VẤN Đ ầ C H Í N H QUYÊ N CÁCH M Ạ N G T Ừ XỒ VIẾT N G H Ệ - T Ĩ N H Đ Ế N N Ư Ớ C VIỆT NAM DÂN CHỦ C Ộ N G HÒA - NHẬN T H Ứ C VÀ T H Ự C TI ẾN

ĐẠI H Ọ C T Ồ N G H Ợ P HÀ NỘI T Ạ P CHÍ K H O A H Ọ C N o 2 - 1993

VẤN Đ ầ C H Í N H Q U Y Ê N CÁCH M Ạ N G T Ừ XỒ VI ẾT N G H Ệ - T Ĩ N H Đ Ế N N Ư Ớ C VI ỆT NA M DÂN CH Ủ

C Ộ N G HÒA - N H Ậ N T H Ứ C VÀ T H Ự C TI Ế N

N G U Y Ế N T R I T H Ư +

1. C h í n h q u y ề n nhà n ư ớ c là vấn d ề c ơ bản của m ọi c u ộ c c á c h m ạ n g , v ề mặt lí luận, V . L ê n i n đã giải q u y ế t căn bản v ấ n đề này t ro n g t ác p h ă m nồi t i ế n g "Nhà n ư ớ c và c á c h mạng". Đ o n g t h ờ i N g ư ờ i c ũ n g thề ng hi ệ m t hành c ô n g t r o n g t h ự c tiễn q u a c u ộ c c á c h m ạ n g T h á n g M ư ờ i N g a vĩ đạ i b ằ n g v i ệ c t hiế t l ập nhà n ư ớ c c ô n g n ô ng đâu t i ê n t rê n t h ế g i ớ i . Ở V i ệ t N a m , d ư ớ i t h ờ i t h ố n g trị c ủa t h ự c dân Phá p, v ấ n đ ề này l uôn l u ô n là m ột m ục t iê u h à n g đ à u c ủ a m ọi p h o n g t rà o giải p h ó n g dân t ộ c c h â n chí nh: đ ánh đ ồ ách t h ố n g trị c ủa b ọ n xâm l ư ợ c n ư ớ c n g o à i đề khô i p h ụ c lại chủ q u y ề n đấ t n ư ớ c , t h i ế t l ập m ột nhà n ư ớ c đ ộ c l ập c ủa V i ệ t N a m . C u ố i t h ế kỷ 19 và đầu t hế kỷ 20, c ù ng v ớ i b i e n c h u y ề n cùa t h ờ i c u ộ c t rê n t h ế g i ớ i ( p h o n g t rà o vận đ ộ n g dân chủ t ư sản s ôi đ ộ n g ỏr c h â u Á , nhất là ở T r u n g Q u ố c và N h ậ t Bản; s ự b ù n g n ồ t h ắn g l ợ i c ủa c u ộ c c á c h m ạng t h á n g M ư ờ i N g a . . . ) và t r o n g n ư ớ c ( n h ữ n g b i ế n c h u y ê n tình hình kinh t ế, c h í n h trị, xã hộ i , s ự p h â n hỏa giai c ấ p ờ V i ệ t N a m qu a c á c c u ộ c khai thác t h u ộ c địa c ủ a Ph áp ; s ự du n h ậ p ý t h ứ c hệ t ư sản và s ự t r u y ền bá c hủ ng hĩ a M á c - L ê n i n v à o V i ệ t N a m . . . ) , p h o n g trào g i ả i p h ó n g dân t ộ c ở V i ệ t N a m đã c ó n h ữ n g b ư ớ c c h u y ề n mạnh m ẽ cả v ề t í n h c h ấ t , nội d u n g , quy m ô và hình t h ứ c . T ừ p h o n g t rà o g i ải p h ó n g dân t ộc m a n g mău s ắ c p h o n g kiến q u a p h o n g t rà o vận đ ộ n g d ân t ộ c dâ n c hủ t ư sản và c u ố i c ù ng là vô sản. G ắ n liền v ớ i n h ữ n g b i ế n c h u y ề n đó , nhận t h ứ c về c h j n h q u y ề n nhà n ư ớ c c ũ ng c ó n h ữ n g t ha y đồi căn bản. N ộ i d u n g đ ộ c lập dâ n t ộ c , xét v ề mặt nhà n ư ớ c , đả đi t ừ q uâ n chủ ( C ầ n V ư ơ n g ) đ ế n q u â n c hủ lập h i ế n , c ộ n g hò a dân q u ố c V i ệ t N a m ( D u y tân hội , V i ệ t N a m q u a n g p h ụ c hội c ủa Phan Bội C h â u ) và c u ố i c ù n g là nhà n ư ớ c kiều vô sản. Ở đây ta k h ô n g kề đ ế n c á c l oạ i "mô hình" ve nhà n ư ớ c ki ều "trực t rị ” c ủa N g u y ễ n Văn Vi nh, "lập hiến" của Phạm Q u ỳ n h hay c ác ki ều nhà n ư ớ c " P há p - Vi ệ t đ ề huề" khác.

V ề nhà n ư ớ c ki ều vô s ản, C h ín h c ư ơ n g và S á c h l ư ợ c vắn tắt c ủa Đ ả n g c ộ n g sản Viột N a m khi m ớ i ra đ ờ i đả ghi rõ m ụ c tiêu chí nh trị của mình:

"a) Đ á n h đ ồ đ ế q u ố c c hủ nghĩ a P há p và bọn p h o n g kiến;

b) Là m c h o n ư ớ c N a m đ ư ợ c h o à n toàn đ ộ c lập;

( + ) PGS. PTS. Đại học Tồng hợp Hà Nội

c ) D ự n g ra c h í n h phủ c ô n g n ô n g b i n h"

O u a n niệiT. t h à n h l ậ p ,nhà n ư ớ c c ô n g n ô n g b ỉ n h là m ộ t h ư ớ c n h ả y v ọ t VÈ n h ậ n t h ứ c . Lần đ ău t i ê n ờ nư(Vc ta, một c h í n h đ ả n g c á c h m ạ ng đã đề ra t ro ng c ư ơ n g lĩnh c h í n h trị của mình VỄ xây d ự n g một nhà n ư ớ c kiều m ớ i hoàn t oàn khác, nhà n ư ớ c c ủa t uy ệt đại đa s ố nhân d ân h a o g ồ m n h ữ n g n g ư ờ i lao đ ộ n g bị áp b ứ c . Mục t iêu đ ó là s ự n g h i ệ p c ủa q u ăn c h ú n g nhâ n dân đ ô n g đ ả o mà t r o n g đ ó , n h ư N g u y ễ n Ái Q u ố c nêu ra t ro ng " Đ ư ờ n g c á c h m ạ n g ' , " Công n ô n g là g ố c c á ch mạng", c òn h ọc trò, nhà buô n nhỏ, đi ền chủ n h ỏ là bàu bạn c ủ a c ô n g n ô n g T r o n g C h í n h c ư ơ n g và Sách l ư ợ c vắn tắt N g ư ờ i c ò n n ó i rỗ hơn:

n go à i c ò n g n ô n g là l ự c l ư ợ n g c h í n h c ủa c á ch mạng, c ò n "phải hết s ứ c liên lạc v ớ i t iề u t ư sản, trí t h ứ c , t rung n ông . . . đ ề k é o họ đi về phe vô sản giai c ấp. C ò n đ ố i v ớ i b ọ n phú nô ng , t r u n g tiều đ ị a chù và t ư bản V i ệ t Nam mà c h ư a rõ mặt phả n c á c h m ạ n g thì phả i l ợi d ụn g, ít n ữ a làm c h o họ t rung lập"

N h ậ n t h ứ c trên đây c ó hai mặt. M ộ t mặt là s ự vận dụng rất s á n g tạo n h ữ n g t ư t ư ờ n g của L è n i n v ề v ấ n đề dân t ộc và t h u ộ c địa v à o t h ự c t iễ n c ác h mạ ng gi ải p h ó n g d ân t ộ c ờ V i ệ t N am . Đ i ề m s á n g t ạo đ ộ c đ á o ở đây là chỗ: t ro ng khi nhấn mạnh vẫn đề l iên minh c ô n g n ô n g , v ấn đ ề giai c ấ p, N g u y ễ n Ái Q u ố c đ ồ n g t h ời nhấn mạnh vấn đ ề đại đ o à n kết t o à n dân, vẫn đề dân tộc. Tu y n h i ê n , một mặt khác, đ ộ c lập dân t ộ c - sản p hầ m c ủa khố i đại đ o à n kết t o àn d â n - lại đi đ ế n t hành lập c hí nh quy ề n c ô n g n ôn g binh là k h ập khi ễng . Đ ó là s ự s a o c h é p máy mó c. Đ i ề u này c ũ ng thật dễ hiều nẽu c h ú n g ta n h ớ lại t h ự c t iễ n lịch s ử lúc đó. T ừ kinh n g h i ệ m c ô n g xã Pari và xô v i ết Ng a mà Lê n i n đả l ập ra nhà n ư ớ c x ô v i ết t ro n g c á c h m ạ n g t há ng M ư ờ i 1917. T i ế p t h e o đó, noi g ư ơ n g n ư ớ c N g a X ô v i ết , giai c ấ p c ô n g nhân Đ ứ c ( 1 9 1 7 ) và H u n g a r i ( 1 9 1 9 ) c ũ ng đả t hành lập đ ư ợ c c h í n h q uy ề n X ồ v i ết t r o n g t h ờ i g i an ngắn. G i a i c a p c ô n g nhân và n ô n g dân Tr un g Q u ố c c ũ n g đ ă t hành l ập c h í n h q u y ề n X ô vi ết ở m ấy tỉnh H o a Na m t rong t h ời kỳ đầu c u ộ c nội c h i ế n lăn t h ứ hai ( 1 9 2 7 - 1 9 3 7 ) . N h ư vậy, c h o t ớ i n h ữ n g năm 1930 c á c c h í nh Đ ả n g c ác h m ạ ng v ô sản trên t h ế g i ới c h ư a he biết một hình m ẫu n à o VỄ c h í nh q uy ề n c á c h mạ ng của mình n go à i c h ính q u y e n X ô v i ết . V ấ n đ è này dã đ ư ợ c Q u ố c t ế c ộ n g sản t ồ n g kết n h ư một c h uẫ n m ự c c ủa nhà nư(Vc v ô s ản. T r o n g Luận c ư ợ n g chí nh trị t háng 10- 1930 của Đ ả n g c ộ n g sản Đ ô n g Dưcrng, vấn đ ề c h í n h q u y ề n X ô vi ết c ô n g n ô ng đ ư ợ c kh^np định rõ là đ i ề u ki ện c ố t y ếu c ủa c á c h mạng:"Chi c ó c hí nh q u y ề n X ô v i ết c ô n g n ô ng m ớ i là cái khí cụ rất mạnh mà đ á n h đ ồ đ ế q u ố c chủ nghĩa, p h o n g k i ế n địa c hủ, làm c h o dân cày c ó đất mà c à y, làm c h o v ô sản c ó p h á p luật b ả o hộ quyỄn l ợi c h o mình" C hí nh q u y ề n X ô vi ết c ô n g n ô n g đ ó đ ư ợ c co i là sản p h ằ m của hai đ ộ n g l ực cách m ạn g c hí nh là" vô sản giai c ấ p và n ỏ n g dân", nói cụ the h ơ n , "đồng minh c ủa gi ai c ấ p vô sản là bọn trung n ô n g và băn n ô n g ”. N g o à i ra, t rừ "các phă n t ử lao k hò ờ t hành p h ồ n h ư là hạng hán rao n go à i đ ư ờ n g , thủ c ô n g n g h i ệ p n hò k h ô n g m ư ớ n t h ợ , trí t h ứ c thất ng hi ộp v.v... vì sinh hoạt c ự c khô c h o nê n đ ề u t h e o c á c h m ạ ng cả", tất cả c á c giai c ấ p t ă n g lcVp xã hội khác c òn lại, thì h o ặ c là "đứng về một p h e với đ ế q u ố c chủ nghĩ a và đị a c hủ mà c h ố n g c á ch mạng" ( t ư bản t h ư ơ n g m ạ i) , h o ặ c là

"chi đ ừ n g về mặt q u ố c gia cải l ư ơ n g . N h ư n g khi p h o n g trào q uă n c h ú n g nồi lên c a o , c á c h m ạ n g v ô sản đ ế n t r ư ớ c mắt, thì b ọ n này s ẽ t h e o phe đ ế q u ố c c hú nghĩa" ( t ư bản c ô n g n g h ộ ) . Đ ố i v ớ i t i ề u t ư sản, thì h o ặ c là "đối VỚ! c á c h m ạ ng rất d o dự" ( thủ c ô n g n g h i ệ p ) , h o ặ c ' k h ô n g tán t hành c á c h mạng" ( t h ư ơ n g g i a) , h o ặ c là đố i v ớ i c á ch m ạ n g "cũng hă ng hái t ham gia, n h ư n g chi l úc đ ẫu mà thôi" (trí t h ứ c t iế u tư sản, h ọ c s inh v . v. . . ) * \ Co i đ ộ n g l ực c á c h m ạ n g là hai gi ai c ấ p c ô n g nhân và n ô n g dân đ è đi đ ế n t h ành lập c h í n h q u y ề n X ô v i ết c ô n g n ô n g là s ự phù h ợ p hình t h ứ c về mặt lí luận. S o n g nhìn nhận và đá nh giá c á c giai c ấ p t ằng l ớ p xả hội n go à i c ô n g nô ng trên đây rõ ràng là một sai lăm tả

khu ynh n ặ n g nề, m ột b ư ớ c thụt lùi s o v ới C h í n h c ư ơ n g và s á c h l ư ợ c vắn tắt. Đ ó là c ơ s ỉ t ư t ư ở n g lí luận đâ u t i ê n về nội d u n g nhà n ư ớ c c ác h m ạ n g ờ Vi ệt N a m , t r o n g đ ó b a o gồn cả n h ữ n g k h i ế m k h u yế t và hạn c h ế c ủa nó. X ô viết N g h ệ Tĩ nh ra đ ờ i c ố t h ề c o i là birới p h á c t h ả o đ ơ n g i à n t h e o q u a n ni ệm v ề một nhà n ư ớ c c á c h m ạng n h ư vậy.

2. X ô v i ế t N g h ệ - T ĩ n h ra đ ờ i là sản phằm của c a o t rà o c á c h m ạ n g 1 9 3 0 - 1 9 3 1 , mi t r ự c t i ế p là c a o t rào đấ u tranh sôi s ục q u y ế t liệt c ủa n hâ n dân hai t ỉnh N g h ệ An và Hi T ĩ n h . N ó ra đ ờ i h o à n t oà n nằm ng oà i d ự ki ến của l ãnh đ ạ o. P h o n g t r à o đã phát triềi v ư ợ t qu á m ứ c cần t h i ế t mà n h ữ n g đi ều kiện khách q u a n và chủ quan c h o p h é p . V ê mặ này, X ô V i ế t N g h ệ T ĩ n h là m ột hành đ ộ n g tự phát c ủa q u à n c h úng . N h ư n g mặt khác, xé về hệ qu ả t h ự c t ế mà p h o n g t rào quần c h ú n g này đ ư a lại, thì đ ó lại là m ột b ư ớ c đi tấ y ế u , m ột s á n g t ạ o đ ộ c đ á o c ủa quăn c h ú n g N g h ệ - T ĩ n h . T h ậ t vậy, t r o n g đ i ề u kiện c hí nl q u y ề n đ ị c h tan rả t ừ n g m ả n g ờ n ô n g t hôn t r ư ớ c c ơ n b ả o t áp c á c h m ạ n g c ủ a q u à n c h ú n g y ê u c ầ u k há c h q u a n c ấ p t h i ế t đặt ra là cần phải c ố m ột c ơ q ua n đ ứ n g ra q u ả n lý xã hội vì mặt nhà n ư ớ c . T r o n g đ i ề u ki ện đó , xã b ộ n ô n g từ m ột đ o à n thề l ãnh đ ạ o quăn chúnỊ n ô n g dâ n đ ẫ u t ranh đả n ha n h c h ó n g và c hủ đ ộ n g đ ứ n g ra đảm n h i ệ m c h ứ c n ă n g của mộ c hf n h q u y ề n , mà về sau Đ ả n g ta đã gọi đ ú n g v ớ i bản c h ấ t của nó- c h í n h q u y ề n xô viẽt Q u á trình x ác l ập q u y ề n uy x ô v iết c ũng là quá trình đ ồ n g t h ờ i v ớ i s ự t an rã của CCT ch(

q u y ề n l ự c cũ và m ứ c đ ộ c ủa nó phụ t h u ộ c v à o t ư ơ n g q u a n l ự c l ư ợ n g hai b ê n . S ự x ác lậj q u y ê n uy xô v i ế t là tất nhiên: t r ư ớ c hết là q uă n c h ú n g nhân dân đả đ e m lại c h o nó và cài ở n ó m ột q u y ề n uy n h ư vậy. M ọ i v i ệ c lớn nh ỏ t ro n g t h ô n xã họ đ ề u t ìm đ ế n xã bộ nổĩìị giải q u y ế t g i ú p đ ỡ . V à c ũ n g k h ô n g c ó ai k há c ngoài xã b ộ n ô n g c ó đủ t ư c á c h nhir vậy B ờ i vì đây là đ o à n t h ề c á c h m ạ n g mạnh nhất, thu hút đ ô n g đ ả o q u ă n c h ú n g nhãt, ba<

trùm nhất ờ n ô n g t h ôn . S ố hội vi ên n ông hội đ ỏ ờ N g h ệ - T ĩ n h v à o t h á n g 6 . 1 9 3 1 là 4 8. 46' n g ư ờ i , c h i ế m s ố l ư ợ n g t u yệ t đ ố i so v ớ ĩ c ác đ o à n thề q u à n c h u n g c á c h m ạ n g khác: cô nị hội đ ỏ 3 9 9 n g ư ờ i , phụ n ữ giải p h ó n g 8 6 4 8 n g ư ờ i , c ứ u t ế đ ỏ 2 74 5 n g ư ờ i , v. v. .. Xả b<

n ô n g k h ô n g phả i - và t r o n g đ i ê u ki ện lúc đ ó c ũ ng k h ô n g c ăn phải n h ư v ậ y - x ác lập q u y ề i l ự c c ủ a mình v ề mặt p h á p lý một c á c h máy m ó c t h ô n g q u a v i ệ c bău c ử n h ư c ô n g xã Par mà c h í n h M á c đã ph ê phá n . B ờ i vì xã bộ n ô n g là n g ư ờ i đã to c h ứ c l ãnh đ ạ o q uầ n chúnỊ đấ u tranh v ớ i kẻ thù, b ả o vệ q u y ề n l ợi của họ ,v à d o đ ó nó đ ư ợ c s ự tín n h i ệ m tuyột đ ố i Vi s ự t h ừ a nhận đưcrng n hi ê n của q uă n c húng . N g ư ợ c lại, v ớ i ý t h ứ c t rá c h n h i ệ m đầy đi t r ư ớ c đ ò i hỏi c ủa q u ă n c h ú n g , x ô v i ết N g h ệ - T ĩ n h đả t ự t ạ o ra q u y ề n uy c ủ a mình: thànl lập t òa án t r ừ n g trị b ọ n p hả n đ ộ n g , thành lập c á c dộ i t ự vệ đ ò đ è b ả o vệ q u ă n c h úng , làn c h ỗ d ự a c h o q u ă n c h ú n g đ ấu tranh. V ớ i tư c ác h là m ột c h í n h q u y ề n c á c h m ạ n g nỏ đi c h u y ê n c h í n h vỏri kẻ thù c ủa nhân dân và t h ự c hi ện c á c q u y ề n dân chủ c h o nhân dân trêi tất cả c á c mặt c h í n h trị, kinh tế, văn hóa xã hội, t ạo ra m ột "xã hội mới" c h ư a t ừ n g c ó c n ô n g t h ô n Vi ệ t N a m . X ô v i ết N g h ệ - T ĩ n h t h ự c s ự là một ki ều c h í n h q u y ồ n m ớ i lăn đăi t iê n xuất hi ện ờ n ư ớ c ta, một c h í n h quy ề n d o dân, c ủ a dâ n và vì dân. C ũ n g vì thố mà n<

t ạo nên một s ứ c m ạ n h to l ớ n , in d ấu ấn sâu s ắc t ro n g đ ờ i s ố n g xả hội và t r o n g mỗi n g ư ờ lao đ ộ n g bị áp b ức .

X ô viết N g h ệ - T ĩ n h chỉ t ồn tại t rong một thời gi an ngắn ( c h ư a đ ầ y m ột năm t rử i) quy m ô c òn n h ỏ ( c h i ở c ấ p , xả, t h ô n ) ,bộ máy đ a n g i ản. C h ư a c ó m ột h u y ệ n nà o xô v i ế đ ư ợ c thà nh l ập t r o n g tất cả c á c xả. H u y ệ n T h an h C h ư ơ n g là n ơi c ó p h o n g t rà o c a o nhất c h í n h q u y ề n xô v i ết c ủ n g m ớ i chi t hiế t lập đ ư ợ c ỏr 6 8 t r o n g t ồ n g s ố 76 xã Cá c xô v i ế đ ề u t h ố n g nhất d ư ớ i s ự lãnh đ ạ o của Đả n g, c ố qua n hệ và hổ t r ợ lẫn n h a u t ro ng tranl đấ u và b ả o vệ q u y ề n l ợi c h u n g , n h ư n g lại c h ư a đ ư ợ c t h ố n g nhất lại t h e o hệ t h ố n g tồ c h ứ

của m ộ t bộ m á y q u y ề n l ực c ác h m ạ n g t ừ trên x u ố n g d ư ớ i . Tấ t cả đ ề u c ó nhi ều n g u y ê n nhân, t r o n g đ ó k h ô n g loại trừ n h ữ n g hạn c h ế nhận t h ứ c của lảnh đ ạ o v ề mộ t hệ t h ố n g q u y ề n l ự c n h ư v ậy . Vả lại, đi ề u này là chủ yếu, x ô viết N g h ệ - T ĩ n h ra đ ờ i đã đặt Đ ả n g ta v à o m ộ t giải p h á p tình t hế . B ở i vì "việc đã như vậy rồi, thì hây g i ờ phải làm c á c h t h ế n à o mà d u y trì kicn c ố ảnh h ư ở n g c ủa Đ ả n g , của X ô viết t ro ng quăn c h ú n g đ è khi đ ế n thất bại thì ý nghĩ a x ô v i ế t ăn sâu v à o t r o n g ó c quăn c h ún g và l ực l ư ợ n g của Đ ả n g và N ô n g hội vẫn d u v trì" Đ i ề u đ ó c ũn g c ó nghĩ a phải chủ độ ng chuẫn bị một c u ộ c "rút lui c ó trật tự", c h ấ p nhận m ộ t thất bại tạm t h ờ i . Mà sự thất bại đó là đi ều k hô n g tránh khỏi.

X ỏ vi ết N g h ệ - T ĩ n h đã lôi c u ố n d ư ờ n g n hư t oàn bộ nô ng dân tham gia v à o s ự n g h i ệ p c á c h m ạ n g c ủa nó. Nộ i d u n g c ụ thè mà nó giải q uy ế t t r ư ớ c hết và chủ y ế u c ũ n g là n h ữ n g v ấ n de c h o n ô n g dân và đặt ra ờ nô ng t hôn Vi ệ t Na m lúc bấ y g i ờ . T ấ t n h i ê n là c ò n nhi ều hạn c h ế , kề cả v ề vấn đề r u ộ n g đất . X ô vi ết N g h ệ - Tĩ nh là X ô v i ế t n ô n g d â n . T r o n g khi n h ấ n mạ nh t í n h c hấ t giai c ấ p c ủa mình nó đã phạm phải n h ữ n g sai làm tả khuy nh ấu trĩ, c ô đ ộ c , t hậ m c h í k h ô n g ít t r ư ờ n g h ợ p đả kích cả v à o c hí nh giai c ấ p mình. N h ư vay t h ó c đị a chủ đề c ứ u đ ó i nó đả đ ụ n g c hạ m cả và o trung nông. Đ i ề n hình c ủ a b ệ n h ẩu trĩ, c ô đ ộ c là chi thị thanh đ ả n g của X ứ ủy Tr un g Kỳ "trí phú địa hào đ à o tận g ố c t róc tận rễ"

mà t r u n g ư ơ n g đã kịp t h ờ i uố n nắn. T h ự c tế sự phân hóa và thái đ ộ c h í nh trị c á c giai c ấ p ở N g h ệ - T ĩ n h ( và qua đ ó ỉà cả V i ệ t N a m ) khác xa v ới nhận định c ủa L u ậ n c ư ơ n g c h í nh trị. Cụ t h è qua c a o trào c ách mạng, t rừ một s ố nhỏ làm tay sai c h o đ ế q u ố c , c òn "các t ă ng l ớ p trí t h ứ c và m ộ t s ố sĩ phu, m ộ t s ổ trung tiều địa chủ, lại c ó xu h ư ớ n g c á c h m ạ n g rõ ràng. Q u a k hủ n g b ố trắng d ữ d ội họ vẫn cố g ắng bám lấy c ách mạng và âm thăm ủng hộ c á c h m ạ n g nhất là t iều địa chủ và p h ú nông, trung nông hạng trên. M ộ t s ố nhà n h o bần hàn c ũ n g c ảm tình v ớ i c á c h mạng" (9\ Một s ố quan lại nhỏ, t ư sản nhỏ c ũ n g c ó ý t h ứ c và xu h ư ớ n g n h ư vậy. T h ự c tiễn sinh đ ộ n g trên đả g i ú p Đ ả n g ta s ửa c h ữ a m ộ t ph ần n h ử n g ( h i ếu s ó t t ro n g nhận đ ị nh t r ư ớ c đây của mình. Ng à y 18.11. 1930, t ứ c là c h ư a đăy một t h á ng s au khi t h ô n g qua Luận c ư ơ n g chí nh trị, Đ ả n g đã ra chi thị về v i ệ c thành lập H ộ i p hả n đ ế Đ ồ n g m i n h Đ ô n g D ư ư n g . T i ế c rằng d o nhiều ng uy ê n nhân bản c hi thị đ ó c h ư a đ ư ợ c thi hành t r o n g t h ự c tể. T h ự c t iễ n trên c ũng c h ứ n g tỏ: hình t h ứ c nhà n ư ớ c x ô v iế t c ô n g n ô n g là k h ô n g phù h ợ p v ớ i Vi ệ t Nam. V ớ i tất cả n h ữ n g ưu đ i ề m và t h iễ u s ót c ủa mình, x ỏ viết N g h ệ - T ĩ nh đ ư ợ c c o i n h ư là b ư ớ c t hử ng hi ệ m của c h ín h quyỄn c á c h m ạ n g đău t i ê n (V Vi ệt N a m .

3. T h ờ i kỳ 1 9 3 9 - 1 94 5 , n h ữ n g t iẽ n đ ề khách quan và chủ quan đã đ ư a vấ n đÈ đ ộ c lập dâ n t ộ c t r ở thành mộ t mục t iêu t r ự c t i ế p của c ách mạng Vi ệ t N a m . Và lẽ đ ư ơ n g nhi ên vấn đ ề c h í n h q u y ề n c ách mạ ng c ũ n g t r ờ thành vấn đB t rực t i ế p, đòi hòi Đ ả n g t iê n p h o n g phải g i ải q u yế t t h ấu cả VỄ mặt lý luận và t h ực tế. Sáng tạo l ớ n nhất c ủa Đ ả n g ta l úc này là đã h i ế t đặt n h i ệ m vụ giải p h ó n g dâ n t ộ c lên hàng đău, nhi ệm vụ c h ố n g p h o n g ki ế n p h ụ c t ù n g n h i ệ m vụ c h ố n g đ ế q u ố c . N h â n t ổ dân t ộ c t ro n g c ách mạng đã đ ư ợ c đá nh giá đ ú n g đắn và khai t hác triệt đề . C ũ n g trên c ơ S(V đó mà nhận t h ức ve vấn đề c h í n h q u y ề n c á c h m ạ n g c ũ n g có n h ữ n g thay đồi căn bản. H ộ i nghị trung ư ơ n g lăn t h ứ 6 c ủa Đ ả n g ( 1 1 . 1 9 3 9 ) đã q u y ế t định "chưa đ ưa khău hiộu lập chí nh phủ "xô viểt c ô n g n ô n g binh" là hì nh t h ứ c c h í n h phủ r iê ng c ủ a dân c h ú n g l ao đ ộ n g , mà đ ưa khầu hiệu "chính phủ L i ê n b a n g c ộ n g hò a d â n chủ Đ ô n g D ư ơ n g ” là hình t h ứ c c hí nh phủ c h u n g c h o tất cả c á c t ầng l ớ p dân c h ú n g t r o n g x ứ và t ro n g p h o n g t rà o gi ải p hó n g dân tộc" ( ° \ T ừ xô vi ết c ô n g n ô n g binh đ ế n d â n chủ c ộ n g h ò a là một b ư ớ c t i ế n l ớn về nhận t hức. N h ư n g phải đ ế n hội nghị trung ư ơ n g lăn t hứ 8 ( 5 . 1 9 4 1 ) d ư ớ i s ự chi đ ạ o trực t iễ p của H ồ C h í Minh thì vấn đ ê c h í nh

qu yS n móri đ ư ợ c gỉảỉ q u y ế t t h ự c s ự ho à n chinh. M ộ t l à, trên c ơ S(V đ á n h g iá c b í n h xá c h ơ n n ữ a s ự phân h ó a gi ai c ấ p của xã hội n ư ớ c ta d ư ớ i á c h t h ố n g trị c ủ a đ ẽ q u ố c P h á p - N h ậ t , n hấ t là c á c giai c ấ p ng o à i c ô n g nông, hội nghị t r u ng ư ơ n g 8 t i ế p t ụ c phát t ri ề n n h ữ n g t ư t ư ở n g mà hội nghị trung ư ơ n g 6 và 7 dã đề ra đ ề nhấ n m ạ n h horn n ử a vấn d ề d â n t ộ c gi ải p h ố n g . "Đế q u ố c Pháp - Nhật c h ẳ n g n h ữ n g á p b ứ c c á c g i ai c ẫ p t h ợ t h u y ề n , d â n cày, mà c h ú n g n ó áp b ứ c b ố c lột cả c á c dân t ộc k h ô n g c h ừ a mộ t h ạ n g nào.

D ẫ u là a nh t ư bản, anh địa chủ, một anh t h ợ hay một anh dân cà y đ ề u c ảm t hấy c ái ách n ặ n g nề c ủ a đ ế q u ố c là k h ô n g thề nà o s ố n g đ ư ợ c . Q u y ề n l ợi tất cả c á c giai c ẫ p bị c ư ớ p g i ật , v ậ n m ạ n g dân t ộ c nguy v on g k hô n g lúc nào bằng". Vì vậy:" T r o n g lúc này q u y ề n lợi c ủ a b ộ p hậ n , c ủa gi ai c ấ p phải đặt d ư ớ i s ự sinh tử, tồn v ong c ủ a q u ố c gia, c ủ a d â n t ộ c.

T r o n g l ú c này n ế u k h ô n g giải q uy ế t đ ư ợ c vấn đe dân t ộ c giải p h ó n g , k h ô n g đ òi đ ư ự c đ ộ c l ập, t ự đ o c h o t oà n t hè dân t ộ c , thì c h ẳ n g n h ữ n g toàn thề q u ố c g ia dân t ộ c c ò n c hị u mải k i ế p n g ự a trâu, mà q u y ề n l ợi của bộ phận, giai c ấ p đ ế n vạn năm c ũ n g k h ô n g đ òi lại đ ư ợ c ” Đ ố là s ự phân t ích hết s ứ c mẫu m ự c VÈ mối quan hệ gi ữa vấ n đ ề giai c ấ p và v ấ n đ ề d â n t ộ c ờ V i ệ t Na m, c ó ý nghĩa n hư một ng uy ê n tắc t r on g chi đ ạ o c h i ế n l ư ợ c . H a i / à , hội n g h ị trung ư ơ n g 8 đã khắc p h ụ c đ ư ợ c một quan đi ềm tả khuynh máy m ó c về vấn đ ề d â n t ộ c chi p h ố i Đ ả n g ta s uố t t ừ hội nghị trung ư ơ n g lân t h ứ 1 (10, 19, 3 0 ) đ£ đặt vấn đ ề d â n t ộ c t r on g k h u ô n k h ồ c ù a t ừng n ư ớ c Đ ô n g D ư ơ n g . Đ i ề u này đã đ ộ n g v i ên to l ớn tinh t h ă n dân t ộ c ở mộ t n ư ớ c Đ ô n g D ư ơ n g , c h ố n g lại âm m ưu chi a rẽ x u yê n tạc c ủa kẻ thù. N h ữ n g t ư tưỏrng t rên đây t h ực chất là sir khẳ n g định và phát tri ền n h ữ n g tư t ư ờ n g c ủ a H ồ C h í M i n h t r on g t h ự c tế. N h ữ n g t ư t ư ở n g này đả đ ư ợ c N g ư ờ i p h á c h ọ a ra ngay t ừ n g à y đ â u t hà nh lập Đ ả n g . T r ê n c ơ s ở nhận t h ứ c đ ú n g đắn, t oà n d i ệ n về vấn đê dân t ộ c và gi ai c ấ p n h ư vậy, hội nghị trung ư ơ n g lần t hứ 8 đã chủ t r ư ơ n g r iê ng ở V i ệ t N a m sau khi đ á n h đ u ồ i đ ế q u ố c P h á p - N h ậ t sẽ t hành lập một chí nh phủ nhân dân c ùa V i ệ t N a m dân c h ủ c ộ n g hòa. C h ín h phủ ấy d o q u ố c dân đại hội c ử ra và n ó "không phải t h u ộ c q u y ê n r i ê n g c ủ a mộ t giai c ấ p n à o mà là của c h un g cả toàn thề dân t ộc , chi t rừ c ó b ọ n tay sai của đ ế q u ố c P h á p - N h ậ t và n h ữ n g bọn phản q u ố c , n h ữ n g bọ n thù, k h ô n g đ ư ợ c g i ữ c h í nh q u y ề n , c ò n ai là n g ư ờ i dân s ố n g trên giải đất V i ệ t Na m đê u thảy đ ư ợ c m ộ t p hầ n tham gia g i ữ c h í n h q uy ề n, phải c ó một phăn n hi ệ m vụ g i ữ lấy và b ả o vệ chí nh q u y ề n ấy" ^12\ Q u á t rình t h i ế t lập c h í nh q u y ề n c ác h mạng ờ n ư ớ c ta c ò n đ ư ợ c Đ ả n g d ự ki ế n s ẽ trải q u a ba b ư ớ c : " a - L ú c vũ trang k h ờ i nghĩa lấy đ ư ợ c một địa p h ư ơ n g phải t hà nh lập ngay c h ín h p h ù n h â n dâ n ờ địa p h ư ơ n g ấy". Chính phủ này phải t h ự c hiện ngay v i ệ c bãi bỏ s ưu t h u ế c ủ a đ ế q u ố c , t h ự c hi ệ n c á c q u yề n t ự do , tô c h ứ c đ ờ i s ố n g c h o nhân dân và đ ộ n g v i ên n h â n d â n t i ế p t ục c u ộ c khỏri nghĩa, "b- Lúc vũ trang kh(Vi nghĩa iấy đ ư ợ c một địa phưcrng khá t o , p h ả i thành lập C h í n h p h ù nhân d â n l â m t h ờ i t oàn q u ố c\ "c- L ú c vũ trang kh(Vi n g h ĩ a , lấy đ ư ợ c t o à n q u ố c thì thành lập Ch ính p h ù nh ân d â n c h í nh t h ức t o à n q u ố c do t o à n d â n bău ra " N h ữ n g quan đi ề m này đã đ ư ợ c Đ ả n g ta cụ thỄ h ó a t ừ n g h ư ớ c t r o n g c a o t rào giải p h ó n g dâ n t ộ c và t r ờ thành hiện t h ự c qua c a o trào t iền k h ỏ i ng hĩ a và t ồ n g k h ỏ i nghĩ a đ ề đ ư a đ ế n s ự ra đ ờ i c ủa n ư ớ c V i ệ t Na m dân c h ủ c ộ n g hòa.

4. S ự khẳ ng định t ư t ư ở n g H ồ Chí Minh t ro ng t h ự c t ế đã đ ưa đ ế n s ự kiện vĩ đại:

Mặ t trận Vi ệ t Minh ra đ ờ i ngày 19. 5.1941. V ớ i c h ư ư n g trình c ứ u n ư ớ c đ ú n g dấn, v ới hì nh t h ứ c tô c h ứ c r ộng rãi phù hợp, mặt trận Vi ệ t Minh đả nhanh c h ó n g lôi c u ố n hà ng t ri ệu q u â n c h ú n g b a o g ồ m hău hết cá c giai c ấ p t ần g l ớ p xã hội và cá nhân y ê u n ư ớ c t ha m g ia v à o p h o n g t rào giải phó n g. Đ ộ i quân chí nh trị hùng hậu c ủa c ác h m ạ n g đâ đ ư ợ c hình t h à n h. V à trên c ơ s<v đ ó l ực l ư ợ n g vũ trang c ác h mạng c úng ra đ ờ i và phát triền t ừ n g

h ư ớ c v ữ n g c h ắ c , c ó the nói lăn đău ticn l ực l ư ợ n g c á ch mạ ng t oà n dâ n đã đ ư ợ c t ập h ợ p lại t ro n g mộ t tồ c h ứ c c á c h mạng duy nhất và t h ố n g nhất: mặt trận V i ệ t Minh b a o g ồ m t r o n g đ ó là c á c đ o à n th£ cứu q u ố c . Đ ó là c ơ s ở , là nền tảng đ è đ ưa đ ế n hình t h à n h hệ t h ố n g c h í n h q u y ề n c á c h mạng n ư ớ c ta sau này. ( N ó i đúng ra t rong c u ộ c k hở i n gh ĩ a N a m kỳ 1 1.1940 c h í n h q u y ề n c á c h mạ ng c ũng đả đ ư ợ c thành lập ở một s ố v ù n g n ôn g t h ô n N a m B ộ n h ư n g chi tồn tại t r o n g một t h ờ i gian ngán; lâu nhất là một xã ờ tinh Mỹ T h o c ũ n g chi tồn tại đ ư ợ c t ro n g 49 ng à y ) .

T h ờ i kỳ đă u, "ở n h ữ n g vùng c ó p h o n g trào Việt Minh phát t riền mạnh n h ư c á c t ồ n g xã" ( h o à n t o àn t h u ộ c c ăn c ứ địa C a o - Bắc - Lạng ( t ứ c là n h ữ n g nơi hầu hết q u ă n c h ú n g đã t ha m gia c ác hội c ứ u q u ố c ) , thì (V đ ó Việt Minh đã tạo c h o mình q u y ề n uy n h ư một c h í n h q u y ẽ n t h ự c sự, tồn tại hán c ô n g khai s o n g s o n g vớ i c h í nh q uy ề n của đị ch. C á c đ o à n thề c ứ u q u ố c ( n ô n g d ân , phụ nử, thanh niên, nhi đồ ng , l ão nhân, chủ y ếu là ba đ o à n thề t r ê n ) v à V i ệ t Minh c ó mộ t hộ t h ổ n g tò c h ứ c ngang d ọ c chặt c hẽ và rất r ộ n g rải t ừ xã, t ò n g lân đ ế n phủ châ u tinh. N h ữ n g v ùn g này sinh hoạt c hí nh trị của q u ăn c h ú n g n h ư mít tinh, hội họ p, triền lảm, q u y ê n gó p, tuyên truyền s ác h bá o , luyện tập quâ n s ự , v.v... d i ễ n ra l iê n tục và hết s ứ c s ôi noi, kết quả "oai tín của đo àn thề lên c a o vô đ ộ . Chi x em m ộ t h i ện t ư ợ n g này thì rõ q u y ề n l ực của ban Vi ệt Minh xã k hô ng chi hạn t ro ng mộ t p h ạ m vi n h ữ n g vấn dê c h í n h trị mà c ò n ăn rộng v ào sinh hoạt hàng ngày. C á c ban c h ấ p hành đả t ừ n g c ó n hi ề u nghị q uy ế t c ấ m c ờ bạc , r ư ợ u c hè quá độ, cấm trai gái, h ọ đả t ừ n g giải q u y ế t n hi ề u v ấn đ ề lôi t hôi g i ữ a hộ i v iên n h ư trâu ăn lúa ruộng, c h ử i m ắ ng nhau, xúc p hạ m d a n h d ự nhau. N h ờ oa i tín v ô đ ộ đ ó nên nhi ều xã hình n hư đả t h u ộ c d ư ớ i q u y ề n quả n lý c ủ a đ o à n thề c á c h mạ ng tuy rằng b ọn lí dịch của đ ế q u ố c vẫn y nguyê n n h ư cũ" M ặ c d â u vậy V i ệ t Mi nh vẫn k hô n g phải là c hí nh quy e n. C h ứ c năng nhi ệm vụ và hoạt đ ộ n g c ủ a n ó là t uyê n t ru yền vận đ ộ n g c h uă n bị c h o quần c h ún g tiến t ới khởi nghĩ a khi t h ờ i c ơ t ớ i . H o ạ t đ ộ n g của nỏ đ ư ợ c coi n h ư b ư ớ c c huẫ n bị tạo tiền đề về tồ c h ứ c và xã hội c h o s ự ra đ ờ i c ủ a c h í n h q uy ề n c á c h m ạ n g sau này.

C u ộ c khùng h o ả n g c hí nh trị sâu s ắc d o c u ộ c đ ảo c hí nh N h ậ t - P h á p ngày 9 . 3 . 1 9 4 5 gây ra dã làm c h o t h ờ i CCT k hờ i nghĩa t ừ n g phần xuất hiện ở nhi ều v ù ng n ô n g t hô n nhấ t là n ô n g t h ô n mi ền núi. Vì t h ế t rong c a o trào kháng Nhật cứu n ư ớ c vĩ đại c h í n h q u y ề n đ ị c h đả bị đ án h đ ồ và tan v ỡ t ừ n g mảng, đ ưa đ ế n s ự ra đ ờ i của c hí nh q u y ề n c á ch m ạ n g d ư ớ i hai hình t hức : ủy ban dân t ộc giải p hó n g ( g ọi tắt là ủy ban g i ả i p h ó n g ) và ủy ban <ìhân dâ n c á ch m ạn g ở c ác l àng h o ặ c ủy ban c ô n g nhân c ác h mạ ng ờ c á c xí n g h i ệ p ( g ọ i tắt c h u n g là ủy ban n h â n d â n ) , ủ y ban giải p h ó n g t h ự c c h ất là một hình t h ứ c tiÈn c h í n h phủ nó c hu ăn bị c h o nhân dâ n tiến lên gi ành và g i ữ c hí nh quy ề n. N ó c ó tí nh c h ấ t q u á đ ộ , ra đ ờ i t ro n g quá trình c h í n h quy ề n địch hắt đầu và đa ng đi đ ế n tan rả h o à n t oà n. N ó hắt tay n ga y v à o v i ệ c t h ự c hiện c á c quy ề n tự d o dân chủ c h o nhân dân, đ ồ n g t h ờ i và c hủ y ế u là đ ộ n g v i ên nhân dân t iế n ỉcn gi ành c hí nh quy ề n. Khi khởi nghĩa ho à n t o àn t h á n g l ợi n ó s ẽ hế t nhi ệ m vụ đ ề n h ư ờ n g h ư ở c c h o c á c ủy ban nhân dân c ác h mạng. S o n g ờ n h ữ n g ncri c á c h m ạ n g đã ho àn t oàn làm chủ sẽ thành lập ngay c á c ủy ban nhân dân mà k h ô n g nhất t h i ế t phải qua hình t h ứ c ủy ban giải phóng. T h ờ i kỳ xô viết N g h ệ - T ĩ n h , khi c h í n h q u y ề n đ ị c h tan rã, xả b ộ n ô n g d ứ n g ra đ ồ n g t hời đảm nhi ệm c h ứ c năng của c h ính q u y ề n c á c h mạ ng . C ò n ờ đây, Việt M in h k hô n g "trở thành'' hay "kiêm nhiệm" c h ứ c năng c h í n h q u y ề n m ộ t c ác h đcrn giản nh ư vậy. Mặt trận Vi ệt Minh v ớ i tư c ác h là đại d i ệ n của c á c đ o à n t hề q u ầ n c h ú n g sẽ t iế n hành mít tinh c ô n g khai ( h o ặ c bí mật tùy h oà n c ả n h ) đ è "bầu ra" / c ử ra/ ủy ban giải p h ó n g hay ủy ban nhân dân. Q uá trình này đ ề u d o V i ệ t Minh đ ứ n g ra t ồ c h ứ c , lãnh đ ạo , làm n ò n g c ố t, đị nh h ư ớ n g ve nhân s ự và vận d ộ n g q u ăn c h ún g. N g o à i c á c

đại b i c u ( t h ư ờ n g là đại d i ệ n c á c đ o à n t hê ) của m ình t ha m gi a chí nh quyÈn, V i ệ t M in h c ò n g i ớ i t h iệ u cả một SỔ đại bi£u c ó uy tín (kề cả một s ố kì hào thân sĩ t ố t ) t h a m gia. Ở n h ữ n g ncri c h ư a c ó CCT S(V V i ệ t Minh vẫn c ó thề tồ c h ứ c c h ín h q u y ề n c á c h m ạ n g b ằ n g c á c h n h ờ c á c t ồ c h ứ c Vi ệ t M in h v ù n g lân cận h o ặ c c ác đ ộ i xung p h o n g của c ẵ p t r ê n c ử VẾ g i ú p đ ỡ . Sa u khi c h í n h q u y ề n c ác h m ạ n g ra đ ờ i ờ c ấ p n à o , ban V i ệ t Minh c ấ p ấ y v ầ n t ồ n tại, đ ồ n g t h ờ i n ó c ò n "lãnh đạo" c h í n h q uy ề n c ác h m ạ n g t h ô n g qua "Việt M in h đ o à n ” * g ồ m c á c đại b i ê u Vi ệ t M in h t ro n g c h í n h q uy ề n (căn n h ớ rằng t ro n g n hi ề u đị a p h ư ơ n g l úc này c h ư a c ó c ơ s ờ Đ ả n g ) . Đ ỉ n h c a o của chí nh quy ề n c á c h mạng t ro n g thờ i kỳ khỏri n gh ĩ a t ừ n g p hằ n là s ự ra đ ờ i c ủa ủ y ban lâm t h ờ i khu giải p h ó n g t h e o nghị q u y ế t hộ i n g hị c án bộ V i ệ t M in h 6 tinh V i ệ t B ắc ngày 4. 6. 19 4 5 . ủ y ban lâm thờ i khu giải p h ó n g đ ã lãnh đ ạ o nhân dân t o à n khu ( b a o g ồ m 6 tinh và một s ố v ù n g x u n g qua nh rộng 4 vạn k m 2 v ới h ơ n 1 t ri ệu d â n ) t rên tất cả c á c mặt c h í n h trị, quân sự, ki nh tế, văn hóa xã hội n h ằ m t h ự c hi ện c h ư ơ n g trình V i ệ t Minh và t ồ n g đ ộ n g vi ên nhân dâ n t oà n khu c h ố n g N h ật , b i ế n Vi ệ t B ắ c thà nh c ăn c ứ đị a c á c h m ạ n g c h u n g cả n ư ớ c .

S ự ra đ ờ i c ủa c h í n h q u y ề n c á c h mạng địa p h ư ơ n g t ro ng k h ời n g h ĩ a t ừ n g p h ă n là s ự c h u ằ n bị, t ập d ư ợ t c h o q uă n c h ú n g và t húc đăy nh an h c h ó n g quá trình t i ế n t ớ i t hi ết lập c h í n h q u y ề n c á c h m ạ n g t ro n g cả n ư ớ c . T h á n g 8 . 1 9 4 5 t h ờ i c ơ c á c h m ạ n g đ ã c h í n m u ồ i h o à n t oà n; hội nghị t o à n q u ố c của Đ ả n g đả q u y ế t đị nh toàn dân t ồ n g khỏri n g h ĩ a . T r o n g b ố i c ảnh đ ó , Q u ố c dân Đ ạ i hội, một s ự kiện c h í n h trị mà H ồ C h í M i n h đ ã c h u ẫ n bị t ừ c u ố i năm 1944, d o T ò n g b ộ Vi ệ t Minh triệu tập dã h ọ p ở Tân T r à o (1 6 , 1 7 . 8 . 1 9 4 5 ) đề bău ra ủ y ban dân t ộ c giải p h ó n g t o à n q u ố c - t i ề n thân c ủ a c h ín h phủ lâm t h ờ i n ư ớ c Vi ệt N a m dân c hủ c ộ n g hòa. C ó thề c oi Q u ố c dân Đạ i hội là m ột "tiền Q u ố c hội", c h u ẫ n bị về mặt p h á p lý và n h ử n g ng uy ê n tắc, thề t hứ c c ơ bản c h o s ự ra đ ờ i của n ư ớ c V i ệ t N a m m ới . S o n g s o n g v ớ i quá trình n ô ng t hôn c ùng thành thị d ồ n g loạt nồi dậy g i à n h c h í n h quyÈn t r o n g cả n ư ớ c , c h í n h q u y ề n c á c h m ạng thời kỳ t ồ n g khỏri nghĩa phát t ri èn c ó t í n h c h ẵ t độ t hi ến: t ừ d ư ớ i lên trên đ ồ n g t h ờ i v ới t ừ trên x u ố n g d ư ớ i đề nha nh c h ó n g t rử t h à n h một hệ t h ố n g t ừ trung ư ơ n g tới địa p h ư ơ n g . Ng à y 2 8 . 8 . 1 9 4 5 ủ y ban dân t ộ c giải p h ó n g t o à n q u ố c đâ bfi s u n g t h ê m một s ố nhân s ĩ trí t hức tiêu bi cu và cải tồ t hà nh C h í n h phủ lâm t h ờ i n ư ớ c Vi ệt N am dân chủ c ộ n g hòa. T u yê n c á o thà nh lập chí nh ph ủ lâm t h ờ i đã v ạ c h rỏ đây k h ô n g phải là "chính phủ ri êng của Mặt trận Viột N am đ ộ c l ập đ ồ n g minh ( V i ệ t M i n h ) , n h ư c ó n g ư ờ i lầm t ư ở n g . Cũ ng không phải là một chí nh phủ chỉ b a o g ồ m dại h i ề u c ủa c á c c h ín h đảng. N ố thật là một chí nh phủ q u ố c gia t h ố n g nhẵ ỉ, g i ử t r ọ n g t rách là chi đ ạ o c h o toàn q u ổ c , đ ợ i ngày tri ệu tập đ ư ợ c Q u ố c hội đẽ c ử ra một c h í n h p h ủ dân c h ủ c ộ n g hò a chí nh thức" ^15\ C h ín h phủ lâm thời đả c h í n h t h ứ c ra mắt q u ổ c d â n t ro n g n gà y lỗ T u y ê n n g ô n Đ ộ c lập ngày 2 . 9 . 1 9 45 tại Hà Nội . S ự ki ện t rọng đại này đ ánh d ấ u hệ t h ố n g c h í n h quyỄn c ác h m ạ n g đả hoàn chỉ nh và t h ố n g nhẩt trên phạm vi cả n ư ớ c . Một t r o n g n h ữ n g n hi ệ m vụ t r ư ớ c mắt đầu tiên của Chính phủ lâm thời là đ ứ n g ra tồ c h ứ c lãnh đ ạ o c u ộ c T ồ n g t u yề n c ử ngày 6 . 1. 1 9 4 6 đã đưa đ ế n s ự ra d ờ i của Ch ính phủ c h í n h t h ứ c n ư ớ c V i ệ t N a m dân c hủ c ộ n g hòa d o kỳ họp đầu t iê n c ủa G u ố c hội khó a I n gà y 2 . 3 . 1 9 4 6 xác nhận.

Đ ế n dây c h í n h q u y ề n c á c h mạng đả đ ư ợ c h o à n chỉ nh cả về mặt c ơ c ấ u , hệ t h ố n g tồ c h ứ c và c ơ s ở p h á p lý, đủ t ư c á c h là uy tín đè đại d i ệ n c h o nhân dân V i ệ t n a m t ro n g c ô n g t ác đ ố i nội và đỗ i n go ạ i , t rở thành c ô n g cụ sắc bé n đề đ ộ n g viên n hâ n dân k h á n g c h i ế n k i ế n q u ố c .

5- Q u a qúa trình nhận t h ứ c và t hực tiễn của nhà n ư ớ c c á c h m ạng Vi ệ t N a m từ 1930

đ ế n khi n ư ớ c V i ệ t N a m dân chủ c ộ n g hò a ra đ ờ i ta c ó the rút ra một s ố nhận xét sau đây:

- N hậ n t h ứ c ve nhà n ư ớ c c ách m ạ n g ờ Vi ệt Nam, một n ư ớ c t h u ộ c địa - p h o n g ki ế n mà (V đây n h â n t ố d â n t ộc l uôn luôn b a o trùm và chi p hố i toàn hộ đ ờ i s ố n g kinh t ế, c h í n h trị, xả hội ỉà m ộ t quá trình gian khồ và p h ứ c tạp. Đ ó là quá trình vận d ụ n g n h ữ n g n g u y ê n lí C(Y bả n c ủ a c h ủ ng hĩ a M á c - L ê n i n v à o t h ự c t iễn Việt Na m, quá trình dấu tranh c h ố n g lại n h ữ n g t ư iưcVng g i á o đi ề u tả khuynh đề t ừ n g b ư ớ c hình thành hoàn chinh và khẳ ng đị nh t ư tưtVng H ồ C h í M i n h về c hí nh q u y ề n c á c h mạng trong t h ực tế.

- C h ín h t he dân chủ c ộ n g hòa là hình t h ứ c nhà n ư ớ c đại di ệ n phù h ợ p nhất, là kết quả t r ự c t i ế p c ủa c á c h mạ ng giải p h ó n g dân t ộ c ở Vi ệ t Na m, c u ộ c c ách mạng b a o g ồ m hết thảy c á c t ă n g l ớ p giai c ấ p xả hội và cá nhân yêu n ư ớ c tham gia. Ta t h ư ờ n g nói c h í nh t he đ ó là n ề n c h u y ê n chí nh dân chú nhân dân mà t h ự c chất là c h u y ê n chí nh c ô n g n ôn g.

Th uậ t n g ữ c ụ t he c ó the phải hàn t h êm . S o n g t r ư ớ c hết căn phải nhẫn mạnh tính c hấ t đại d i ệ n và c h ứ c nă ng dâ n t ộ c của nhà n ư ớ c này, một nhà n ư ớ c trong đ ó đại bi è u c h o q u y ề n l ợi c ủ a tẩt c ả c á c thành phăn kinh t ế, xã hội c ó khuynh h ư ớ n g đ ộ c lập dân t ộ c c h ố n g đ ế q u ố c .

- T ừ mặt trận dâ n t ộc t h ố n g nhất đ ế n c h í nh quy ề n cách mạng là một b ư ớ c phát triền nhảy vọt . Đ ó là s ự phát triền t ừ q u yề n uy c h í nh trị của tồ c h ứ c quăn c h ú n g lên q u y ề n uy đ ặ c biệt c ủa b ộ máy nhà n ư ớ c . B ư ớ c nhảy vọt đó đ ư ợ c t h ực hi ện d ư ờ n g n h ư đ ồ n g t h ở i v ớ i quá trình s ụ p đ ồ của bộ máy c h í n h q u yề n cũ. Về thành phần tham gia và tập trung, t ính chất đại d i ệ n c ủa chí nh q u yề n r ộng htrn và ca o hơ n mặt trận. Mặt trận, n g ư ờ i đại d i ệ n c h o n h â n dân đả "khai sinh" ra và ỉ uòn l uôn là c h ỗ dự a v ữ n g c hắ c eủa c h ín h q u y ề n . N h â n dâ n ta đã t h ự c hiện q u yề n làm chủ của mình t h ô ng qua một c ơ cấu q u y ề n l ự c và c ô n g cu s ắ c b é n d o c h í nh mình xác lập nê n. Tí nh chất do d â n , c ủ a dân, vì dân của c h í nh q u y ề n c á c h m ạ n g ờ n ư ớ c ta đả đ ư ợ c hình thành như vậy. D o dân, của dân nói lên ng uồ n g ố c s ứ c m ạ n h và c h ỗ d ự a của c hí nh q uy ề n , vì dân nói lên bản chất c hí nh trị của c h ín h q u y ề n đ ó và ba y ế u t ố này t h ố n g nhẩt gắn bó chặt c h ẽ tác đ ộ n g lẫn nhau. N h ư n g khi c ó c h í n h q u y e n , t r on g m ố i quan hệ v ớ i q uâ n c h ú n g s ử d ụn g q u yề n uy t h ư ờ n g c ó khuynh h ư ớ n g lẩn át t uy ên truyền vận đ ộ n g t huy ế t phục. D o đó vị trí c h ứ c năng c ủa mặt trận t h ư ừ n g bị hạ t hấ p và quan ni ệm sai l ệ ch . Mâ m m ố n g chủ nghĩa quan liêu nhà n ư ớ c c ũ n g hắt đ a u xuất hi ộn t ừ đâ y và có c ơ phát tri ền. Nâ n không phải ngầu nhi ên mà ngay sau khi n ư ớ c Vi ệ t N a m dân chủ c ộ n g hòa ra đ ờ i , s o n g s o n g v ới quá trình xây d ự n g c h í n h q u y c n m ớ i , H ồ C h í M i n h đã đ ặ c biệt quan tâm c h ố n g lại căn bộnh tệ hại trcn

- N ư ớ c V i ệ t N a m dân chủ c ộ n g hò a ra đ ờ i mỏr ra thời kỳ nhân dân ta làm chủ vận mộnh của mì nh . Đ ồ n g t h ời c ũ n g là lúc nhân dân ta bắt đău họ c làm dân c hủ. Bài h ọ c dân chủ líVn đẫ u t i ê n là c u ộ c t ồ ng tuyẽn c ử vĩ đại t ro ng cả n ư ớ c ngày 6 . 1 . 19 4 6 . T ồ n g t u y ền c ử nói l ên hai inặt H ồ C h í Minh và Đ à n g tuyệt đ ố i tin tưíVng và o nhân dân và n g ư ợ c lại nhân dân c ù n g tin tưcVng t uy ệt đối v à o H ồ C h í Minh và Đ ản g . H ồ Chí Minh và c á c đại b i è u do Vi ệ t Mi n h g i ớ i t h i ệu đ ề u trúng c ử và trúng c ử v ới s ố p h i ếu rất cao. Cũ n g căn nói t h ê m một chi tiếc. T r o n g c u ộ c t ồ ng tuyền c ử này s ố đại bi èu ra ứ ng c ử ở c á c địa p h ư ơ n g t h ư ở n g g a p n h i ê u lăn s ố đại bi ề u đ ư ợ c hău ( thậ t ra c ũ n g khô n g phải là hay vì s ẽ làm c h o s ự l ự a c h ọ n c ủ a qu ăn c h ú n g bị phân t á n ). C h ẳ n g hạn ở Hà N ộ i s ố đại bi ều đ ư ợ c bầu là 6, SỐ ứ n g c ử là 74! N h ư n g kết quả chỉ hầu một lăn là đủ: n g ư ờ i c a o p h i ế u nhất là H ô Chí M in h đạt 9 8 , 4 % , n g ư ờ i t h ấp p h i ế u nhất đạt 52, 5% ( 17). Mộ t s ố n ơ i phải bău b ồ s ung , n h ư n g nhìn c h u n g s ố đại bi ề u trong cả n ư ớ c bău đ ư ợ c VC c ơ bàn t ư ơ n g đ ư ơ n g v ớ i s ố đại b i ề u quỵ định: 3 3 3 / 3 3 0 ( d o 6 tinh bàu quá mồi tinh 1 đại bi ều, 1 tinh bầu t hi ếu 1 đại bi ều,

1 tinh do tình hình c h i ế n s ự k hô n g bău đ ư ư c 2 đại b i ều ) Đ i c u đó c h ứ n g tỏ m ặ c dâ u trình

đ ộ dân trí lúc đ ó c ò n rất t h ẩp , lại bị kẻ thù xuy ên t ạc ph á ho ạ i đ i ê n c u ồ n g , n h ư n g nhân dân ta vẫn c ó đủ s á n g s u ố t và bản lĩnh c h ín h trị đẾ t h ự c hi ện xuất s ắ c quyÈn làm c hủ của mình. Đ ố c ũ n g là bài h ọ c lý thú về ni ềm tin v à o l ò n g y ê u n ư ớ c và c á c h m ạ n g c ủ a q uă n c h ú n g n ư ớ c ta, c ũ n g n h ư n i ề m tin v à o n ăng l ự c làm chủ c ủa họ.

- C h í n h q u y ề n c á c h m ạ n g v ừ a ra đ ờ i đã bị s ứ c é p g h ê g ớ m của g i ặ c n g o à i thù t rong.

Đ e t ập t rung mũi n h ọ n v à o kẻ thù chủ y ế u là t h ự c dâ n xâm l ư ợ c P h á p c h í n h q u y ề n đ ó đá b u ộ c phải c h ấ p nhận m ột s ự "liên hiệp" v ớ i n h ữ n g đ ả n g phá i phải đ ộ n g . B ọ n này đả ' t ha m g i a ” c h í n h quyỄn một c á c h bất h ợ p p há p k h ô n g t h ô n g qua c o n đ ư ờ n g q u ố c dân lựa c h ọ n . S ự n h ư ợ n g b ộ này t h e o c á c h nói tế nhị của H ồ C h í M in h , là d ù n g p h ư ơ n g p h á p phi dân c hủ đè đi đ ế n dân c hủ. L ợ i dụn g s ự n h ư ợ n g b ộ đ ó c h ú n g đá đi ên c u ô n g phá ho ạ i h ò n g làm b i ế n c hấ t c h í n h q u y ề n c ác h m ạng đề lật đ ồ n ó t ừ b ê n trên. C ó n g ư ờ i g ọ i đ ó là một t h ứ "đa n g uy ê n c h í n h trị" ờ Vi ệ t Na m . N ế u đỏ là đa n gu y ê n c h í n h trị, thì c ó lẽ là một t h ứ "đa n gu y ê n c h í n h trị " đ ặ c b i ệt . Bỏri vì dây k h ô n g phả i là đ ố i t rọ n g, đ ố i lập mà là đ ố i đị ch, đ ổ i kh án g g i ữ a hai t h ế l ự c c ác h m ạng và phản c á c h mạng, g i ữ a đ ộ c l ập t ự d o và xâm l ư ợ c tay sai. N ú p d ư ớ i c h i ê u bài "quốc g i a ”, "cách mạng" giả h i ệu , b ọ n Vi ệt Q u ố c , V i ệ t c á c h hoàn t o à n k h ô n g c ó c ơ s ờ xả hội ở t rong n ư ớ c ( c ó c h ă n g là n h ữ n g cặn bã tàn d ư c ủa t h ế l ự c cũ v ừ a bị c á c h m ạ n g lật đ ồ ) ,mà c h ú n g chi d ự a v ào b ọ n đ ế q u ố c xâm l ư ợ c b ê n n g o à i . B ọ n này h o à n t o à n k h ô n g c ó c h ỗ đ ứ n g t r o n g l ò n g dân t ộ c . Vì vậy một khi c h ỏ d ự a - đ ó mất đi thì c h ú n g c ũ n g tan rã và tự đ à o thải k hỏ i b ộ máy c h í n h quyẾn c ác h m ạ n g một c á c h nha n h c h ó n g đ ơ n gi ản.

CHÚ THÍCH:

(1), (2). (3) H ồ Chf Mịnh Toàn tập s H ' 1981' J 2 tr 295 187' 298

(4)' (5) Vă n k i ệ n D à n g 1 9 3 0 - 1 9 4 5 . B a n N C L S D T U , H., 1 9 7 7 , T. 1, tr. 6 8 , 71, 70.

'6|

L ịc h s ử Dảng bộ Dàng CS V N tình Nghệ Tĩnh (sơ thào). Nghệ Tỉnh, Vinh, 1987. T.1, tr. 90.

(7) X ô v i ế t N g h ệ - T ĩ n h . s., H. , 1962, tr. 93.

(8)' (9)

Văn kiện Dàng 1930-1945. T. 1, tr. 58, 177, 178

(10), (11), (12), (13), (14) Văn kịện D ảng 1930. 1945 Ban NCLSDTU, H., 1977, T. 3,

tr. 58, 195, 196, 197, 453, 468.

<15)

Báo C ứ u quốc, 28 8 194

(16!

Xem Nguyèn Tri Thư: Hò C h í Minh- quyền uy và đạo đ ứ c (Tạp chí khoa học, DHTH, H., 1990, tr. 70-73)

(17)

Báo Cứ u quốc, 12.1.1946