ThiÒn cña ng−êi ViÖt ë Nam Bé hiÖn nay

ThiÒn cña ng−êi ViÖt ë Nam Bé hiÖn nay

®a sè biÕn thμnh TÞnh §é

Bμi viÕt cña t¸c gi¶ ®−a ra nh÷ng c¸ch lÝ gi¶i vμ ®¸nh gi¸ kh¸c víi c¸ch lÝ gi¶i truyÒn thèng x−a nay vÒ sù truyÒn b¸ c¸c quan niÖm cña PhËt gi¸o trong d©n gian Nam Bé. §©y lμ mét c¸ch nh×n míi cÇn ®−îc trao ®æi. Xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.

ét sè ng−êi nãi r»ng: “Sù biÕn

®æi nμy do xu thÕ nhËp thÕ cña PhËt gi¸o”. Nh−ng nÕu chØ ®¬n gi¶n nh− thÕ th× ch−a ®ñ, v× ThiÒn t«ng nãi chung, ThiÒn Nam Bé nãi riªng tuy cã ®−êng lèi xuÊt thÕ, nh−ng mét sè ®«ng ThiÒn s− hiÖn nay do bëi

¶nh h−ëng Ph¸p Hoa t«ng cña NhËt B¶n nªn vÉn cã chñ tr−¬ng nhËp thÕ, cßn TÞnh §é t«ng mÆc dï ®· cã mét sè ng−êi chñ tr−¬ng Ph−íc HuÖ song tu ®ã lμ chñ tr−¬ng nhËp thÕ râ rμng, nh−ng ngay trong kinh A Di §μ- mét trong 3 bé kinh c¬ b¶n cña TÞnh §é t«ng ®· cã néi dung mang tÝnh c¸ch xuÊt thÕ - xem thÕ giíi loμi ng−êi thuéc câi “Ta bμ ngò tr−îc ¸c thÕ” vμ ph¶i niÖm PhËt ®Õm nhÊt t©m bÊt lo¹n ®Ó v·ng sanh Cùc L¹c Quèc.

Nh− vËy ThiÒn cña ng−êi ViÖt ë Nam Bé hiÖn nay mang mμu s¾c TÞnh §é ph¶i cã c¸c lÝ do kh¸c.

1. Do chñ tr−¬ng ThiÒn TÞnh Song Tu cña ThiÒn s− Th¹ch Liªm (1633- 1704) thuéc ph¸i Tμo §éng

ThiÒn Nam Bé cã rÊt nhiÒu t«ng ph¸i, trong ®ã lín m¹nh nhÊt ph¶i kÓ ®Õn lμ L©m TÕ vμ Tμo §éng.

ThiÒn s− Th¹ch Liªm lμ mét trong nh÷ng ng−êi truyÒn b¸ ph¸i Tμo

§éng rÊt s©u réng, cã thÓ nãi ¶nh h−ëng cña «ng lan to¶ kh¾p xø §μng Trong. ThiÒn s− nguyªn lμ trô tr×

chïa Tr−êng Thä tØnh Qu¶ng §«ng- Trung Quèc, ®−îc Chóa NguyÔn Phóc Tr¨n cho ng−êi sang mêi nh−ng «ng ch−a ®i ®−îc, m·i ®Õn n¨m 1694 Chóa NguyÔn Phóc Chu cho ng−êi sang mêi lÇn thø 3 «ng míi quyÕt ®Þnh lªn

®−êng. Cïng ®i víi «ng cã trªn tr¨m

®Ö tö mang theo nhiÒu kinh t−îng

*. Phã Chñ tÞch Liªn hiÖp c¸c héi khoa häc vµ kÜ thuËt tØnh B¹c Liªu.

M

T

Tr ra ao o ® ®æ æi i ý ý k ki iÕ Õn n

ph¸p khÝ ®Ó tæ chøc giíi ®μn. §oμn ng−êi ®i trªn hai chiÕc thuyÒn bu«n

®Õn ®¶o Tiªm (Cï Lao Chμm) Bót La vμo ngμy 27 th¸ng 01 n¨m Êt Hîi (1695), Chóa NguyÔn cho ng−êi ra

®ãn vÒ t¹m ë chïa ThiÒn L©m.

Th¸ng t− n¨m Êt Hîi, t¹i chïa ThiÒn L©m, ThiÒn s− Th¹ch Liªm ®· tæ chøc mét giíi ®μn rÊt lín, c¸c tØnh ®Òu cã gëi giíi tö vÒ dù, sè giíi tö xuÊt gia thä giíi Sa Di vμ T× Kh−u lªn ®Õn 1400 vÞ (ThiÒn s− LiÔu Qu¸n- ng−êi cã tiÕng t¨m lõng lÉy sau nμy còng ®−îc thä giíi tõ giíi ®μn ThiÒn L©m).

T«ng chØ cña ph¸i Tμo §éng dÝnh liÒn víi 5 nguyªn t¾c: “Ngò VÞ Qu©n ThÇn” ®ã lμ n¨m mèi quan hÖ gi÷a Thiªn vμ ChÝnh (nghiªng vμ th¼ng)

- ChÝnh trung thiªn: C¸i th¼ng trong c¸i nghiªng.

- Thiªn trung chÝnh: C¸i nghiªng trong c¸i th¼ng.

- ChÝnh trung lai: C¸i th¼ng trong tù th©n cña nã.

- Thiªn trung chi: C¸i nghiªng trong tù th©n cña nã.

- Kiªm trung ®¸o: Th¼ng vμ nghiªng cïng mét.

Vμ chñ tr−¬ng cña Tμo §éng lμ:

- ChØ qu¸n ®¶ to¹: ChØ cÇn ngåi ThiÒn mμ chØ qu¸n (thÊu triÖt tÊt c¶)

- Tu chøng nhÊt nh−: Ngåi thiÒn vμ

®¹t ®¹o lμ mét chø kh«ng ph¶i lμ hai.

- V« së ®¾c: Kh«ng cã g× lμ ®¾c.

- V« së ngé: Kh«ng cã g× lμ ngé.

- Th©n t©m nhÊt nh−: Th©n t©m lμ mét.

§¹i kh¸i nguyªn t¾c vμ chñ tr−¬ng cña ph¸i Tμo §éng lμ nh−

vËy nh−ng ThiÒn s− Th¹ch Liªm nhËn thÊy d©n trÝ cña con ng−êi xø

§μng Trong kh«ng ®−îc ®ång ®Òu, ng−êi cã häc th× Ýt, ng−êi kh«ng häc th× nhiÒu, khã cã thÓ tiÕp thu nh÷ng nguyªn t¾c vμ lÝ luËn cao siªu, khã cã thÓ dïng tù t©m tù lùc ®Ó tu chøng, l¹i cμng kh«ng thÓ nμo tù chÊp nhËn "Ta chÝnh lμ PhËt", cho nªn «ng míi dïng ®Õn mét ph−¬ng ph¸p kh¸c - ®ã lμ ph−¬ng ph¸p dïng tha lùc cña TÞnh §é t«ng “NiÖm Lôc Tù Di §μ” (Nam v« A Di §μ PhËt) ®Ó phèi hîp víi ThiÒn häc, «ng gäi ®ã lμ Di §μ cña tù tÝnh. Trong s¸ch H¶i Ngo¹i KÝ Sù - t¸c phÈm cña «ng, cã mét ®o¹n ghi l¹i bøc th− «ng ®· gëi cho Tèng Th¸i Phi (mÑ cña NguyÔn Phóc Chu), néi dung nãi vÒ “Tù tÝnh Di §μ thuyÕt” nh− sau: “V× t«i muèn trë vÒ chïa cò nªn Quèc MÉu xin mét vμi lêi l−u l¹i ®Ó trän ®êi thä tr×, nguyÖn ®êi ®êi kiÕp kiÕp th−êng

®−îc th©n cËn, cho nªn t«i viÕt nh÷ng lêi sau ®©y: Trong c¸c con

®−êng t¾t ®Ó tu hμnh kh«ng cã con

®−êng nμo b»ng niÖm PhËt. NiÖm PhËt cèt ë chç døt bá duyªn nî, chØ nhí ®Õn 6 ch÷, t©m kh«ng t¸n lo¹n, niÖm ph¶i tinh thμnh, s¸ng niÖm chiÒu niÖm, niÖm cho ®Õn chç bÊt niÖm, niÖm cho ®Õn chç v« niÖm, niÖm niÖm kh«ng ngõng, niÖm thμnh mét khèi ®¹o hîp thÕ ®ång, cïng cao víi trêi, cïng dμy víi ®Êt, cïng s¸ng víi NhËt NguyÖt tinh tó, víi nói s«ng c©y cá, nh©n vËt quû thÇn

cïng chung kiÕp vËn häa phóc, sang hÌn nam n÷ xa gÇn qua l¹i, ®ãi ¨n mÖt ngñ, hØ né ¸i l¹c... Khi ®· cïng v¹n vËt nhÊt thÕ th× nguån suèi Di

§μ kh«ng cßn lμ cña riªng ai n÷a mμ sÏ ®−îc tõ t©m ý bÊt lo¹n cña tù m×nh ch¶y ra. Ai nãi Di §μ ë ph−¬ng T©y, L·o T¨ng ë Qu¶ng §«ng vμ Quèc MÉu ë §¹i ViÖt? Khi nhÊt niÖm

®· bÊt sanh th× ch©n thÓ hoμn nhiªn hiÖn bμy. NÕu t¸n lo¹n mét chót th×

xa c¸ch. Di §μ m−êi v¹n t¸m ngμn dÆm, c¸ch xa L·o T¨ng 45 ngμy

®−êng, ®iÒu ®ã nÕu x¶y ra lμ do Quèc MÉu ë bªn kia ®¹i d−¬ng, trªn bê Kh−íc NguyÖt, ®Ó cho m©y lôc c¨n lay ®éng che mÊt b¶n t©m. C¨n cø vμo ®©y mμ bμn chuyÖn hîp tan th×

thÊy r»ng c¸i thÊy c¸i nghe cña ta chØ lμ gi¶ hîp vËy. VÝ nh− tr−íc mÆt ta ®©y cã v−ên- rõng- tróc biÕc- hoa vμng ta cho nã lμ tróc biÕc hoa vμng,

®ã lμ v× con m¾t ta ch¹m s¾c trÇn mμ cã nhËn thøc nh− vËy. Nh− giã lay n−íc ch¶y d−íi hå sen kia, ta cho lμ cã giã lay n−íc ch¶y, ®ã lμ v× lç tai ta ch¹m thanh trÇn mμ cã nhÜ thøc vËy: Bèn thøc kh¸c lμ tÞ thøc, thiÖt thøc, th©n thøc vμ ý thøc còng vËy.

§iÒu cèt yÕu lμ thÊy s¾c kh«ng nhiÔm, nghe thanh kh«ng ®¾m, hai t−íng ®éng vμ tÜnh bÆt døt kh«ng sinh. Kh¾p câi h− kh«ng ®Òu lμ TÞnh

§é Duy T©m, tËn cïng ph¸p giíi ®Òu lμ Di §μ Tù TÝnh.

Di §μ ®· lμ tù tÝnh chung th× L·o T¨ng cã bao giê xa Quèc MÉu ®©u?

cho nªn biÕt r»ng khi nhÊt niÖm ®·

bao trïm th× trong v« l−îng kiÕp,

kh«ng cã sù tíi ®i, còng kh«ng cã sù ë l¹i. Lóc Êy chØ cÇn nhí ®Õn L·o T¨ng th× m−êi ph−¬ng h− kh«ng tù nhiªn

®Òu ®¸p øng, ®©u cÇn ph¶i ®îi cã L·o T¨ng ngåi tr−íc mÆt ®Ó nãi dong dμi.

ThÕ giíi nhiÒu nh− vi trÇn, lóc ®ã kh«ng cßn c¸ch nhau m¶y may nμo n÷a, chØ sî ta thiÕu ®øc tin th«i.

V× Quèc MÉu ®· cã ®øc tin vμ nh−

Kinh Hoa Nghiªm ®· nãi: "§øc tin vμ nguån cña ®¹o, lμ mÑ cña c¸c c«ng

®øc, nu«i d−ìng tÊt c¶ c¸c ph¸p lμnh"

cho nªn L·o T¨ng tÆng Quèc MÉu ph¸p danh lμ H−ng TÝn vμ viÕt cho Quèc MÉu mét bμi kÖ ®Ó chøng thùc cho niÒm tin Êy.

“Trªn cã m©y bay, d−íi cã ®Êt Trong n−íc §¹i ViÖt cã Quèc MÉu Mét tiÕng gäi lªn mét tiÕng øng T©y Thiªn §«ng §é cßn Tæ nμo Ch¼ng thÊy TÇn Quèc phu nh©n Bμng §¹o Bμ.

Vç tay kh«ng dïng tay móa?

Ch¼ng thÊy trªn lÇu Hoμng H¹c tªn ngh×n PhËt.

Th«i H¹o ®Ò th¬, Tr−¬ng ChuyÕt bæ NÕu ch¼ng nh− vËy, tam muéi ng−êi, ta biÕt ®©u?

Hai ch÷ Trinh Tõ còng kh«ng râ Di §μ víi ta ch¼ng ®ång thêi VËy mμ ngåi n»m kh«ng xa nhau NÕu b¶o xa nhau mÊt nhau m·i C©y cung vua Së ai t×m l¹i C©u hái n»m n¬i c©u tr¶ lêi C©u tr¶ lêi n»m n¬i c©u hái

Tam th©n cïng chung kh¸ch chñ hai §i Nam vÒ B¾c còng lμ ®©y

NÕu biÕt ngμy nay lμ ngμy nμo Th× râ n¨m sau lμ n¨m tr−íc”.

Qua ®o¹n v¨n trªn míi thÊy hÕt sù kÕt hîp rÊt tμi t×nh cña ThiÒn s− Th¹ch Liªm, «ng ®· hoμ nhËp ®−êng lèi tu dïng tha lùc cña TÞnh §é víi ph−¬ng ph¸p dïng tù lùc cña ThiÒn. §èi víi

«ng, TÞnh §é kh«ng ë ph−¬ng T©y mμ ë t¹i T©m, Di §μ còng kh«ng ph¶i lμ gi¸o chñ cña câi Cùc L¹c mμ chÝnh lμ tù t¸nh cña mäi ng−êi.

¤ng rÊt ®−îc Chóa NguyÔn träng väng, l¹i võa lμ thÇy cña Quèc s−

H−ng Liªn, cho nªn mÆc dï «ng ë ViÖt Nam chØ cã 16 th¸ng, nh−ng uy tÝn cña «ng rÊt lín ®èi víi nh©n d©n xø §μng Trong. V× vËy, ngay giíi

®μn ®Çu tiªn «ng ®· cã 1400 giíi tö vμ giíi ®μn nhá kÕ tiÕp còng h¬n 300 ng−êi. Nh− vËy, tr−íc sau «ng ®· cã kho¶ng 2000 ®Ö tö xuÊt gia vμ rÊt nhiÒu ®Ö tö t¹i gia, trong sè nμy l¹i cã l¾m ng−êi tμi ba lçi l¹c nªn ch¼ng bao l©u t«n chØ vμ ph−¬ng ph¸p ThiÒn TÞnh Song Tu cña «ng lan to¶

kh¾p xø §μng Trong. ThiÒn häc tõ

®©y ®· nhuèm mμu TÞnh §é.

Nh−ng c¸i chñ tr−¬ng TÞnh §é Duy T©m Di §μ Tù TÝnh nãi th× dÔ mμ thùc hμnh th× khã, cho nªn tõ thÕ kØ XVII ®Õn nay, nhÊt lμ khi Nam Bé míi ®−îc h×nh thμnh, con ng−êi Nam Bé trong buæi ®Çu khai ph¸ ®Êt ph¶i

®ông ch¹m víi thiªn nhiªn, víi thó d÷, víi bÖnh tËt, víi nghÌo nμn khæ cùc nªn ng−êi ta thÝch dùa vμo thÇn

lùc tõ c¸c h×nh t−îng bªn ngoμi h¬n, cho nªn c¸i chñ tr−¬ng v« thÇn cña Th¹ch Liªm lμ TÞnh §é duy t©m, Di

§μ Tù tÝnh ®· bÞ ng−êi Nam Bé dÇn dÇn biÕn ho¸ thμnh h÷u thÇn, ®a sè mäi ng−êi ®Òu xem TÞnh §é lμ mét câi ë ph−¬ng T©y vμ PhËt A Di §μ lμ gi¸o chñ cña câi Êy, l©u dÇn ng−êi ta l¹i quen thuéc víi c¸i h×nh ¶nh bªn trong TÞnh §é bªn ngoμi chïa ThiÒn vμ xem ®ã nh− lμ ®iÒu tÊt nhiªn.

2. Do sù hiÓu lÇm ph−¬ng ph¸p

"Tham Tho¹i ®Çu" cña ThiÒn L©m TÕ gièng nh− ph−¬ng ph¸p "NiÖm PhËt"

cña TÞnh §é

L©m TÕ lμ mét ThiÒn ph¸i cña Trung Quèc do ThiÒn s− ChuyÕt C«ng mang vμo B¾c ViÖt vμo thÕ kØ XVII,

®Õn ®êi thø t− cã mét chi ph¸i gäi lμ L©n Gi¸c Liªn T«ng do L©n Gi¸c Th−îng SÜ s¸ng lËp ë B¹ch Mai.

Cã mét ph¸i L©m TÕ kh¸c ë HuÕ do ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu ng−êi TriÒu Ch©u theo tμu bu«n ®Õn B×nh §Þnh n¨m 1665 vμ lËp chïa ThËp Th¸p Di

§μ, kÕ ®Õn lËp chïa Quèc ¢n ë Phóc Qu¶ (ThuËn Ho¸) vμ sau cïng vÒ x·

Hμ Trung huyÖn Phó Léc (ThuËn Ho¸) «ng trô tr× vμ tÞch ë ®©y. Còng cã t− liÖu nãi Nguyªn ThiÒu vμo miÒn Nam. Ngoμi ra cßn cã c¸c ThiÒn s−: Viªn C¶nh, Viªn Khoan, Minh Ho»ng, Gi¸c Phong, Tõ L©m, Ph¸p B·o, Ph¸p Ho¸, TÕ Viªn, v.v... còng cã c«ng truyÒn b¸ ph¸i L©m TÕ trong buæi ®Çu ë xø §μng Trong. Khi Nam Bé ®−îc h×nh thμnh, c¸c chi ph¸i L©m TÕ ë miÒn B¾c, miÒn Trung ®·

theo b−íc ch©n cña d©n di c− dÇn dÇn cã mÆt ë Nam Bé.

N¨m ThiÒn ph¸i cã nguån gèc tõ lôc tæ HuÖ N¨ng (Tμo §éng, V©n M«n, Ph¸p Nh·n, Quy Ng−ìng vμ L©m TÕ) ®Òu ®−îc gäi lμ ThiÒn ®èn ngé, ®a sè ®Òu chñ tr−¬ng thÊy t¸nh tr−íc råi khëi tu sau, cho nªn tu Ýt mμ kÕt qu¶ nhiÒu. ChØ riªng nh÷ng ThiÒn s− s¸ng lËp ph¸i L©m TÕ (Trung Quèc) vμ mét sè ThiÒn s− cña ThiÒn ph¸i V« Ng«n Th«ng (ViÖt Nam) l¹i nghÜ r»ng: Con ng−êi, trõ nh÷ng bËc d¹i c¨n trong mét c©u nãi hoÆc mét chót suy t− cã thÓ thÊy liÒn b¶n t¸nh, cßn ®a sè mäi ng−êi ®Òu cã nghiÖp ch−íng nÆng nÒ do bëi ý niÖm ph¸t sinh liªn tôc cho nªn rÊt khã trùc nhËn b¶n t¸nh. V× vËy cÇn ph¶i cét ý nghÜ l¹i trong "mét c¸i nghi vÊn" nμo ®ã, råi tiÕp tôc nghÜ t−ëng sèng chÕt víi "c¸i nghi" ®Ó cho ®Õn lóc c¸i nghi thμnh khèi gäi lμ "nghi t×nh", ®Õn lóc tÊt c¶ ®Òu quªn chØ cßn tån t¹i mét c¸i nghi, kh«ng cÇn khëi nghi còng vÉn nghi, ®ã gäi lμ giai

®o¹n "®Çu sμo tr¨m th−íc", cho ®Õn lóc c¸i nghi tan r· sÏ ngé ®¹o.

C¸c c©u nghi vÊn cña c¸c Tæ d¹y tõ x−a gäi lμ C«ng ¸n, c¸c c©u nghi vÊn cña ThÇy tuú hoμn c¶nh ®Æt ra cho ThiÒn sinh gäi lμ Tho¹i §Çu.

Thùc ra C«ng ¸n hay Tho¹i §Çu còng gièng nh− nhau. ThÝ dô: “chÕt råi ta vÒ ®©u?” hoÆc “tr−íc khi sinh ra ta lμ ai?”, khã ë chç võa nãi ra thμnh lêi gäi lμ tho¹i vÜ, ThiÒn sinh ph¶i tham ë chç ®· nãi råi cña c©u ®Çu, lu«n

nghi vÊn ë ®o¹n gi÷a cña hai c©u (thÝ dô: “chÕt råi ta vÒ ®©u”, nghi vÊn

®Æt ë ®©y: “chÕt råi ta vÒ ®©u”...).

§Æt ë ®o¹n gi÷a 2 c©u C«ng ¸n:

(hay Tho¹i §Çu) gäi lμ Tham ThiÒn,

®©y lμ ph−¬ng ph¸p lÊy ®éc c«ng

®éc, nÕu kh«ng thμnh c«ng th× hËu qu¶ rÊt tai h¹i, theo ThiÒn s− Thanh Tõ cã thÓ chÕt n¬i khê d¹i. Ph−¬ng ph¸p võa khã hiÓu, khã sö dông l¹i nguy hiÓm nh− thÕ cho nªn khã tån t¹i ®−îc l©u ë Nam Bé.

§èi víi ng−êi Nam Bé nhÊt lμ trong thÕ kØ XVIII vμ XIX ®a sè lμ ng−êi lao ®éng, hä khã ph©n biÖt gi÷a hai kh¸i niÖm “Tham” vμ “NiÖm”

v× tham vμ niÖm còng lμ nh÷ng h×nh thøc lÆp ®i lÆp l¹i cña c©u nãi, nh−ng

“Tham” lμ ®Æt c¸i nghi ë ®o¹n gi÷a hai c©u cho ®Õn khi kh«ng cÇn ®Ò khëi c©u hái mμ khèi nghi vÉn hiÖn h÷u, cßn “NiÖm” lμ chØ tËp trung t−

t−ëng ®Õn chç nhÊt t©m bÊt lo¹n trong mét c©u nãi ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn.

Bëi khã ph©n biÖt nh− thÕ cho nªn ng−êi Nam Bé ®· v« t×nh biÕn

“Tham Tho¹i §Çu” thμnh “NiÖm

Tho¹i §Çu” vμ råi hä l¹i nghÜ ®i niÖm mét c©u v« nghÜa th× thμ r»ng niÖm PhËt h÷u Ých vμ ®¬n gi¶n h¬n, l¹i dÔ dμng “CÇu xin ®iÒu nμy ®iÒu nä”. ThÕ lμ c©u niÖm lôc tù Di §μ dÇn dÇn thay thÕ vÞ trÝ cña c¸c c©u C«ng

¸n vμ Tho¹i §Çu cã vÎ bÝ hiÓm. §ã chÝnh lμ lÝ do thø hai cho sù cã mÆt cña ph−¬ng ph¸p TÞnh §é trong c¸c chïa ThiÒn./.