ĐẠI HỢC T Ồ N G H Ợ P HÀ NỘI TẠP C H Í K H O A HỢC No 5 - 1993
v'Ê XU H Ư Ớ N G PHẤT T RI Ê N TR ỘI CỦA ĐẠO PHẬT
• • •T RON G T Ư Ơ N G QUAN "TAM GIẢO" NHO - PHẬT - LÃO
( TỪ T H Ế KỶ I - CUỐI T H Ế KỶ XI V) Ở V I Ệ T NAM VÀ N H Ữ N G NGUYÊN NHÂN CỦA NÓ.
P H Ạ M V Á N S I N H *
K h i nghicn cứu l ị ch sử t ư t ường và văn hóa V i ệ t Nam chúng ta bát gặp hiện l ư ợ n g cùng tồn tại song song của ba đạo: N h o - Phật - Lão. H i ệ n tưựng này đã t ừng dần i(Vị "v tiriVng" t ìm sự " đồn g nguycn" của chúng, mà Ngỏ T h ừ i Nhậm v ó i " T r ú c lâm t ỏ n g chì nguyên thanh" là một t h í dụ đi ền hình. Khi khâo cứu vê nguyên nhân của hiện t ư ợ n g này đã có nhà nghiên cứu cho rằng: " Đ ó chi là thừa t i ế p du' ha của phưtvng Bắc t r o n g đi êu kiện và hoàn cảnh t ư ơ n g tự".
Có thề đi ều này là đúng, song vấn dê còn đ ư ợc đặt ra là: V ì sao cái "dư ha'' này lai có the t ồn tại lâu dài đến gần hai nghìn năm lị ch sử iV V i ộ t Nam? N c u giải t hích đi ề u đ ỏ t ừ "đi eu kiện l ị ch sử và hoàn cảnh t ươ ng tự" giữa Vi ệt Nam và T r u n g Q uốc thì chưa đủ sức t h u y ết phục. M ộ t vấn đe khác cũng được nêu ra là: Cái "dư ha" này ờ Vi ệt N a m có đặc đ i ẽm gì khác với n ơi đã phát xuất ra nó (là phư ơ ng Bắc)? C hính việc giài quyế t câu hỏi này sẽ góp phần làm rõ những net đặc thù t r o n g lịch MÌ tư tưỏ*ng và văn hỏa V i ệ t Nam. Và, cũng chí nh tại d i em này còn cần làm sáng tỏ những nmivC*n nhân lịch sù nào đã t ạo ra những nét đặc thù ẩy?
1- X u ấ t phát từ cách đặt vãn đê như vậv, khi nghiên cứu hiện i ư ự n i i 'hòa đo nu" của ha đạo Nh o - Phật - L ả o t r o n g lịch sử tir tưiVni* và vãn hỏa ViỌl N;im chủnụ; lii cỏ the nhận thấy một đặc d i t m đáng được lu II tâm: D ó là xu hi rứng phát I r i c n ư ộ i của dạo Phật t r o n g t ư ư n g quan "tam giác hỏa đồng": Nh o - Phậl - Lão vào khoảng t h ò i gian từ* t h ừ i kỳ đău của sự du nhập t ớ i c uố i the kỷ X I V : tức là t r o n g khoảng i h ừ i gian i h o i giiin t rên m ư ờ i t h í kỷ. Đ ặ c d i c m này đã dược một so nhà nghiên cửu chi ra trên những p h ư ư n g di ện khác nhau. C h ẳn g hạn, có tác giả khi de cặp t ới lịch sử tư t ư ớ n ị ỉ ỉ r i c t học ừ V i ộ l Nam đã nhân đ ị n h: " L ị c h sử tư t ưởng t r i ế t hoc V i ệ t Nam tù những the kỷ đau tiên đốn c u ố i t h ế kỷ V I V c ố i h c n ố i chủ ycu là l ịc h sử l ư t u ừ n i i Phậl lú á n " . MỘI tá c g ià k h á c khi xct lịch sử t ư t ư ở n g V i ệ t Nam từ t h í kỳ i h ứ V ỉ l đốn i hc kỷ X I V cũng dã kct luận:
( + ) Trường đai học Kinh tế quốc dàn
20
" T h ế là từ t h ế kỷ t h ứ V I I c ho đến thế kỷ X I V có ảnh hưcVng nhất t r o n g tư lư(Vng nước ta là Phật g i á o T h i ề n tỏng"... (
N h ù n g nhân đ ị n h như vậy là xuất phát l ừ t hực tế lịch sử.
N h ư c hún g ta đêu bi ết, vào những the kỷ đău công nguyên, V i ệt Nam ( v ớ i đại di ện Lì truni* l â m L uy lâu) đã cỏ dư ự c n h ũ n g di cu kiện khá đặc hiệt ve địa lý (nằm t r o n g khu vưc có sư gi ao lưu k in h lố, vàn hỏa và 111' l ư ừ n g giữa Ấ n Đ ộ và T r u n g H o a ) ; ve k in h tế và chí nh (ri ( L u y lâu là một t r o n g ha ( run g tâm kinh lc - chính (rị lớn t h uộc lãnh t hồ của đế CỊUOC M án) , nên đã t ừ n g là nưi giao l i ế p, hội hợp của cả hai nen vản hỏa lớn: đại di ộn cho T r u n t ỉ Ho;i là dạo N h o và đạo Lão , đạ i di ện cho A n độ là đạo Phật. Song vào n hữ ng t hế kỷ đàu công nguyên đạo Phật đã nhanh c hóng hám rẽ vàphát t r i ề n mạnh ( ro n g hău h í t các liìng l ứp dân cư: từ quăn chúng nhân dân lao đ ộn g nghèo khồ tứi g i ớ i t r í t h ức t h i r ự n ỉ ỉ Ill'll và đ ộ i ngủ quan lại, mà phần lcVn chác là người Hán. T r o n g khi đ ỏ N h o và L ão chủ you miVị ành hưừng cỏ mức độ nào đó t r o n g gi ứi t r í thức và quan lại đ ư ư ng t h ời .
( ’ho t ó i nay, <Jău c h u a thật clăy đù những tài liệu lịch sử cho thẩy đi ều đó đã di ễn ra đốn m ú c độ nào n h u n g t r c n cư sờ cùa những gì mà lịch sử còn lưu gi ữ đư ợc dã cho ta t h ây dạo Phật có k huy nh hướn g phát t r i c n t r ộ i hirn so v ới đạo Nh o và đạo L ảo t r o n g các t ă ng kvp dán cư hồi bấy giử.
Ngay t ừ n hữ ng (hổ kỷ đâu công nguyên, nhiều y í u t ố của đạo Phật đã nhanh c hóng t r ừ t hành nhửni* yếu t ố của đạo Phật đã nhanh chóng t r ở thành n h U n g yếu t ố của một nen tín n g i r ớ n g và ván h ỏa của ngi rừi dân V i ệ t cồ: đó là tín ngưững về " H ò n đá sáng"
( T h ạ c h q ua n g) cùng v ới "hổn p h á p 1' ( t ừ pháp: Vâ n - Vũ - L ô i - D i ệ n ) mà nguồn gốc của
chiini> c ắ n ỉ i c n vcVi h u y c n t h o ạ i VC m ộ t " c u ộ c t ì n h " k h ỏ n í i hẹn t r ư ứ c đ â y t í n h l i n h d i ệ u
gi ửa su Kh âu - đà - la và gái M a n - n i n v n g (cỏn được chcp t r o n g "Lĩnh nam t r í c h q u á i " ) nói lên sự hòa t r ôn giữa hai nền tin ngu õ n g  n - Vi ệ t ; Đ ó còn là sự t íc h ve C h ừ đ ồ n g t ử và T i ê n D u n g đã giác ngộ đạo Phật đốn mức sần sàng bỏ cả gia sàn đe tu hành; đó còn là sự xuất hiện của ỏng Bụt t r o n g những câu truyện dân gian đây t r i ế t lý nhân hàn như t r u y ệ n ’ T a m - C ám"...
T r o n g nhân dân "ít học" đã vậy, ỉ r ong gi ứi I rí thức cũng cỏ hiện l ư ợ n g đe cao đạo Phật hơn Nh o và Lão. N h ữ n g tài liệu nói về hiện l ư ợ n g này còn lại đốn nay k hôn g n hi c u;
lác phiìm Lý hoặc l u â n ’ của M â u Bác là một lài liệu hiếm và l ịúi vì nỏ cho ta bi ết phăn nào quan diCIĨ1 của g i ứi t r í thức l l i ừ i dó đối vcri ha đạo Nh o - Phật - Lão. Có một đi êu dáng lưu V Ià n í u cứ t h e o những d i e u đi rực ghi t ro n g " L ờ i tựa" cửa sách " L ý hoặc luận"
thì có the coi M âu Bác là bậc "đại t r í thức" d i rư n g thừi: " Máu tử tỏi với k inh t r u y ộ n chủ giii, sách ỉữn. sách nhò, k linns’ sách nào là khóm; mê" '* K Bân thân ỏng là người đã t ừn g là môn đệ ciiti Nh o và L ã o nhưng c uo i cùng thì ỏng đả "giác ngộ” con đ ư ờ n g của Phật.
T r o n g " L ý hoãc luận" M â u Bác đã đ u a ra cái tu t i n r n g hòa đồng gi ữa ha đao, c oi đó là những p h ư ơ n g tiện khác nhau đề cùng dụt uVi chân lý, song õng đặc bi ột đề cao đạo p h IIt :“ (lao Phật g i o ng như gi ếng t r ừ i , Khoni ! và Lão g i ống như hang và khe: đạo Phật lỊỈong nhtr mậi t r ờ i , K h ồ n i i và Lão chi là ngọn đu ố c ..." ^ ■ hoặc cho rằng nhĩ rng ngưừi th.ty l ũa Nh o như N g hi ê u , Thuíín, C hu, K h o n g l u y là bậc thánh nhưng so v ới Phật cũng c hi như h i rơ u t r á n g so vứi kỳ lân. c hi m chóc so vcri phượng hoàng (vấn đáp 7).
D ô i \ ưi ỊiiiVi quan lai i h ữ i iìy cũni ỉ cỏ xu hưứrm tôn sùng đạo Phật, s ử còn ghi Si V ư ư n i ĩ K h i r.1 vào thì đánh chuông khánh, uy nghi đủ hết, kèn sáo t h o i vang, xe ngựa đây
đư ờn g, người H ồ d i sát bánh x e de d ố t h i r ư n g t h ư ờ n g cố đến m ấ y m ư ơ i n g ư ờ i ( 'K N h ư vậy, có thề thấy rằng (V giai đoạn đầu của t h ờ i kỳ du n h ậ p đ ạo Phật đ ả có xu hưứng phát t r i ề n t r ộ i t r o n g t hế "lam giáo hòa đ ồ n g ' : Nh o - Phật - Lão.
X u hưứng này còn d i c n ra t r o n g suốt t h ừ i kỷ Bắc thuộc và khi nước nhà g i ành đ ư ợ c quy ền t ự chù ( t ừ năm 938 v ới việc N h ỏ Ou ye n đánh tan quân Nam H á n t r ô n Bạch D ằ n g gi ang) thì xu hưứng này lại càng được hộc lộ một cách rỏ ràng hcrn và nỏ đã kéo dài t r o n g suốt các t r i ề u đại Đ i n h - Lê ( t i ê n ) - L ý . T r ă n . Đ i eu đó dã đ ư ợ c t r ì n h bày khá đẫy đù t r o n g đ i cu n hi cu c ông t r ì n h nghiên cứu VC l ịch sử Phật giáo V i ộ t N a m. C h í n h xu h ướn g này đã t ạo cho đạo Phật có được cái vị t r í là cái t r ụ c cư bản của sinh hoạt Ur tư<Vng và văn hóa của con người V i ệ t Nam t r o n g suốt hon the kỷ đầu của t h ừ i kỳ xây d ự ng một q u ố c gia p ho ng kiến độc lập. Ngay d ư ứ i thcVi T r â n , khi mà đạo N h o đã r ẩl t h ị n h đạt nhưng nghiên cứu n hi c u t r u n g tâm ván hỏa IcVn của nước ta chửi ẩy ngưừi ta vẩn t h ấy đ ư ợ c vị t r í t r u n g tâm của đạo Phật t r o n g các cộng đồng hội nhập vàn hỏa cùa m ộ t t h ờ i đ ạ i, c h ẳ n g hạn n h ư t r u n g t â m Q u ỳ n h L â m ( 7) .
2- G i ả i t h íc h xu h ướn g này nhu' the nào? N guycn nhân lị ch sử nào đã làm cho đạo Phật có đ ược sự phát t r i ề n t r ộ i t r o n g t ư ơ n g quan của thế "tam giáo hòa đ o n g ” ? B ởi đây k h ố n g phải là một sự lầm lở nhất t hừi của lịch sử mà như một xu hưcÝng mang l í n h tất ycu t r o n g k hoảng t r ê n một ngàn nám đấu t r a n h giành độc lập và bư ớc đầu xây d ự ng một q u ố c gia p ho ng ki ến độc lập của nước ta.
M ộ t số nhà ngh ic n cứu khi xem xét các gi ai đoạn cụ the t r o n g k h o ả n g I h ừ i gian nói t r ê n đều dã cố n h ũ n g nhận đ ị nh VC nguycn nhân của hiện t ưi r n i i này. T h ư ừ n g có những cách giải t hích khác nhau. C h u n g qui lại, có mấy quan di èm như sau:
- Q u a n đi ềm t h ứ n há t : X u ấ t phát từ yêu tố tâm lý xã hội mà c ho r â n g sừ (Ji N h o k h ôn g đ ư ợc coi t r ọ n g như Phật vì " Nh o gi áo tự t r ì n h di ện như công cụ c hí n h t h ức và chủ yếu của nhà cSm quyen đỏ hỏ đe cai t r ị dân G i a o chỉ " ^ , hoặc v ĩ n g ư ờ i dân ( ì i a o chãu có mặc cảm cho N h o là hộ tir t ư ừ n g của kẻ xâm lược. T r o n g khi đỏ Phật lại xi cn d i r ư n g học t h u y ế t cứu khồ, t ừ hi, bác ai, bình đẳng"
C ó lẽ d o xuất phát từ quan đi ềm t h uộc loại này nên cỏ nhà nghiên cứu khi khải) sát VC nguyên nhân xuất hiộn cùa phái T r ú c lâm ( d ừ i T r ă n ) đã viết : " L ý d o k h i ố n cho T r ầ n Nhân T ô n g lập ra một phái Phật gi áo mới này cũng (Jc hicu. Vua t ỏ i nhà T r ầ n cùng v ới nhân dân nước Đ ạ i V i ệ t vừa đánh đ uồ i quân xâm lược h 11 nu hãn từ p h ư ư n g Bắc lại.
Q u â n xâm l ư ợc đã tàn phá nước Đ ạ i V i ột , đã g i ct hại nhân dàn nước Đ ạ i V i ộ t một cách rất dã man. Ni»ười nước Đ ạ i V i ộ t k hôn g cỏ lý do gì dề t hân phục bọn p l i o n e k i c n p h ư ư n g Bắc VC mặt l i r t ư ử n g nữa. Đã đành Phật gi áo k hôn g phài là sản phầm của T r u n g O u ổ c , nhưng từ lâu Phật g i áo khôni* do từ Â n Đ ộ mà do từ T r u n g O u ổ c t r u y c n vào nước Đ ạ i V i ệ t . V u a t ỏ i nhà T r ă n thay k hông thề t h eo cái tôn giáo từ Phưưng Bắc đ u a vào nưức Đ ạ i V i ệ t được nửa. H ọ t hấy ho phải độc lập VC Phậl giáo đ ố i với T r u n g O u ổ c . Đ ó là lý do chù ycu k hi ến cho vua T r ă n Nh ân T ỏ n g đả cùng v ới Pháp L oa và sư H u y ỉ n O u a n g sáng lập ra phái T r ú c Lâm, một phái phật gi áo do N gư ừi V i ệt Nam sáng lậ p đc t r u y ẽ n bá (V V i ộ t N a m " (10\
T ó m lại thì quan đ i ề m này cỏ xu hưứng xuất phát từ yếu to tâm lý xã hôi "mặc cảm"
hay "ác cảm" hoặc " đ ố i l ậ p ” giữa người V i ệ t Nam với bọn xâm l ưực, t h ò n g t r ị phircrng
B;U dc izi.ii til ích nguyên nhân sự phá! t r i c n t r ô i của đạo Phât so với Nhi) và L ã o ( đặc h i c l Id v o i N h o ) .
Ọ u a i i cl i tm t h ứ hai : Xuất phát l ừ ý thức xã hội và phưưng pháp tư duy de giải
(ỊUVỐI \ tín đ e n ày . ( ' h ẩ n g h a n c ỏ n h à n u h i c n c ứu , sau k hi p h ê h ì n h q u a n đ i c m t h e o k i ề u
lị ii .i n đi cm t h ứ n hà i , clii khẳng đ ị n h " X i n hãy đi vào ý t hức xã hội và p hư ưng t hức tư duy mà nhìn víín đ ĩ " .
Có ỈC' c h ú n g tu khôn g đen nổi khó nhẫt t r í hay là cư hàn đong ý vứi nhau r ằng t h ở i Bấc T h u ộ c " V t h ú c sóng cóng doniỉ hon nhiên 1*1 đại ihc pho bi ến t r o n g đất nước, xã hội, và plii ri vnỊi t h ứ c t ư duy t h u n g 1.1 phi rưni ! thức tư (Juy thăn học. N h ữ n g đạo lý học t huật c;n> sicu k hô n g tie lan t r u y c n t r o n g dân chúng (lức chi Nh o - T.CÌ) còn t ôn gi áo thì lại có nhi êu iliOn kiện t huận lựi đc bén rỏ r ộne k h ap ( l ứ c chi đạo Phật - T ( ì ) " ^ ^ .
( Juan đ i ềm thú* ha: X u i t phát từ t h ỏ cho rằng chủ đích của dân ta là muốn bào tồn nhĩ rng nia i r i t r u y ê n t h ô n e dân (ộc, t h ỏ i m đóng hỏa lừ phucrng Bấc, đ ồn g t h ừi lại có the
h o c t â p ( ỉ i n r c n h i r n ự ựi á t r i t ừ các í ỉ ạo n g o ạ i l u i nén đ ã t h ự c h i ệ n sự " đ ố i t ri " ( h a y " đ ố i
t r o n g ) eiửa hai nen ván hóiỉ A n Đ ộ ( đai bit'll là Phàt) với nên Vãn hóa T r u n g hoa ( đại h i e u là N h o và L ã o ) , c hẳnti han, khi nghiên cứu v í giai đoạn đầu của sự du nhập ha đạo này (V xử ( i i a o châu hoi i hc kỳ 1-2 có tác eià đã viêì: đc doi t r ọ n ụ vứi ván hóa T r u n g H o a mà đại đi ện 1 <i N ho, nmr ừi \ i c I Nam xua đã lỉurm văn hóa An Đ ộ mà đại d i ện là Phật.
K h ô n g phái nụảu nhi ên mà Phậl giáo V iệt Nam (V íỉiai đoạn Bác i h u ộ c lại là Phậỉ gi áo m a n g đ ậ m mau sắc A n D ô . Đ i cm này nói lèn rủn Lí ( r o n g n h ữ n g h u ồ i đầu d ự n g n ư ớ c và giữa nirức, vô l i n lì hav hữu ý, ônu cha ta đã biêl nó t ránh sự dồng hóa VC mật văn hóa của H à n tộc bằnu cách đê cao một nen vân hóa khác l(Vn không kém iz'i vân hóa T r u n ẹ H o a - vãn hóa A n đô mà đại di ện là Phậl giáo A n độ. Qua sự đ o i t r ọ n g này mà văn hóa bản địa vẩn đ ư ợc duy t rì, g i ữ Nũng và l i c p tục đi t heo con đưừng r iêng của nỏ, phải chăng văn hóa ViỌt Na m l ĩ i ông nhu tọa sơn qu.m hồ đ ấ u ” . Cũng k hóni i hẳn nhu vậy. Vã n hỏa V i ệ t Nam còn t i ế p thu t ó chọn loe những ui á t ri nhân hàn khác qua những cuộc đ ụ n g độ của các hệ IU' tư 0*111», ván hóa niĩoại lai đc lủm phoniỊ phú them cho nên vãn hỏa bản địa của mình
r ỏ lô V k i ê n sau đây c ũ n u d ô n g cỊU.in đ i c m ; c ho rằ ng sự t h ả m n h ậ p của Phùt g i á o v à o Vi ệt Nam t r o n g suố! l l i ừ i kỳ dai củii lie’ll sử đã góp phán g i úp nhân dân V i ộ t Nam t r án h d i n r c sụ đô II li hóa ve nìậl Víìn hóa cùa T r u ne q uô c ( l ^).
<)u;m đ i í m t h ú l u : XIIríI phát t ừ urưnỊ i quan tỉiũa các đạo N h o - Phật - L ã o với nhữ ng giá t r ị t i n h i h ă n t r u y ề n t h ốn g của dim lộc Vi c! Nam, mà t ièu bi c u là giá t r ị t i n h t han truvOn t h o n g yêu ni rức đề lý lĩiài VC xu huiVniz ph.ll I r i c n t r ộ i của Phật gi áo t r o n g i h ế l am giáo hòa đồng", c h ả n g hạn, có lác Lĩiiỉ cho rằn Ị! "đi cn quan í r ọ n i ỉ nhất" là " nh o gi áo chưa hc cung Ciíp đ ư ợ c cho nhân dán mól ý i h ứ c tu tưởng, de khiVi nghia c h ố n g chí nh quyén dô hộ... M ộ t l u l u ò n e , một chủ rmlìỉa, mót lỏn giáo mà k hôn g d ó n g g ó p vào c uộc vận d on g đôc lập tự chù, t h i đừng mo ng hắt r í sâu t ron g dân chúng V i ệ t Nam". Cò n khi th 1 nói \ c đạo L ã o (V X ứ V i ộ l Nam t hưi Bắc i h u ô c thì tác giả cho rằng cái "hay" của nó dáníi dc V chi là "vcu l l i i ê n nhiên" ( t r o n g giiVi nhà Nh o) , còn t r o n g quăn chún g nhân dân t h ờ i Bái* t h u ộ c thì I1Ó củng cỏ ành hi rừnẹ "không kém gì phật G i á o bao n h i ê u ’’ vì hai lý do: nó gần YtVi t ư t t r ừ n g tín n g ưở n g ma t huật vốn có của n gười hàn xứ và t r o n g m ộ t t h ờ i g i a n d ài n ó l í c h CUT c u n g c a p c ho n ô n e dân m ô t ý t h ứ c tu t ư ờ n g t r o n g các c u ộ c k h ở i
nghĩa vũ t r a n g c hố n g lại chí nh quy ền đò hộ. Kh á c với hai đạo trên, tác giả cho rằng đạo Phật sờ dĩ bén rẽ và phát t r i ề n nhanh (V xứ V i ệ t Nam là vì nó "dỗ dàng c h u n g sổng v ớ i p h o n g t ục t ập quán nhân dân bản địa, tự mình vốn t heo pho ng tục t ập quán ấy, chấp nhận t ư t ư ử n g t í n ngư ỡng ma t hu ật sẵn phồ b i ế n " và "nó đã cung cấp m ộ t phân ý t h ứ c t ư t ư ờ n g và cung c ấp m ột số phật t ử cho các p ho n g t r à o chống đô hộ Há n, Đ ư ờ n g " ( l 4 \
N h ư vậy, có the t hấy r ằng cho i ớ ỉ nay còn có những ý ki ến khác nhau t r o n g viộc gi ải q uy ết nguyên nhân của xu h ướn g phát t r i c n t r ộ i củađạo Phật, so với N h o và Lão t r o n g k h o ả n g t h ờ i gian từ t hế kỷ I đốn t h ế ký X I V ở V i ệt Nam. H ì n h như một số tác giả đã nhận t hấy nếu chỉ đ ứn g t rôn một quan di cm nào đó ( t r o n g bốn quan đ i ề m kề t r ê n ) thì k h ô n g đủ sức t h u yế t phụ c nên t h ư ờ n g kết hợp các quan đi ềm khác nhau t r o n g viộc gi ải t hích.
C h ú n g t ôi cho r ằng m u ố n giải quy ết đúng đắn nguycn nhân của xu hư ớn g này thì căn phả i xuất phát t ừ nội d u n g của mỗi đạo; Nho, Phật, L ã o t r o n g t ư ơ ng quan với những nhu cầu l ị c h sử đặt ra cho t h ờ i kỳ l ị ch sử t r ê n một ngàn năm này. Chi có như vậy m ớ i t ìm đ ư ợ c nguyên nhân cơ bản cùa nó - đó là ph ư ơn g pháp luận của t r i ế t học Mác x ít áp dụng v à o v i ệ c p h â n t í c h các h i ện t ư ợ n g l ị c h sử xã h ội .
Đ i theo p h ư ơ n g pháp luận ấy có thề nói rằng những quan đi ềm nói t r ê n đều có nh ữn g khía cạnh hợp lý nhất đị nh của chúnẹ;, hời lẽ nhu cău cơ bàn của giai đoạn l ị ch sử V i ệ t Na m đ ư ợ c de cập t r ê n đây là dấu t ra n h gi ành dộc lập dân t ộc và h ư ớ c dâu xây d ự ng m ột nền độc lập t ự chủ. Và, đạo phật V i ệ t Nam với tư cách là một t iều k i c n t r ú c t h ư ợ n g t ăng của xã hội V i ệ t Nam đã có những đ ón g góp không the nói là nhò vào quá t r ì nh giải q u y ế t nhu cầu l ị c h sử ấy. T u y nhiên, nếu nhìn vào giai đoạn lị ch sử t ừ the kỷ X V về sau này c hú n g ta vẫn nhận t hấy rằng nhu cầu xây dựng, bảo vệ một nền dộc lập dân t ộc c hố n g xâm l ư ợ c và âm mưu đồn g hóa của kẻ thù ph ưư ng hắc vẫn ỉàmột nhu câu t h ư ờ n g t rực.
T h ế song, ít nhất t r o n g phạm vi cung đình và t r o n g những phạm vi nhất đ ị n h cùa đời sổng t ư t ư ờ n g và học t hu ật nước nhà, đạo phật đã không còn đư ợc xu hư ớn g và vị t r í phát t r i ề n t r ộ i như t r ư ớ c đây nửa mà là đạo Nho. Đ i ề u đó cho thấy rằng nếu chỉ đứ ng
t r ê n n h ữ n g q u a n đ i ề m n h ư đ ã n cu t r ê n đ â y c h ú n g t a sẽ k h ô n g lý g i ả i đ ư ợ c n h ữ n g n g u y ê n
nhân C(y bàn của xu t hế phát t r i ề n t r ộ i của đạo phật t r o n g khoả ng t ừ t h ế kỷ I đốn (hố kỷ X I V . B ờ i vậy, vấn đê căn đ ư ợ c nghiên cứu sâu hơn nữa. ít nhất cũng còn hai khía cạnh căn đ ư ợ c t i ế p cận.
* So với đạo N h o và Lã o thì đạo Phật có tư cách t ôn gi áo rõ r ộ t , và với những lư li ệu l ị c h sử còn lại đến nay cho t hấy ảnh hưởng nhanh chóng và sâu r ộng c ủ ađ ạo Phật t r o n g phần l ớn cư dân V i ệ t Na m là tư cách Tô n giáo; từ tư cách nà đạo phật đã "bành t r ư ớ n g "
sang nhi eu lĩ nh vực khác như đạo đức, văn học nghệ thuật, lỗ hội t r u y c n t hống, kiến t r ú c v.v... V i ệ t Nam.
Đ i ồ u này cho phép giả đị nh rằng nhu cầu tín ngưởng t ôn gi áo là một nhu càu khá phồ b i ế n và có the là khá t r ộ i , khá t r ư ờ n g cửu t r o n g cuộc sống cư dân V i ệ t Na m, ú nhất cũng là t r o n g k ho ả ng t h ờ i gian được đe cập t r ê n đây.
K h í a cạnh này của vẩn đề chi được giải q u y c t t r i ệ t de khi giải qu vế t đư ợ c khía cạnh t h ứ hai.
- M ổ i tiều ki ến t r ú c t h ư ợ n g tăng củaxã hội, suy đến cùng, chỉ đ ư ự c t h i ế t lập và tồn
t ại t r ê n m ộ t c ư S(V h ạ t ă n g n h ấ t đ ị n h , và xu t h í p h á t t r i ề n t r ộ i h a y k h ô n g t r ộ i c ủ a n ó đ ư ợ c
quy đ ị n h , và xu t hế phái I r i ề n t r ộ i hav không t r ộ i của nó được quy đ ị n h b ời t ín h chất của kết cấu hạ t ăng của xả hội. BcVi thế, chỉ cố t hế gi ải quyết t r i ệ t đề vấn đẽ nguycn nhân của xu h ư ớ n g phát t r i ề n t r ộ i của đạo Phật từ thố kỷ I đến t hế kỷ X I V t r o n g l ị ch sử V i ệ t Nam nếu dựa t r ô n cư S(V phân t ích hộ t h ố n g cấu t r ú c kinh tế - xả hội V i ệ t Nam t r o n g gi ai đoạn
l ị c h sử ấ y , t r o n g đ ỏ c ân d ặ c b i ệ t c h ỉ ra sự k h á c b i ộ t g i ữ a c ấ u t r ú c n ày VỚI c ấ u t r ú c k i n h t ế
- xã hội V ị ộ t Na m t ừ t hố kỷ X V về sau. T r o n g n h ũ n g cấu t rúc ấy có the giả đ ị n h rằng đạo Phật và đ ạ o N h o cũng như đạo L ã o đã cỏ n h ũ n g ưu thố t r ộ i khác nhau với t ư cách là những ' c h ấ t kết d í n h" của nhữn g sinh hoạt xã hội V i ệ t Nam t r o n g những giai đoạn l ị ch sử
k h á c n h a u .
CHÚ T HÍ CH:
(1) (4) (5) ị_ịc h s ỳ P h ặ ị giáQ y / ệ f Nam' c h ủ b i ê n : N g u y ể n Tài Thư. N X B K h o a h ọ c x ả hội, 4, 1988, c á c t r a n g : 2 7 0, 54, 60.
(2)N g u y ể n H ù n g Hậ u: T h ừ b à n về m ộ t vài t ư t ư ờ n g P h ậ t g i á o ( q u a t á c p h ầ m K h ó a hư- l ụ c ) Tạp c h í t r i ế t h ọ c . S ỗ 1/311989. T r a n g 62.
(3) T r ầ n D i n h H ư ợ u : T ư t ư ở n g hay t r i ế ỉ h ọ c và n ộ i d u n g t h ự c t i ề n c ủ a c á c h đ ặ t v ấ n đ ề đ ó t r o n g v i ệ c n g h i ê n c ứ u ý t h ứ c hệ Vi ệí Nam. Tạp c h í T r i ế t h ọ c s ố 4 / 11 - 84 t r a n g 33.
(6) D ạ i Vi ệt s ử ký t o à n t h ư ( d ị c h t h eo b à n k h ả c in n ă m c h í n h h ò a t h ứ 18 ( 1 6 9 7 ) . N X B K h o a h ọ c x ả h ộ i 4, 1983 t r a n g 153.
X i n x e m t á c g i à N g u y ễ n H u ệ C h i , b à i : H i ệ n t ư ợ n g h ộ i n h ậ p vản h ó a d ư ớ i t h ờ i Lý - Tr ầ n t ừ m ộ t t r u n g t â m P h ậ t g i á o t i ê u b i è u Q u ỳ n h Lãm. Tạp c h í v ă n h ọ c , s ỗ 4 / 1 9 9 2 ( O ặ c s a n văn h ọ c P h ậ t g i á o Việt Na m) .
(8) (14) T r ần Văn G i àu : "Giá t r ị tinh t h ầ n t r u y ề n t h ố n q c ủ a d â n t ộ c Vi ệt Nam" . N X B K h o a h ọ c x ả hội , 4 . 1 9 80 c á c t r a n g : 69-75.
(9) (12) N g u y ề n H ù n g H ậ u : "Lý h o ặ c lu ậ n - c u ộ c đ ụ n g đ ộ d ầ u t i ên g i ữ a Nh o, Phật, L á o ở G i a o C h â u d ư ớ i c h í n h q u y ề n S ĩ N h i ế p . Tạp c h í T r i ế t h ọ c s ố 211992.
T r a n g 49.
(1°' V ă n Tàn: ' Ý t h ứ c d â n t ộ c Vi ệt Na m t r o n g g i a i ớ o ạ n l ị c h s ử Lý - Trần". T r a n g 12 - 13 T ạ p c h í N g h i ê n c ứ u l ị c h sử". Sỗ 4219 - 1992.
*11- - Q u a n g D ạ m : Q u a n h ệ g i ữ a Phật và N h o t ừ c ồ d ạ i ơ ẽ n c ậ n đ ạ i ( i n t r o n g : M ấ y vãn d ề p h ậ t g i á o và l ị c h s ừ t ư t ư ờ n g Vi ệt Nam. U B K H X H V N , Vi ện t r i ế t h ọ c , 4.
1986 t r a n g 2 6 7 - 268
(13 R V P o z n e r v ă n đ ề n h ứ n g quan h ệ c ồ đ ạ i g i ữ a Việt N a m và Ấ n Dộ. T r o n g c u ố n " Ẩ n D ộ c ồ ơ ạ i - N h ữ n g l i ê n hệ l ị c h s ử vắn hóa N X B k h o a h ọ c ' M, 1982 t r a n g 241
25
A B O U T U P P E R T E N D E N C Y O F D E V E L O P M E N T O F B U D D H I S M I N C O R R E L A T I O N W I T H T H R E E I D E A S M S " , C O N F U C I A N I S M - B U D D H I S M T A O I S M ( F R O M C E N T U R Y I T O T H E E N D O F C E N T U R Y X I V ) I N V I E T N A M
A N D ITS R E A S O N S .
P H A M V A N S I N H
T h e a u t h o r pr es en ted one f ea t ur e o f process o f d ev e l o p m e n t o f V i e t n a m e s e c u l t u r a l and i d eal hi s t o r y und er u p p e r a f f c c t (if B u d d h i s m f r o m C e n t u r y I to the end (if C e n t u r y X I V , and, p o i n t e d out 4 d i f f e r e n t p oi nt o f views o f the e x p l a n a t i o n o f the r e a s o n s o f t hi s
f e at u r e . T he a u t h o r also showed the a p p r o a c h to the reasons f o r this f e a t u r e f r o m M a r x i s m h i s t o r i c a l m a t c r i a l i / m aspect.
ĐẠI H ỌC T Ồ N G HO P HÀ NỘI TẠP C H Í K H O A H OC No 5 - 1993
HỆ ĐỘNG T Ừ VÀ CẨU LIÊN HỆ
• • •TRONG T I Ế N G LÀO
B U A L I P A P H A P H A N
Hệ động t ừ ( cỏn gọi là đónự từ liên hộ hay độn g t ừ hệ t ừ) đư ợc nhà V i è t ngũ học N m i v c n K i m Thâ n gi ải t h íc h là những từ có tác dung 'vị neĩr hóa từ chi đặc t r u n e loại
b i ệ t c ù a c h ủ the" nghĩa là cùng v ứ i l ừ n à y ( t h ư ừ n g là d a n h t ừ ) d â m n h i ệ m chức n â n g vị
ngữ của câu L o ạ i câu có vị ngủ’ kicu này được gọi là câu l i e n hệ, mô hì nh s - V a u x - p \ T r o n g t i ến g Lào. cỏ the kc ra 3 từ t h u ộc phạm t rù hộ đông từ là nt ì n , k l ì i n r. và p e n ( h oặc K a i Pen, Picn Pen... ).
M e n vốn cỏ nghĩa là "đúng, phài, đí ch ll ur c" D o đó, hên cạnh khà nârm làm vị ncũ*
của câu li ên hộ cùng VÍÝÌ p ( ví dụ: K h á n mèn Nở k - hicn / A n h ăv là sinh v i c n , nó còn có the đ ó n g vai t r ò đ ị n h n gữ của the t ừ ( d a n h từ, đại t ừ ) hay t h u ậ t l ừ ( đ ộ r m t í n h l ừ ) nhu m ộ t t h ự c t ừ c h án c h í n h , v í dụ:
L au vạu k hoam mồn ( A n h ta nói chuyện p h ả i ( t h â t )).
L au vạu mèn ( A n h ta nói phải ( đ ú n g ) ) .
26
