Vµi nÐt vÒ thÇn häc ¸ Ch©u

(1)

t«n gi¸o - vÊn ®Ò lÝ luËn vμ thùc tiÔn

Vμi nÐt vÒ thÇn häc ¸ Ch©u

(PhÇn 1)

hêi gian gÇn ®©y, c¸c nhμ thÇn häc Kit« gi¸o vμ mét sè nhμ khoa häc⁽¹⁾

®· bμn tíi nÒn ThÇn häc ¸ Ch©u-mét nÒn thÇn häc xuÊt hiÖn ë Ch©u ¸ vμo nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kØ XX. VËy ThÇn häc ¸ Ch©u lμ g×? Theo ®Þnh nghÜa cña c¸c nhμ thÇn häc, ®ã lμ viÖc “®i t×m c¨n tÝnh cña Gi¸o héi Kit« trong mét thÕ giíi chñ yÕu kh«ng ph¶i Kit« gi¸o, lμ viÖc

®Þnh nghÜa vμ gi¶i thÝch l¹i ý nghÜa cña sø ®iÖp §øc Kit« trong bèi c¶nh v¨n ho¸

¸ Ch©u”⁽²⁾. Nãi c¸ch kh¸c, ThÇn häc ¸ Ch©u lμ viÖc t×m kiÕm, ®äc, gi¶i thÝch l¹i Kinh Th¸nh hay diÔn t¶ ®øc tin Kit« gi¸o phï hîp víi bèi c¶nh v¨n ho¸-x· héi, t«n gi¸o, t©m lÝ, lèi sèng cña ng−êi Ch©u ¸.

§ã lμ mét nÒn thÇn häc cho ng−êi Ch©u ¸ vμ cña ng−êi Ch©u ¸. Sù xuÊt hiÖn cña dßng thÇn häc nμy cã ý nghÜa quan träng

®èi víi c¸c Gi¸o héi Ch©u ¸ trong viÖc ®i t×m “c¨n tÝnh” cña m×nh nh»m lμm cho Kit« gi¸o héi nhËp s©u h¬n vμo ®êi sèng cña c¸c d©n téc Ch©u ¸. Bëi vËy, t×m hiÓu

®¹o C«ng gi¸o ë Ch©u ¸ nãi chung, ë ViÖt Nam nãi riªng kh«ng thÓ kh«ng nghiªn cøu vÒ ThÇn häc ¸ Ch©u. Bμi viÕt ph¸c häa ®«i nÐt vÒ bèi c¶nh ra ®êi, diÖn m¹o vμ mét sè néi dung c¬ b¶n cña ThÇn häc

¸ Ch©u. T¸c gi¶ xem ®©y lμ b−íc ®Çu “nhËp

NguyÔn Phó Lîi^(*)

m«n” vμo lÜnh vùc thÇn häc - mét lÜnh vùc nghiªn cøu phøc t¹p vμ kh¸ míi mÎ ®èi víi mét ng−êi “ngo¹i ®¹o”.

1- Bèi c¶nh Ch©u ¸ - Nh÷ng th¸ch

®è ®èi víi nÒn ThÇn häc Kit« gi¸o

Bèi c¶nh Ch©u ¸, nh− Tuyªn ng«n cña

§¹i héi c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u tæ chøc t¹i Manila, Philippin (1970), ®· nªu, ®ã lμ mét “Bé mÆt mu«n mμu” víi nh÷ng ®iÓm næi bËt nh−: ®a d¹ng; ®«ng d©n vμ ®ãi nghÌo; bÊt b×nh ®¼ng; bÞ chiÕn tranh tμn ph¸ vμ bÊt æn; cã nhiÒu nÒn v¨n hãa, t«n gi¸o, lÞch sö vμ truyÒn thèng l©u ®êi nh−ng rÊt kh¸c nhau, v.v…⁽³⁾

Ch©u ¸ lμ mét ®¹i lôc gåm nhiÒu quèc gia kh¸c nhau vÒ lÞch sö, x· héi, nh−ng l¹i cã nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång: ®a sè c¸c n−íc Ch©u ¸ vèn lμ nh÷ng n−íc thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa cña ph−¬ng T©y trong nhiÒu thÕ kØ. Ngμy nay, chñ nghÜa thùc d©n cò ®· bÞ gi¶i thÓ, song nhiÒu n−íc Ch©u ¸ l¹i r¬i vμo chñ nghÜa thùc d©n míi, lÖ thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vμo c¸c n−íc ph−¬ng T©y. Qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸

®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò nh− sù ph©n ho¸ giμu nghÌo, m«i tr−êng bÞ huû ho¹i,

*. ThS., ViÖn nghiªn cøu T«n gi¸o vµ TÝn ng−ìng, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh.

T

(2)

sù suy gi¶m v¨n ho¸ truyÒn thèng, v.v…

MÆc dï gÇn 2/3 nh©n lo¹i sèng ë Ch©u ¸, song phÇn lín lμ nh÷ng ng−êi nghÌo.

Nh−ng “hä kh«ng nghÌo vÒ gi¸ trÞ, phÈm chÊt, còng kh«ng ph¶i vÒ tiÒm n¨ng con ng−êi. Nh−ng hä nghÌo v× hä kh«ng cã thÓ cã ®−îc cña c¶i vμ tμi nguyªn vËt chÊt mμ hä cÇn ®Ó x©y dùng mét cuéc sèng thùc sù lμ cña con ng−êi cho chÝnh b¶n th©n m×nh”⁽⁴⁾.

Ch©u ¸ còng lμ n¬i cã nh÷ng nÒn v¨n ho¸ rÊt ®a d¹ng, nh÷ng nÒn triÕt häc, t−

t−ëng ph¸t triÓn vμ nh÷ng truyÒn thèng l©u ®êi nh− t«n träng sù sèng, gÇn gòi víi thiªn nhiªn, th¶o kÝnh cha mÑ, «ng bμ, t«n kÝnh ng−êi cao tuæi vμ tæ tiªn, cã tinh thÇn cëi më, bao dung t«n gi¸o, chung sèng hoμ b×nh. Cã thÓ nãi: “¸ Ch©u kh«ng ph¶i lμ mét tê giÊy tr¾ng” (F.Welfred), còng “kh«ng ph¶i lμ mét vïng ®Êt hoang, mμ lμ mét vïng ®Êt trï phó, n¬i ®· cã s½n c¶ mét truyÒn thèng l©u ®êi vμ phong phó cña c¸c t− t−ëng triÕt häc vμ t«n gi¸o… ¸ Ch©u cßn ngay c¶ sau mÊy tr¨m n¨m ®ãn nhËn v¨n ho¸ vμ t«n gi¸o cña Ch©u ¢u, vÉn duy tr× ®−îc v÷ng ch¾c v¨n ho¸ vμ t«n gi¸o cña m×nh”⁽⁵⁾.

Ch©u ¸ cßn lμ çi n«i sinh ra nhiÒu t«n gi¸o lín trªn thÕ giíi, ë Trung CËn §«ng lμ nhãm çc t«n gi¸o ®éc thÇn nh− Do Th¸i gi¸o, Kit« gi¸o vμ Islam gi¸o; ë T©y B¾c ¸ lμ nh÷ng t«n gi¸o néi t©m nh− Ên §é gi¸o, PhËt gi¸o, Jaina gi¸o; cßn ë §«ng ¸ lμ çc t«n gi¸o nh− Khæng gi¸o, §¹o gi¸o, ThÇn

®¹o (Shinto)⁽⁶⁾. Ngoμi ra, nhiÒu d©n téc cßn cã hÖ thèng tÝn ng−ìng b¶n ®Þa rÊt phong phó, nhÊt lμ tôc thê cóng tæ tiªn kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu quèc gia.

§¹o Kit« dï ®· cã mÆt ë Ch©u ¸ tõ nhiÒu thÕ kØ, nh−ng lu«n ë vÞ trÝ cùc

tiÓu⁽⁷⁾. L¹i n÷a, Ch©u ¸ vèn ®−îc xem lμ quª h−¬ng cña Chóa Giªsu, song thËt trí trªu vμ ®¸ng buån lμ ®¹o Kit« lu«n bÞ coi lμ thø “t«n gi¸o ngo¹i lai”, “xa l¹” víi ng−êi d©n Ch©u ¸ nh− Liªn Héi ®ång c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u ®· thõa nhËn⁽⁸⁾. Nhμ thÇn häc Ên §é, Linh môc Feli Welfred nhËn xÐt: “ThËt lμ hμi h−íc khi “tÝnh ngo¹i lai” lμ mét ®Æc tr−ng cña tÊt c¶ c¸c gi¸o héi

®Þa ph−¬ng t¹i Ch©u ¸”. Nguyªn nh©n chÝnh lμ v×: “Çc gi¸o héi ®Þa ph−¬ng t¹i çc quèc gia ¸ Ch©u nãi chung ®· t¸ch m×nh ra khái dßng ch¶y cña cuéc sèng, ®· ®øng ngoμi lÞch sö, cuéc ®Êu tranh vμ −íc m¬ cña d©n chóng. Çc gi¸o héi Êy thÊt b¹i trong viÖc ®ång ho¸ m×nh víi d©n chóng, cho dï

®· thùc hiÖn nhiÒu c«ng viÖc b¸c ¸i tõ thiÖn rÊt ®¸ng khen”⁽⁹⁾.

Kh«ng chØ Gi¸o héi míi bÞ coi lμ “ngo¹i lai”, nÒn thÇn häc Kit« gi¸o ë Ch©u ¸ còng bÞ xem lμ mét thø s¶n phÈm “nhËp khÈu” cña ph−¬ng T©y. Nhμ thÇn häc dßng Tªn ng−êi Sri Lanka, Linh môc Aloysius Pieris cho r»ng: “Chóng ta kh«ng cã næi mét nÒn thÇn häc chÝnh thøc nμo ngoμi nÒn thÇn häc ®Þa ph−¬ng cña mét gi¸o héi ®Þa ph−¬ng La M·… §·

ngoμi 400 n¨m nay, nh÷ng ng−êi C«ng gi¸o chóng ta ë Ch©u ¸ ®Òu ®· rËp khu«n thÇn häc ®Þa ph−¬ng cña La M· trong t©m hån vμ trÝ kh«n, trong gi¸o lÝ vμ trong phông tù. Chóng ta kh«ng biÕt ®Õn mét nÒn thÇn häc nμo kh¸c tõ thña chóng ta theo ®¹o. Do ®ã, nÒn thÇn häc La M·

®· trë thμnh truyÒn thèng thiªng liªng cña chóng ta, thμnh qu¸ khø ®Çy uy tÝn cña chóng ta, tiªu chuÈn ®Þnh ®o¹t tÝnh chÝnh thèng cña chóng ta”⁽¹⁰⁾.

Bèi c¶nh Ch©u ¸ nªu trªn lμ mét th¸ch ®è lín ®èi víi ®¹o C«ng gi¸o vμ nÒn

(3)

thÇn häc Kit« gi¸o. T¹i §¹i héi lÇn thø V cña Liªn Héi ®ång c¸c Gi¸m môc Ch©u ¸ víi chñ ®Ò: “Cïng nhau tiÕn tíi thiªn niªn kØ thø ba” tæ chøc t¹i Bandung, In®«nªxia (6.1990)⁽¹¹⁾, nhμ thÇn häc dßng Tªn ng−êi Philippin, Linh môc A.Lambino ®· nªu lªn ba th¸ch ®è lín ®èi víi c¸c Gi¸o héi Ch©u ¸, ®ã lμ: 1) Héi nhËp v¨n ho¸, lμm cho ®øc tin Kit« gi¸o b¸m rÔ thùc sù trong khu vùc, ®Ó nã kh«ng bÞ coi lμ yÕu tè “ngo¹i lai”; 2) Gi¶i phãng ng−êi nghÌo, v×

phÇn lín c¸c d©n téc Ch©u ¸ cßn trong t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vμ lμ n¹n nh©n cña sù bÊt c«ng; 3) §èi tho¹i víi c¸c t«n gi¸o, v× Ch©u

¸ cã rÊt nhiÒu c¸c t«n gi¸o lín”⁽¹²⁾. ChÝnh v×

vËy, “cuéc khñng ho¶ng thÇn häc ¸ Ch©u cßn béc lé mét cuéc “khñng ho¶ng c¨n tÝnh v¨n hãa cña Kit« gi¸o”, trong ®ã cã nhu cÇu tho¸t khái “trung t©m quyÒn lùc t− t−ëng Ch©u ¢u”⁽¹³⁾. §iÒu ®ã ®ßi hái cÇn cã mét gi¸o héi ®Þa ph−¬ng ®Ých thùc vμ mét nÒn thÇn häc cã ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p tr¶ ®−îc nh÷ng th¸ch ®è ®ang ®Æt ra ngâ hÇu lμm cho Kit« gi¸o cã thÓ héi nhËp s©u h¬n vμo Ch©u ¸.

2- Ph¸c ho¹ ®«i nÐt vÒ diÖn m¹o nÒn ThÇn häc ¸ Ch©u

C¸c sö gia C«ng gi¸o cho r»ng, thÇn häc ¸ Ch©u tiÕn triÓn chËm h¬n so víi khu vùc Ch©u Phi vμ Ch©u Mü Latinh.

Cã t×nh tr¹ng Êy lμ v× nã bÞ kÑp chÆt trong khu«n khæ cña nÒn “thÇn häc chÝnh thèng” bÊt di bÊt dÞch cña ph−¬ng T©y, phï hîp víi tÝnh çch cña çc gi¸o héi ë çc n−íc thuéc ®Þa hoÆc phô thuéc. Ph¶i

®Õn nh÷ng n¨m 60, khi Ch©u ¸ cã nh÷ng thay ®æi lín vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vμ t«n gi¸o do sù tan r· cña chñ nghÜa thùc d©n th× thÇn häc ¸ Ch©u míi cã sù chuyÓn biÕn⁽¹⁴⁾.

Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 mét sè nhμ thÇn häc Ch©u ¸ ®· nªu lªn vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng mét nÒn thÇn häc Kit« sao cho phï hîp víi ng−êi Ch©u ¸. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn §¹i héi lÇn thø nhÊt c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u häp t¹i Manila, Philippin (1970), th× viÖc x©y dùng nÒn “thÇn häc

®Þa ph−¬ng” míi ®−îc ®Æt ra. §¹i héi nμy høa sÏ: “Ph¸t triÓn mét nÒn thÇn häc ®Þa ph−¬ng vμ lμm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ ®Ó

®êi sèng vμ sø ®iÖp cña Tin Mõng ®−îc nhËp thÓ h¬n bao giê hÕt vμo çc nÒn v¨n ho¸ phong phó vμ l©u ®êi cña ¸ Ch©u”⁽¹⁵⁾. Héi nghÞ toμn thÓ Liªn Héi ®ång çc Gi¸m môc ¸ Ch©u lÇn thø nhÊt vÒ Loan bao Tin Mõng t¹i Ch©u ¸ thêi hiÖn ®¹i (1974) kh¼ng ®Þnh: “ViÖc x©y dùng nÒn thÇn häc ¸ Ch©u ph¶i ®−îc coi lμ mét −u tiªn ®Æc biÖt. V× cÇn ph¶i biÕt ph©n ®Þnh çc ®ßi hái vÒ thÇn häc vμ biÕt diÔn t¶ çc kiÕn thøc vμ nguyªn t¾c thÇn häc, khi sèng cËn kÒ çc thùc t¹i cña ¸ Ch©u”⁽¹⁶⁾.

Trong nh÷ng thËp niªn 80 thÕ kØ XX, giíi thÇn häc Kit« gi¸o cña khu vùc ®· tæ chøc nhiÒu cuéc héi th¶o nh»m t×m kiÕm mét nÒn “ThÇn häc Kit« gi¸o theo cung c¸ch ¸ Ch©u”⁽¹⁷⁾. §Æc biÖt, nhμ thÇn häc dßng Tªn ng−êi Ên §é, Linh môc S.Kappen (1924-1993), ®· cã bμi viÕt quan träng: “§Þnh h−íng ®Ó x©y dùng mét nÒn thÇn häc ¸ Ch©u” nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸ c¬ b¶n vμ toμn diÖn, tõ céi nguån, cÊu tróc cña suy t− thÇn häc ®Õn nh÷ng yªu cÇu cho viÖc x©y dùng mét nÒn thÇn häc ¸ Ch©u ®Ých thùc. Víi chñ tr−¬ng lμm “thÇn häc tõ d−íi lªn”, «ng cho r»ng, céi nguån cña thÇn häc ¸ Ch©u

“ph¶i lμ cuéc gÆp gì cña chóng ta víi Thiªn Chóa trong hoμn c¶nh “lÞch sö hiÖn

(4)

t¹i”. §ã lμ “thÕ giíi thùc tiÔn”⁽¹⁸⁾. Theo «ng:

“Mïa xu©n cña thÇn häc ¸ Ch©u chØ xuÊt hiÖn khi chóng ta kh−íc tõ lμm thÇn häc b»ng uû quyÒn, nghÜa lμ kh−íc tõ lμm nh÷ng ®μi tiÕp vËn cho nh÷ng t− t−ëng tiÒn chÕ ë n¬i kh¸c vμ khi chóng ta s¸ng t¹o ra mét trËt tù x· héi c«ng b»ng vμ tù do”⁽¹⁹⁾.

Cã thÓ nãi, ®Õn nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kØ XX, diÖn m¹o nÒn thÇn häc ¸ Ch©u ®· ®−îc h×nh thμnh kh¸ râ nÐt, nh−ng rÊt ®a d¹ng víi sù xuÊt hiÖn nhiÒu dßng thÇn häc ë nhiÒu quèc gia kh¸c nhau.

ë Ên §é, dï sè l−îng Kit« h÷u chØ chiÕm mét tØ lÖ nhá⁽²⁰⁾, nh−ng phong trμo canh t©n thÇn häc Kit« gi¸o kh¸ m¹nh mÏ. Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 thÕ kØ XX, nhÊt lμ sau C«ng ®ång Vatican II, vÊn ®Ò Ên §é ho¸ thÇn häc Kit« gi¸o ®· ®−îc nhiÒu nhμ thÇn häc quan t©m⁽²¹⁾. Hä tËp trung vμo ba chñ ®Ò lín: ThÇn häc trong bèi c¶nh ®a t«n gi¸o theo h−íng ®èi tho¹i liªn t«n; ThÇn häc gi¶i phãng vμ Héi nhËp v¨n ho¸ nh»m t¹o ra mét nÒn Kit«

häc cho ng−êi Ên §é vμ cña ng−êi Ên §é.

ThÇn häc trong bèi c¶nh ®a t«n gi¸o lμ mét chñ ®Ò lín, thu hót ®−îc sù quan t©m cña nhiÒu nhμ thÇn häc Ên §é. Theo Linh môc M.Amaladoss, viÖc kh¸m ph¸ ra tÝnh linh øng trong c¸c s¸ch Th¸nh Kinh cña c¸c t«n gi¸o kh¸c... ®· dÉn tíi “mét thÇn häc míi vÒ t«n gi¸o, mét thÇn häc v−ît qu¸ nh÷ng kiÓu thøc nh− ®éc chiÕm hay bao chiÕm hay ®a nguyªn ®Ó ®¹t tíi mét kiÓu thøc thèng nhÊt trong kh¸c biÖt ®−îc diÔn t¶ b»ng nh÷ng ý niÖm nh− sù hoμ

®iÖu”… Nã ®· ®−a “c¸c nhμ thÇn häc ®Õn viÖc xem xÐt l¹i nh÷ng quan ®iÓm truyÒn thèng vÒ sø m¹ng, vÒ m¹c kh¶i, linh øng

vμ vÒ lÞch sö cøu ®é, v.v…”⁽²²⁾ vμ “trong khi chèng l¹i çc khuynh h−íng truyÒn thèng muèn ®ång ho¸ Gi¸o héi víi N−íc Thiªn Chóa vμ trong khi v−ît qua khái çi nh×n N−íc Thiªn Chóa chØ ®¬n thuÇn nh− sù ph¸t triÓn trän vÑn cña Gi¸o héi, çc nhμ thÇn häc Ên §é nh×n thÊy N−íc Thiªn Chóa réng h¬n Gi¸o héi vμ bao gåm c¶ çc t«n gi¸o kh¸c n÷a”. §iÒu ®ã kh«ng chØ bøt hä ra khái “tinh thÇn quy gi¸o héi” mμ cßn gióp hä “nhËn hiÓu vÒ sù hiÖn diÖn vμ ho¹t

®éng cña Th¸nh ThÇn n¬i nh÷ng ng−êi thuéc c¸c t«n gi¸o vμ c¸c nÒn v¨n ho¸

kh¸c”. Ngμy nay c¸c nhμ thÇn häc Ên §é

®ang xem xÐt l¹i “khuynh h−íng gi¶m trõ

§øc Kit« ®Õn chØ cßn lμ §øc Giªsu lÞch sö, vμ ®ång thêi ng−êi ta ®ang nãi vÒ §øc Kit«

vò trô”⁽²³⁾.

Nhμ thÇn häc dßng Tªn, Linh môc Samuel Rayan l¹i chñ tr−¬ng tiÕp thu gi¸

trÞ thÇn häc cña çc t«n gi¸o kh¸c vμ çc trμo l−u x· héi ®Ó x©y dùng nÒn thÇn häc Ên §é. Trong t¸c phÈm “Nh÷ng −u tiªn thÇn häc t¹i Ên §é” «ng cho r»ng, nhiÖm vô cña çc nhμ thÇn häc Ên §é lμ ph¶i

“lμm sao x©y dùng mét nÒn thÇn häc mμ kÕt hîp ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ cña mäi c«ng tr×nh nghiªn cøu thÇn häc kh¸c còng nh−

cña trμo l−u gi¶i phãng... Gi¶i thÝch l¹i thÇn häc mét c¸ch x¸c ®¸ng vÒ mÆt lÞch sö, ®ång thêi t×m hiÓu chiÒu s©u cña c¸c nÒn thÇn häc Kit« gi¸o, Islam gi¸o, PhËt gi¸o vμ Ên §é gi¸o trong sù t«n träng tÝnh ®éc ®¸o vμ ®¬n gi¶n nhÊt cña mçi nÒn thÇn häc”⁽²⁴⁾.

NÕu nh− ThÇn häc trong bèi c¶nh ®a t«n gi¸o lμ “yÕu tè míi mÎ vμ cã tÝnh s¸ng t¹o trong t− duy thÇn häc Ên §é” nh−

nhËn xÐt cña M.Amaladoss, th× “ThÇn häc gi¶i phãng” còng thu hót ®−îc sù quan t©m

®Æc biÖt cña c¸c thÇn häc gia ë quèc gia

(5)

nμy. Vμo nh÷ng n¨m 1984-1985, khi sù kiÖn ThÇn häc gi¶i phãng ë Ch©u Mü Latinh ®ang bÞ Toμ Th¸nh lªn ¸n gay g¾t, th× HiÖp héi c¸c nhμ thÇn häc Ên §é ®·

th«ng qua mét b¶n NghÞ quyÕt cã tÝnh lÞch sö: “H−íng tíi mét nÒn thÇn häc gi¶i phãng Ên §é” nªu lªn nh÷ng néi dung c¬ b¶n, tõ

®¸nh gi¸ c¸c phong trμo thÇn häc míi, ph©n tÝch “Bèi c¶nh x· héi Ên §é” vμ “Vai trß cña Gi¸o héi ®Þa ph−¬ng”, ®Õn kiÕm t×m

“mét khung cèt hÖ t− t−ëng” trong “Häc thuyÕt cña M¸c”, trong “C¸i nh×n cña Gandhi” ®Ó råi “H−íng tíi mét nÒn thÇn häc gi¶i phãng Ên §é” víi môc tiªu: “gi¶i phãng toμn diÖn con ng−êi vμ toμn thÓ trËt tù x· héi khái tÊt c¶ nh÷ng g× ¸p bøc vμ tha ho¸. Cuéc gi¶i phãng ®ã kh«ng thÓ hoμn toμn mang tÝnh c¸ nh©n, thiªng liªng hay t©m lÝ, nã nhÊt thiÕt ph¶i cã tÝnh x·

héi vμ chÝnh trÞ”⁽²⁵⁾.

Tõ ®−êng h−íng trªn, ThÇn häc gi¶i phãng Ên §é ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, ®Æc biÖt lμ dßng “ThÇn häc §alÝt” næi tiÕng do S.Kappen khëi x−íng⁽²⁶⁾. Còng theo h−íng thÇn häc gi¶i phãng, Linh môc S.Rayan l¹i dïng “ph−¬ng ph¸p quy n¹p”

theo h−íng “tõ d−íi lªn” chñ tr−¬ng thu hót nhiÒu ng−êi thuéc mäi ý thøc hÖ vμ mäi tÝn ng−ìng hîp t¸c trong nç lùc chung ®Êu tranh gi¶i phãng cho nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, bÞ chμ ®¹p nh©n phÈm vμ x©y dùng mét x· héi b×nh ®¼ng, tù do, trong ®ã chó träng ®Õn häc thuyÕt M¸c⁽²⁷⁾.

¤ng viÕt: “T«i nghÜ r»ng thÇn häc gi¶i phãng t¹i ¸ Ch©u hay t¹i bÊt k× n¬i nμo kh¸c kh«ng thÓ kh«ng biÕt sù kiÖn nμy, lμ chÝnh nhê ®−îc gîi høng cña häc thuyÕt M¸c mμ d©n chóng ®· thμnh c«ng trong viÖc lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc ë Ch©u ¸ còng nh− ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Ph¶i ch¨ng ®iÒu ®ã l¹i

kh«ng cã ý nghÜa thÇn häc ®èi víi chóng ta”⁽²⁸⁾.

ThÇn häc vÒ héi nhËp v¨n ho¸ còng lμ mét chñ ®Ò ®−îc nhiÒu nhμ thÇn häc Ên

§é quan t©m. Cuèn “Bªn kia héi nhËp v¨n ho¸ - NhiÒu ho¸ thμnh mét ®−îc ch¨ng?” (1997) cña M.Amaladoss lμ mét t¸c phÈm cã gi¸ trÞ rót ra tõ kinh nghiÖm héi nhËp Kit« gi¸o vμo Ên §é. ¤ng cho r»ng: “V¨n ho¸ Ên §é lμ mét cÊu tróc phøc hîp nhiÒu s¾c th¸i” kh¸c nhau. Bëi vËy, viÖc héi nhËp Kit« gi¸o vμo nÒn v¨n ho¸ Ên §é theo kiÓu truyÒn gi¸o cña c¸c thõa sai ph−¬ng T©y ®· thÊt b¹i, còng kh«ng ph¶i lμ sù x©m nhËp Kit« gi¸o vμo nÒn v¨n ho¸ Êy mét c¸ch ®¬n thuÇn mμ nã ph¶i lμ cuéc giao ngé gÆp gì hai chiÒu gi÷a Tin Mõng víi nÒn v¨n ho¸. CÇn ph¶i qua bªn kia héi nhËp v¨n ho¸ Ýt nhÊt vÒ hai ph−¬ng diÖn: thø nhÊt “cuéc gÆp gì gi÷a Tin Mõng vμ v¨n ho¸ ®−îc ®Þnh h−íng kh«ng chñ yÕu ë chç lμm cho Tin Mõng hiÖn th©n trong mét nÒn v¨n ho¸

nμo ®ã, mμ lμ ë chç chuyÓn ho¸ nÒn v¨n ho¸ Êy”, tiÕn tr×nh ®ã ph¶i lμ mét cuéc

“®èi tho¹i”. V× vËy, cÇn ph¶i “xem xÐt l¹i nh÷ng th¸i ®é tù phô n¬i mét nÒn v¨n ho¸ nμo ®ã r»ng c¸ch diÔn t¶ Tin Mõng cña m×nh lμ lÝ t−ëng hay −u viÖt hay chuÈn mùc”. Thø hai, cuéc héi nhËp Êy ph¶i quy chiÕu ®Õn nhu cÇu “mçi gi¸o héi ph¶i trë nªn ®Ých thùc lμ mét gi¸o héi ®Þa ph−¬ng”. Muèn vËy, c¸c gi¸o héi Êy ph¶i

“can dù vμo vμ liªn ®íi trong mét thÕ giíi réng lín h¬n víi nh÷ng vÊn ®Ò cña nã.

§èi víi mét quèc gia cã nhiÒu t«n gi¸o nh− Ên §é th× “kh«ng mét t«n gi¸o nμo cã thÓ tù nhËn m×nh gi÷ mèi quan hÖ ®éc quyÒn víi v¨n ho¸. Mäi t«n gi¸o ®−îc mêi gäi lμm cho nÒn v¨n ho¸ sèng ho¹t xuyªn qua viÖc ®èi tho¹i víi nhau. Cuéc héi ngé

(6)

Êy cã thÓ thóc ®Èy nÒn v¨n ho¸ mμ kh«ng hÒ thèng trÞ hay ®ßi gi÷ quan hÖ ®éc quyÒn víi nã⁽²⁹⁾. Cã thÓ nãi, ®· cã “mét nÒn thÇn häc Ên §é ®ang hiÖn lé” nh−

nhËn xÐt cña M. Amaladoss, víi mét diÖn m¹o ®a d¹ng vμ nh÷ng néi dung phong phó cña nã.

ë Sri Lanka, tuy lμ quèc gia míi ®−îc thμnh lËp (1972), ng−êi C«ng gi¸o chØ cã 1,3 triÖu (6,7% d©n sè), nh−ng phong trμo b¶n ®Þa ho¸ thÇn häc còng kh¸ s«i ®éng.

Còng nh− Ên §é, c¸c nhμ thÇn häc Sri Lanka cè g¾ng x©y dùng mét nÒn thÇn häc trong bèi c¶nh ®a t«n gi¸o vμ v¨n ho¸.

Trong ®ã, gi¶i phãng thÇn häc vμ gi¶i phãng ng−êi nghÌo lμ nh÷ng mèi quan t©m hμng ®Çu cña giíi thÇn häc ë quèc gia nμy.

Víi chñ tr−¬ng gi¶i phãng thÇn häc ¸ Ch©u khái sù lÖ thuéc ph−¬ng T©y, trong cuèn “§øc Kit« nh×n tõ Ch©u ¸”, Linh môc Michel Fedon viÕt: “Ng−êi ¸ Ch©u kh«ng cßn muèn duy tr× cung çch nghÜ vÒ thø thÇn häc mμ hä ph¶i häc trong çc s¸ch gi¸o lÝ cña çc thõa sai… Hä cã nhiÒu ®iÓm dÞ biÖt s©u s¾c, nh−ng hä l¹i cã ®iÓm chung: kh«ng ai trong sè hä l¹i chê ®îi Ch©u ¢u hay n−íc Mü suy nghÜ thay cho hä”⁽³⁰⁾. Linh môc T.Balasuriga l¹i cã mét çi nh×n míi mÎ trong lÜnh vùc Kit« häc. Trong t¸c phÈm “Nh×n §øc Kit«

tõ Ch©u ¸”, «ng cho r»ng: “§øc Kit« hoμn vò, nh− vËy, chÝnh lμ ®Êng chÝ t«n cña mäi t«n gi¸o kh¸c, ®−îc hiÓu lμ sù sèng, sù s¸ng, lμ Giavª, Allah, lμ Atman, Brahman, lμ ®¹o, vμ theo nghÜa nμo ®ã lμ NiÕt Bμn. Nh÷ng tÝn ®å thuéc c¸c t«n gi¸o kh¸c ngoμi Kit«, nh− vËy, cã thÓ nhËn ra lμ §øc Kit« hoμn vò lμ Thiªn Chóa, nh−ng kh«ng ph¶i cña riªng ai, kh«ng ph¶i lμ ®éc quyÒn cña Kit« gi¸o vμ c¸c gi¸o héi Kit«”⁽³¹⁾. ¤ng kh¼ng ®Þnh:

“Trong bèi c¶nh Sri Lanka, Ên §é, nghÜa lμ vïng Nam ¸, chóng ta cã thÓ nãi §øc Giªsu lμ Thiªn Chóa, miÔn lμ ®õng nãi chØ m×nh §øc Giªsu lμ Thiªn Chóa”⁽³²⁾.

Næi lªn ë Sri Lanka lμ nhμ thÇn häc dßng Tªn, Linh môc A.Pieris, Gi¸m ®èc Trung t©m nghiªn cøu Tulara. Qua kinh nghiÖm ®èi tho¹i víi c¸c giíi chøc PhËt gi¸o⁽³³⁾ vμ rao gi¶ng Tin Mõng cho nh÷ng ng−êi nghÌo ë Sri Lanka, «ng h−íng tíi nÒn thÇn häc tõ d−íi lªn ®Ó h×nh thμnh mét dßng thÇn häc gi¶i phãng, ®Æc biÖt chó ý tíi lßng ®¹o vμ c¶nh nghÌo. ¤ng cho r»ng “¸ Ch©u lμ hçn hîp gåm mét tinh thÇn t«n gi¸o s©u ®Ëm (®ã lμ gia tμi

®å sé nhÊt cña Ch©u ¸) vμ mét t×nh tr¹ng nghÌo thª th¶m (khiÕn Ch©u ¸ thuéc vÒ thÕ giíi thø ba). NghÌo vμ ®¹o lμ hai tõ tãm t¾t tÊt c¶ mäi m©u thuÉn cña bèi c¶nh ¸ Ch©u”⁽³⁴⁾. A.Pieris t©m sù: “T«i

®ang rao gi¶ng vÒ mét Thiªn Chóa bÊt c«ng mμ thùc ra kh«ng cã mét Thiªn Chóa nh− thÕ, th× ch¼ng kh¸c nμo t«i rao gi¶ng chñ nghÜa v« thÇn! V× Thiªn Chóa lμ §Êng c«ng minh vμ ai kh«ng quan t©m tíi ng−êi nghÌo th× kh«ng thÓ gäi lμ ng−êi c«ng chÝnh, c«ng b×nh ®−îc… Häc PhËt, t«i tËp siªu tho¸t, nghÌo khã hoμn toμn, ®μo s©u kinh nghiÖm kh−íc tõ mäi sù vμ chÊp nhËn ph¸t hiÖn l¹i Thiªn Chóa trong mét chiÒu kÝch míi h¼n, råi trë vÒ víi thùc t¹i x· héi bÊt c«ng… TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã gióp t«i h×nh thμnh tæng hîp t− t−ëng (thÇn häc) cña m×nh”⁽³⁵⁾. §ã lμ “mét h−íng thÇn häc gi¶i phãng còng ®ång thêi lμ thÇn häc ®ång hμnh, mêi gäi c¸c t«n gi¸o truyÒn thèng còng nh− c¸c hÖ t− t−ëng hiÖn ®¹i ®èi tho¹i vμ céng t¸c ®Ó lo¹i trõ bÊt c«ng t¹i Ch©u ¸ vμ toμn thÕ giíi, cïng ®i trªn

®−êng t×m hiÕm sù tù do vμ gi¶i tho¸t ch©n chÝnh toμn diÖn”⁽³⁶⁾.

(7)

Linh môc A.Pieris cho r»ng, c¸c gi¸o héi

¸ Ch©u muèn héi nhËp vμo nh÷ng nÒn v¨n ho¸ ®Þa ph−¬ng mμ linh hån lμ c¸c t«n gi¸o

®Ó trë thμnh mét gi¸o héi ®Þa ph−¬ng thùc sù, chø kh«ng ph¶i lμ chi nh¸nh t¹i Ch©u

¸ cña c¸c gi¸o héi ph−¬ng T©y th× ph¶i thùc hiÖn mét cuéc c¸ch m¹ng Gi¸o héi häc, nã ph¶i chÞu “d×m m×nh” hai lÇn

“thanh tÈy” trong dßng Giãc®an cña c¸c ®¹o

¸ Ch©u (mμ cèt tuû lμ cøu ®é, phæ qu¸t) vμ dÊn th©n chÞu phÐp röa trªn ®åi Canvª cña c¶nh nghÌo khæ bÊt c«ng trμn lan ë lôc ®Þa nμy. NÒn thÇn häc ¸ Ch©u sÏ nÈy sinh trong cuéc thanh tÈy ®ång hμnh ®ã, biÕt nãi ng«n ng÷ gi¸c ngé cña giíi tu sÜ c¸c

®¹o Ch©u ¸ còng nh− hiÓu ng«n ng÷ c¸ch m¹ng, yªu th−¬ng cña ng−êi nghÌo ph−¬ng §«ng. Hai lÇn thanh tÈy d−íi S«ng §¹o vμ trªn §åi NghÌo Êy t¸i hiÖn n¬i c¸c gi¸o héi Ch©u ¸ linh ®¹o khæ h¹nh tiªn tri hai cùc xuÊt thÕ vμ nhËp thÕ cña §øc Giªsu - sèng v× Abba (Thiªn Chóa) vμ v× d©n nghÌo - N−íc Trêi lμ liªn minh gi÷a Abba vμ ng−êi nghÌo (chÞu ¸p bøc bÊt c«ng) chèng l¹i kÎ thï chung lμ Mammon - Ph¶n thÇn cña TiÒn tμi QuyÒn lùc thao tóng x· héi vμ t©m linh con ng−êi⁽³⁷⁾. Theo «ng, thÇn häc ¸ Ch©u ph¶i dïng c¶ hai ph−¬ng ph¸p: “ph©n tÝch x·

héi kÕt hîp víi qu¸n ®Þnh t©m linh chØ cã trong nh÷ng truyÒn thèng ¸ Ch©u. Nãi c¸ch kh¸c, ph©n tÝch x· héi theo quan

®iÓm M¸cxÝt vμ ph©n tÝch b¶n ng· néi t©m theo c¸c ®¹o gi¸c ngé t¹o nªn mét thÕ gäng k×m trong cuéc gi¶i phãng c¸c d©n téc ¸ Ch©u sèng trong bèi c¶nh võa

®¹o, võa nghÌo. Mét nÒn thÇn häc ®¸p øng ®−îc c¶ hai nghÜa vô t«n gi¸o tu hμnh vμ chñ nghÜa x· héi chØ cã thÓ ph¸t sinh trong gi¸o héi ¸ Ch©u ch©n chÝnh, nghÜa lμ mét gi¸o héi hoμn toμn ®−îc

thanh tÈy trong hai dßng n−íc cña bÇn cïng vμ t«n gi¸o cña ¸ Ch©u”⁽³⁸⁾.

Cã thÓ nãi, thÇn häc cña A. Pieris tËp chó

“®μo s©u ý nghÜa ®ång hμnh trªn dßng lÞch sö trong ®ã nh©n lo¹i tiÕn vÒ bÕn bê bªn kia dï gäi lμ Abba, Thiªn Chóa, Ch©n Nh−,

§¹o, Brahman, T−¬ng lai, V−¬ng quèc Tù do. §ã lμ mét thø ThÇn häc N−íc Trêi (Basibia), th«ng qua biÖn chøng hμnh ®éng gi÷a metanoia (ho¸n c¶i tu tËp, gi¶i phãng t©m linh mçi ng−êi) vμ marturia (nhËp thÕ, gi¶i phãng, cøu ®é, ®em l¹i tù do cho mäi ng−êi), lμ thÇn häc ®èi tho¹i víi ThiÒn häc;

c¸ch m¹ng vμ m¹c kh¶i; nhËp thÕ vμ xuÊt thÕ; t©m linh vμ x· héi; v¨n ho¸ t− t−ëng vμ chÝnh trÞ kinh tÕ; phª ph¸n vμ hμnh ®éng v×

tù do toμn diÖn cho nh©n lo¹i. Mét cuéc sinh në ®au ®ín, nh−ng ®øa con ra ®êi ph¶i mang con tim vμ dßng m¸u ¸ Ch©u”⁽³⁹⁾.

ë Philippin, ®©y lμ quèc gia cã tÝn ®å Kit« gi¸o ®«ng nhÊt Ch©u ¸, víi 61,8 triÖu ng−êi (82% d©n sè) vμ chiÕm trªn 50% tÝn ®å C«ng gi¸o cña ch©u lôc. Lμ quèc gia Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña çc nÒn v¨n ho¸ vμ t«n gi¸o lín nh− çc n−íc Ch©u ¸ kh¸c, nh−ng l¹i cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång víi Ch©u Phi vμ Ch©u Mü Latinh. V× vËy, çc nhμ thÇn häc Philippin còng rÊt quan t©m ®Õn ng−êi nghÌo khæ, bÊt c«ng. Nhμ thÇn häc E.Torre khëi x−íng dßng ThÇn häc ®Êu tranh theo h−íng ThÇn häc gi¶i phãng.

Cßn thÇn häc gia C.Abesamis l¹i chó t©m

®Õn c¶nh nghÌo khæ cña ng−êi d©n Philippin vμ ®i t×m “c¨n tÝnh ¸ Ch©u” cña Kit« gi¸o⁽⁴⁰⁾.

ë NhËt b¶n, dï sè l−îng ng−êi C«ng gi¸o chØ chiÕm 0,39% d©n sè, nh−ng c¸c nhμ thÇn häc n−íc nμy l¹i cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ. §Æc biÖt nhμ thÇn häc

(8)

Kasuke Koyama, ng−êi khëi x−íng ThÇn häc con tr©u næi tiÕng. Qua kinh nghiÖm nhiÒu n¨m lμm qu¶n gi¸o t¹i Th¸i Lan, nhÊt lμ n¬i ng−êi n«ng d©n, «ng h×nh thμnh nÒn ThÇn häc con tr©u. §ã lμ mét thø thÇn häc gi¶i phãng héi nhËp vμo nÒn v¨n ho¸ vμ nÕp sèng

®Þa ph−¬ng lμm thμnh mét lo¹i “thÇn häc tõ d−íi lªn”. Theo «ng, cÇn ph¶i gi¶i tho¸t khái n·o tr¹ng coi Kit« gi¸o lμ t«n gi¸o −u viÖt, h¬n h¼n c¸c t«n gi¸o kh¸c vμ tr¸nh dïng nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng ngÉu t−îng ph−¬ng T©y ®Ó b−íc vμo cuéc gÆp gì, ®èi tho¹i ch©n t×nh víi c¸c d©n téc cã ý thøc hÖ vμ niÒm tin kh¸c biÖt t¹i ¸ Ch©u. ThÇn häc cña K.Koyama cßn h−íng tíi sù gi¶i phãng, tr−íc hÕt lμ gi¶i phãng nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, bÞ x· héi ruång bá. ¤ng rÊt say mª víi mÖnh ®Ò

“Thiªn Chóa khæ ®au”, Ng−êi lu«n yªu th−¬ng, c¶m th«ng vμ hiÖn diÖn gi÷a nh÷ng ng−êi nghÌo khæ, bÞ ¸p bøc⁽⁴¹⁾.

ë Hμn Quèc, ng−êi C«ng gi¸o chØ chiÕm 8,5% (4,04 triÖu ng−êi), so víi Tin Lμnh chiÕm tíi 41% d©n sè, nh−ng c¸c nhμ thÇn häc n−íc nμy ®· cã nhiÒu ®ãng gãp. Trong ®ã cã dßng ThÇn häc Minjung (tiÖn d©n) næi tiÕng do thÇn häc gia Ahn Byung Mu, bÒ trªn Chñng viÖn Choang Ang khëi x−íng⁽⁴²⁾. Qua kinh nghiÖm ho¹t ®éng chÝnh trÞ phôc vô nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc vμ ®äc l¹i Phóc ¢m trong bèi c¶nh Hμn Quèc trªn b−íc ®−êng hiÖn ®¹i ho¸ d−íi sù b¶o trî cña ph−¬ng T©y, Ahn Byung Mu ®·

kh¸m ph¸ ra thÇn häc tiÖn d©n. ¤ng cho r»ng, khëi ®iÓm cña nÒn thÇn häc

®ã xuÊt ph¸t tõ sù thøc tØnh cña ng−êi Kit« h÷u Hμn Quèc bÞ bá r¬i vμ cuéc

®Êu tranh cña hä cho sù gi¶i phãng khái chÕ ®é ®éc tμi qu©n sù. GÇn ®©y, «ng cßn quan t©m ®Õn quyÒn con ng−êi, c«ng b»ng x· héi vμ chó ý tíi vÊn ®Ò së h÷u chung, chñ nghÜa duy vËt vμ giai

cÊp. Theo «ng, kÕt hîp ba chñ ®Ò ®ã sÏ lμ träng t©m suy t− cña thÇn häc t−¬ng lai vÒ cuéc ®Êu tranh cña ng−êi tiÖn d©n Hμn Quèc cho nÒn d©n chñ, sù gi¶i phãng vμ thèng nhÊt hai miÒn TriÒu Tiªn.

ë §μi Loan, sè l−îng tÝn ®å Kit« gi¸o chiÕm mét tØ lÖ nhá (1,3%), nh−ng l¹i cã nh÷ng nhμ thÇn häc kh¸ næi tiÕng, tiªu biÓu nh− Môc s− Choan Seng Song. ¤ng cã nhiÒu suy t− thÇn häc vÒ ch−¬ng tr×nh cøu ®é cña Thiªn Chóa ngang qua çc thùc t¹i v¨n ho¸, t«n gi¸o, lÞch sö cña çc d©n téc Ch©u ¸⁽⁴³⁾. Choan Seng Song t×m çch gi¶i phãng thÇn häc khái ¸ch n« lÖ cña ph−¬ng T©y vμ dïng çc chÊt liÖu cña Ch©u ¸ cho suy t− thÇn häc. «ng cho r»ng: “ThÇn häc Kit« ®· g©y thiÖt h¹i cho chÝnh m×nh khi kh«ng biÕt nÒn minh triÕt thÇn häc §«ng ph−¬ng”⁽⁴⁴⁾ víi nh÷ng gia tμi ®å sé cña çc nÒn v¨n ho¸, t«n gi¸o lín. ChÝnh “thùc t¹i cña çc t«n gi¸o ¸ Ch©u, çc nÒn v¨n ho¸ vμ lÞch sö ph¸t triÓn bªn ngoμi quü ®¹o cña ¶nh h−ëng Kit« gi¸o ®· ®−a tíi mét th¸ch ®è thÇn häc thuéc lo¹i c¬ b¶n. Nã ®ông ch¹m ®Õn h÷u thÓ thÇn häc cña chóng ta tËn x−¬ng tuû, buéc chóng ta ng−ng h¸t nh÷ng giäng ®iÖu thÇn häc mμ chóng ta häc ë mét n¬i nμo kh¸c vμ gîi ý cho chóng ta s¸ng t¸c nh÷ng khóc h¸t thÇn häc cña chóng ta”⁽⁴⁵⁾. Ph¶i dß t×m ®Õn tËn ngän nguån l¹ch s«ng “n¬i gÆp gì nh©n d©n Ch©u ¸ b»ng x−¬ng b»ng thÞt vμ cïng víi hä nhËn ra c¨n tÝnh cña m×nh... ChØ khi

®ã chóng ta míi cã thÓ lμm thÇn häc Kit«

gi¸o nh− nh÷ng ng−êi Kit« h÷u ¸

§«ng”⁽⁴⁶⁾. ¤ng kh¼ng ®Þnh: “Kh«ng mét nÒn thÇn häc Kit« gi¸o chÝnh thèng nμo ë

¸ Ch©u cã thÓ thμnh tùu nÕu kh«ng kÕt hîp víi c¨n tÝnh v¨n ho¸ b¶n ®Þa víi c¸i nh×n phª ph¸n vμ s¸ng t¹o”⁽⁴⁷⁾.

(9)

Còng nh− nhiÒu nhμ thÇn häc Ch©u ¸ kh¸c, Choan Seng Song chó t©m nhiÒu

®Õn th©n phËn ng−êi nghÌo, gi¶i phãng nh÷ng tÇng líp bÞ chμ ®¹p, ¸p bøc, bÊt c«ng. ¤ng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc gi¶i phãng v¨n ho¸, xem ®ã lμ mét vÊn ®Ò quan träng kh«ng kÐm viÖc gi¶i phãng con ng−êi vÒ mÆt chÝnh trÞ, x· héi. Theo lèi “ThÇn häc ho¸n vÞ”, «ng sö dông c¸c biÓu t−îng cña nÒn linh ®¹o, t«n gi¸o ph−¬ng §«ng ®Ó tr×nh bμy ®øc tin Kit«

gi¸o. §èi víi «ng, mét nÒn thÇn häc sèng

®éng ph¶i b¾t ®Çu tõ cuéc sèng ®êi th−êng cña con ng−êi chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lêi lÏ cao ®¹o, khã hiÓu.

Trong bμi “Thiªn Chóa Tõ bi”, «ng viÕt:

“Nh©n häc ®èi víi thÇn häc kh¸c nμo nh−

n−íc ®èi víi c¸. Ra khái n−íc c¸ chÕt.

ThÇn häc còng sÏ chÕt mét khi li khai khái cuéc sèng con ng−êi vμ lÞch sö”⁽⁴⁸⁾. Nh×n chung, thÇn häc cña Môc s− Choan

®· g©y ®−îc sù chó ý, nhÊt lμ ®èi víi c¸c nhμ thÇn häc Ch©u ¸.

ë ViÖt nam^(*), tõ sau C«ng ®ång Vatican II, mét sè nhμ thÇn häc ë MiÒn Nam ®· b¾t ®Çu chó ý tíi viÖc x©y dùng mét thÇn häc ViÖt Nam víi chñ ®Ò lín

“ViÖt ho¸ ®¹o”. §¸ng chó ý lμ bé s¸ch §¹o NhËp thÕ, do dßng Tªn, thuéc Trung t©m

§¾c Lé, Sμi Gßn biªn so¹n trong nh÷ng n¨m 1974-1975, ®· ®Ò cËp tíi viÖc x©y dùng mét nÒn thÇn häc C«ng gi¸o ë ViÖt Nam, cña ng−êi ViÖt Nam, hoμ nhËp ®−îc víi phong tôc tËp qu¸n, víi nÒn v¨n ho¸

l©u ®êi cña d©n téc”⁽⁴⁹⁾. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ViÖt ho¸ ®¹o ë MiÒn Nam tr−íc n¨m 1975 míi chØ dõng l¹i ë viÖc dÞch thuËt Th¸nh Kinh lμ chñ yÕu.

Sau n¨m 1975, nhÊt lμ tõ khi Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam ra Th− Chung (1980) víi ®−êng h−íng “Sèng Phóc ¢m

gi÷a lßng d©n téc”, “x©y dùng mét lèi sèng vμ lèi diÔn t¶ ®øc tin phï hîp h¬n víi truyÒn thèng d©n téc” th× viÖc x©y dùng nÒn thÇn häc C«ng gi¸o ViÖt Nam míi ®−îc coi träng h¬n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trªn nguyÖt san C«ng gi¸o vμ D©n téc, TuyÓn tËp ThÇn häc, B¶n tin HiÖp th«ng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thÇn häc ¸ Ch©u vμ thÇn häc ViÖt Nam. Linh môc ThiÖn CÈm trong bμi

“Suy nghÜ vÒ kh¶ n¨ng x©y dùng mét nÒn thÇn häc ViÖt Nam”, nªu lªn mét c¸ch kh¸ c¨n b¶n vμ toμn diÖn vÒ nh÷ng yªu cÇu cho viÖc x©y dùng nÒn thÇn häc ViÖt Nam⁽⁵⁰⁾. Nhãm nghiªn cøu thuéc v¨n phßng Uû ban §oμn kÕt C«ng gi¸o thμnh phè Hå ChÝ Minh tÝch cùc triÓn khai viÖc x©y dùng thÇn häc C«ng gi¸o ViÖt Nam theo h−íng héi nhËp v¨n ho¸. Trong nh÷ng 1992-1995, hä tæ chøc c¸c héi nghÞ nh−: “Lμm thÇn häc tõ lßng d©n téc”

(1992); “Héi nhËp v¨n ho¸ Kit« gi¸o t¹i ViÖt Nam”(1995) víi nhiÒu bμi viÕt cã gi¸

trÞ. Trong chuyªn luËn: Lμm thÇn häc tõ lßng d©n téc, t¸c gi¶ TrÇn NhËt T©n ph©n tÝch vμ ®−a ra ba m« h×nh thÇn häc lín:

ThÇn häc chÝnh thèng, thÇn häc kho¸ng

®¹t vμ thÇn häc gi¶i phãng, tõ ®ã ®i t×m h−íng x©y dùng nÒn thÇn häc ¸ Ch©u nãi chung, thÇn häc ViÖt Nam nãi riªng sao cho ®¹o C«ng gi¸o ngμy cμng héi nhËp s©u h¬n vμo ®êi sèng d©n téc⁽⁵¹⁾.

Ngoμi ra, nhiÒu nhμ thÇn häc ViÖt Nam ë n−íc ngoμi còng cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thÇn häc ¸ Ch©u nãi chung, thÇn häc ViÖt Nam nãi riªng. N¨m 2000, nhãm Thêi ®iÓm C«ng gi¸o do Linh môc TrÇn C«ng NghÞ s−u tÇm giíi thiÖu cuèn “Suy t− vμ ®ãng gãp cho thÇn häc ViÖt Nam” tËp hîp nhiÒu bμi viÕt cña c¸c nhμ thÇn häc ViÖt Nam ë trong vμ ngoμi n−íc, thùc sù lμ nh÷ng suy t− thÇn häc vÒ

(10)

Tãm l¹i, thÇn häc ¸ Ch©u dï ra ®êi muén, nh−ng ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn vμ t¹o ra ®−îc nÐt ®Æc thï riªng so víi c¸c dßng thÇn häc ë Ch©u Mü Latinh vμ Ch©u Phi. Nãi c¸ch kh¸c, “Kit« gi¸o ¸ Ch©u hiÖn ®ang ®Ých th©n më ra mét nÒn thÇn häc cho riªng m×nh” nh− nhËn xÐt cña K.Rahnes⁽⁵³⁾.

gi¸o. GÇn ®©y, Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam còng cã nh÷ng ho¹t ®éng nh»m thóc ®Èy viÖc x©y dùng nÒn thÇn häc C«ng gi¸o ViÖt Nam theo h−íng héi nhËp v¨n ho¸, ®Æc biÖt chó ý tíi tÝn ng−ìng thê cóng tæ tiªn vμ truyÒn thèng d©n téc⁽⁵²⁾.

(K× sau ®¨ng tiÕp)

Chó thÝch:

1. Cã thÓ xem bµi: C«ng gi¸o thÕ kØ XX: Vµi khÝa c¹nh tiÕn triÓn cña thÇn häc cña GS.TS §ç Quang H−ng.

T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 6.2001 vµ bµi: C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam (Nh×n tõ khÝa c¹nh lÝ luËn vµ héi nhËp v¨n ho¸) cña PGS. TS. NguyÔn Hång D−¬ng. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 3. 2001.

2. Choan Seng Song. ThÇn häc Kit« gi¸o theo cung c¸ch Ch©u ¸. TuyÓn tËp thÇn häc, UB§KCG TP Hå ChÝ Minh, sè th¸ng 8.1991, tr.109.

3.NguyÔn V¨n Néi. §¹i héi c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u n¨m 1970 t¹i Manila. NguyÖt san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 79 (7.2001), tr 45. T−¬ng tù, Gi¸o hoµng Gioan Phaol« II trong T«ng huÊn Gi¸o héi t¹i Ch©u ¸ (6.11.1999), nªu râ: NÐt næi bËt nhÊt cña lôc ®Þa nµy lµ sù ®a d¹ng cña c¸c d©n téc, nh÷ng ng−êi "thõa h−ëng nh÷ng nÒn v¨n ho¸, t«n gi¸o vµ truyÒn thèng cæ x−a",… ®«ng d©n vµ cã nhiÒu nÒn v¨n ho¸, ng«n ng÷, tÝn ng−ìng vµ truyÒn thèng, lµm nªn phÇn c¬ b¶n cña lÞch sö vµ di s¶n cña gia ®×nh nh©n lo¹i.

4. NguyÔn V¨n Néi. Héi nghÞ toµn thÓ Liªn Héi ®ång c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u lÇn thø nhÊt “Loan b¸o Tin mõng t¹i Ch©u ¸ thêi hiÖn ®¹i”. NguyÖt san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 81 (9-2001), tr.8-9.

5. Lm. ThiÖn CÈm. §Ó Th−îng héi ®ång Gi¸m môc ¸ Ch©u thùc sù lµ “¸ Ch©u”. NguyÖt san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 31 (7-1997), tr.11.

6. Xem: §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX… Bµi ®· dÉn, tr 9.

tÝn ®å C«ng gi¸o toµn cÇu vµ chØ chiÕm 3% d©n sè cña ch©u lôc. TuÇn b¸o C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 1458, th¸ng 5.2004, tr 32.

hiÖn diÖn nhiÒu thÕ kØ vµ ®· cã rÊt nhiÒu nç lùc t«ng ®å, nh−ng ë nhiÒu n¬i Gi¸o héi vÉn bÞ coi lµ xa l¹ ®èi víi ng−êi ¸ Ch©u. Thùc tÕ trong t©m trÝ nhiÒu ng−êi, Gi¸o héi cßn bÞ coi lµ liªn kÕt víi c¸c chÝnh quyÒn thùc d©n.

Cßn Hång y Joseph Patzinger, Bé tr−ëng Bé Gi¸o lÝ §øc tin trong bµi: “NiÒm tin vµo §øc Kit« tr−íc sù th¸ch

®è cña c¸c nÒn v¨n hãa” t¹i cuéc häp cña Liªn Héi ®ång Gi¸m môc ¸ Ch©u ë Hång K«ng (3. 1993) cho r»ng, ë Ch©u ¸, Kit« gi¸o th−êng ®−îc coi nh− mét nÒn v¨n ho¸ vµ mét t«n gi¸o xa l¹, ®ang ®øng ngoµi cöa nhµ m×nh vµ chùc thay thÕ v¨n ho¸ vµ t«n gi¸o cña m×nh.

9. Feli Welfred. Liªn Héi ®ång c¸c gi¸m môc ¸ Ch©u. NguyÔn V¨n Néi giíi thiÖu. NguyÖt san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 80 (8..2001), tr.26.

11. Trong th− göi ®¹i héi nµy, §øc Gi¸o hoµng Gioan Phaol« II ®· nªu lªn nh÷ng th¸ch ®è ®Æc biÖt ®èi víi çc Gi¸o héi ¸ Ch©u lµ ph¶i rao gi¶ng Tin Mõng chÝnh n¬i giao thoa cña çc t«n gi¸o vµ çc v¨n hãa kh¸c nhau, n¬i ng· t− cña çc søc m¹nh x· héi, chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña thÕ giíi h«m nay.

12. Liªn Héi ®ång c¸c Gi¸m môc ¸ Ch©u. Cïng nhau tiÕn tíi thiªn niªn kØ thø ba, TuyÓn tËp thÇn häc, sè th¸ng 10-1990, tr.3-4. Trong bµi ph¸t biÓu t¹i Th−îng héi ®ång Gi¸m môc thÕ giíi vÒ Ch©u ¸ (1998), Hång y Paul Poupalard, Chñ tÞch Héi ®ång Gi¸o hoµng vÒ V¨n ho¸ còng nªu lªn 3 th¸ch ®è lín ®èi víi c¸c Gi¸o héi

(11)

Ch©u ¸: 1) ë lôc ®Þa mªnh m«ng, ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi nµy, ng−êi C«ng gi¸o chØ chiÕm mét tØ lÖ nhá (kho¶ng 2%); 2) Cã mét t−¬ng ph¶n lín, bëi v× c¸c Gi¸o héi ®Þa ph−¬ng t¹i Ch©u ¸ cã nhiÒu ®au khæ v× bÞ coi lµ “ngo¹i quèc” trong khi chÝnh Chóa Giªsu Kit« l¹i sinh ra ë Ch©u ¸ vµ 3) RÊt cÇn thiÕt ph¶i héi nhËp Tin Mõng vµo ®êi sèng ¸ Ch©u.

13. Xem: §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX… bµi ®· dÉn, tr. 9 14. Xem: §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX… bµi ®· dÉn, tr. 10

gi¸o Ch©u ¸ ®· tæ chøc çc cuéc héi th¶o víi chñ ®Ò nh−: “Lµm thÇn häc víi çc thùc t¹i ¸ Ch©u” (1983), “Lµm thÇn häc víi nÒn v¨n häc d©n gian Ch©u ¸” (1984); “Lµm thÇn häc víi lÞch sö xÐt nh− lµ nh÷ng phong trµo quÇn chóng” (1985), “Lµm thÇn häc víi çc t«n gi¸o ë Ch©u ¸” (1986); “Lµm thÇn häc víi çc nÒn v¨n ho¸ ¸ Ch©u”

(1987); “Lµm thÇn häc víi nh÷ng biÓu t−îng vµ h×nh ¶nh d©n gian” (1988), thu hót ®−îc kho¶ng 200 nhµ thÇn häc tham gia nh»m x©y dùng nÒn thÇn häc phï hîp víi bèi c¶nh ¸ Ch©u.

18. S.Kappen. §Þnh h−íng ®Ó x©y dùng mét nÒn thÇn häc ¸ Ch©u. TuyÓn tËp thÇn häc, sè 6.1989, tr. 42 19. S.Kappen. §Þnh h−íng ®Ó x©y dùng mét nÒn thÇn häc ¸ Ch©u… S®d, tr. 62

20. Sè l−îng tÝn ®å Kit« gi¸o ë Ên §é chØ chiÕm kho¶ng 2,5% d©n sè, trong ®ã cã 16,5 triÖu ng−êi C«ng gi¸o (1,6%), trong khi tÝn ®å Ên §é gi¸o 80% (700 triÖu), Islam gi¸o 12% (trªn 100 triÖu).

21. N¨m 1976, HiÖp héi c¸c nhµ thÇn häc Ên §é ®−îc thµnh lËp, thu hót kh¸ ®«ng c¸c nhµ thÇn häc tham gia vµ hä ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho thÇn häc ¸ Ch©u.

22. M. Amaladoss. Bªn kia héi nhËp v¨n ho¸-nhiÒu ho¸ thµnh mét ®−îc ch¨ng. B¶n dÞch cña L.C.§øc. N¨m 2000, tr. 174-175

23. M.Amaladoss. Bªn kia héi nhËp v¨n ho¸ … S®d, tr.176-177.

24. ThÕ Huynh. Dung m¹o nhµ thÇn häc Samuel Rayan. TuyÓn tËp thÇn häc, sè th¸ng 10-1993, tr 62.

25. HiÖp héi c¸c nhµ thÇn häc Ên §é. H−íng tíi mét nÒn thÇn häc gi¶i phãng Ên §é, TuyÓn tËp thÇn häc: sè th¸ng 6.1989, tr.148 vµ 150.

26. §©y lµ dßng thÇn häc nh»m thóc ®Èy c«ng cuéc gi¶i phãng cña nh÷ng ng−êi §alÝt- nh÷ng ng−êi tiÖn d©n cïng khæ kh«ng cã ®¼ng cÊp, bÞ coi lµ nh÷ng kÎ “ngo¹i ®¼ng” kh«ng thÓ ®−îc ®éng ch¹m ®Õn, chiÕm kho¶ng 20% d©n sè (140 triÖu ng−êi), trong x· héi Ên §é.

27. Nhµ thÇn häc ChÝnh Thèng gi¸o, Tæng Gi¸m môc Geevarghese Mar Osthathios l¹i cã c¸ch tiÕp cËn kh¸c, chñ tr−¬ng dùa vµo tÝn ®iÒu “Chóa Ba Ng«i” ®Ó x©y dùng nÒn thÇn häc gi¶i phãng Ên §é. Trong t¸c phÈm: “Cã téi v× giµu cã trong thÕ giíi nghÌo” vµ t¸c phÈm: “ThÇn häc cña mét x· héi kh«ng giai cÊp”, «ng cho r»ng, mÇu nhiÖm “Chóa Ba Ng«i” lµ mét m« h×nh lÝ t−ëng cña mét x· héi b×nh ®¼ng, biÕt chia sÎ cho nhau vµ tù do trong sù kh¸c biÖt.

28. ThÕ Huynh. Dung m¹o nhµ thÇn häc Samuel Rayan…S®d, tr 67.

29. M.Amaladoss. Bªn kia héi nhËp v¨n ho¸ … S®d, tr.34-35.

30. ChÝnh tuyªn bè trªn, Linh môc T.Balasuriya ®· bÞ Toµ Th¸nh ph¹t v¹ TuyÖt th«ng (1996), g©y nªn kh«ng Ýt b¨n kho¨n cho c¸c nhµ thÇn häc Ch©u ¸ cã t− t−ëng cÊp tiÕn muèn v−ît khái vßng c−¬ng to¶ cña ph−¬ng T©y…

31. Xem §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX … bµi ®· dÉn, tr 12.

32.Xem §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX … bµi ®· dÉn, tr 16.

33. Linh môc A.Pieris lµ ng−êi Kit« gi¸o ®Çu tiªn nhËn häc vÞ tiÕn sÜ PhËt gi¸o t¹i ®¹i häc Sri Lanka n¨m 1972.

(12)

40. Xem §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX... bµi ®· dÉn, tr. 10.

41. Còng theo h−íng ThÇn häc gi¶i phãng, ë NhËt B¶n cßn cã çc nhµ thÇn häc nh− T.Kuribayshi, Scichi Yagi,… hä nhÊn m¹nh ®Õn c«ng b»ng x· héi trong bèi c¶nh ®a v¨n ho¸- t«n gi¸o, trong ®ã Kit« gi¸o bÞ çm dç nghiªng vÒ çc khuynh h−íng ThiÒn (Zen) cña PhËt gi¸o.

42. ThÇn häc tiÖn d©n ®−îc ®Þnh nghÜa lµ “thÇn häc cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc trong hiÖn tr¹ng cña §¹i Hµn”, chó ý tíi hai ph−¬ng diÖn: nhÊn m¹nh tÝnh siªu viÖt cña §øc Kit« vµ §øc Giªsu, ®ång thêi nhÊn m¹nh ®Õn mÆt nh©n tÝnh cña Thiªn Chóa (nh×n Giªsu v−ît ra ngoµi lÞch sö).

43. Môc s− Choan Seng Song thuéc Gi¸o héi Tin Lµnh Tr−ëng L·o. N¨m 1986, «ng xuÊt b¶n cuèn ThÇn häc tõ lßng mÑ ¸ Ch©u thùc sù lµ nh÷ng suy t− thÇn häc tõ trong lßng c¸c nÒn v¨n ho¸, t«n gi¸o Ch©u ¸ víi chñ ®Ò lín lµ b¶n

®Þa ho¸ vµ gi¶i phãng thÇn häc. ChÝnh «ng lµ ng−êi ®· nªu lªn 10 luËn ®Ò cho nÒn thÇn häc ¸ Ch©u, trong ®ã ®i tõ viÖc t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ Èn chøa trong PhËt gi¸o, nhÊt lµ trong ThiÒn t«ng (Zen) khi tiÕp xóc víi Kit« gi¸o, mét thø

(*⁾. VÒ ThÇn häc C«ng gi¸o ë ViÖt Nam cÇn cã mét chuyªn luËn s©u h¬n. ë ®©y chóng t«i chØ ®iÓm qua mét sè nÐt xem ®ã nh− mét bé phËn cÊu thµnh cña ThÇn häc ¸ Ch©u mµ th«i.

49. Xem: NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam... bµi ®· dÉn, tr 38.

50. Xem: §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX… bµi ®· dÉn, tr 13.

51. Xem: NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng ®ång Vatican II ë ViÖt Nam ... bµi ®· dÉn, tr 35-36.

52. T¹i Th−îng Héi ®ång Gi¸m môc thÕ giíi vÒ Ch©u ¸ (1998), çc Gi¸m môc ViÖt Nam ®· nªu lªn 3 chñ ®Ò chÝnh: 1) Lµm sao ®Ó nãi vÒ Thiªn Chóa vµ Héi Th¸nh trong khung c¶nh nÒn v¨n hãa x· héi ViÖt Nam vèn lÊy gia ®×nh lµm nÒn t¶ng; 2) Lµm sao ®Ó nhËn ra t¸c ®éng cña Chóa Th¸nh ThÇn n¬i mäi ng−êi thµnh t©m thiÖn chÝ, ®Æc biÖt n¬i çc t«n gi¸o b¹n vµ 3) Lµm sao ®Ó viÖc t«n kÝnh «ng bµ, tæ tiªn gióp ng−êi ta nhËn biÕt Thiªn Chóa vµ hiÓu râ h¬n vÒ ®¹o hiÕu cña ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam. Trªn tinh thÇn ®ã, Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam ®· tæ chøc çc cuéc héi th¶o lín nh−: “VÊn ®Ò t«n kÝnh tæ tiªn n¬i ng−êi C«ng gi¸o” (1999); “Mét sè vÊn ®Ò v¨n hãa C«ng gi¸o ViÖt Nam tõ khëi thuû ®Õn ®Çu thÕ kØ XX” (2000); “C«ng ®ång Vatican II-40 n¨m nh×n l¹i” (2002) vµ cuéc héi th¶o gÇn ®©y: “Sèng ®¹o theo cung çch ViÖt Nam” (4/2004) víi sù tham gia cña giíi nghiªn cøu c¶ trong vµ ngoµi C«ng gi¸o.

53. Xem: §ç Quang H−ng. C«ng gi¸o thÕ kØ XX, …bµi ®· dÉn, tr.11.