C¬ cÊu gi¸o héi vµ hÖ thèng phÈm trËt cña ®¹o C

(1)

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2009 73

C¬ cÊu gi¸o héi vµ hÖ thèng phÈm trËt cña ®¹o C«ng gi¸o

i¸o héi C«ng gi¸o lµ tæ chøc t«n gi¸o theo m« h×nh kim tù th¸p lÊy Tßa Th¸nh R«ma lµm c¬ quan quyÒn lùc tèi cao, bªn d−íi ph©n thµnh c¸c cÊp nh−

gi¸o tØnh, gi¸o phËn, gi¸o h¹t, gi¸o xø,…

cïng rÊt nhiÒu dßng tu vµ héi ®oµn.

Tßa Th¸nh R«ma (Rome Curia) lµ c¬

quan hµnh chÝnh trung −¬ng cña Gi¸o héi C«ng gi¸o, hiÖp trî Gi¸o hoµng thùc hµnh gi¸o huÊn vµ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc cña Gi¸o héi. Tßa Th¸nh täa l¹c ë Vatican, vïng t©y b¾c thµnh phè R«ma, thñ ®«

n−íc Italia, víi diÖn tÝch kho¶ng 0,44 km², gåm cã §¹i Gi¸o ®−êng Th¸nh Phªr«, Qu¶ng tr−êng Th¸nh Phªr«, B¶o tµng Vatican, Th− viÖn Vatican, Cung

®iÖn Vatican,v.v… Sau §iÒu −íc Lateran (kÝ kÕt vµo th¸ng 2/1929), th¸ng 7/1929, Vatican ®−îc chÝnh thøc mang tªn “Quèc gia thµnh phè Vatican” (The State of Vatican City). Ch÷ “vatican” cã nghÜa lµ

“dù b¸o” hoÆc “n¬i dù b¸o”. Ng−êi phô tr¸ch Tßa Th¸nh lµ Quèc vô khanh, cã nhiÖm vô tæ chøc, liªn hÖ, ®iÒu hßa vµ phèi hîp c«ng t¸c c¸c c¬ quan trong Tßa Th¸nh. Viªn chøc trong Tßa Th¸nh ®¹i bé phËn lµ hµng gi¸o phÈm. Ng−êi ®øng ®Çu c¸c bé, ngµnh cña Tßa Th¸nh ®Òu lµ gi¸m môc hång y. HiÖn nay, nh©n viªn lµm viÖc trong Tßa Th¸nh cã kho¶ng h¬n 3.000 ng−êi, trong sè ®ã ®a phÇn lµ ng−êi

®Õn tõ c¸c quèc gia ngoµi Italia. Ng«n ng÷ chÝnh thøc cña Tßa Th¸nh lµ tiÕng Latinh. Bªn c¹nh ®ã, Tßa Th¸nh còng sö dông c¸c ng«n ng÷ quèc tÕ th«ng dông kh¸c, ch¼ng h¹n nh− tiÕng Italia.

C¬ quan ng«n luËn cña Tßa Th¸nh lµ tê b¸o “Ng−êi quan s¸t R«ma”. Th«ng tÊn x· cña Tßa Th¸nh cã tªn gäi lµ “H·ng Phóc ©m Quèc tÕ”. §µi ph¸t thanh Vatican ph¸t b»ng 34 thø tiÕng kh¸c nhau ë 36 khu vùc trªn thÕ giíi. Tßa Th¸nh cã 13 c¬ së häc viÖn, ®¹i häc, cao

®¼ng nh− §¹i häc Gi¸o hoµng Ulban, Häc viÖn Kinh Th¸nh,v.v… ®Ó cho hµng gi¸o phÈm C«ng gi¸o trªn toµn thÕ giíi ®Õn häc tËp, båi d−ìng kiÕn thøc vµ thùc hµnh nghiªn cøu.

C¸c chøc vÞ trong Tßa Th¸nh cã nhiÖm k× 5 n¨m. HÕt nhiÖm k×, hä cã thÓ lµm tiÕp nhiÖm k× n÷a. Nh−ng mét khi Gi¸o hoµng t¹ thÕ, ng−êi phô tr¸ch c¸c bé, ngµnh cña Tßa Th¸nh ®Òu ph¶i tù ®éng tõ chøc ®Ó ®îi Gi¸o hoµng míi bæ nhiÖm.

Ng−êi phô tr¸ch c¸c bé, ngµnh do Gi¸o hoµng uû quyÒn, nªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc cã liªn quan. Nh−ng víi nh÷ng sù viÖc träng ®¹i, hä ph¶i thØnh thÞ Gi¸o hoµng, ®Ó Gi¸o hoµng ®Þnh ®o¹t.

Thñ lÜnh tèi cao cña C«ng gi¸o lµ “Gi¸o hoµng”. Tõ “Gi¸o hoµng” (Pope) cã nguån gèc tõ ch÷ Papa trong tiÕng Latinh, cã

G

Th−êng thøc t«n gi¸o

(2)

74 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2009

74

nghÜa lµ “cha”, vèn dïng ®Ó gäi chung c¸c gi¸o sÜ cao cÊp cña Gi¸o héi C«ng gi¸o buæi ®Çu. VÒ sau, cïng víi sù më réng thÕ lùc cña Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma, nã trë thµnh tªn gäi dïng riªng cho Gi¸m môc R«ma, mµ Gi¸m môc R«ma lµ gi¸m môc cao nhÊt cña Gi¸o héi C«ng gi¸o, cho nªn nã trë thµnh tªn gäi riªng cña thñ lÜnh tèi cao cña ®¹o C«ng gi¸o.

Theo gi¸o sö, ®Ó x©y dùng Gi¸o héi, Chóa Giªsu Kit« ®· tuyÓn chän 12 m«n

®å, trong ®ã Th¸nh Phªr«, m«n ®å thø nhÊt, ®−îc chØ ®Þnh lµ ng−êi ®øng ®Çu c¸c m«n ®å. Trong qu¸ tr×nh truyÒn gi¸o, Th¸nh Phªr« ®· ®Õn R«ma vµ lµm gi¸m môc ®Çu tiªn cña Gi¸o héi R«ma. Bëi vËy, Gi¸m môc R«ma ®−îc xem lµ ng−êi kÕ vÞ cña Th¸nh Phªr«. Gi¸o héi C«ng gi¸o gäi mçi vÞ gi¸m môc kÕ vÞ Th¸nh Phªr« lµ Gi¸o hoµng, vµ t«n x−ng Th¸nh Phªr« lµ vÞ Gi¸o hoµng ®Çu tiªn. Trong ng«n ng÷

Ph−¬ng T©y, Gi¸o hoµng cßn ®−îc gäi b»ng mét c¸i tªn kh¸c Pontiff, cã nguån gèc tõ tiÕng Latinh Pontifex, cã nghÜa lµ

“Ng−êi b¾c cÇu”, ®Ó biÓu thÞ Gi¸o hoµng lµ

®¹i biÓu cña Kit« t¹i thÕ, lµm cÇu nèi gi÷a tÝn ®å vµ Thiªn Chóa. Bëi thÕ, bªn c¹nh thuËt ng÷ “Gi¸o hoµng”, ®Êng chñ ch¨n cao nhÊt cña Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma cßn cã c¸c tªn gäi kh¸c nh−: Gi¸m môc thµnh R«ma, Tæng Gi¸m môc vµ Tæng Gi¸o chñ Gi¸o tØnh R«ma, Th−îng phô Gi¸o chñ T©y Ph−¬ng, Quèc v−¬ng n−íc Vatican, Ng−êi kÕ vÞ Th¸nh Phªr«, §¹i biÓu cña Kit« t¹i thÕ,v.v… Gi¸o hoµng Benedicto XVI hiÖn nay lµ vÞ gi¸o hoµng thø 265 cña Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma.

Sau dô lÖnh cña Gi¸o hoµng Phaol«

VI, ban hµnh n¨m 1970, chøc vÞ Gi¸o hoµng ®−îc chän tõ nh÷ng gi¸m môc hång y d−íi 80 tuæi. Khi Gi¸o hoµng t¹ thÕ, hång y c¸c n¬i trªn thÕ giíi lËp tøc

trë vÒ Vatican ®Ó tham gia nghi thøc tang lÔ Gi¸o hoµng qu¸ cè. Sau thêi h¹n 9 ngµy cÇu nguyÖn t−ëng niÖm Gi¸o hoµng qu¸ cè kÕt thóc, hä tham gia bÇu chän Gi¸o hoµng míi. TÊt c¶ c¸c hång y lóc nµy ®Òu tËp trung vÒ Nhµ nguyÖn Sistine næi tiÕng ë Vatican ®Ó tiÕn hµnh bÇu chän bÝ mËt, kh«ng ®−îc tiÕp xóc víi bªn ngoµi. Do vËy, héi nghÞ bÇu chän Gi¸o hoµng ®−îc gäi lµ Conclave, cã nghÜa lµ

“c¨n phßng kho¸ chÆt”.

ViÖc bÇu chän Gi¸o hoµng ®−îc tiÕn hµnh theo h×nh thøc bá phiÕu. VÞ gi¸m môc hång y nµo ®−îc trªn 2/3 sè phiÕu bÇu th× trë thµnh Gi¸o hoµng míi. NÕu trong qu¸ tr×nh bÇu chän, kh«ng cã ng−êi nµo ®ñ sè phiÕu cÇn thiÕt, th× c¸c phiÕu bÇu ®−îc bá vµo lß ®èt cïng víi r¬m −ít.

Khãi tõ èng khãi to¶ ra cã mµu ®en, b¸o cho mäi ng−êi biÕt lÇn bÇu thø nhÊt ch−a chän ®−îc vÞ Gi¸o hoµng míi, ph¶i tiÕn hµnh bÇu l¹i. NÕu nhiÒu lÇn bá phiÕu mµ kh«ng cã kÕt qu¶, c¸c hång y sÏ cïng nhau trao ®æi ®Ó dån phiÕu cho vÞ nµo ®ã hoÆc dïng c¸ch tuyªn bè: Mét vÞ hång y

®øng lªn tr−íc mäi ng−êi tuyªn bè vÞ gi¸m môc hång y nµo ®ã lµm Gi¸o hoµng, nÕu ®a sè ng−êi ®ång thanh nh¾c l¹i c©u nãi ®ã, th× cuéc bÇu chän ®−îc xem nh− lµ cã hiÖu lùc. Cuéc bÇu chän kÕt thóc, phiÕu bÇu ®−îc ®em ®èt, kh«ng cho r¬m

−ít vµo n÷a, khãi bay lªn cã mµu tr¾ng, th«ng b¸o cho mäi ng−êi biÕt ®· cã Gi¸o hoµng míi. Lóc nµy, mËt thÊt ®−îc më ra, t©n Gi¸o hoµng ®Õn Qu¶ng tr−êng Th¸nh Phªr« th«ng b¸o tr−íc mäi ng−êi hä tªn, danh hiÖu gi¸o hoµng cña m×nh vµ chóc phóc cho mäi ng−êi ®ang tËp trung tr−íc qu¶ng tr−êng. Sau ®ã, t©n Gi¸o hoµng cö hµnh ®¹i lÔ gia miÖn ®¨ng quang, chÝnh thøc lÜnh nhËn chøc th¸nh cao nhÊt cña Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma.

(3)

Lª Gia H©n. C¬ cÊu Gi¸o héi vµ hÖ thèng phÈm trËt... 75

75

C¸c Hång y (Cardinals) do Gi¸o hoµng

®Ých th©n bæ nhiÖm. Hä trë thµnh trî thñ cña Gi¸o hoµng. Trong tiÕng Latinh, Cardinals cã nghÜa lµ “nh©n vËt quan träng” hoÆc “nh©n vËt chñ chèt”, vèn lµ tõ chØ nh÷ng nh©n vËt hµng gi¸o phÈm cao cÊp cña C«ng gi¸o. Sau çc quyÕt ®Þnh cña Gi¸o hoµng Innocent IV (n¨m 1245) vµ Gi¸o hoµng Boniface VIII (n¨m 1294), çc gi¸m môc chñ chèt, trong tr−êng hîp chÝnh thøc, ®−îc quyÒn ®éi mò ®á, mÆc ¸o bµo ®á. Tõ ®ã, çc gi¸m môc chñ chèt còng ®−îc gäi lµ “Gi¸m môc hång y”.

N¨m 1567, Gi¸o hoµng Pi« V ra th«ng dô, chÝnh thøc x¸c ®Þnh Gi¸m môc hång y lµ danh hiÖu cña gi¸m môc cao cÊp nhÊt cña Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma.

Nh÷ng ng−êi ®−îc tÊn phong Hång y tËp hîp thµnh “Hång y viÖn” hay “Hång y

®oµn” (College of Cardinals), víi thµnh phÇn gåm: viÖn tr−ëng, phã viÖn tr−ëng, tæng th− kÝ vµ c¸c th− kÝ. Theo thêi gian, sè l−îng thµnh viªn cña Hång y ®oµn ngµy cµng t¨ng lªn: n¨m 1418 lµ 24 vÞ, n¨m 1555 lµ 40 vÞ, n¨m 1586 lµ 70 vÞ, n¨m 1958 lµ 85 vÞ, n¨m 1978 lµ 145 vÞ, n¨m 1998 lµ 168 vÞ, v.v...

Thµnh viªn cña Hång y viÖn chia thµnh:

Gi¸m môc Hång y (Cardinal Bishops): C¸c hång y cã t−íc hiÖu ë 6 gi¸o phËn ngo¹i « R«ma. Linh môc Hång y (Cardinal Priets):

Çc hång y qu¶n lÝ çc gi¸o héi ®Þa ph−¬ng ë ngoµi Gi¸o phËn R«ma. Phã tÕ Hång y (Cardinal Deacons): Çc hång y nhËm chøc trong Tßa Th¸nh nh−ng cã lÜnh nhËn t−íc hiÖu ë mét gi¸o phËn kh¸c.

Ngoµi nh÷ng vÞ chøc s¾c kÓ trªn, hÖ thèng phÈm trËt cña ®¹o C«ng gi¸o cßn bao gåm:

Th−îng phô Gi¸o chñ: ®øng ®Çu Gi¸o héi ë c¸c quèc gia cã thÕ lùc C«ng gi¸o t−¬ng ®èi m¹nh;

Gi¸m môc Gi¸m qu¶n: phô tr¸ch gi¸m s¸t hµng gi¸o phÈm hµnh xö chøc quyÒn vµ phª chuÈn nh÷ng quyÒn lîi mµ héi nghÞ gi¸m môc quyÕt ®Þnh;

Tæng Gi¸m môc: lµ gi¸m môc phô tr¸ch Tæng Gi¸o phËn;

Gi¸m môc: phô tr¸ch mét gi¸o phËn, cã quyÒn ban phÐp th¸nh cho linh môc;

Gi¸m môc phã (Gi¸m môc phô t¸):

phô t¸ cña gi¸m môc gi¸o phËn, th−êng

®¶m nhiÖm chøc ®¹i diÖn gi¸m môc gi¸o phËn, hoÆc khi khuyÕt gi¸m môc th× gi÷

chøc gi¸m môc gi¶i quyÕt mäi viÖc cho tíi khi cã gi¸m môc míi;

Linh môc: th«ng th−êng lµ ng−êi phô tr¸ch mét nhµ thê, cho nªn cßn ®−îc gäi lµ “cha së”, qu¶n lÝ c¸c c«ng viÖc cña gi¸o xø hoÆc gióp gi¸m môc xö lÝ c¸c c«ng viÖc cã liªn quan cña gi¸o phËn;

Phã tÕ: cßn ®−îc gäi lµ “chÊp sù”, hay

“chøc viÖc”, lµ phÈm cÊp cã tÝnh qu¸ ®é ®Ó tÊn phong linh môc, th−êng gióp gi¸m môc c¸c c«ng viÖc th«ng th−êng cña Gi¸o héi, gióp linh môc mét sè nghi lÔ khi cö hµnh LÔ Misa.

Ngoµi ra, phÈm trËt chøc s¾c trong C«ng gi¸o cßn bao gåm c¶ bÒ trªn trong c¸c dßng tu, viÖn tr−ëng trong c¸c tu viÖn,v.v…

Hµng gi¸o phÈm vµ nam n÷ tu sÜ c¸c dßng tu ®Òu tuyªn thÖ suèt ®êi phôc vô Gi¸o héi, thùc hµnh truyÒn gi¸o vµ lµm c¸c c«ng viÖc kh¸c cña Gi¸o héi, ®Æc biÖt lµ kh«ng lËp gia ®×nh./.

Nxb Hµ Néi, 2007)