, víi h¹t nh©n

®¹o ®øc c¬ b¶n ®ã lµ lßng yªu th­¬ng, yªu th­¬ng lµ lµm trän LuËt Trêi⁽²⁰⁾.

Ng­êi ViÖt truyÒn thèng hiÓu r»ng, Trêi yªu th­¬ng nh©n lo¹i vµ ®ßi hái con ng­êi ph¶i yªu th­¬ng nhau, ngay c¶ khi cã nh÷ng kh¸c biÖt:

BÇu ¬i th­¬ng lÊy bÝ cïng,

Tuy r»ng kh¸c gièng nh­ng chung mét giµn.

Ng­êi ViÖt Nam tr¶i nghiÖm vµ biÕt r»ng nh÷ng ai sèng theo LuËt Trêi sÏ

®­îc th­ëng, kÎ lµm ¸c sÏ bÞ b¸o tr¶:

ë hiÒn råi l¹i ®­îc lµnh,

Nh÷ng ng­êi nh©n ®øc Trêi dµnh phóc cho.

§¹o Trêi b¸o phôc ch¼ng l©u, HÔ mµ thiÖn ¸c ®¸o ®Çu ch¼ng sai.

C«ng lÝ ¤ng Trêi kh«ng thiªn vÞ, th­ëng thiÖn ph¹t ¸c ph©n minh, ®ßi hái con c¸i cã tr¸ch nhiÖm phông d­ìng cha mÑ «ng bµ, chung thñy trong h«n nh©n,

®èi xö víi nhau c¸ch c«ng b»ng vµ nh©n

¸i, ngay c¶ khi ®èi mÆt víi kÎ thï trong chiÕn tranh còng ph¶i hµnh ®éng “theo lÔ nghÜa, hîp víi ý Trêi, thuËn theo lßng ng­êi”⁽²¹⁾. ChÝnh v× cã nÕp sèng ®¹o ®øc theo LuËt Trêi mµ thiªn h¹ sÏ cã mét cuéc sèng hßa hîp vµ th¸i b×nh. NÒn ®¹o

®øc Tin Lµnh ®Æt c¬ së trªn thiªn luËt mµ

®¹o ®øc truyÒn thèng vèn cã:

+ 10 ®iÒu r¨n: nh»m g×n gi÷ vµ b¶o

®¶m kh«ng gian sinh sèng an toµn cho con ng­êi gi÷a céng ®ång x· héi, lµ cÊu tróc c¬ b¶n cña ®¹o ®øc nh©n lo¹i. Trong

®ã cã 4 ®iÒu r¨n liªn quan ®Õn sù g¾n bã

®èi víi §øc Chóa Trêi lµ §Êng T¹o hãa lµ céi nguån sù sèng. Cïng víi 6 ®iÒu r¨n dµnh cho con ng­êi khi chung sèng víi nhau: h·y hiÕu kÝnh cha mÑ, chí giÕt ng­êi, chí ph¹m téi tµ d©m, chí trém c­íp, chí lµm nh©n chøng gian dèi, chí tham nhµ cöa, vî con, cña c¶i ng­êi kh¸c⁽²²⁾.

+ Chóa Cøu ThÕ mét lÇn ph¸n d¹y c«

®äng thµnh 2 ®iÒu r¨n: “kÝnh mÕn §øc Chóa Trêi - yªu th­¬ng mäi ng­êi”, nhÊn m¹nh nguyªn t¾c ph¸t xuÊt tõ néi t©m yªu kÝnh Trêi vµ th­¬ng yªu ng­êi nh­

chÝnh m×nh. Sèng ®¹o ®øc x©y dùng

18. Tr­¬ng V¨n Thiªn T­. MÖnh Trêi- H­íng ®Õn mét thÇn häc sø m¹ng ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sÜ

§¹i häc Berkeley, California, 2009, tr. 145.

19. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 182. R«ma 2:14-15.

20. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 195. R«ma 13:8-10.

21. Mai Quèc Liªn (biªn tËp). NguyÔn Tr·i Toµn tËp T©n biªn, Nxb. V¨n häc, 2001, Q. 1: 506.

22. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 88, 120, XuÊt 20:1-17;

Phôc 5:6-21.

trong ý nghÜa yªu kÝnh Trêi, lµm c¬ së ®Ó yªu th­¬ng ng­êi.

§¹o Tin lµnh ®Ò cao vÞ trÝ quan träng cña Kinh Th¸nh, coi ®ã lµ quy luËt ®øc tin vµ chuÈn mùc ®¹o ®øc cao nhÊt. Qua c¸c c©u chuyÖn vµ lêi gi¸o huÊn trong Kinh Th¸nh, nh÷ng ph¹m trï ®¹o ®øc nh­ ý nghÜa cuéc sèng, thiÖn ¸c, h¹nh phóc, nghÜa vô, l­¬ng t©m, c«ng b»ng còng ®­îc kh¸i qu¸t tiÖm tiÕn theo dßng lÞch sö nh©n lo¹i. M. Luther chØ sö dông thÈm quyÒn Kinh Th¸nh ®Ó ph¶n kh¸ng l¹i quyÒn uy cña hÖ thèng gi¸o héi h÷u h×nh, dïng tÝnh kh«ng sai l¹c (v« ngé) cña Kinh Th¸nh ®Ó phñ nhËn víi truyÒn thèng kh«ng sai lÇm cña l·nh ®¹o gi¸o héi. Kinh Th¸nh cã quyÒn h¹n tèi cao ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng g×

con ng­êi tin cËy vµ lèi sèng khi hä quyÕt t©m lµm theo lêi gi¸o huÊn cña §øc Chóa Trêi. TÝn ®å ®¹o Tin Lµnh dï theo gi¸o ph¸i nµo còng cã lËp tr­êng Kinh Th¸nh cã thÈm quyÒn cao nhÊt, sau ®ã míi ®Õn uy quyÒn gi¸o héi, nh÷ng ph¸t biÓu cña gi¸o héi ph¶i ®­îc chøng nghiÖm b»ng lêi Kinh Th¸nh míi cã gi¸ trÞ. LÝ trÝ còng

®ãng vai trß vµo sù kiÓm chøng hÖ thèng lu©n lÝ ®¹o ®øc, x¸c nhËn nh÷ng gi¸ trÞ

®¹o ®øc phï hîp. Kinh Th¸nh, gi¸o héi vµ lÝ trÝ tuy kh«ng cã thÈm quyÒn nh­ nhau nh­ng cÇn phèi hîp c¶ ba⁽²³⁾.

3. ¥n Trêi (¢n sñng, ¢n ®iÓn)

Cuéc sèng cña con ng­êi võa lµ quµ tÆng ®­îc ®ãn nhËn võa lµ quµ tÆng ph¶i trao ®­a, võa lµ ©n t×nh võa lµ nghÜa vô⁽²⁴⁾. ViÖt Nam lµ ®Êt n­íc cã bèn ngµn n¨m v¨n hiÕn, ng­êi d©n vèn ®· thÊm nhuÇn nh÷ng gi¸ trÞ cao ®Ñp vµ truyÒn thèng ngµn ®êi cña v¨n hãa víi niÒm tin biÕt ¬n vµo §øc Chóa Trêi.

¥n Trêi m­a n¾ng ph¶i th×, N¬i th× cÇy c¹n,

N¬i th× bõa s©u.

Nhê Trêi m­a giã thuËn hßa, Nµo cµy nµo cÊy trÎ giµ ®ua nhau⁽²⁵⁾. Lßng biÕt ¬n vÉn cÇn ghi nhí ngay c¶

khi mét ng­êi häc hµnh ®ç ®¹t, c«ng thµnh danh to¹i, ®­îc h­ëng vinh hoa phó quý chÝnh lµ nhê “¥n Trêi léc n­íc

®êi ®êi hiÓn vinh^”(26). Nh÷ng ý niÖm nµy cho thÊy ¤ng Trêi lµ §Êng vèn rÊt linh thiªng, cao c¶, quyÒn uy nh­ng ®ång thêi còng rÊt ®êi th­êng, gÇn gòi, yªu th­¬ng. Lµ §Êng Èn m×nh nh­ng còng ph¸t biÓu víi con ng­êi qua sù cøu rçi vµ lßng quan t©m ®Õn nh÷ng c¶nh ®êi, biÕn cè vui buån trong cuéc sèng mçi ng­êi. V× thÕ, trong lèi sèng cña m×nh, tÝn ®å ®¹o Tin Lµnh biÕt ¬n Trêi víi nghÜa vô lµm næi bËt nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n xuÊt ph¸t tõ truyÒn thèng v¨n hãa cña ®Êt n­íc m×nh.

TriÕt häc thêi k× Phôc h­ng nhÊn m¹nh ®Õn lÝ tÝnh vµ chñ nghÜa nh©n b¶n.

C¸c quan niÖm nµy chñ tr­¬ng ch¼ng nh÷ng thÇn häc mµ c¶ nÒn ®¹o ®øc C¬

§èc cÇn ®­îc ®ãn nhËn b»ng lÝ tÝnh. T­

23. T. C. Hammond. In Understanding Be Men, Inter-Vasity Press. B¶n tiÕng ViÖt cña NguyÔn Sinh.

Nxb. V¨n PhÈm Nguån Sèng, tr. 22.

24. L­u Hång Khanh. §¹o ®øc häc C¬ §èc, ThÇn häc ViÖn Tin Lµnh ViÖt Nam, Franfurt, 2003, tr. 73.

25. Hoµng Träng Miªn. Trêi trong ca dao - tôc ng÷

ng­êi ViÖt, trÝch trong: ViÖt Nam v¨n häc Toµn Th­ 1. http://maxreading.com/sach-hay/kho-tang- luc-bat-dan-gian/troi-trong-ca-dao-tuc-ngu-nguoi- viet-38250.htm

26. §oµn Quang. Trêi cña ng­êi ViÖt Nam qua ca dao, NSTTDM sè 4 - th¸ng 4 n¨m 1978.

http://www.xuanha.net/Cadao-

Tucngu/4troinguoiviet.html

t­ëng trong thêi k× nµy nhÊn m¹nh ®Õn quyÒn tù do c¸ nh©n, con ng­êi ®­îc quyÒn vui h­ëng nh÷ng nhu cÇu chÝnh

®¸ng ë trÇn gian. Cho nªn, Martin Luther vµ George Calixt khai triÓn vµ nhÊn m¹nh ®Õn chñ thÓ hµnh ®éng ®¹o ®øc lµ con ng­êi ph¶i ®­îc biÕn ®æi t©m linh (t¸i sinh). Trong lêi gi¸o huÊn cña §øc Chóa Jªsus cã sù nhÊn m¹nh ®Æc biÖt t¸c

®éng cña §øc Th¸nh Linh trong sù t¸i t¹o ®Ó ®­a mét ng­êi vµo nÕp sèng ®¹o h¹nh. V× tõ khi téi lçi x©m nhËp thÕ giíi, con ng­êi ®¸nh mÊt b¶n chÊt th¸nh thiÖn, mang lÊy mÇm mèng ph¶n lo¹n vµ xu h­íng tha hãa, nh­ mét ng­êi bÞ nhiÔm virus bÖnh tËt dï trong thêi k× ñ bÖnh hay béc ph¸t sÏ kh«ng thÓ sèng lµnh m¹nh vµ h¹nh phóc. LÝ trÝ kh«ng cßn nhËn ra sù thiÖn, nÕu cã nhËn ra th×

còng thiÕu hôt n¨ng lùc ®Ó thùc hµnh, chÝnh v× vËy con ng­êi cßn cÇn ®Õn ¬n Trêi cøu rçi, ®æi míi t©m linh vµ ban cho søc thiªng⁽²⁷⁾.

Quan ®iÓm cña John Calvin cßn nhÊn m¹nh ®Õn gi¸o lÝ ¬n Trêi trong viÖc lùa chän th¸nh ®å tõ tr­íc vµ mäi viÖc ®Òu

®­îc an bµi cho nªn viÖc theo ®uæi c¸c nghi lÔ t«n gi¸o sÏ ch¼ng ®em l¹i sù cøu rçi. Luther ®­a ra quan ®iÓm gi¸o lÝ

“sèng bëi ®øc tin” gi¶i thiªng c¸c kªnh trung gian do gi¸o héi thiÕt lËp. “§øc tin lµ sù biÕt ch¾c” ®­îc chøng thùc b»ng nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ch quan t¹o nªn sù ch¾c ch¾n vµ h÷u hiÖu vÒ ¬n cøu rçi. TÝn

®å ®¹o Tin Lµnh cÇn chøng thùc b»ng hµnh ®éng ®¹o h¹nh h÷u hiÖu trong thÕ gian nµy. §øc tin t«n gi¸o cña mét tÝn ®å c¨n cø vµo sù biÕn ®æi t©m linh (t¸i sinh) vµ tiÕn tr×nh th¸nh hãa cuéc ®êi cña ng­êi Êy, lµm vinh danh Chóa b»ng

nh÷ng viÖc lµm tèt lµnh thùc sù chø kh«ng ph¶i chØ cã vÎ bÒ ngoµi ngoan

®¹o. Cho nªn, C. M¸c viÕt vÒ luËn chøng nµy cña Martin Luther xem nh­ lµ mét cuéc c¸ch m¹ng t¹i §øc “®· gi¶i phãng con ng­êi khái tÝnh t«n gi¸o bªn ngoµi, nh­ng l¹i biÕn tÝnh t«n gi¸o thµnh thÕ giíi bªn trong cña con ng­êi”⁽²⁸⁾.

ChÝnh lßng biÕt ¬n Trêi lµ ®éng lùc thóc ®Èy ng­êi tÝn h÷u Tin Lµnh tin thê

§øc Chóa Trêi vµ tham gia tÝch cùc vµo

®êi sèng x· héi, b¶o vÖ m«i tr­êng xanh

®Ñp, chia sÎ trî gióp ng­êi d©n lóc gÆp

®au khæ ho¹n n¹n. NhËn thøc nh÷ng ¬n lµnh Trêi ban trong sù s¸ng t¹o, sù cøu rçi vµ sù ch¨m sãc chë che mçi ngµy, ng­êi tÝn ®å ®¹o Tin Lµnh kh«ng ngõng trao ban chia sÎ cho ng­êi kh¸c qua lèi sèng thùc tiÔn. ViÖc “noi g­¬ng tèt” vµ

“nªu g­¬ng tèt”⁽²⁹⁾ trong cuéc sèng võa lµ ph­¬ng thøc gi¸o dôc võa lµ hµnh ®éng thùc tiÔn. Noi g­¬ng §øc Chóa Trêi⁽³⁰⁾ nh­ trong truyÒn thèng ng­êi ViÖt nhËn thøc r»ng “¤ng Trêi” yªu th­¬ng nh©n lo¹i, vµ ®ßi hái ng­êi ng­êi ph¶i yªu th­¬ng nhau, noi g­¬ng lèi sèng hi sinh v× ng­êi kh¸c nh­ Chóa Cøu ThÕ Jªsus vµ c¸c th¸nh ®å⁽³¹⁾. §ång thêi, mçi tÝn ®å

®¹o Tin Lµnh cÇn ph¶i cã nÕp sèng ®¹o

®øc lµm g­¬ng tèt cho ng­êi kh¸c trong x· héi⁽³²⁾.

27. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 109, 188. Gi¨ng 3:5-16.

R«ma 7:14-25.

28. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen Toµn tËp, QuyÓn 1, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Sù ThËt, H. 1995, tr. 570.

29. William Barlay. Ethics in a Permissive Society, Harper & Row Press, New York, 1971, pp. 54-60.

30. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 240, 1044. £ph. 5:1. Michª 7:18-20.

31. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 6, 209. Math 5:48; I C«r.

11:1.

32. Kinh Th¸nh, S®d, tr. 269,270. TÝt 2: 1-15; 3:1-11.

* * *

Trong tinh thÇn ®æi míi, Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· cã sù thay ®æi nhËn thøc quan träng vÒ nhu cÇu vµ sù tån t¹i l©u dµi cña t«n gi¸o trong nh©n d©n. NhËn

®Þnh nµy mang tÝnh kh¸ch quan, khoa häc vµ còng x¸c ®Þnh ®¹o ®øc t«n gi¸o cã nh÷ng gi¸ trÞ Ých lîi thùc tiÔn cho x· héi vµ c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc. ViÖc chän läc vµ kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o

®øc cña truyÒn thèng vµ t«n gi¸o t¹i ViÖt Nam, trong ®ã cã ®¹o ®øc C¬ §èc víi chuÈn mùc tr­êng tån trong lÞch sö, thùc hµnh qua nÕp sèng ®¹o ®øc cña ng­êi tin

®¹o. Gi¸ trÞ cña lèi sèng ng­êi tÝn ®å ®·

gãp phÇn duy tr× ®¹o ®øc chung, nh¾m

®Õn viÖc hoµn thiÖn nh©n c¸ch c¸ nh©n sÏ cã t¸c ®éng lín ®Õn sù ph¸t triÓn x·

héi ViÖt Nam. Ph¸t huy lèi sèng ®¹o ®øc Tin Lµnh víi nh÷ng néi dung tÝch cùc, tiÕn bé vµ n¨ng ®éng phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, vèn ®· ®­îc ¸p dông thµnh c«ng trong c¸c quèc gia cã nÒn khoa häc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Ch¼ng nh÷ng vËy nÒn ®¹o

®øc Tin Lµnh vèn ®· cã vai trß rÊt lín gãp phÇn trong viÖc mang ®Õn sù phån vinh thÞnh v­îng cho x· héi Ph­¬ng T©y

nay trë nªn nÒn kinh tÕ toµn cÇu⁽³³⁾. Trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi,

®øc tin t«n gi¸o vµ ý thøc ®¹o ®øc lu«n cã mèi liªn hÖ ®ång hµnh t­¬ng t¸c lÉn nhau, nhËn thøc ®øc tin v÷ng m¹nh th×

lèi sèng ®¹o ®øc trë nªn cao ®Ñp, t¸c

®éng biÖn chøng ®ã ®· ®­îc thÓ hiÖn trong ®êi sèng hiÖn thùc x· héi. Sù xuÊt hiÖn cña ®¹o Tin Lµnh t¹o thµnh mét cuéc c¸ch m¹ng Copernic trong lÞch sö cña biÓu t­îng Ph­¬ng T©y⁽³⁴⁾. T«n gi¸o nµy kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÕu b¶n chÊt lµ ¶o t­ëng, kh«ng cã lÝ tÝnh khoa häc hay ®¸nh mÊt sù chñ ®éng s¸ng t¹o cña con ng­êi, nh­ng ng­îc l¹i ®¹o Tin Lµnh ®· gãp phÇn tÝch cùc t¹o nªn thÕ giíi hiÖn ®¹i, lµm cho x· héi v¨n minh vµ con ng­êi ®­îc n©ng cao gi¸ trÞ nh©n b¶n. Mét häc thuyÕt ®¹o ®øc nh­

vËy cã nh÷ng gi¸ trÞ tÝch cùc cho ®Êt n­íc hiÖn nay, nhÊt lµ trong v¨n hãa tinh thÇn, trong lÜnh vùc gi¸o dôc, x©y dùng con ng­êi vµ trËt tù x· héi, h­íng con ng­êi vµo nhiÖm vô kinh tÕ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. /.

33. Xem: Max Weber. NÒn ®¹o ®øc Tin Lµnh vµ tinh thÇn cña chñ nghÜa t­ b¶n, Nxb. TrÝ thøc, 2008.

34. Jean BaubÐrot, S®d, tr. 182.