Giải phẫu

* Tổn thương các vùng não đặc trưng của suy giảm nhận thức do rượu:

+ Quá trình nhiễm độc rượu mạn tính gây nên tổn thương hệ thần kinh trung ương. Theo Leujeune D, Barrucand D tổn thương não do rượu gây tổn thương tế bào thần kinh đệm (chất trắng), sau tổn thương chất trắng mới gây tổn thương tế bào thần kinh (chất xám), quá trình thoái hóa tế bào thần kinh diễn ra từ từ, ban đầu là rối loạn chức năng, sau gây thoái hóa chết tế bào thần kinh [6],[101].

Manieux F và cộng sự đã tổng hợp một số nghiên cứu cho thấy suy giảm nhận thức do rượu tổn thương tế bào thần kinh một số cấu trúc não, vùng tổn thương nhiều nhất là hệ viền [63]:

+ Vòng Papez : Trong nghiện rượu mạn tính tổn thương thể vú nhiều nhất và đặc trưng tổn thương não do rượu. Hồi hải mã thường bị tổn thương trong những trường hợp nặng và dẫn đến sa sút trí tuệ do rượu. Vách não thất III, xung quanh cống sylvius, sàn não thất IV tổn thương ít hơn, chỉ gặp trong

những trường hợp nặng. Theo Bhidayasiri R tổn thương vòng Papez đặc biệt là thể vú là đặc trưng của suy giảm nhận thức do rượu [119].

+ Vòng Minshkin (vòng nối hạch nhân, nhân lưng trung não của đồi thị và vỏ não trán trước bởi ba nhóm sinap: vỏ não trung gian, dưới bên, các nhân trung tâm): Hạch nhân thường tổn thương nhiều và sớm, hạch nhân teo nhỏ và thoái hóa tế bào thần kinh. Tổn thương nhân lưng não trung gian cũng thường gặp [63].

+ Thùy nhộng tiểu não rối loạn chức năng và tổn thương sớm trong nghiện rượu.

+ Vỏ não trán trước, đặc biệt phân thùy 3 trán trước thường rối loạn chức năng sớm trong nghiện rượu mạn tính.

+ Vỏ não mới chỉ tổn thương ở những trường hợp nặng có sa sút trí tuệ.

+ Suy giảm nhận thức nhẹ: đa số các trường hợp suy giảm nhận thức nhẹ có biểu hiện rối loạn chức năng các cấu trúc: thể vú, vỏ não trán trước, thùy nhộng tiểu não, hạch nhân.

+ Sa sút trí tuệ do rượu: sa sút trí tuệ do rượu tổn thương hầu hết các cấu trúc của hệ viền, tuy nhiên tổn thương nhiều vẫn là thể vú, hạch nhân. Tổn thương hải mã thường gặp trong sa sút trí tuệ do rượu. Ngoài hệ viền, các trường hợp sa sút trí tuệ do rượu còn tổn thương vỏ não, tân vỏ não. Một số nghiên cứu hình ảnh cho thấy hạch nhân và một số cấu trúc của hệ viền teo nhỏ ở những đối tượng nghiện rượu mạn tính.

* Tổn thương não với từng chức năng nhận thức:

+ Suy giảm và rối loạn trí nhớ:

- Mức độ suy giảm trí nhớ có hồi phục, biểu hiện chủ yếu bằng suy giảm trí nhớ ngắn hạn và do rối loạn chức năng các tế bào thần kinh vùng thể vú, thùy trán, hạch nhân, nhân lưng não trung gian.

- Mức độ suy giảm trí nhớ nặng, không hồi phục: quên thuận chiều, suy giảm trí nhớ gần và suy giảm trí nhớ xa. Tổn thương tế bào thần kinh hầu hết

hệ viền và tổn thương cả thùy trán, tân vỏ não. Tuy nhiên, tổn thương chủ yếu đặc trưng là tổn thương thể vú, hạch nhân, thùy trán, hải mã:

. Tổn thương vòng Minshkin làm suy giảm khả năng tái hiện thông tin cũ, nhất là thông tin gắn liền với cảm xúc.

. Tổn thương hạch nhân gây giảm tái hiện trí nhớ liên quan đến cảm xúc.

. Tổn thương thể vú là đặc trưng gây suy giảm trí nhớ do rượu. Tổn thương vùng này gây quên thuận chiều, mức độ nặng biểu hiện bằng hội chứng Korsakoff, với bịa chuyện, nhớ giả.

. Tổn thương hải mã gây suy giảm trí nhớ ngắn hạn do suy giảm khả năng ghi nhớ thông tin mới, đồng thời cũng suy giảm trí nhớ xa do mất lưu giữ thông tin cũ.

. Tổn thương thùy trán làm rối loạn quá trình ghi nhớ, rối loạn quá trình xử lý và tổ chức thông tin, chính vì vậy gây suy giảm trí nhớ ngắn hạn. Tổn thương thùy trán làm suy giảm chú ý chủ động do vậy cũng gây nên suy giảm trí nhớ học tập.

. Tổn thương vỏ não mới thường chỉ gặp ở tình trạng sa sút trí tuệ, gây suy giảm cả trí nhớ dài hạn, trí nhớ xa, do tổn thương vùng lưu giữ thông tin.

+ Rối loạn định hướng ở đối tượng nghiện rượu có thể do tình trạng nhiễm độc rượu, sảng rượu… và thường mang tính cấp diễn. Theo đa số các nghiên cứu, rối loạn định hướng kéo dài do tổn thương thể vú.

+ Rối loạn chú ý do rượu cũng do rất nhiều nguyên nhân như do hoang tưởng, ảo giác, lo âu… là những nguyên nhân thứ phát. Theo nhiều nghiên cứu rối loạn chú ý nguyên phát do rượu chủ yếu do rối loạn chức năng và tổn thương não vùng thùy trán.

+ Bệnh não Wernicke và hội chứng Korsakoff: tổn thương thể vú, chất xám quanh khe sylvius, quanh sàn não thất III, sàn não thất IV, các nhân đồi thị và thùy nhộng tiểu não.

+ Bệnh não Marchiafava-Bignami: tổn thương hầu hết hệ viền, thùy trán, hoại tử trụ tiểu não - bán cầu.

+ Hội chứng 3D (Demence, diarrhé, dermatose: sa sút trí tuệ, ỉa chảy, viêm da): nghiện rượu mạn tính gây thiếu vitamin PP dẫn đến tổn thương não vùng thể vú và thùy trán.