Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2015, Soá 34 43
Ñaùnh giaù möùc ñoä an toaøn sinh hoïc cuûa cuïm chaên nuoâi gia caàm ôû Vieät Nam
Nguyeãn Ñoã Anh Tuaán1, Nguyeãn Anh Phong1, Nguyeãn Ngoïc Queá1, Nguyeãn Taâm Ninh1, Phaïm Thò Minh Hieàn1, Vuõ Thò Lan1
Hôn moät thaäp kyû vöøa qua, Chính phuû Vieät Nam ñaõ noã löïc heát mình ñeå ñoái phoù vôùi dòch cuùm gia caàm (HPAI) vaø caùc beänh dòch môùi noåi (EID). Chính saùch cuûa Chính phuû nhaèm phaùt trieån chaên nuoâi coâng nghieäp quy moâ lôùn thoâng qua thaønh laäp caùc cuïm chaên nuoâi gia caàm (PPC) ñöôïc ñöa ra vôùi muïc tieâu haïn cheá laây lan beänh dòch nhöng chính saùch naøy gaây nhieàu tranh caõi veà caùc taùc ñoäng ñoái vôùi caùc maët ñôøi soáng cuûa ngöôøi chaên nuoâi. Trong boái caûnh ñoù, nhaän ñöôïc taøi trôï cuûa Trung taâm Nghieân cöùu Phaùt trieån Quoác teá (IDRC, Canada), Trung taâm Tö vaán Chính saùch Noâng nghieäp (CAP) thuoäc Vieän Chính saùch vaø Chieán löôïc Phaùt trieån Noâng nghieäp Noâng thoân (IPSARD) ñaõ thöïc hieän nghieân cöùu ñaùnh giaù caùc cuïm saûn xuaát gia caàm taäp trung treân nhieàu phöông dieän, bao goàm kinh teá, xaõ hoäi, söùc khoûe con ngöôøi, taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng vaø kieåm soaùt dòch beänh môùi noåi. Baøi baùo trình baøy moät trong soá nhöõng noäi dung chính cuûa nghieân cöùu laø ñaùnh giaù möùc ñoä an toaøn sinh hoïc (ATSH) cuûa cuïm saûn xuaát gia caàm taäp trung söû duïng phöông phaùp chaám ñieåm cuûa Les Sim töø IDRC döïa treân ñònh nghóa cuûa FAO veà ATSH. Keát quaû nghieân cöùu chæ ra möùc ñoä ATSH toång theå trong PPC toát hôn so vôùi caùc hoä chaên nuoâi nhoû leû trong khu daân cö (p<0,05) nhöng hoä chaên nuoâi trong PPC coøn thua keùm hoä beân ngoaøi ôû nhieàu chæ tieâu quan troïng. Ñieàu naøy ñaët ra yeâu caàu coù caùc chính saùch ñaàu tö vaø hoã trôï hôïp lyù töø phía Chính phuû ñeå naâng cao möùc ñoä ATSH cuûa chaên nuoâi gia caàm trong cuïm taäp trung.
Töø khoùa: An toaøn sinh hoïc; Cuïm chaên nuoâi gia caàm; Dòch beänh; Söùc khoûe coäng ñoàng.
Biosecurity Assessment of Poultry Production Clusters in Vietnam
Nguyen Do Anh Tuan1, Nguyen Anh Phong1,
Nguyen Ngoc Que1, Nguyen Tam Ninh1, Pham Thi Minh Hien1, Vu Thi Lan1
Over a decade fighting with the Highly Pathogenic Avian Influenza (HPAI), the Government of Viet Nam has made huge efforts to enable its poultry sector to deal with emerging infectious diseases (EID). Government's attempts of promoting large industrial production through establishing poultry production clusters (PPCs) to restrict the emergence and transmission of diseases constitutes one of the most remarkable but controversial debates. In that context, the Center for Agricultural Policy (CAP) under the Institute of Policy and Strategy for Agriculture and Rural Development (IPSARD), financially supported by the International Development Research Center (IDRC, Canada), executed a research on several impacts of PPC's establishment, including economic aspects, social factors, human health, environment protection and EID management. This article introduces an important
part of the research which assesses the biosecurity level of PPCs, using the biosecurity scoring methodology proposed by Les Sim from IDRC based on FAO definition of biosecurity. Study results show that the overall biosecurity level of farms in PPCs is only slightly better than the biosecurity level of small farms located in residential areas, but farms in PPCs are not as good as farms outside PPCs in many important aspects of biosecurity. This raises the demand for more appropriate Government policies on investments and supports to develop and improve the biosecurity level of PPCs.
Keywords: Biosecurity; Poultry Production Cluster; Disease; Public health.
Taùc giaû:
1. Vieän Chính saùch vaø Chieán löôïc Phaùt trieån Noâng nghieäp Noâng thoân (IPSARD)
1. Ñaët vaán ñeà
Chaên nuoâi gia caàm ñoùng vai troø kinh teá quan troïng vaø coù taùc ñoäng lôùn ñeán caùc maët xaõ hoäi, vaên hoùa, truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam, laø nguoàn sinh keá chính vaø coù vai troø quan troïng trong giaûm ngheøo ôû noâng thoân. Chaên nuoâi gia caàm hieän chieám 85% soá hoä chaên nuoâi ôû Vieät Nam theo keát quaû ñieàu tra Möùc soáng hoä gia ñình naêm 2008. Tuy nhieân, beänh dòch môùi noåi (EID) trong theá kyû 21 ñang ñe doïa saûn xuaát vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh chaên nuoâi gia caàm.
Nhöõng ñôït buøng phaùt dòch cuùm gia caàm ôû chaâu AÙ keå töø naêm 2003 laøm thieät haïi haøng trieäu con gia caàm vaø gaây maát maùt lôùn veà thu nhaäp cho nhöõng ngöôøi saûn xuaát caû lôùn vaø nhoû (WHO, 2012).
Vieät Nam laø moät trong nhöõng quoác gia ñaàu tieân coù dòch cuùm gia caàm naêm 2003. Nhieàu ñôït buøng phaùt cuùm gia caàm töø sau ñoù tieáp tuïc gaây thieät haïi raát nghieâm troïng, aûnh höôûng tôùi 24% xaõ vaø 60% tænh taïi thôøi kyø cao ñieåm cuûa ñôït dòch (WHO, 2012). Veà söùc khoûe coäng ñoàng, Vieät Nam laø moät trong nhöõng nöôùc bò aûnh höôûng nhieàu nhaát treân theá giôùi vôùi 119 ngöôøi bò nhieãm, trong ñoù 59 tröôøng hôïp töû vong, chieám ñeán 49,6% (Meùtras R vaø caùc coäng söï, 2011[14]. Beân caïnh ñoù, khoaûng 50 tyû con gia caàm cheát hoaëc bò tieâu huûy do nhieãm beänh (Otte J vaø caùc coäng söï, 2008a [15]. Toån thaát veà kinh teá trong giai ñoaïn 2003-2004 cuûa Vieät Nam vaø caùc nöôùc coù dòch khaùc öôùc tính khoaûng 0,3%-1,8% GDP cuûa caùc nöôùc, töông ñöông 76 ñeán 450 trieäu ñoâ la Myõ (World Bank, 2004[21].
Tröôùc nguy cô dòch beänh môùi noåi taùc ñoäng ñeán ngaønh chaên nuoâi vaø söùc khoûe ngöôøi chaên nuoâi,
Chính phuû Vieät Nam ñaõ coù nhöõng chính saùch ngaên chaën vaø kieåm soaùt dòch beänh. Chính phuû ñang daàn taùi caáu truùc ngaønh baèng caùch yeâu caàu ngöôøi chaên nuoâi di chuyeån vaøo nhöõng cuïm chaên nuoâi gia caàm taäp trung (poultry production clusters - PPC), xa khu daân cö nhaèm kieåm soaùt dòch beänh vaø naâng cao ATSH. Chính phuû cuõng hoã trôï caùc toå chöùc, caù nhaân ñaàu tö phaùt trieån trang traïi chaên nuoâi coâng nghieäp, khu gieát moå, doanh nghieäp cheá bieán trong khu quy hoaïch chaên nuoâi.
Tuy nhieân, taùc ñoäng veà caùc maët kinh teá, xaõ hoäi, ATSH, moâi tröôøng vaø söùc khoûe cuûa caùc PPC vaãn coøn gaây nhieàu tranh caõi (ACI, 2006; Delgado vaø coäng söï, 2008). Trong boái caûnh ñoù, nhaän ñöôïc söï hoã trôï veà taøi chính vaø kyõ thuaät cuûa Trung taâm Nghieân cöùu Phaùt trieån Quoác teá (IDRC), Vieät Nam cuøng 3 quoác gia chaâu AÙ khaùc goàm Trung Quoác, Thaùi Lan vaø Indonesia ñaõ söû duïng phöông phaùp tieáp caän söùc khoûe sinh thaùi (eco-health) ñeå nghieân cöùu veà taùc ñoäng cuûa PPC ñoái vôùi nhöõng ngöôøi saûn xuaát quy moâ nhoû veà caùc maët kinh teá, xaõ hoäi, söùc khoûe vaø moâi tröôøng, töø ñoù ñeà xuaát giaûi phaùp nhaèm caûi thieän ñôøi soáng cho nhöõng ngöôøi chaên nuoâi gia caàm nhoû vaø giaûm thieåu ruûi ro buøng phaùt dòch beänh trong PPC.
Baøi baùo naøy seõ trình baøy moät trong soá nhöõng noäi dung nghieân cöùu chính cuûa döï aùn laø ñaùnh giaù möùc ñoä ATSH trong caùc PPC cuûa Vieät Nam.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Theo FAO (2008), ATSH laø "vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp nhaèm giaûm thieåu ruûi ro laây nhieãm vaø laây
lan maàm beänh. ATSH yeâu caàu ngöôøi chaên nuoâi phaûi aùp duïng moät loaït caùc thaùi ñoä vaø haønh vi ñeå giaûm ruûi ro trong taát caû caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán caùc loaøi chim baûn ñòa, ngoaïi lai vaø hoang daõ vaø caùc saûn phaåm töø chuùng". Haàu heát trang traïi chaên nuoâi thöông maïi quy moâ lôùn ñeàu aùp duïng caùc bieän phaùp ATSH, trong khi nhöõng trang traïi quy moâ nhoû aùp duïng caùc bieän phaùp ñôn giaûn, chi phí thaáp.
Nghieân cöùu ñaùnh giaù möùc ñoä ATSH cuûa caùc hoä chaên nuoâi baèng phöông phaùp chaám ñieåm cuûa Tieán só Les Sim töø IDRC döïa treân ñònh nghóa cuûa FAO veà ATSH. Phöông phaùp naøy cho ñieåm theo 14 tieâu chí chaên nuoâi ATSH (Baûng 1) baèng caùch quan saùt tröïc tieáp, hoûi ngöôøi quaûn lyù trang traïi vaø ñoái chieáu laïi vôùi ngöôøi lao ñoäng trong traïi (neáu coù).
Caùc tieâu chí phaûn aùnh nhöõng bieän phaùp kieåm
soaùt ATSH khaùc nhau. Trong ñoù, 13 tieâu chí ñaàu laø veà nhöõng nguy cô laây nhieãm maàm beänh coù theå xaûy ra ñoái vôùi traïi vaø chuoàng nuoâi goàm chim hoang daõ, coâng nhaân trang traïi, gia caàm vöøa môùi nhaäp hoaëc nhaäp theâm, khaùch vaøo thaêm traïi, laùi buoân, phöông tieän vaø thieát bò ra vaøo traïi, thöùc aên vaø nöôùc, möùc ñoä thuaän tieän ñeå laøm saïch vaø khöû truøng khu vöïc chaên nuoâi, moâi tröôøng ñòa phöông (khoaûng caùch tôùi ñöôøng ñi vaø traïi laân caän), nuoâi nhieàu loaïi gia caàm trong 1 traïi, caùc traïi ñöôïc xaây gaàn nhau (ñieàu naøy coù theå daãn ñeán laây lan beänh dòch neáu khoaûng caùch quaù ngaén vaø caùc traïi khoâng ñuû kín), caùc bieän phaùp khöû truøng taïi loái vaøo chuoàng nuoâi. Tieâu chí cuoái cuøng cung caáp thoâng tin veà caùch tieáp caän ATSH noùi chung. Vieäc ñaùnh giaù ñöôïc thöïc hieän baèng theo thang ñieåm töø 0 ñeán 3, trong ñoù 0 töông öùng vôùi möùc ATSH thaáp nhaát vaø 3 ñieåm töông öùng vôùi möùc an toaøn cao nhaát.
Ñaùnh giaù ñöôïc thöïc hieän döïa treân soá lieäu ñieàu tra vaøo naêm 2012 taïi Haø Noäi (Haø Taây cuõ) vaø Ñoàng Nai, nôi chaên nuoâi gia caàm ñaõ phaùt trieån töø laâu theo caùc loaïi hình vaø quy moâ ña daïng vôùi soá löôïng hoä chaên nuoâi vaø soá löôïng gia caàm lôùn, cung caáp saûn löôïng lôùn thòt gia caàm cho 2 thò tröôøng lôùn nhaát caû nöôùc laø Haø Noäi vaø TP. Hoà Chí Minh. Taïi caùc ñòa baøn naøy ñaõ phaùt trieån nhieàu cuïm chaên nuoâi taäp trung theo höôùng thöông maïi. Ñaây cuõng laø 2 ñòa baøn thuoäc caùc vuøng ñoàng baèng daân cö ñoâng ñuùc, nôi veä sinh an toaøn thöïc phaåm, dòch beänh vaät nuoâi, oâ nhieãm moâi tröôøng vaø söùc khoûe ngöôøi chaên nuoâi laø caùc vaán ñeà gaây nhieàu böùc xuùc trong xaõ hoäi. Ñieàu tra ñöôïc tieán haønh taïi 78 hoä chaên nuoâi goàm 48 hoä ôû Haø Noäi vaø 30 hoä ôû Ñoàng Nai. Taïi Haø Noäi, do chöa coù nhieàu PPC khieán toång soá hoä trong PPC nhoû hôn nhieàu so vôùi toång soá hoä ngoaøi PPC, nghieân cöùu löïa choïn maãu ñieàu tra theo tyû leä goàm 7 hoä trong PPC vaø 41 hoä ngoaøi PPC. Taïi Ñoàng Nai, do PPC ñaõ phaùt trieån khieán toång soá hoä trong PPC töông ñöông vôùi toång soá hoä ngoaøi PPC, nghieân cöùu löïa choïn maãu ñieàu tra goàm 15 hoä trong PPC vaø 15 hoä ngoaøi PPC.
3. Keát quaû
Möùc ñoä ATSH cuûa caùc hoä chaên nuoâi nhìn chung ñaït möùc trung bình vôùi 21,7 ñieåm treân toång ñieåm toái ña laø 42 ñieåm. Caùc hoä trong PPC coù möùc ATSH cao hôn so vôùi möùc ATSH cuûa caùc hoä ngoaøi PPC vôùi toång ñieåm trong PPC ñaït 22,2 ñieåm so vôùi 21,6 ñieåm ngoaøi PPC vôùi söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 5%. Tuy nhieân, neáu xeùt theo töøng tieâu chí
Tieâu chí Ñieåm Ñònh nghóa
3 Khoâng coù caây coái, ao caù, suoái/nguoàn nöôùc hôû gaàn traïi nuoâi 2 Coù caây coái trong traïi nhöng khoâng gaàn nguoàn nöôùc 1 Coù nguoàn nöôùc hôû gaàn traïi
1. Thu huùt caùc loaøi chim hoang daõ
0 Coù caây coái vaø nguoàn nöôùc hôû caùch traïi 50m trôû laïi
3 Chuoàng kín hoaøn toaøn, ngaên moïi söï tieáp xuùc cuûa chim hoang daõ vôùi gia caàm 2 Döôùi 50% gia caàm ñöôïc nuoâi ngoaøi trôøi hoaëc chuoàng nuoâi khaù kín 1 Treân 50% gia caàm ñöôïc nuoâi ngoaøi trôøi hoaëc chuoàng nuoâi chæ kín töông ñoái 2. Bieän phaùp ngaên
chaën tieáp xuùc giöõa chim hoang daõ vaø
gia caàm 0 Toaøn boä gia caàm ñöôïc nuoâi ngoaøi trôøi vaø chuoàng hôû hoaøn toaøn 3 Ngöôøi nuoâi soáng lieân tuïc trong khu vöïc nuoâi gia caàm (cho tôùi khi baùn gia caàm) 2 Coù uûng vaø quaàn aùo rieâng chuyeân duøng khi vaøo chuoàng nuoâi
1 Coù uûng hoaëc quaàn aùo rieâng chuyeân duøng khi vaøo chuoàng nuoâi 3. Bieän phaùp ngaên
chaën laây nhieãm dòch beänh giöõa ngöôøi nuoâi vaø gia caàm
0 Khoâng coù bieän phaùp naøo
3 Toaøn boä gia caàm ñöôïc nuoâi cuøng löùa (AÙp duïng bieän phaùp “cuøng vaøo – cuøng ra”) 2 Coù bieän phaùp kieåm soaùt khi nhaäp gia caàm. VD: ghi cheùp theo löùa 1 Nhaäp gia caàm gioáng töø cuøng 1 nguoàn vaø coù caùc bieän phaùp kieåm soaùt dòch beänh 4. Bieän phaùp ñoái
vôùi gia caàm môùi nhaäp traïi (goàm caû
gaø choïi) 0 Khoâng coù bieän phaùp naøo
3 Kieåm soaùt chaët cheõ khaùch ra vaøo traïi (taém vaø thay quaàn aùo tröôùc khi vaøo) 2 Coù moät soá bieän phaùp haïn cheá khaùch ra vaøo chuoàng nuoâi. VD: ñaët bieån baùo tröôùc
traïi, raøo quanh traïi, khaùch thay giaøy deùp hoaëc khöû truøng khi vaøo chuoàng nuoâi.
1 Coù moät soá bieän phaùp nhöng quaûn lyù keùm.
5. Bieän phaùp ñoái vôùi khaùch vaøo traïi
0 Khaùch coù theå ra vaøo traïi töï do
3 Khoâng coù thöông laùi naøo ñöôïc vaøo traïi nuoâi ñeå thu mua gia caàm 2 Thöông laùi vaøo khu vöïc traïi nhöng khoâng ñöôïc vaøo chuoàng nuoâi 1 Thöông laùi ñöôïc vaøo traïi nuoâi sau khi khöû truøng 6. Bieän phaùp ñoái
vôùi thöông laùi
0 Khoâng coù bieän phaùp naøo kieåm soaùt thöông laùi 3 Phöông tieän vaän chuyeån khoâng ñöôïc vaøo chuoàng/traïi nuoâi 2 Phöông tieän vaän chuyeän ñöôïc khöû truøng khi vaøo traïi 1 Coù bieän phaùp kieåm soaùt nhöng quaûn lyù keùm 7. Bieän phaùp ñoái
vôùi duïng cuï vaø phöông tieän vaän
chuyeån 0 Khoâng coù bieän phaùp kieåm soaùt ñoái vôùi phöông tieän vaän chuyeån 3 Coù heä thoáng xöû lyù nöôùc vaø chaát löôïng nöôùc ñöôïc giaùm saùt 2 Söû duïng nguoàn nöôùc coù chaát löôïng (nöôùc möa, taùi cheá), khoâng bò oâ nhieãm 1 Söû duïng nguoàn nöôùc maët chaát löôïng toát vaø coù söï baûo veä khi vaän chuyeån 8. Nguoàn nöôùc vaø
caùch xöû lyù nöôùc
0 Söû duïng nguoàn nöôùc maët khoâng coù bieän phaùp xöû lyù naøo 3 Söû duïng thöùc aên coâng nghieäp, khoâng caàn cheá bieán theâm 2 Töï troän thöùc aên ôû traïi baèng maùy
1 Töï troän thöùc aên ôû traïi baèng tay 9. Nguoàn thöùc aên
0 Gia caàm töï kieám aên beân ngoaøi chuoàng/traïi
3 Gia caàm ñöôïc nuoâi caùch ñöôøng giao thoâng hoaëc traïi khaùc ít nhaát 500m 2 Gia caàm ñöôïc nuoâi caùch ñöôøng giao thoâng hoaëc traïi khaùc trong voøng 200-500m.
1 Gia caàm ñöôïc nuoâi caùch ñöôøng giao thoâng hoaëc traïi khaùc trong voøng 20-200m.
10. Moâi tröôøng ñòa phöông: khoaûng caùch tôùi ñöôøng, traïi
khaùc 0 Gia caàm ñöôïc nuoâi caùch ñöôøng giao thoâng vaø traïi khaùc trong voøng 20m.
3 Chæ coù 1 loaïi gia caàm ñöôïc nuoâi trong traïi
2 Moät vaøi loaïi gia caàm cuøng ñöôïc nuoâi trong traïi nhöng ôû caùc chuoàng khaùc nhau 1 Moät vaøi loaïi gia caàm ñöôïc nuoâi thaû töï do trong traïi
11. Nuoâi keát hôïp nhieàu loaïi gia caàm
0 Nhieàu loaïi gia caàm ñöôïc nuoâi thaû töï do trong traïi
3 Veä sinh, khöû trung toaøn boä chuoàng traïi thöôøng xuyeân (hôn 1 laàn/tuaàn) 2 Veä sinh, khöû trung toaøn boä hoaëc 1 soá khu vöïc trong traïi thöôøng xuyeân (hôn 1
laàn/thaùng).
1 Chæ veä sinh vaø khöû truøng khoâng thöôøng xuyeân 1 soá khu vöïc trong traïi nuoâi.
12. Khaû naêng veä sinh vaø khöû truøng traïi
0 Khoâng veä sinh vaø khöû truøng 3 Coù heä thoáng khöû truøng ôû loái vaøo chuoàng nuoâi
2 Coù moät soá bieän phaùp khöû truøng (duøng uûng, daøy deùp, quaàn aùo rieâng, khöû truøng khi ra vaøo chuoàng nuoâi)
1 Coù moät soá bieän phaùp nhöng khoâng hieäu quaû 13. Bieän phaùp ôû loái
vaøo chuoàng nuoâi
0 Khoâng coù bieän phaùp khöû truøng hay laøm saïch naøo
3 Keá hoaïch ATSH ñöôïc vieát thaønh vaên baûn vôùi caùc quy trình ñöôïc chuaån hoùa 2 Noâng daân coù keá hoaïch cuï theå nhö naâng caáp trang thieát bò, thöïc haønh ATSH 1 Chæ laøm theo höôùng daân cuûa ñòa phöông, khoâng coù keá hoaïch cuûa baûn thaân 14. Keá hoaïch thöïc
hieän chaên nuoâi ATSH
0 Khoâng coù keá hoaïch hay höôùng daãn naøo
Baûng 1. Caùc tieâu chí cho ñieåm ATSH
Nguoàn: Les Sim (2012)
ATSH, hoä chaên nuoâi trong PPC chæ toát hôn hoä ngoaøi PPC ôû 4 tieâu chí, baèng ñieåm ôû 2 tieâu chí vaø thaáp ñieåm hôn ôû 8 tieâu chí.
Tröôùc tieân, nhöõng hoä chaên nuoâi trong PPC coù xu
höôùng thu huùt chim hoang daõ nhieàu hôn nhöõng hoä chaên nuoâi trong khu daân cö do haàu heát caùc PPC naèm giöõa caùnh ñoàng hoaëc nhöõng vuøng daân cö thöa thôùt, nôi coù nhieàu caây coái, keânh möông, laø nôi cö nguï cuûa caùc loaøi chim hoang daõ. Taïi Ñoàng Nai, tröôùc khi thaønh laäp cuïm, khu vöïc caùc PPC laø nhöõng vuøng ñaát truõng, coù nhieàu ao hoà. Hoä chaên nuoâi phaûi ñoå theâm ñaát ñeå toân cao vuøng naøy vaø xaây traïi, khieán caùc khu vöïc xung quanh trôû thaønh caùc vuøng nöôùc ñoïng vaøo muøa möa. Tình traïng töông töï cuõng ñöôïc ghi nhaän ôû Thaùi Lan nôi vieäc chaët boû caây coái xung quanh traïi gia caàm thöïc söï giuùp taêng ñieåm soá hay chính laø taêng möùc ñoä ATSH cuûa caùc traïi gia caàm trong PPC (Worapol Aengwanich, Thongchai Boonsorn vaø Prayat Srikot, 2014).
Tuy nhieân, caùc hoä trong PPC thöïc hieän toát hôn nhöõng bieän phaùp ngaên chaën tieáp xuùc vôùi chim hoang daõ so vôùi hoä ngoaøi PPC do haàu heát caùc traïi trong cuïm ñöôïc xaây theo kieåu chuoàng kín. Ngöôøi chaên nuoâi cho raèng, chuoàng kín coù theå giuùp ngaên chaën
dòch beänh töø nhöõng traïi beân caïnh. Do vaäy, caùc loaøi chim hoang daõ khoâng theå tieáp xuùc vôùi gia caàm trong traïi. Trong khi ñoù, phaàn lôùn traïi ngoaøi PPC laø loaïi chuoàng hôû vì ngöôøi chaên nuoâi cho raèng khoâng coù nguy cô laây nhieãm dòch beänh vì xung quanh khoâng coù traïi gia caàm naøo khaùc maø laø khu daân cö.
Veà caùc bieän phaùp baûo hoä cho ngöôøi lao ñoäng trong traïi, maëc duø ngöôøi chaên nuoâi soáng lieân tuïc trong traïi cho ñeán khi gia caàm ñöôïc xuaát baùn nhöng caùc hoä chaên nuoâi gia caàm caû trong vaø ngoaøi PPC ñeàu coù ñieåm soá khoâng cao cho tieâu chí naøy, laàn löôït laø 1,3 ñieåm vaø 1,4 ñieåm, do caùc hoä khoâng aùp duïng toát bieän phaùp baûo hoä. Ngöôøi lao ñoäng caû trong vaø ngoaøi PPC haàu nhö khoâng söû duïng gaêng tay, khaåu trang hay quaàn aùo baûo hoä khi thöïc hieän caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi gia caàm, cuõng nhö caùc coâng vieäc khaùc trong traïi bao goàm caû chaên nuoâi lôïn, deâ vaø troàng troït do thieáu hieåu bieát veà caùc nguy cô laây beänh giöõa hoï vaø gia caàm nuoâi. Maët khaùc, hoï caûm thaáy vieäc söû duïng quaàn aùo baûo hoä vaø gaêng tay raát baát tieän, vaø cho raèng khaåu trang khieán hoï khoâng nhaän bieát ñöôïc muøi laï hay chính laø caùc nguy cô ñoái vôùi gia caàm.
Caùc bieän phaùp kieåm soaùt gia caàm môùi nhaäp traïi vaø nuoâi keát hôïp nhieàu loaïi gia caàm laø 2 trong soá nhöõng tieâu chí hoä chaên nuoâi ñaït ñieåm toát nhaát, töø 2,1 ñeán 2,4 ñieåm. Ñoái vôùi vieäc kieåm soaùt gia caàm, haàu nhö taát caû caùc hoä chaên nuoâi ñeàu thöïc hieän bieän phaùp
"cuøng vaøo - cuøng ra" giuùp kieåm soaùt toát gia caàm theo löùa. Ña soá caùc hoä chaên nuoâi cuõng coù yù thöùc toát veà vieäc chæ nuoâi 1 loaïi gia caàm trong traïi ñeå traùnh laây beänh giöõa caùc loaïi khaùc nhau. Tuy nhieân, moät soá traïi taïi Haø Noäi thöôøng nuoâi theâm caùc gia caàm khaùc nhö vòt hay gaø gioáng ñòa phöông ñeå phuïc vuï nhu caàu cuûa gia ñình.
Thöùc aên vaø nöôùc söû duïng trong chaên nuoâi ôû caùc hoä cuõng ñöôïc ñaùnh giaù khaù toát. Veà nguoàn thöùc aên söû duïng trong chaên nuoâi, ñieåm soá cuûa caùc hoä khaù toát vôùi 2,2 ñieåm cho hoä trong PPC vaø 2,5 ñieåm cho hoä ngoaøi PPC. Ña soá hoä chaên nuoâi caû trong vaø ngoaøi PPC söû duïng thöùc aên pha troän saün ñöôïc ñoùng goùi cuûa nhaø maùy tröø moät soá hoä ôû Haø Noäi söû duïng thöùc aên töï cheá vaø thöùc aên khoâ khoâng ñöôïc bao goùi khi nuoâi gaø ta. Chaát löôïng nguoàn thöùc aên cuõng khaùc nhau giöõa caùc hoä do bieän phaùp kieåm soaùt ñoäng vaät gaëm nhaám vaø coân truøng cuûa töøng hoä. Veà nguoàn nöôùc, caùc hoä trong vaø ngoaøi PPC ñeàu ñaït 1,8 ñieåm. Taát caû caùc hoä ñeàu söû duïng nöôùc gieáng khoan nhöng chæ moät soá coù heä thoáng loïc vaø caáp nöôùc ñaûm baûo veä sinh. Nhieàu hoä chaên nuoâi coøn söû duïng nöôùc bôm tröïc tieáp töø gieáng ñeå söû duïng trong chaên nuoâi.
Baûng 2. Ñieåm soá ATSH cuûa caùc hoä chaên nuoâi
Ghi chuù: * laø kyù hieäu söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giaù trò trung bình trong cuïm so vôùi ngoaøi cuïm söû duïng Bartlett Test;*
theå hieän söï khaùc bieät ôû möùc10%,** theå hieän söï khaùc bieät ôû möùc 5% vaø*** theå hieän söï khaùc bieät ôû möùc 1%. Nguoàn: Tính toaùn treân soá lieäu ñieàu tra
Ñoái vôùi nhöõng bieän phaùp kieåm soaùt khaùch, thöông laùi, duïng cuï vaø phöông tieän vaän chuyeån ra vaøo traïi, hoä chaên nuoâi trong PPC ñaït ñieåm cao hôn hoä ngoaøi PPC nhöng möùc ñieåm caû trong vaø ngoaøi PPC ñeàu thaáp (chæ töø 0,9 ñeán 1,6 ñieåm) do haàu heát caùc traïi khoâng coù nhöõng bieän phaùp kieåm soaùt cô baûn nhö haøng raøo bao quanh, cöûa vaø caùc raøo caûn. Nguy cô laây nhieãm beänh dòch qua thöông laùi taïi caùc traïi trong vaø ngoaøi PPC cuõng raát cao do khu vöïc chaên nuoâi vaø khu vöïc nhaø ôû trong caùc traïi naøy thöôøng khoâng taùch bieät nhau khieán thöông laùi coù theå deã daøng tieáp caän vôùi khu vöïc chuoàng nuoâi. Beân caïnh ñoù, hoä chaên nuoâi caû trong vaø ngoaøi PPC cuõng ít söû duïng caùc bieän phaùp kieåm soaùt trang thieát bò vaø phöông tieän vaän chuyeån. Trong ñieàu kieän chaên nuoâi thoâng thöôøng khoâng coù dòch beänh, phöông tieän vaän chuyeån gia caàm ñöôïc ra vaøo traïi töï do maø khoâng phaûi veä sinh, khöû truøng duø caùc traïi ñeàu coù bình xòt khöû truøng taïi coång ra vaøo. Ñieàu naøy khieán nguy cô laây nhieãm dòch beänh töø phöông tieän vaän chuyeån raát cao. Caùc bieän phaùp kieåm soaùt phöông tieän vaän chuyeån chæ ñöôïc aùp duïng khi dòch beänh ñaõ buøng phaùt.
Veà moâi tröôøng ñòa phöông, haàu heát caùc cuïm chaên nuoâi gia caàm ñeàu caùch xa khu daân cö taäp trung vaø ñöôøng giao thoâng do söû duïng ñaát ruoäng tröôùc ñaây troàng luùa ñeå xaây döïng traïi chaên nuoâi gia caàm. Vì vaäy, caùc hoä trong PPC thöôøng naèm giöõa caùnh ñoàng, ñaûm baûo caùch traïi khaùc vaø ñöôøng giao thoâng trong khoaûng 200-500m. Trong khi ñoù, caùc hoä chaên nuoâi ngoaøi PPC naèm trong khu daân cö saùt vôùi caùc hoä daân khaùc vaø ñöôøng giao thoâng neân khoù caùch ly vôùi caùc nguoàn beänh. Do ñoù, hoä chaên nuoâi trong PPC coù ñieåm moâi tröôøng ñòa phöông ñaït 2 ñieåm, cao hôn hoä ngoaøi PPC chæ ñaït 1,3 ñieåm.
Caùc hoä chaên nuoâi caû trong vaø ngoaøi PPC ñeàu ñaït ñieåm khaù thaáp ñoái vôùi 2 chæ tieâu khaû naêng laøm saïch vaø taåy truøng traïi vaø caùc bieän phaùp khöû truøng ôû loái vaøo chuoàng nuoâi. Khu vöïc chaên nuoâi cuûa caùc hoä trong PPC raát khoù veä sinh, khöû truøng do ñeàu ñang laø neàn ñaát coù beà maët khoù laøm saïch. Moät soá cuïm chaên nuoâi gia caàm töï phaùt söû duïng loái ñi chung vôùi caùc khu daân cö, tieàm aån nguy cô cao veà laây lan dòch beänh. Caùc hoä trong PPC trung bình duøng hoùa chaát khöû truøng khu vöïc nuoâi vaø dieät coân truøng hôn 5 laàn/thaùng trong khi caùc hoä ngoaøi PPC trung bình duøng hoùa chaát khöû truøng khu vöïc nuoâi vaø dieät coân truøng khoaûng hôn 4 laàn/thaùng. Caû 2 nhoùm hoä naøy ñeàu doïn chuoàng nuoâi khoaûng 1 laàn/thaùng vaø doïn phaân 6 laàn/thaùng ñoái vôùi hoä trong PPC, 4 laàn/thaùng
ñoái vôùi hoä ngoaøi PPC (tính toaùn töø soá lieäu ñieàu tra cuûa CAP naêm 2012). Caùc hoä chaên nuoâi caû trong vaø ngoaøi cuïm ñeàu chöa coù thoùi quen söû duïng bieän phaùp baûo hoä vaø khöû truøng ôû loái vaøo chuoàng nuoâi. Moät soá hoä ñaõ coù uûng, gaêng tay, quaàn aùo baûo hoä nhöng vieäc söû duïng khoâng nghieâm tuùc, trong khi ñaïi ña soá caùc hoä khoâng coù hoá khöû truøng ôû cöûa chuoàng nuoâi. Veà keá hoaïch thöïc hieän chaên nuoâi ATSH, ña soá hoä chaên nuoâi ñöôïc phoûng vaán khoâng coù keá hoaïch hay quy trình thöïc hieän ATSH ñöôïc chuaån hoùa maø ña soá hoä chaên nuoâi chæ laøm theo höôùng daãn cuûa caùn boä thuù y ñòa phöông maø khoâng coù keá hoaïch rieâng. Chæ moät soá ít hoä baét ñaàu laäp keá hoaïch cuï theå nhö naâng caáp trang thieát bò, aùp duïng thöïc haønh ATSH, VietGAHP trong chaên nuoâi.
ÔÛ Thaùi Lan, tuy möùc ñoä ATSH cuûa caû hoä trong vaø ngoaøi PPC ñeàu cao hôn Vieät Nam nhöng cuõng coù hieän töôïng hoä trong PPC vaø hoä ngoaøi PPC hôn keùm nhau khoâng nhieàu ôû töøng chæ tieâu cuï theå (Huo Wei vaø Worapol Aengwanich, 2012). Chæ coù hoä chaên nuoâi gia coâng cho coâng ty coù ñieåm soá cho caùc chæ tieâu cao hôn haún hoä chaên nuoâi caû trong vaø ngoaøi PPC do phía coâng ty aùp duïng quy trình kieåm soaùt chaët cheõ.
Cuïm chaên nuoâi ATSH vôùi caùc thuû tuïc kieåm dòch nghieâm ngaët döï kieán seõ caûi thieän vieäc quaûn lyù chaát thaûi vaø baûo veä moâi tröôøng. Tuy nhieân, keát quaû ñieàu tra cho thaáy möùc ñoä aùp duïng caùc bieän phaùp ATSH trong PPC nhìn chung coøn chöa toát hôn roõ reät so vôùi caùc traïi chaên nuoâi nhoû leû ngoaøi PPC. Ñieàu naøy laø do PPC chöa coù quy hoaïch hôïp lyù, cô sôû haï taàng chöa hoaøn thieän vaø caùc tieâu chí ATSH chöa ñöôïc aùp duïng nghieâm ngaët. Do ñoù, ñeå phaùt trieån moâ hình naøy, caàn coù nhöõng hoã trôï ñeå laäp quy hoaïch, xaây döïng cô sôû haï taàng, naâng caáp dòch vuï thuù y cho caùc hoä gia ñình chaên nuoâi moät caùch roäng raõi vaø beàn vöõng. Ñieàu naøy caàn ñöôïc nhaø nöôùc quan taâm hoã trôï trong thôøi gian tôùi nhaèm ñaït muïc tieâu taùi cô caáu chaên nuoâi theo höôùng hieäu quaû vaø beàn vöõng.
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin caûm ôn Trung taâm Nghieân cöùu Phaùt trieån quoác teá Canada (IDRC) ñaõ taøi trôï ñeå Trung taâm Tö vaán Chính saùch Noâng nghieäp (CAP) thöïc hieän nghieân cöùu naøy trong khuoân khoå döï aùn
"Ñaùnh giaù söùc khoûe sinh thaùi (Eco-Health) cuïm saûn xuaát gia caàm nhaèm caûi thieän ñôøi soáng cho ngöôøi chaên nuoâi gia caàm quy moâ nhoû". Xin caûm ôn söï hoã trôï hieäu quaû cuûa caùc ñieàu tra vieân, caùc hoä chaên nuoâi gia caàm vaø chính quyeàn ñòa phöông ôû thaønh phoá Haø
Noäi (Haø Taây cuõ) vaø tænh Ñoàng Nai trong suoát quaù trình ñieàu tra thöïc ñòa vaø chuaån bò baùo caùo. Nhoùm nghieân cöùu cuõng ghi nhaän nhöõng yù kieán ñoùng goùp
quyù giaù töø caùc chuyeân gia cuûa nhöõng nöôùc khaùc cuøng tham gia Döï aùn vaø caùn boä töø caùc boä, ngaønh, vieän nghieân cöùu taïi Vieät Nam.
Taøi lieäu tham khaûo
1. ACI. (2006). The Impact of Avian Influenza on Poultry Sector Restructuring and its Socio-economic Effects. Report submitted to FAO. Poultry Sector Rehabilitation Project - Phase 1.
2. Aengwanich W., Boonsorn T. and Srikot P. (2014).
Intervention to Improve Biosecurity System of Poultry Production Clusters (PPCs) in Thailand. Agriculture 2014, 4(3), 231-238.
3. CAP (2012). Eco-Health assessment on poultry production clusters (PPCs) for the livelihood improvement of small producers - Research report. Hanoi.
4. Collins, L. M. (2007). The role of the intensive poultry production industry in the spread of Avian Influenza.
5. Costales and Catelo M.A.O (2009). Contract Farming as an Institution for Integrating Rural Smallholders in Markets for Livestock Products in Developing Countries: Results in Case Countries.
6. Delgado C. et al. (2008). Determinants and implications of the growing scale of livestock farms in four fast-growing developing countries.
7. FAO (2008). Biosecurity for Highly Pathogenic Avian Influenza: Issues and Options. FAO Animal Production and Health Paper 165.
8. FAO (2010). Livestock Sector Policies and Progarmmes in Developing Countries - a menu for practitioners, by U.Pica-Ciamarra, J. Otte and C. Martini. Rome.
9. Kryger, K. N. (2007). The Failling Structures of Animal Health Services - Room for Improvement.
10. Lan, M. (2012). Dark side of Intensive industrial poultry farming.
11. Larsen, S. (2007). Drivers and Inhibitors for Commercialization of the Poultry Sector in the Light of Avian Influenza.
12. LIFSAP. (2011). Livestock Competitiveness and Food Safety project: Draft report from Baseline survey 2010.
13. Luc, P. V. (2007). The Economic Impact of Highly Pathogenic Avian Influenza - Related Biosecurity Policies on the Vietnamese Poultry Sector.
14. Meùtras R., S. M.-H. (2011). An assessment of the feasibility of a poultry tracing scheme for smallholders in Vietnam.
15. Otte J., H. J.-H. (2008a). Impact of Avian Influenza Virus on Animal Production in Developing Countries. CAB Reviews: Perspective in Agriculture, Veterinary Science, Nutrition and Natural Resources, 3. No 080.
16. Permin, A., & Detmer, A. (2007). Improvement of Management and Biosecurity Practices in Smallholders Poultry Producers.
17. Santoianni D.A, B. M. (2008). Power from Animal Waste - Economic, Technical and Regulatory Landscape in the United States. Journal of EUEC, 2.
18. Steinfeld H. et al. (2006). Livestock's long shadow:
environment issues and options.
19. Thieme, O. (2007). Trends, Issues and Options in Applying Long-term Bio-security Measures on Production Systems and Sector Structure.
20. Wei H. and Aengwanich W. (2012). Biosecurity Evaluation of Poultry Production Cluster (PPCs) in Thailand. International Journal of Poultry Science 11, 2012.
21. World Bank. (2004). The Impact of the Avian Influenza Epidemic on the Vietnamese Economy: an Estimate by the World Bank in Vietnam.
