Chương 1: TỔNG QUAN
1.2. Vai trò của homocystein, folat và đa hình gen MTHFR
1.2.2. Vai trò của folat
Hình 1.4. Cơ chế gây xơ vữa động mạch của homocystein 14
Lớp nội mạc có vai trò tạo ra cân bằng nội môi mạch máu và tưới máu mô. Hcy gây ra xơ vữa động mạch bằng cách phá hủy nội mô, làm rối loạn khả năng bám dính của bạch cầu và tiểu cầu, huyết khối, tăng sinh cơ trơn, co thắt mạch, tích lũy lipid và cuối cùng là mảng xơ vữa.67
Việc tổn thương nội mô đã được nghiên cứu bởi Wall RT 68 qua cơ chế oxy hóa của Hcy. Sự tự oxy hóa của Hcy được chứng minh bằng việc giảm sự oxy hóa khi điều trị bổ sung bằng catalase.69 Hcy cũng gây tổn thương trực tiếp cơ chất mạch máu do ảnh hưởng sinh học và chức năng sinh tổng hợp tế bào mạch máu. Hcy thiolacton, phản ứng mạnh với các sản phẩm phụ oxy hoá Hcy, kết hợp với lipoprotein trọng lượng thấp tạo thành một hỗn hợp thu hút thực bào màng nội mạc và kết hợp với tế bào bọt trong mảng xơ vữa mới sinh.70
cơ thể con người. Acid folic là dạng tổng hợp chính được tìm thấy trong thực phẩm bổ sung và các chất bổ sung vitamin. Các dạng tổng hợp khác bao gồm acid folinic (Hình 1.7) và acid levomefolic. Acid folic không có hoạt tính sinh học trừ khi được chuyển hóa thành folat.71 Trong khi folat là một loại vitamin có trong tự nhiên thì acid folic là một vitamin B tổng hợp được tìm thấy trong các chất bổ sung và thực phẩm tăng cường. Folat được hấp thụ một cách dễ dàng và tự nhiên ở ruột non. Mặt khác, cơ thể muốn hấp thụ acid folic đòi hỏi phải có reductase dihydrofolate - một enzym tương đối hiếm trong cơ thể.72 1.2.2.1.Cấu trúc của folat
Cấu trúc phân tử: C19H19N7O6, trọng lượng phân tử: 441,404 g/mol.
Hình 1.5. Các dạng cấu trúc của acid folic 71 1.2.2.2. Chuyển hóa của folat trong cơ thể
Quá trình sinh tổng hợp và chuyển hóa của folat
Folat là một vitamin cần thiết cho cơ thể và được cơ thể hấp thu từ thức ăn có chứa nhiều folat như các loại rau sẫm màu, trái cây như: súp lơ xanh, rau chân vịt, măng tây, khoai tây, các loại trái cây gồm bơ, cam, bưởi, lòng đỏ trứng, gan, thịt gà, ngũ cốc nguyên hạt. 71 Khi vào trong cơ thể folat được hấp thu ở tá tràng và hỗng tràng dưới tác dụng của các loại vi khuẩn trong môi trường acid
ở bề mặt tế bào. Để hấp thu qua ruột, folat cần các chất mang để xuyên qua màng tế bào như: chất vận chuyển folat gắn cặp với proton (proton-coupled folate transporter: PCFT) và chất mang folat dạng khử (reduced folate carrier:
RFC).72
Sau khi vào tế bào ruột, folat được vận chuyển qua màng tế bào để vào mạch máu nhờ một số các chất vận chuyển như: MRP3, MRP5… Từ các mạch máu nhỏ được đổ về tĩnh mạch cửa và folat tiếp tục được vận chuyển qua màng tế bào để vào tế bào gan. Tại gan folat được sử dụng như một nguyên liệu tổng hợp nên acid amin DNA, RNA. 50% folat được dự trữ tại gan, một phần đổ vào mật và xuống tá tràng, bắt đầu một chu chuyển mới tại tá tràng.72
Hình 1.6. Sự hấp thu Folat trong cơ thể 73 Chất vận chuyển folat
Folat và coenzym của nó cần có chất vận chuyển để vượt qua màng tế bào. Các chất vận chuyển folat bao gồm chất mang folat, chất vận chuyển folat kết hợp proton, và các protein thụ thể folat bao gồm thụ thể α, thụ thể β và γ.73 Sự cân bằng folat được hỗ trợ bởi sự phân bố phổ biến của chất vận chuyển folat mặc dù nồng độ và tầm quan trọng khác nhau giữa các mô.74
1.2.2.3. Vai trò của folat trong sức khỏe và bệnh tật 75
Hình 1.7. Chu trình folat trong chuyển hóa methionin 76
Folat giúp cho hàng trăm quá trình trao đổi chất và các quá trình sinh học tham gia vào quá trình sản xuất các acid amin không thiết yếu như methionin và glycin giúp cơ thể con người hoạt động một cách hiệu quả. Folat cũng đóng một vai trò quan trọng đối với sự hình thành, phục hồi và góp phần bảo vệ và tổng hợp DNA nên đóng vai trò thiết yếu trong quá trình phân chia tế bào giúp cho các tế bào đảm nhận chức năng di truyền.
Folat là cơ sở chính của nhiều coenzym. Trong nhiều phản ứng tổng hợp, những coenzym này tham dự vào quá trình trưởng thành và phân chia tế bào.
Nó có vai trò quan trọng ở nhiều mức khác nhau :
- Tạo thành tế bào máu, thiếu folat dẫn đến thiếu máu hồng cầu to.
- Hệ thần kinh trung ương: thiếu folat có thể gây trầm cảm và suy giảm nhận thức vì folat tham gia vào quá trình tổng hợp nhiều chất dẫn truyền thần kinh như: Dopamin, adrenalin, noradrenalin.77
- Tổng hợp acid nucleic (DNA, RNA) tạo nên gen.
- Trong methyl hóa acid nucleotid, điều này quan trọng trong ngăn ngừa ung thư.
- Tổng hợp methionin, acid amin đồng thời tăng cường chuyển hóa homocystein làm giảm huyết khối và xơ vữa động mạch.
- Tổng hợp protein.
Giá trị bình thường: Folat: 3,1-20,5 ng/mL (package insert Abbott: Nghiên cứu được thực hiện theo hướng dẫn Clinical and Laboratory Standards Institute (CLSI) tài liệu C28-A3. Tình trạng dinh dưỡng của người hiến (quần thể tham chiếu) chưa được biết. Tất cả các mẫu được xét nghiệm khi nhịn đói, ở nam giới khỏe mạnh và nữ giới không mang thai trên 18 tuổi từ quần thể United Kingdom).