trong nhµ tr−êng ®¹i häc ë n−íc ta hiÖn nay

(1)

trong nhµ tr−êng ®¹i häc ë n−íc ta hiÖn nay

NguyÔn Träng ChuÈn^(*) µn vÒ viÖc gi¶ng d¹y triÕt häc cho

c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau trong mét quèc gia lµ chñ ®Ò rÊt lín. T«i xin ®Ò cËp

®Õn mét ph¹m vi hÑp h¬n lµ viÖc d¹y triÕt häc trong nhµ tr−êng ®¹i häc v×

trong ®ã ng−êi häc lµ ®èi t−îng trÎ vµ

®«ng ®¶o võa míi b−íc ch©n vµo cæng tr−êng ®¹i häc ®ang rÊt h¸o høc t×m hiÓu, kh¸m ph¸ kho tµng tri thøc ®å sé cña nh©n lo¹i.

1. CÇn nh×n th¼ng vµo thùc tr¹ng viÖc gi¶ng d¹y vµ häc triÕt häc trong c¸c nhµ tr−êng ®Ó cã sù ®æi míi theo kÞp sù

®æi míi toµn diÖn cña ®Êt n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ ®ang diÔn ra rÊt nhanh trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay.

Nh÷ng ng−êi gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu triÕt häc còng nh− ®«ng ®¶o c¸c giíi x· héi, nhÊt lµ sinh viªn, ®Òu nhËn ra nh÷ng ®iÒu kh«ng æn trong viÖc trang bÞ kiÕn thøc triÕt häc hiÖn nay trong c¸c nhµ tr−êng ®¹i häc cña chóng ta.

Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t

®−îc trong lÜnh vùc truyÒn b¸ kiÕn thøc triÕt häc th× còng ph¶i th¼ng th¾n thõa nhËn r»ng, tõ l©u ®· cã kh«ng Ýt lêi c¶nh b¸o vÒ viÖc c¸c sinh viªn, nhÊt lµ sinh viªn kh«ng chuyªn triÕt häc, kh«ng thÝch häc, hay nÆng h¬n lµ ch¸n häc c¸c bé m«n Marx - Lenin nãi chung. NhiÒu sinh viªn häc cèt sao ®Ó cho ®ñ ®iÓm kh«ng ph¶i thi l¹i lµ ®−îc chø Ýt ai coi

®ã lµ m«n häc gióp cho viÖc rÌn luyÖn vµ

ph¸t triÓn t− duy, trang bÞ ph−¬ng ph¸p nhËn thøc, kiÕm t×m tri thøc ë n¬i mµ K. Marx vµ Hegels gäi lµ n¬i “®óc kÕt”

hay “tæng kÕt” nh÷ng g× lµ tinh tuý cña t− duy nh©n lo¹i, hoÆc cã Ých thùc sù cho chuyªn m«n sau nµy cña hä. Bëi vËy, ®· cã lóc ré lªn c©u nãi nghe thËt xãt xa vÒ thùc tr¹ng cña bé m«n nµy lµ bé m«n mµ “thÇy kh«ng muèn d¹y, trß kh«ng muèn häc”!^(∗)

X· héi cã biÕt ®iÒu nµy kh«ng?

Ngµnh gi¸o dôc cã biÕt ®iÒu nµy kh«ng?

T«i ch¾c lµ tÊt c¶ ®Òu biÕt, thËm chÝ biÕt rÊt râ. NÕu b©y giê tiÕn hµnh mét cuéc

®iÒu tra x· héi häc nghiªm tóc, thËt sù kh¸ch quan vµ c¬ b¶n vÒ sù quan t©m, sù høng thó cña ng−êi häc c¸c bé m«n Marx - Lenin chóng ta sÏ cã nh÷ng con sè ®¸ng ®Ó l−u t©m vµ suy nghÜ. Nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm ch−a d¸m nh×n th¼ng vµo sù thËt nµy, ch−a thÊy ®−îc sù thiÕu hôt vÒ triÕt häc cña sinh viªn, thËm chÝ cña c¶ c¸n bé gi¶ng d¹y cña chóng ta, cho nªn mäi sù vÉn ®ang theo lèi mßn, ch−¬ng tr×nh cò kü, gß bã, c¶n trë nhiÖt t×nh t×m tßi cña ng−êi häc vµ c¶ sù s¸ng t¹o, sù tù v−¬n lªn cña chÝnh nh÷ng ng−êi d¹y.

(∗) GS., TS. nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn TriÕt häc, nguyªn Tæng biªn tËp T¹p chÝ TriÕt häc.

B

(2)

Nh×n réng h¬n sÏ thÊy r»ng, ngay c¶

®éi ngò c¸n bé gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu triÕt häc ®−îc chÝnh nhµ tr−êng cña chóng ta ®µo t¹o trong nhiÒu n¨m qua còng ®ang kh¸ bÊt cËp trong lÜnh vùc häc thuËt thuéc lÜnh vùc chuyªn m«n cña m×nh. Bëi lÏ, phÇn ®«ng hä chØ biÕt vµ gãi gän trong mét vèn kiÕn thøc triÕt häc ch−a thËt hÖ thèng vµ kh«ng cËp nhËt ®· ®−îc trang bÞ trong nhµ tr−êng mµ th«i!

2. VËy nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng kh«ng høng thó häc triÕt häc vµ nhÊt lµ c¸c chuyªn ngµnh kh¸c trong bé m«n chñ nghÜa Marx - Lenin lµ g×? Ph¶i ch¨ng ®ã lµ lçi cña ng−êi häc?

C©u tr¶ lêi kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn, tõ sù tr¶i nghiÖm vµ quan s¸t cña c¸ nh©n cã thÓ nªu lªn mÊy ®iÓm sau ®©y.

Tr−íc hÕt, kh«ng ph¶i lçi cña sinh viªn:

Ph¶i nãi ngay r»ng, ng−êi häc, mµ cô thÓ lµ sinh viªn cña chóng ta kh«ng cã lçi. Sinh viªn lµ løa tuæi rÊt ham hiÓu biÕt, −a chuéng sù th«ng th¸i vµ muèn

®−îc trang bÞ kiÕn thøc ®Ó trë nªn th«ng th¸i. Hä cÇn sù hiÓu réng h¬n, c¨n b¶n h¬n; cÇn biÕt nhiÒu h¬n ®Ó råi hä tù lùa chän nh÷ng g× lµ tèt nhÊt chø kh«ng ph¶i chØ lµ sù ¸p ®Æt mét chiÒu. Do vËy, chóng ta h·y ®i t×m nguyªn nh©n cña viÖc hä ch−a yªu m«n häc nµy ë nh÷ng chç kh¸c.

Thø hai, vÒ thêi l−îng:

Trong ch−¬ng tr×nh chÝnh kho¸

dµnh cho çc ngµnh kh«ng chuyªn triÕt häc thuéc tÊt c¶ çc khèi, nhÊt lµ khèi çc ngµnh kü thuËt hoÆc khoa häc tù nhiªn, th× thêi l−îng dµnh cho bé m«n Marx- Lenin kh«ng ph¶i lµ Ýt so víi thêi

l−îng cña çc m«n häc kh¸c cña chÝnh çc ngµnh häc ®ã (do vËy mµ nhiÒu ng−êi l·nh ®¹o çc khèi ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt cã lý khi phµn nµn vÒ viÖc bé m«n nµy chiÕm mÊt qu¸

nhiÒu thêi gian trong ch−¬ng tr×nh häc) nh−ng thËt ra l¹i bÞ ph©n t¸n ra qu¸

nhiÒu m«n, sè giê dµnh cho triÕt häc kh¸ h¹n chÕ. V× thêi l−îng qu¸ Ýt cho nªn ngay c¶ nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña ch−¬ng tr×nh ®· qu¸ s¬ sµi so víi yªu cÇu cÇn ph¶i cã th× ng−êi gi¶ng còng kh«ng kÞp truyÒn thô hÕt.

Thø ba, vÒ ch−¬ng tr×nh vµ gi¸o tr×nh:

§Êt n−íc ®ang ®æi míi rÊt nhanh.

ThÕ giíi ®ang thay ®æi rÊt nhanh. Khoa häc vµ c«ng nghÖ lu«n cã nh÷ng c¸i míi xuÊt hiÖn hµng ngµy. TriÕt häc còng kh«ng n»m ngoµi xu thÕ chung ®ã. Tuy nhiªn, ch−¬ng tr×nh häc cña chóng ta th× kh« cøng vµ y hÖt nhau cho mäi ®èi t−îng thuéc c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau.

Kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng, mäi ch−¬ng tr×nh triÕt häc ®Òu cã nh÷ng yªu cÇu ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu cèt yÕu,

®Òu cã nh÷ng c¸i chung. Song, còng kh«ng ®−îc quªn r»ng, nÕu ch−¬ng tr×nh ®ã kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái ®Æc thï cña tõng chuyªn ngµnh th×

sù hÊp dÉn còng ch¼ng cã. §ã lµ mét trong nh÷ng lý do v× sao cïng mét ch−¬ng tr×nh nh−ng ng−êi ta ph¶i cã nh÷ng gi¸o tr×nh viÕt riªng cho c¸c khèi ngµnh kh¸c nhau vµ v× sao triÕt häc ch−a chiÕm ®−îc c¶m t×nh hoÆc ch−a thËt sù thu hót nhiÒu ng−êi häc ë n−íc ta.

Mét khiÕm khuyÕt rÊt lín kh¸c trong néi dung ch−¬ng tr×nh lµ kh«ng cho ng−êi häc biÕt ®−îc lÞch sö cña vÊn

(3)

®Ò, thËm chÝ quan ®iÓm cña chÝnh K.

Marx cã lóc ®· bÞ c¾t xÐn hoÆc gi¶i thÝch kh¸c ®i cho phï hîp víi mét yªu cÇu nµo ®ã, cho nªn kh«ng nh÷ng Marx ®·

bÞ hiÓu sai mµ cßn kh«ng lµm næi bËt

®−îc sù kÕ thõa cña K. Marx vµ c¸c t¸c gia kinh ®iÓn ®èi víi triÕt häc tr−íc c¸c

«ng còng nh− sù ph¸t triÓn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã sau çc «ng. Víi néi dung ch−¬ng tr×nh ®ã ng−êi häc còng kh«ng tù rót ra ®−îc nh÷ng çi vÜ ®¹i, çi cã tÝnh çch m¹ng do K. Marx ®· thùc hiÖn, kh«ng thÊy ®−îc sù phong phó cña çc vÊn ®Ò triÕt häc ®· ®−îc triÕt häc bµn ®Õn tõ rÊt l©u råi vµ hiÖn nay vÉn

®ang tiÕp tôc ®−îc bµn ®Õn, còng nh−

kh«ng biÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh ®ang thu hót sù quan t©m cña nh©n lo¹i, ®ang lµm cho c¸c nhµ triÕt häc tr¨n trë, do ®ã, còng kh«ng gîi ý

®−îc cho thÕ hÖ trÎ nh÷ng ®iÒu cÇn suy nghÜ. Nãi c¸ch kh¸c, chóng ta ®· biÖt lËp ho¸ K. Marx. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i víi thùc tÕ lÞch sö vµ rÊt cã h¹i.

§¸ng ng¹i h¬n n÷a lµ hiÖn ®ang cã chñ tr−¬ng ë tr−êng ®¹i häc chØ cßn d¹y chÝnh trÞ chø kh«ng d¹y triÕt häc. Ng−êi ta ®ang cã ý ®Þnh tr×nh bµy tÊt c¶ çc bé m«n Marx - Lenin hiÖn nay (TriÕt häc, Kinh tÕ chÝnh trÞ häc, Chñ nghÜa x· héi khoa häc, T− t−ëng Hå ChÝ Minh) d−íi d¹ng çc nguyªn lý vµ d¹y çc nguyªn lý

®ã trong mét gi¸o tr×nh thèng nhÊt víi thêi l−îng 75 tiÕt. Ch−a biÕt ®−îc cô thÓ ng−êi ta sÏ lµm nh− thÕ nµo nh−ng kh«ng qu¸ khã ®Ó m−êng t−îng ra viÔn c¶nh vµ kÕt qu¶ cña c¸ch lµm nµy! Bµi häc vÒ §¹i häc ®¹i c−¬ng vÉn cßn ®ã!

Thø t−, vÒ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y:

Do thêi l−îng h¹n chÕ, do sù kh«

cøng vµ thiÕu phÇn lÞch sö mang tÝnh dÉn d¾t cña ch−¬ng tr×nh vµ gi¸o tr×nh cho nªn khi gi¶ng vÒ nh÷ng quan ®iÓm

c¬ b¶n cña triÕt häc, chñ yÕu lµ triÕt häc Marx, ng−êi gi¶ng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. V× vËy, viÖc chän con ®−êng an toµn nhÊt vµ dÔ dµng nhÊt lµ nãi ®óng nh÷ng g× ®· ®−îc viÕt ra trong gi¸o tr×nh chung cho mäi ®èi t−îng.

Bªn c¹nh ®ã, chÝnh c¸ch thi nh−

hiÖn nay, kÓ c¶ c¸ch thi tr¾c nghiÖm

®ang ®−îc b¾t ®Çu thùc hiÖn, võa gãp phÇn lµm cho ng−êi häc chØ cÇn häc thuéc mét c¸ch m¸y mãc chø kh«ng cÇn suy nghÜ, t×m tßi, kh¸m ph¸; võa lµm cho ng−êi gi¶ng còng ph¶i lo b¶o ®¶m

®é an toµn vÒ kÕt qu¶ gi¶ng d¹y cña m×nh b»ng c¸ch còng chØ tËp trung vµo mét sè néi dung ®−îc coi lµ sÏ cã ®Ò thi chø ch¼ng cÇn ®µo s©u, më réng lµm g×

cho mÖt. Do vËy, sù tr× trÖ vµ n«ng c¹n ë

®©y lµ khã tr¸nh khái.

Mét ®iÒu còng rÊt ®¸ng suy nghÜ kh¸c lµ ng−êi ta kh«ng t×m çch ®Ó c¶i tiÕn néi dung ch−¬ng tr×nh, ®Ó n©ng cao kiÕn thøc; kh«ng t×m çch tiÕp cËn vµ cËp nhËt nh÷ng çi míi mµ l¹i ®i tËp trung vµo viÖc c«ng thøc ho¸, s¬ ®å ho¸

c¸c luËn ®iÓm triÕt häc. Kh«ng phñ nhËn kh¶ n¨ng Êy ®èi víi mét sè vÊn ®Ò triÕt häc nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Song, ®ã th−êng lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. Cã v«

vµn çc luËn ®iÓm, çc t− t−ëng triÕt häc v« cïng s©u s¾c, hµm chøa trong ®ã kh«ng Ýt nh÷ng Èn ý dÉn ®Õn nh÷ng çch hiÓu, çch gi¶i thÝch kh¸c nhau, thËm chÝ tõ ®ã h×nh thµnh çc chi nh¸nh hay tr−êng ph¸i triÕt häc kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng luËn ®iÓm hay t−

t−ëng ®ã nhiÒu khi dïng c¸ch gi¶i thÝch th«ng th−êng lµ kh«ng ®ñ, cho nªn cã khi ph¶i dïng ®Õn c¶ ph−¬ng ph¸p th«ng diÔn ®−îc hiÓu theo nghÜa hiÖn

®¹i míi hy väng cã thÓ chØ ra hÕt ý nghÜa cña chóng. VËy th× lµm sao mµ c«ng thøc ho¸ vµ s¬ ®å ho¸ triÕt häc l¹i

(4)

kh«ng m¾c thiÕu sãt, kh«ng tÇm th−êng ho¸ thËm chÝ sai lÇm ®−îc!

Cã v« vµn thÝ dô vÒ ®iÒu nµy. Ch¼ng h¹n, lµm sao kh«ng sai lÇm khi c«ng thøc ho¸ hoÆc s¬ ®å ho¸ c¸c quan ®iÓm triÕt häc cùc kú phøc t¹p vµ m©u thuÉn cña G. Berkeley, cña I. Kant, cña F.

Hegels, v.v... hay c¸c luËn ®iÓm cña K.

Marx nh− coi “t«n gi¸o lµ thuèc phiÖn cña nh©n d©n”, “b¶n chÊt con ng−êi lµ tæng hoµ (hay toµn bé) c¸c quan hÖ x·

héi”! ChÝnh v× sù m¸y mãc ®ã mµ cã gi¸o tr×nh ®· kh¼ng ®Þnh r»ng, nhµ duy t©m chñ quan G. Berkeley rèt cuéc ®· ®i ®Õn chñ nghÜa duy ng·! TiÕc thay, sù thËt lÞch sö l¹i nãi ®iÒu hoµn toµn ng−îc l¹i lµ chÝnh G. Berkeley v× tr¸nh duy ng· cho nªn, dï ngoµi ý muèn, «ng ph¶i lËp luËn gièng nh− nhµ duy t©m kh¸ch quan.

3. VËy, chóng ta cÇn ph¶i lµm g×?

Mét lµ, cÇn x¸c ®Þnh cho râ môc ®Ých d¹y m«n triÕt häc trong nhµ tr−êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ chuyªn nghiÖp. Ta ®·

tõng nãi ®Õn viÖc triÕt häc cã nhiÖm vô trang bÞ thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn cho ng−êi häc. §iÒu ®ã lµ hoµn toµn ®óng. TiÕc r»ng, do chØ chó träng

®Õn viÖc x©y dùng lËp tr−êng chÝnh trÞ nªn suèt mét thêi gian dµi ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ®ång nhÊt triÕt häc víi chÝnh trÞ. TriÕt häc ph¶i phôc vô chÝnh trÞ. §ã lµ ®iÒu s¬ ®¼ng ai còng hiÓu. Nh−ng c¸i lín h¬n lµ triÕt häc ph¶i lµm chç dùa, lµ c¬ së cho chÝnh trÞ. ChÝnh triÕt häc phôc vô chÝnh trÞ ®¾c lùc nhÊt kh«ng ph¶i chØ ë sù thuyÕt minh ®−êng lèi, mµ lµ ë chç cung cÊp c¬ së cho ®−êng lèi, ë sù ph¶n biÖn l¹i mét c¸ch khoa häc nh÷ng quyÕt

®Þnh tr−íc khi ®−îc th«ng qua ®Ó thi hµnh, ë viÖc x©y dùng niÒm tin khoa häc cho mäi ng−êi ®èi víi ®−êng lèi b»ng sù thuyÕt phôc khoa häc. Do vËy, triÕt häc

ph¶i ®¹t ®−îc c¶ hai ®iÒu lµ trang bÞ cho ng−êi häc c¸ch t− duy ®óng ®¾n, ph−¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc bªn c¹nh viÖc cung cÊp tri thøc. C¶ hai thø nµy ®Òu kh«ng cã s½n trong mçi con ng−êi. N¨ng lùc t− duy vµ ph−¬ng ph¸p nhËn thøc còng nh− tri thøc ph¶i ®−îc trang bÞ, nu«i d−ìng vµ ph¸t triÓn; chóng kh«ng ph¶i bÊt biÕn mµ lu«n ®−îc bæ sung, do vËy, nÕu gi¸o ®iÒu ho¸ th× lµ mét sai lÇm.

Hai lµ, triÕt häc Marx kh«ng t¸ch rêi, kh«ng biÖt lËp víi triÕt häc nh©n lo¹i. Nã lµ sù kÕ thõa hîp ph¸p nh÷ng di s¶n vµ nh÷ng gi¸ trÞ tèt nhÊt cña triÕt häc nh©n lo¹i. Nã còng kh«ng ®øng yªn mµ sÏ ®−îc ph¸t triÓn, ®−îc n©ng cao h¬n sau khi ®· tiÕp thu nh÷ng g×

phï hîp vµ hoµ vµo dßng ch¶y chung cña t− duy nh©n lo¹i. Ng−êi häc sÏ kh«ng thÊy ®−îc gi¸ trÞ cña triÕt häc Marx, ch¼ng h¹n luËn ¸n tiÕn sü cña Marx, nÕu kh«ng hiÓu lÞch sö triÕt häc tr−íc Marx. SÏ kh«ng thÓ hiÓu vµ thÊy hÕt gi¸ trÞ mét sè luËn ®iÓm cña F.

Engels trong “BiÖn chøng cña tù nhiªn”, cña V. I. Lenin trong “Bót ký triÕt häc”

vµ trong “Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n” nÕu nh−

kh«ng hiÓu triÕt häc Baruch Spinoza, triÕt häc Leibnizt vµ triÕt häc Banis Diderot v.v... Do vËy, ngay c¶ viÖc “d¹y triÕt häc Marx còng nªn ®i theo lÞch sö c¸c vÊn ®Ò tõ khëi thuû cho ®Õn tËn b©y giê”. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng, cÇn bè trÝ l¹i ch−¬ng tr×nh triÕt häc d−íi d¹ng lÞch sö triÕt häc. C¸ch lµm nµy ®−îc c¶ thÕ giíi chÊp nhËn vµ ®ã còng lµ ®iÒu kiÖn

®Ó chóng ta héi nhËp vµ ®èi tho¹i víi giíi triÕt häc thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. DÜ nhiªn, kh«ng cÇn bµn c·i, trong ch−¬ng tr×nh vµ néi dung ®ã chóng ta sÏ dµnh cho triÕt häc Marx sù −u tiªn nhÊt ®Þnh.

(5)

§µnh r»ng thay ®æi mét thãi quen, mét quan niÖm, mét truyÒn thèng ®· ¨n s©u vµo ®Çu ãc con ng−êi, mét c¸ch lµm

®· trë thµnh lèi mßn lµ ®iÒu hoµn toµn kh«ng dÔ dµng, thËm chÝ cßn gÆp søc c¶n rÊt lín. Song, chóng ta sÏ kh«ng thu

®−îc kÕt qu¶ mong muèn nÕu kh«ng chÞu ®æi míi t− duy, nÕu kh«ng chÞu thay ®æi nh÷ng thãi quen ®Õn møc trë thµnh m¸y mãc c¶n trë sù ph¸t triÓn t−

duy cña thÕ hÖ trÎ. Thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc ta ®· chøng tá

quan träng nhÊt vµ còng lµ c¬ b¶n nhÊt mÆc dï ch¼ng dÔ dµng g×. Tuy nhiªn, chØ nªn thay ®æi theo h−íng tiÕn bé, ®i lªn chø kh«ng ph¶i ®i thôt lïi nh− c¸ch mµ ng−êi ta ®ang dù ®Þnh lµm. §Æc biÖt, kh«ng thÓ lo¹i bá triÕt häc ra khái ch−¬ng tr×nh häc ë bËc ®¹i häc.

Ba lµ, vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p:

Khi ®· cã mét ch−¬ng tr×nh víi néi dung thËt sù khoa häc, cã nh÷ng gi¸o tr×nh ®−îc viÕt phï hîp cho c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau, cã ®ñ hÖ thèng c©u hái gîi ý th«ng minh, kÝch thÝch sù t×m tßi, kh¸m ph¸ vµ cã ®ñ tµi liÖu tham kh¶o (c¶ tµi liÖu gèc vµ tµi liÖu giíi thiÖu)^(∗) ®Ó gi¶i ®¸p chóng còng nh− gi¶i ®¸p nh÷ng c©u hái mµ ng−êi häc tù vÊn m×nh th×

ng−êi d¹y sÏ kh«ng cßn ph¶i lÖ thuéc vµo gi¸o tr×nh ®Ó tr×nh bµy tõ A ®Õn Z n÷a. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ng−êi d¹y ph¸t huy kh¶ n¨ng dÉn d¾t ng−êi häc suy nghÜ vÒ nh÷ng c¸i cèt lâi nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ t©m ®¾c nhÊt, qua

®ã sÏ cã sù th¶o luËn, sù ®èi tho¹i, sù

(∗) Quü dÞch thuËt Phan Chu Tr×nh vµ Nhµ xuÊt b¶n Tri thøc ®ang cè g¾ng thùc hiÖn viÖc dÞch vµ xuÊt b¶n c¸c t¸c phÈm quan träng trong kho tµng tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i ®Ó cung cËp cho b¹n ®äc.

thuyÕt tr×nh gi÷a ng−êi häc víi nhau, gi÷a ng−êi häc vµ ng−êi d¹y. §iÒu nµy cµng quan träng h¬n ®èi víi chuyªn ngµnh triÕt häc nÕu chóng ta mong muèn cã líp ng−êi kÕ tiÕp giái giang h¬n líp ng−êi ®i tr−íc.

Trong cuéc sèng ®−¬ng ®¹i, chø ch−a nãi ®Õn t−¬ng lai, c¸c m«n häc cµng bít ®i sù ¸p ®Æt, gi¸o ®iÒu vµ m¸y mãc bao nhiªu th× cµng tèt bÊy nhiªu.

§Æc biÖt, m«n triÕt häc ph¶i lµ n¬i gióp cho thÕ hÖ trÎ cã ®−îc m«i tr−êng mµ ë

®ã sù tù ®äc, tù häc, tù suy t−, tù ®¸nh gi¸ sÏ t¹o cho hä sù chñ ®éng trong cuéc sèng, h×nh thµnh ë hä kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh, nhÊt lµ ®Ó tù hä t×m ra ý nghÜa ®Ých thùc cña cuéc sèng vµ v× nã mµ phÊn ®Êu, mµ khæ luyÖn. ChÝnh ®iÒu nµy còng sÏ gióp cho ng−êi häc h×nh thµnh ë hä kh¶ n¨ng tù ý thøc, nghÜa lµ n©ng ý thøc lªn tr×nh ®é cao h¬n lµ tù ý thøc, chø kh«ng dõng l¹i ë ý thøc.

Mét khi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®·

thay ®æi th× ph−¬ng ph¸p kiÓm tra vµ thi cö còng ph¶i thay ®æi cho phï hîp víi thêi gian ®· ®−îc dµnh cho tù häc vµ kÝch thÝch sù s¸ng t¹o nhiÒu h¬n cña ng−êi häc.

Bèn lµ, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó b¶n th©n c¶ ng−êi d¹y vµ ng−êi häc cã thÓ trùc tiÕp ®äc, nghiªn cøu tõ c¸c t¸c phÈm gèc (dï chØ mét sè t¸c phÈm cèt yÕu cã liªn quan) chø kh«ng chØ qua s¸ch gi¸o khoa, qua gi¸o tr×nh, nghÜa lµ kh«ng chØ qua nh·n quan cña ng−êi kh¸c. §· cã kh«ng Ýt luËn ®iÓm quan träng cña c¸c t¸c gia kinh ®iÓn cña triÕt häc Marx nãi riªng, vµ triÕt häc thÕ giíi nãi chung, ®·

bÞ ngé nhËn, bÞ c¾t xÐn, bÞ gi¶i thÝch mÐo mã, sai lÖch v×, mét thêi, nÕu nãi

®óng nguån gèc, xuÊt xø cña chóng hoÆc gi¶i thÝch ®óng nh− nguyªn b¶n

(6)

th× chóng tr¸i víi c¸i ®−îc ngé nhËn lµ

“chÝnh thèng”. Minh chøng cho ®iÒu nµy lµ nh÷ng luËn ®iÓm cùc kú quan träng cña K. Marx trong Lêi tùa cuèn “Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”

mét thêi ®· bÞ chóng ta bá qua hoÆc Ýt nhÊt lµ bÞ c¾t xÐn. NÕu kh«ng cã ®−êng lèi ®æi míi toµn diÖn cña §¶ng th× ch¾c cã nhiÒu luËn ®iÓm cña c¸c nhµ kinh

®iÓn cña triÕt häc Marx ch−a ®−îc ®Ýnh chÝnh, ch−a ®−îc trÝch dÉn nguyªn v¨n vµ vÉn ®ang bÞ gi¶i thÝch mét c¸ch chñ quan.

Chóng ta ®· nãi ®Õn ®æi míi t− duy suèt hai m−¬i n¨m nay nh−ng sù ®æi míi t− duy trong lÜnh vùc gi¶ng d¹y,

®µo t¹o vÒ triÕt häc th× cßn qu¸ chËm.

Lóc nµy, nãi ®Õn ®æi míi viÖc gi¶ng d¹y vµ ®µo t¹o triÕt häc ®· kh«ng cßn sím n÷a. Tuy nhiªn, ®æi míi nh− thÕ nµo míi lµ ®iÒu quan träng. H·y ®õng v× søc Ðp gi¶m t¶i mµ tuú tiÖn lo¹i bá triÕt häc, nhÊt lµ lÞch sö triÕt häc, ra khái m«i tr−êng ®¹i häc. NÕu hiÓu triÕt häc chÝnh lµ lÞch sö triÕt häc vµ “nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc lµ nghiªn cøu b¶n th©n triÕt häc, vµ ®iÒu ®ã lµ kh«ng thÓ kh¸c ®−îc”

(1, T. IX, tr.35), nh− Hegels nãi, th× ta sÏ hiÓu t¹i sao K. Marx viÕt luËn ¸n tiÕn sü cña m×nh chÝnh lµ vÒ lÞch sö triÕt häc;

t¹i sao V. I. Lenin coi lÞch sö triÕt häc khi ®−îc nghiªn cøu vµ c¶i t¹o mét c¸ch

biÖn chøng l¹i lµ bé phËn quan träng nhÊt tõ ®ã h×nh thµnh phÐp biÖn chøng, coi “phÐp biÖn chøng cña Hegels... lµ sù kh¸i qu¸t lÞch sö t− t−ëng” (2, T.29, tr.394) vµ lý luËn nhËn thøc; t¹i sao F.

®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc th× kh«ng thÓ kh«ng cã t− duy lý luËn...

Nh−ng t− duy lý luËn chØ lµ mét ®Æc tÝnh bÈm sinh d−íi d¹ng n¨ng lùc cña ng−êi ta mµ cã th«i. N¨ng lùc Êy cÇn ph¶i ®−îc ph¸t triÓn hoµn thiÖn, vµ muèn hoµn thiÖn nã th× cho tíi nay, kh«ng cã mét c¸ch nµo kh¸c h¬n lµ nghiªn cøu toµn bé triÕt häc thêi tr−íc”

(3, T.20, tr.489, 487). Trang bÞ kiÕn thøc triÕt häc cho ng−êi häc, bëi vËy, kh«ng chØ lµ trang bÞ thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn mµ cßn chÝnh lµ trang bÞ v¨n ho¸ t− duy cho hä, nhÊt lµ cho thÕ hÖ trÎ.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. G. W. F. Hegels. Toµn tËp. T.IX (TiÕng Nga). Moskva: Kinh tÕ-x· héi, 1935.

2. V. I. Lªnin. Toµn tËp. T. 29. Moskva:

TiÕn bé, 1981.

3. C. M¸c vµ Ph.¡ngghen. Toµn tËp.

T.20. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 1994.