diÔn ®µn trao ®æi

(1)

diÔn ®µn trao ®æi

GS. Carlyle A. Thayer

§¹i häc New South Wales Häc viÖn Quèc phßng óc, Canberra

Lêi dÉn: C«ng −íc LuËt BiÓn Liªn Hîp Quèc 1982 (UNCLOS) c«ng nhËn di s¶n chung cña çc ®¹i d−¬ng trªn thÕ giíi víi mét bé çc luËt lÖ tæ chøc çc vïng ®Æc quyÒn cho çc quèc gia víi 200 h¶i lý tõ bê biÓn t−¬ng øng cña hä. Çc vïng n−íc bªn ngoµi ®−îc ®Ó më cho viÖc sö dông theo nh÷ng ph−¬ng çch nh»m ®ãng gãp vµo hßa b×nh vµ quan hÖ h÷u nghÞ. B»ng viÖc tuyªn bè chñ quyÒn ®èi víi BiÓn §«ng, Trung Quèc ®· chèi bá C«ng −íc nµy, theo Carlyle A.

Thayer, §¹i häc New South Wales, Häc viÖn Quèc phßng Australia, lËp luËn nh÷ng c¨ng th¼ng hiÖn t¹i ®èi víi BiÓn §«ng b¾t ®Çu tõ n¨m 2009, sau khi ñy ban Ranh giíi thÒm lôc

®Þa Liªn Hîp Quèc ®Æt ra h¹n ®Þnh cho viÖc ®Ö tr×nh c¸c tuyªn bè vÒ thÒm lôc ®Þa më réng ngoµi vïng 200 h¶i lý cña C«ng −íc LuËt BiÓn. Sau khi ViÖt Nam vµ Malaysia ®Ö tr×nh tuyªn bè yªu s¸ch, Trung Quèc ®· nép lªn mét b¶n ®å víi ®−êng 9 ®o¹n, yªu s¸ch hÇu hÕt vïng BiÓn §«ng. C¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ tiÕp gi¸p BiÓn §«ng, cïng víi nh÷ng quèc gia kh¸c còng cã lîi Ých liªn quan lín tíi kÕt qu¶ cña sù viÖc nµy. Yªu s¸ch më réng ®ã n»m ®»ng sau nh÷ng c¨ng th¼ng ®ang gia t¨ng t¹i BiÓn §«ng.

hi trung t©m cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu chuyÓn dÞch vÒ h−íng

§«ng, thÓ hiÖn qua sù trçi dËy cña Trung Quèc nh− mét nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi, c¸c tuyÕn ®−êng th−¬ng m¹i phôc vô cho khu vùc nµy

®· trë nªn cã tÇm quan träng lín h¬n.

T×nh h×nh Êy còng mang ®Õn sù chó ý míi

vÒ C«ng −íc LuËt BiÓn n¨m 1982 (UNCLOS) cña Liªn Hîp Quèc. ChÕ ®é ph¸p lý quèc tÕ nµy ®· qu¶n lý trËt tù hµng h¶i trªn toµn cÇu trong mét thËp kû r−ìi qua vµ vïng §«ng ¸ nay ®ang næi lªn nh− mét vò ®µi xung ®ét míi.

Trung Quèc ®· göi tÝn hiÖu chèi tõ UNCLOS b»ng c¸ch kh¼ng ®Þnh “chñ

K

(2)

quyÒn kh«ng thÓ chèi c·i” ®èi víi BiÓn

§«ng. Çc vô xung ®ét vÒ quan ®iÓm qua nh÷ng kh¼ng ®Þnh cña çc bªn gi¸p biÓn kh¸c – §µi Loan, ViÖt Nam, Philippines, Malaysia vµ Brunei – tÊt c¶ ®Òu cã çc khiÕu n¹i ph¸p lý kh¸c nhau vÒ l·nh h¶i,

®iÓm vµ ®¶o cña m×nh dùa trªn UNCLOS.

Nh÷ng khiÕu n¹i tõ nhiÒu thËp kû qua ®· trë nªn cÊp thiÕt h¬n víi sù xuÊt hiÖn cña Trung Quèc nh− mét quèc gia th−¬ng m¹i lín, phô thuéc h¬n bao giê vµo çc tuyÕn ®−êng vËn chuyÓn quèc tÕ më réng tõ çc n−íc §«ng ¸ ®Õn vïng Trung §«ng. Trung Quèc, mét thêi tù cung tù cÊp nguån n¨ng l−îng cña m×nh, nay ph¶i nhËp khÈu dÇu háa vµ sù lÖ thuéc vµo viÖc nhËp khÈu khÝ ®èt tù nhiªn sÏ t¨ng lªn râ rÖt trong hai thËp kû tíi. Mèi lo ng¹i cho sù an toµn cña çc tuyÕn ®−êng giao tiÕp trªn biÓn vµ nhu cÇu cho çc nguån n¨ng l−îng hydrocarbon cña Trung Quèc héi tô l¹i trªn vïng BiÓn §«ng, n¬i ®−îc cho lµ cã chøa nh÷ng má dÇu vµ khÝ ®èt lín.

UNCLOS b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ n¨m 1996 nh− lµ mét chÕ ®é ph¸p lý toµn cÇu, quy ®Þnh çc quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng quèc gia ven biÓn trong lÜnh vùc hµng h¶i. UNCLOS lµ mét tháa hiÖp tinh tÕ gi÷a çc n−íc cã ven biÓn vµ çc n−íc sö dông nh÷ng vïng biÓn quan träng cho sù tån vong kinh tÕ cña m×nh.

Theo UNCLOS, tÊt c¶ c¸c quèc gia ven biÓn ®−îc quyÒn thiÕt lËp vïng ®Æc

quyÒn kinh tÕ (EEZ) 200 h¶i lý tõ bê biÓn cña m×nh. Hä ®−îc trao chñ quyÒn

®èi víi tÊt c¶ c¸c nguån tµi nguyªn trong vïng nµy bao gåm c¶ ë vïng biÓn vµ d−íi

®¸y biÓn. Nh÷ng n−íc sö dông hµng h¶i

®−îc ban cho quyÒn qu¸ c¶nh qua vïng

®Æc quyÒn kinh tÕ b»ng ®−êng biÓn vµ

®−êng hµng kh«ng.

UNCLOS buéc c¶ quèc gia cã vïng ven biÓn vµ quèc gia sö dông hµng h¶i ph¶i t«n träng c¸c quyÒn cña phÝa bªn kia.

Ngoµi ra, UNCLOS ®· x¸c lËp mét sù ph©n biÖt gi÷a ®¶o vµ çc ®Æc ®iÓm kh¸c, ch¼ng h¹n nh− çc b·i ®¸. Çc ®¶o ®−îc

®Þnh nghÜa lµ c¸c vïng ®Êt ®−îc bao quanh bëi n−íc biÓn, cã thÓ gióp c− d©n sèng ®−îc vµ cã chøc n¨ng kinh tÕ. Theo luËt ph¸p quèc tÕ, c¸c h¶i ®¶o ®−îc h−ëng 200 h¶i lý vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ.

Çc ®Æc ®iÓm kh¸c trªn biÓn – bao gåm çc ®¶o ®¸, b·i san h«, ®¶o nhá, b·i çt – kh«ng ®−îc h−ëng quyÒn h¹n nµy.

R¾c rèi ®èi víi BiÓn §«ng ph¸t sinh c¶

v× vÞ trÝ ë ngay trung t©m cña tuyÕn

®−êng vËn chuyÓn nhén nhÞp ®øng hµng thø nh× trªn thÕ giíi liªn kÕt §«ng ¸ ®Õn Trung §«ng vµ v× ®Þa h×nh phøc t¹p cña vïng biÓn nµy. Vïng bao gåm hai quÇn

®¶o: quÇn ®¶o Hoµng Sa ë phÝa B¾c vµ quÇn ®¶o Tr−êng Sa ë trung t©m. C¶ hai quÇn ®¶o, víi v« sè ®Æc ®iÓm, ®−îc ®¸nh dÊu lµ vïng nguy hiÓm trªn b¶n ®å hµng h¶i. Nh÷ng tuyÕn ®−êng biÓn ven ®i

(3)

quanh c¸c quÇn ®¶o nµy v× lý do an toµn hµng h¶i ë phÝa §«ng gÇn Philippine vµ phÝa T©y gÇn ViÖt Nam. BiÓn §«ng cã tÝnh quan träng vÒ kinh tÕ v× nguån c¸

vµ c¸c nguån tµi nguyªn hydrocarbon,

®Òu ®· ®−îc kiÓm chøng vµ cã tiÒm n¨ng.

Trung Quèc vµ §µi Loan ®ßi hái hÇu nh− toµn bé vïng BiÓn §«ng dùa trªn c¨n cø ph¸t hiÖn lÞch sö, Trung Quèc chiÕm toµn bé quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Ýt nhÊt lµ b¶y ®iÓm t¹i quÇn ®¶o Tr−êng Sa. §µi Loan ®−îc cho lµ chiÕm ®−îc mét hßn ®¶o duy nhÊt – trong ý nghÜa ph¸p lý thµnh lËp bëi UNCLOS – trong quÇn

®¶o Tr−êng Sa.

PhÇn cßn l¹i cña quÇn ®¶o Tr−êng Sa

®−îc chia ra nh− sau: ViÖt Nam chiÕm h¬n 20 ®iÓm, sè l−îng lín nhÊt, Philippine chiÕm 9 vµ Malaysia, Ýt nhÊt lµ 5. Brunei kh«ng chiÕm bÊt kú ®iÓm nµo vµ chØ kh¼ng ®Þnh 200 dÆm h¶i lý vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ.

N¨m 2002, HiÖp héi c¸c quèc gia

§«ng Nam ¸ (ASEAN) vµ Trung Quèc

®· t×m çch gi¶i quyÕt çc tranh chÊp l·nh thæ cña hä b»ng çch th«ng qua b¶n Tuyªn bè øng xö cña çc bªn ë vïng BiÓn §«ng (DOC). Hä ®· cam kÕt gi¶i quyÕt nh÷ng kh¸c biÖt mét çch hßa b×nh kh«ng sö dông hoÆc ®e däa b»ng vò lùc. V¨n kiÖn nµy còng ®−a ra mét sè ho¹t ®éng cã tÝnh hîp t¸c vµ çc biÖn ph¸p x©y dùng lßng tin nh−ng ch−a bao giê ®−îc thùc hiÖn.

Nh÷ng c¨ng th¼ng hiÖn nay ë BiÓn

§«ng ®· h×nh thµnh, mét phÇn, tõ th¸ng

5 n¨m 2009 khi ñy ban Ranh giíi thÒm lôc ®Þa Liªn hîp quèc ®−a ra thêi h¹n chãt ®Ó nép c¸c khiÕu n¹i vÒ thÒm lôc

®Þa më réng v−ît qu¸ 200 h¶i lý. ViÖt Nam vµ Malaysia, c¶ hai n−íc võa riªng rÏ võa cïng nhau nép ®¬n khiÕu n¹i cña m×nh. §iÒu nµy g©y nªn sù ph¶n ®èi cña Trung Quèc.

Trung Quèc x¸c lËp vô kiÖn cña m×nh b»ng c¸ch lÇn ®Çu tiªn chÝnh thøc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù mét b¶n ®å BiÓn §«ng chøa ®ùng chÝn ®o¹n g¹ch ngang t¹o thµnh mét h×nh ch÷ U vßng xuèng bê biÓn phÝa §«ng cña ViÖt Nam

®Õn phÝa B¾c cña Indonesia vµ sau ®ã tiÕp tôc vßng lªn bê biÓn phÝa T©y cña Philippine. Kh«ng cã tµi liÖu nµo kh¸c cung cÊp ®−îc täa ®é ®Þa lý chÝnh x¸c hoÆc lµm thÕ nµo liªn kÕt nh÷ng ®o¹n g¹ch ngang nµy. §ßi hái nµy cña Trung Quèc c¾t s©u vµo c¸c vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ ®· ®−îc x¸c lËp bëi c¸c quèc gia cã vïng duyªn h¶i.

TrÇm träng h¬n thÕ, Trung Quèc cßn bá mÆc nh÷ng kh¼ng ®Þnh l·nh h¶i cña m×nh kh«ng râ rµng: Ph¶i ch¨ng b¶n ®å h×nh ch÷ U cña Trung Quèc kh¼ng ®Þnh tÊt c¶ çc chñ quyÒn hµng h¶i ®èi víi tÊt c¶ çc h¶i ®¶o vµ çc ®iÓm? B¶n ®å yªu cÇu båi th−êng tÊt c¶ çc lÜnh vùc hµng h¶i lµ vïng l·nh h¶i cña Trung Quèc?

Hay lµ Trung Quèc ®ßi hái r»ng c¸c ®¶o, b·i ®¸ cña m×nh thùc sù lµ nh÷ng quÇn

®¶o ®−îc h−ëng mét vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ ?

(4)

viÖc th¨m dß dÇu khÝ. Trung Quèc ®· ¸p

®· chøng minh sù g©y hÊn bÊt th−êng trong viÖc can thiÖp vµo ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña çc tµu th¨m dß dÇu khÝ ho¹t ®éng trong vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ do Philippine vµ ViÖt Nam tuyªn bè chñ quyÒn. ViÖt Nam ®· ph¶n øng víi viÖc c¾t çp th¨m dß trªn hai con tµu cña m×nh b»ng çch ®−a con tµu ra biÓn trë l¹i víi ®éi vò trang hé tèng vµ tiÕn hµnh mét cuéc tËp trËn b¾n ®¹n thËt ë vïng l·nh h¶i cña n−íc nµy.

C¸c n−íc tranh chÊp kh¸c trong vïng

§«ng Nam ¸ t×m çc gi¶i quyÕt tranh chÊp cña m×nh víi Trung Quèc b»ng çch kÕt hîp víi nhau vµ ®i theo mét quan ®iÓm chung. Sau ®ã, hä muèn ®µm ph¸n víi Trung Quèc trªn c¬ së ®a ph−¬ng. Trung Quèc kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ çc tranh chÊp l·nh thæ ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt trªn c¬ së song ph−¬ng cña çc quèc gia cã liªn quan trùc tiÕp. Sù kh¸c biÖt trong çch tiÕp cËn nµy ®· c¶n trë nh÷ng nç lùc ngo¹i giao gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®Ó th«ng qua b¶n h−íng dÉn lµm sèng l¹i b¶n Tuyªn bè n¨m 2002 ®ang hÊp hèi vµ n©ng cÊp DOC thµnh mét bé luËt cã tÝnh rµng buéc ph¸p lý h¬n.

Hoa Kú vµ c¸c c−êng quèc hµng h¶i kh¸c kh¼ng ®Þnh hä lµ c¸c bªn liªn quan chÝnh ®¸ng vµ nªn tham gia vµo tiÕn tr×nh nµy. Ngo¹i tr−ëng Mü Hillary

Clinton ®· kh¼ng ®Þnh r»ng Hoa Kú cã quyÒn lîi quèc gia trong viÖc tù do hµng h¶i, tiÕp cËn më ®Õn c¸c vïng biÓn chung cña ch©u ¸ vµ t«n träng luËt ph¸p quèc tÕ ë vïng BiÓn §«ng.

®· thóc ®Èy c¸c quèc gia cã yªu s¸ch trong ASEAN gÇn nhau h¬n vµ gióp Indonesia, n−íc Chñ tÞch ASEAN n¨m 2011, cã c¬ héi ®Ó kh¼ng ®Þnh lµ t©m

®iÓm cña ASEAN vÒ an ninh trong khu vùc. C¸c n−íc §«ng Nam ¸ muèn Hoa Kú tiÕp tôc cam kÕt vµ ñng hé nh÷ng nç lùc ®èi phã víi Trung Quèc cña m×nh.

Ngoµi ra, çc ®ång minh nh− Philippines vµ Hoa Kú ®ang hîp t¸c chÆt chÏ h¬n vÒ çc vÊn ®Ò quèc phßng. Cßn ViÖt Nam vµ Hoa Kú ®ang thóc ®Èy çc quan hÖ quèc phßng cßn ph«i thai cña m×nh.

ThËt lµ quan träng ®Ó ASEAN vµ nh÷ng c−êng quèc ñng hé khèi nµy thµnh c«ng trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp l·nh thæ trong BiÓn §«ng trªn c¬ së cña UNCLOS. NÕu kh«ng th× hiÖn t−îng

“kÎ m¹nh mÆc søc lµm nh÷ng g× m×nh muèn vµ kÎ yÕu cø ph¶i chÞu ®ùng”, nh−

sö gia Hy L¹p Thucydides tõ nhiÒu thÕ kû tr−íc m« t¶, sÏ tiÕp diÔn. ViÖc Trung Quèc ho¸n c¶i BiÓn §«ng sang phiªn b¶n hiÖn ®¹i cña lo¹i “biÓn cña riªng m×nh” (mare nostrum) sÏ lµm xãi mßn chÕ ®é ph¸p lý quèc tÕ vèn cÇn thiÕt cho trËt tù toµn cÇu.

Nguån: YaleGlobal, ngày 7-7- 2011

(5)