Công nghệ 12

NHµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

(T¸i b¶n lÇn thø s¸u)

M· sè : CH210T4 01 - 2014/CXB/494 - 1062/GD

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o

M ẻ ệẵu

Cịc em hảc sinh thẹn mạn !

Tiạp theo cịc sịch giịo khoa Cềng nghỷ ẻ Trung hảc cể sẻ vộ lắp 10, 11, sịch giịo khoa Cềng nghỷ 12 sỳ gióp cịc em lộm quen vắi hai lỵnh vùc kỵ thuẺt quan trảng lộ :

− Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ − ngộnh kỵ thuẺt ụng dông nhọng quy luẺt tđểng tịc giọa hỰt ệiỷn tỏ (ếlectron) vắi cịc trđêng ệiỷn tõ vộ cịc chÊt, quy luẺt cựa dưng ệiỷn tỏ trong mỰch ệiỷn ệÓ chạ tỰo cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ vộ hỷ thèng ệiỷn tỏ dỉng trong sờn xuÊt vộ ệêi sèng.

− Kỵ thuẺt ệiỷn − ngộnh kỵ thuẺt ụng dông cịc ệỡnh luẺt vộ nhọng hiỷn tđĩng ệiỷn tõ còng nhđ viỷc sờn xuÊt vộ sỏ dông ệiỷn nẽng trong thùc tiÔn.

Sịch găm hai phẵn :

− Phẵn mét − Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ : Ngoội bội giắi thiỷu vÒ vai trư vộ triÓn vảng phịt triÓn cựa ngộnh Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ, néi dung ệđĩc trừnh bộy theo quan ệiÓm hỷ thèng, găm 4 chđểng : linh kiỷn ệiỷn tỏ, mét sè mỰch ệiỷn tỏ cể bờn, mét sè mỰch ệiỷn tỏ ệiÒu khiÓn ệển giờn vộ mét sè thiạt bỡ ệiỷn tỏ dẹn dông.

− Phẵn hai − Kỵ thuẺt ệiỷn : ệđĩc trừnh bộy thộnh 3 chđểng : mỰch ệiỷn xoay chiÒu ba pha, mịy ệiỷn ba pha vộ mỰng ệiỷn sờn xuÊt quy mề nhá.

Nhọng hiÓu biạt nộy lộm cể sẻ ệÓ cịc em ịp dông vộo cuéc sèng cựa bờn thẹn vộ céng ệăng hoẳc hảc tiạp cịc chuyến ngộnh kỵ thuẺt sau nộy.

Sịch ệđĩc biến soỰn trến cể sẻ kạ thõa nhọng đu ệiÓm cựa sịch giịo khoa tr đắc ệẹy vắi tinh thẵn ệữi mắi phđểng phịp hảc tẺp theo hđắng tÝch cùc, chự ệéng, sịng tỰo. Vừ vẺy, trong quị trừnh hảc tẺp, cịc em cẵn tÝch cùc tham gia cịc hoỰt ệéng do cịc thẵy, cề giịo tữ chục ệÓ tù mừnh khịm phị, chiạm lỵnh vộ vẺn dông kiạn thục, biạn nã thộnh hiÓu biạt cã Ých cựa riếng mừnh.

Chóc cịc em thộnh cềng !

PhÇn mét

KÜ thuËt ®iÖn tö

Biạt ệđĩc vai trư vộ triÓn vảng phịt triÓn cựa ngộnh kỵ thuẺt ệiỷn tỏ trong sờn xuÊt vộ ệêi sèng.

Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ lộ ngộnh kỵ thuẺt cưn rÊt non trĨ so vắi cịc ngộnh nghÒ khịc. Nẽm 1862, sù phịt minh ra lÝ thuyạt trđêng ệiỷn tõ cựa Mớcxoen mắi

ệẳt nÒn mãng cho kỵ thuẺt ệiỷn tỏ. Thạ nhđng sù ra ệêi cựa nã ệở lộm thay

ệữi sẹu sớc toộn bé cịc hoỰt ệéng cựa thạ giắi.

I − vai trư cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ trong sờn xuÊt vộ ệêi sèng Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ lộ ngộnh kỵ thuẺt mòi nhản, hiỷn ệỰi, lộ ệưn bÈy gióp cịc ngộnh khoa hảc kỵ thuẺt khịc phịt triÓn. Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở thẹm nhẺp vộ

ệđĩc ụng dông réng rởi trong mải lỵnh vùc sờn xuÊt vộ ệêi sèng.

1. ậèi vắi sờn xuÊt

Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở ệờm nhiỷm chục nẽng ệiÒu khiÓn vộ tù ệéng hoị cịc quị trừnh sờn xuÊt, nhiÒu cềng nghỷ mắi ệở xuÊt hiỷn lộm tẽng nẽng suÊt vộ chÊt lđĩng sờn phÈm :

− Chạ tỰo mịy lộ ngộnh then chèt cựa cềng nghiỷp nẳng, ệở dỉng nhiÒu loỰi mịy cớt gảt kim loỰi lộm viỷc theo chđểng trừnh kỵ thuẺt sè.

− Trong ngộnh luyỷn kim, quị trừnh nhiỷt luyỷn bỪng lư cờm ụng dỉng dưng ệiỷn cao tẵn ệở nẹng cao ệđĩc chÊt lđĩng sờn phÈm.

− Trong cịc nhộ mịy sờn xuÊt xi mẽng, vắi cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ, vi xỏ lÝ vộ mịy tÝnh ệở tù ệéng theo dâi vộ ệiÒu khiÓn toộn bé quị trừnh sờn xuÊt ra thộnh phÈm.

Bội 1 Vai trư vộ triÓn vảng phịt triÓn cựa ngộnh kỵ thuẺt ệiỷn tỏ

trong sờn xuÊt vộ ệêi sèng

− Trong cềng nghiỷp hoị hảc, ệẳc biỷt lỵnh vùc ệiỷn hoị nhđ mỰ, ệóc, bờo vỷ chèng ẽn mưn kim loỰi ệở gớn liÒn vắi kỵ thuẺt ệiỷn tỏ cềng suÊt.

− Cềng viỷc thẽm dư vộ khai thịc cịc tội nguyến ẻ dđắi thÒm lôc ệỡa hay trong lưng ệÊt ệÒu sỏ dông rÊt nhiÒu thiạt bỡ ệiỷn tỏ.

− Trong nềng nghiỷp, kỵ thuẺt cao tẵn còng ệđĩc ụng dông vộo quị trừnh chạ biạn hoa mộu vộ thùc phÈm. Kỵ thuẺt lỰnh vộ chiạu xỰ gióp cho viỷc bờo quờn thùc phÈm ệđĩc tèt hển.

− Trong ngđ nghiỷp, ngđêi ta dỉng mịy siếu ẹm ệÓ từm ra cịc ệộn cị, nẹng cao ệđĩc nẽng suÊt ệịnh bớt hời sờn.

− Trong ngộnh giao thềng vẺn tời, kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở ụng dông ệo ệỰc cịc thềng sè bay, chử huy cịc chuyạn bay, dÉn ệđêng tộu biÓn, lịi tù

ệéng, kiÓm tra hộnh lÝ vộ hộnh khịch ra sẹn bay ệÓ bờo ệờm an toộn tuyỷt ệèi cho mẫi chuyạn bay.

− Ngộnh Bđu chÝnh - ViÔn thềng ẻ nđắc ta ệở cã bđắc nhờy vảt. Tõ kỵ thuẺt tđểng tù (Analog) - tÝn hiỷu biạn ệữi liến tôc theo thêi gian sang kỵ thuẺt sè (Digital) - tÝn hiỷu rêi rỰc theo thêi gian. Cịc tững ệội ệiỷn tỏ sè, cịc hỷ thèng thềng tin di ệéng nhđ Vinaphone, Mobiphone, Viettel... ệở hoộ mỰng trong toộn quèc. Viỷc thềng tin liến lỰc giọa mải ngđêi ẻ trong nđắc vộ trến thạ giắi ệở ệđĩc thùc hiỷn dÔ dộng, nhanh chãng vộ trẻ thộnh nhỡp sèng hỪng ngộy cựa nhẹn dẹn.

− Ngộnh phịt thanh truyÒn hừnh ệở thềng qua vỷ tinh phự sãng gẵn nhđ toộn quèc. Quẵn ệờo Trđêng Sa còng ệđĩc xem truyÒn hừnh cỉng vắi Thự ệề Hộ Néi. Hỷ thèng truyÒn hừnh cịp ệở ệăng thêi truyÒn ệđĩc hộng chôc kếnh truyÒn hừnh khịc nhau ệÓ phôc vô yếu cẵu ngộy cộng cao cựa nhẹn dẹn. Hỷ thèng truyÒn thanh khềng dẹy cã ệiÒu khiÓn tớt, mẻ tõ xa sỳ thay thạ cho hỷ thèng truyÒn thanh cã dẹy, ệờm bờo thềng tin ệạn mải miÒn cựa Tữ quèc.

Hởy nếu cịc ụng dông cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ trong sờn xuÊt mộ em biạt.

2. ậèi vắi ệêi sèng

Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ cã vai trư nẹng cao chÊt lđĩng cuéc sèng cho con ngđêi.

− Trong ngộnh khÝ tđĩng thuũ vẽn, kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở tù ệéng ệo ệỰc vộ cung cÊp ệđĩc nhiÒu dọ liỷu cẵn thiạt ệÓ viỷc dù bịo thêi tiạt ệđĩc nhanh chãng vộ chÝnh xịc.

− Trong lỵnh vùc y tạ, nhê cã kỵ thuẺt ệiỷn tỏ mộ cềng viỷc chÈn ệoịn vộ ệiÒu trỡ ệở ệỰt ệđĩc nhiÒu thộnh tùu to lắn. Cịc mịy ệiỷn tim,

ệiỷn nởo, cịc mịy X quang, mịy ệiỷn chẹm, mịy siếu ẹm, mịy chôp

cớt lắp, mịy chỰy thẺn nhẹn tỰoẦ ệở cã ẻ cịc bỷnh viỷn ệÓ gióp cịc bịc sỵ trong cềng viỷc chÈn ệoịn, ệiÒu trỡ, chẽm sãc sục khoĨ cho con ngđêi.

− Trong cịc ngộnh thđểng mỰi, ngẹn hộng, tội chÝnh, vẽn hoị, nghỷ thuẺt...

kỵ thuẺt ệiỷn tỏ còng ệđĩc ụng dông nhiÒu vộ ệở tỰo ệiÒu kiỷn gióp cịc ngộnh ệã phịt triÓn, lộm cho ệêi sèng nhẹn dẹn ngộy cộng nẹng cao.

− Cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ dẹn dông nhđ : radio - casset, tivi, mịy ghi hừnh VCR,

ệẵu ệỵa CD, VCD, DVD vộ cờ mịy tÝnh ệiỷn tỏ ệở cã mẳt ẻ hẵu hạt cịc gia ệừnh. Tõ em nhá ệạn cô giộ, ai ai còng ệđĩc tiạp xóc vộ sỏ dông cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ.

Hởy nếu cịc ụng dông cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ trong ệêi sèng.

II − TriÓn vảng cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ

Kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở vộ ệang phịt triÓn mỰnh mỳ, cã thÓ nãi gẵn nhđ thay ệữi hỪng ngộy. Tõ chẫ cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ phời dỉng ệÌn ệiỷn tỏ chẹn khềng, nay ệở ệđĩc thay thạ bỪng cịc dông cô bịn dÉn vộ IC. Kỵ thuẺt sè (kỵ thuẺt vi xỏ lÝ, mịy tÝnh ệiỷn tỏ...) ra ệêi ệở lộ cuéc cịch mỰng trong ngộnh kỵ thuẺt ệiỷn tỏ.

− Trong tđểng lai, vắi tèc ệé phịt triÓn nhđ vẺy, kỵ thuẺt ệiỷn tỏ sỳ ệãng vai trư lộ Ộbé nởoỢ cho cịc thiạt bỡ vộ cịc quị trừnh sờn xuÊt.

− Nhê kỵ thuẺt ệiỷn tỏ mộ cã thÓ chạ tỰo ra cịc thiạt bỡ ệờm nhiỷm ệđĩc cịc cềng viỷc mộ con ngđêi khềng thÓ trùc tiạp lộm ệđĩc nhđ viỷc thịm hiÓm trến Sao Hoờ, Mẳt Trẽng...

− Nhê kỵ thuẺt ệiỷn tỏ mộ cịc thiạt bỡ sỳ thu nhá thÓ tÝch, giờm nhứ khèi lđĩng vộ chÊt lđĩng ngộy cộng tẽng cao. VÝ dô, chiạc tivi sỳ chử nhđ mét tÊm lỡch treo tđêng vắi hừnh ờnh, mộu sớc vộ ẹm thanh chÊt lđĩng cao.

Bẻi vẺy, viỷc hảc tẺp vộ hiÓu ệđĩc cịc kiạn thục cể bờn cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệở trẻ thộnh nhu cẵu cẵn thiạt ệèi vắi mải ngđêi.

Cẹu hái

1. Nếu vai trư cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệèi vắi sờn xuÊt vộ ệêi sèng.

2. Hởy nếu nhọng ụng dông cựa kỵ thuẺt ệiỷn tỏ ệđĩc dỉng trong gia

ệừnh em.

Chđểng 1

Linh kiỷn ệiỷn tỏ

ậiỷn trẻ - tô ệiỷn - cuén cờm

Biạt ệđĩc cÊu tỰo, kÝ hiỷu, sè liỷu kỵ thuẺt vộ cềng dông cựa cịc linh kiỷn ệiỷn tỏ cể bờn : ệiỷn trẻ, tô ệiỷn, cuén cờm.

MỰch ệiỷn tỏ ệđĩc cÊu tỰo bẻi hai loỰi linh kiỷn chÝnh lộ linh kiỷn thô

ệéng vộ linh kiỷn tÝch cùc. Linh kiỷn thô ệéng bao găm : ệiỷn trẻ, tô ệiỷn, cuén cờm... Linh kiỷn tÝch cùc bao găm : ệiềt, tranzito, tirixto, triac, IC...

I − ậiỷn trẻ (R)

1. Cềng dông, cÊu tỰo, phẹn loỰi, kÝ hiỷu a) Cềng dông

ậiỷn trẻ lộ linh kiỷn ệđĩc dỉng nhiÒu nhÊt trong cịc mỰch ệiỷn tỏ. Cềng dông cựa nã lộ hỰn chạ hoẳc ệiÒu chửnh dưng ệiỷn vộ phẹn chia ệiỷn ịp trong mỰch ệiỷn.

b) CÊu tỰo

Ngđêi ta thđêng dỉng dẹy kim loỰi cã ệiỷn trẻ suÊt cao hoẳc dỉng bét than phun lến lâi sụ ệÓ lộm ệiỷn trẻ. Hừnh dỰng mét sè loỰi ệiỷn trẻ cho trến hừnh 2 - 1.

c) Phẹn loỰi

ậiỷn trẻ ệđĩc phẹn loỰi theo :

− Cềng suÊt : cềng suÊt nhá, cềng suÊt lắn.

− Trỡ sè : loỰi cè ệỡnh hoẳc cã thÓ biạn ệữi (gải lộ biạn trẻ hoẳc chiạt ịp).

− Khi ệỰi lđĩng vẺt lÝ tịc ệéng lến ệiỷn trẻ lộm trỡ sè ệiỷn trẻ cựa nã thay

ệữi thừ ệđĩc phẹn loỰi vộ gải tến nhđ sau :

Bội 2

+ ậiỷn trẻ nhiỷt (thermixto) cã hai loỰi :

 Hỷ sè dđểng : khi nhiỷt ệé tẽng thừ R tẽng.

 Hỷ sè ẹm : khi nhiỷt ệé tẽng thừ R giờm.

+ ậiỷn trẻ biạn ệữi theo ệiỷn ịp (varixto) : khi U tẽng thừ R giờm.

+ Quang ệiỷn trẻ : khi ịnh sịng rải vộo thừ R giờm.

Mét sè loỰi ệiỷn trẻ than

Mét sè loỰi ệiỷn trẻ cềng suÊt

Mét sè loỰi chiạt ịp (Biạn trẻ)

Hừnh 2 − 1. Hừnh dỰng mét sè loỰi ệiỷn trẻ, chiạt ịp

d) KÝ hiỷu

Trong cịc sể ệă mỰch ệiỷn, ngđêi ta kÝ hiỷu cịc ệiỷn trẻ nhđ hừnh 2 − 2.

Hừnh 2 Ờ 2. KÝ hiỷu ệiỷn trẻ trong mỰch ệiỷn a) ậiỷn trẻ cè ệỡnh ; b) Biạn trẻ ; c) ậiỷn trẻ nhiỷt ; d) ậiỷn trẻ biạn ệữi theo ệiỷn ịp ; e) Quang ệiỷn trẻ.

a) b) c) d) e)

2. Cịc sè liỷu kỵ thuẺt cựa ệiỷn trẻ

a) Trỡ sè ệiỷn trẻ : cho biạt mục ệé cờn trẻ dưng ệiỷn cựa ệiỷn trẻ.

ậển vỡ ệo lộ ềm (Ω).

1 kilề ềm (kΩ) = 10³ Ω (viạt tớt lộ 1K).

1 mếga ềm (MΩ) = 10⁶ Ω (viạt tớt lộ 1M).

b) Cềng suÊt ệỡnh mục : lộ cềng suÊt tiếu hao trến ệiỷn trẻ mộ nã cã thÓ chỡu ệùng ệđĩc trong thêi gian dội, khềng bỡ quị nãng hoẳc bỡ chịy, ệụt.

ậển vỡ ệo lộ oịt (W).

Mét ệiỷn trẻ cã thềng sè : 2 K, 1 W. Em hởy giời thÝch cịc thềng sè ệã.

II − Tô ệiỷn (c)

1. Cềng dông, cÊu tỰo, phẹn loỰi, kÝ hiỷu a) Cềng dông

Tô ệiỷn cã tịc dông ngẽn cịch dưng ệiỷn mét chiÒu vộ cho dưng ệiỷn xoay chiÒu ệi qua. Khi mớc phèi hĩp vắi cuén cờm sỳ hừnh thộnh mỰch céng hđẻng.

b) CÊu tỰo

Tô ệiỷn lộ tẺp hĩp cựa hai hay nhiÒu vẺt dÉn ngẽn cịch nhau bẻi lắp

ệiỷn mềi.

c) Phẹn loỰi

Ngđêi ta cẽn cụ vộo vẺt liỷu lộm lắp ệiỷn mềi giọa hai bờn cùc ệÓ phẹn loỰi vộ gải tến cịc tô ệiỷn nhđ : tô xoay, tô giÊy, tô mica, tô gèm, tô nilon, tô dẵu, tô hoị (hừnh 2 − 3).

Hừnh 2 − 3. Hừnh dỰng mét sè loỰi tô ệiỷn Tô gèm

Tô xoay Tô hoị Tô ệiỷn phẹn cùc tantan

Tô nilon Mét sè loỰi tô pềlieste

d) KÝ hiỷu

Trến sể ệă mỰch ệiỷn, ngđêi ta kÝ hiỷu cịc tô ệiỷn nhđ hừnh 2 − 4.

a) b) c) d) Hừnh 2 Ờ 4. KÝ hiỷu cịc tô ệiỷn

a) Tô cè ệỡnh ; b) Tô biạn ệữi hoẳc tô xoay ; c) Tô bịn chửnh hoẳc tô tinh chửnh ; d) Tô hoị.

2. Cịc sè liỷu kỵ thuẺt cựa tô ệiỷn

a) Trỡ sè ệiỷn dung : cho biạt khờ nẽng tÝch luủ nẽng lđĩng ệiỷn trđêng cựa tô ệiỷn khi cã ệiỷn ịp ệẳt lến hai cùc cựa tô ệã.

ậển vỡ ệo lộ fara (F). Trong thùc tạ, ngđêi ta thđêng dỉng cịc đắc sè cựa fara :

1 micrề fara (ộF) = 10 ⁻⁶ F.

1 nanề fara (nF) = 10 ^Ờ9 F.

1 picề fara (pF) = 10 ^Ờ12 F.

b) ậiỷn ịp ệỡnh mục (U_ệm ) : lộ trỡ sè ệiỷn ịp lắn nhÊt cho phĐp ệẳt lến hai cùc cựa tô ệiỷn mộ vÉn ệờm bờo an toộn, tô khềng bỡ ệịnh thựng.

Riếng tô hoị, khi mớc vộo mỰch nguăn ệiỷn phời ệẳt ệóng chiÒu ệiỷn ịp : cùc dđểng cựa tô vÒ phÝa cùc dđểng cựa nguăn, cùc ẹm cựa tô vÒ phÝa cùc

ẹm cựa nguăn. ẻ trong mỰch ệiỷn, cùc dđ ểng cựa tô hoị phời mớc vộo nểi cã ệiỷn ịp cao hển. Nạu mớc ngđĩc chiÒu sỳ lộm háng tô hoị.

c) Dung khịng cựa tô ệiỷn (X_C ) : lộ ệỰi l đĩng biÓu hiỷn sù cờn trẻ cựa tô ệiỷn ệèi vắi dưng ệiỷn chỰy qua nã.

Trong ệã :

− X_C : dung khịng, tÝnh bỪng ềm (Ω)

− f : tẵn sè cựa dưng ệiỷn qua tô, tÝnh bỪng hec (Hz)

− C : ệiỷn dung cựa tô ệiỷn, tÝnh bỪng fara (F).

NhẺn xĐt :

− Nạu lộ dưng ệiỷn mét chiÒu (f = 0 Hz), lóc nộy . Tô ệiỷn cờn trẻ hoộn toộn, khềng cho dưng ệiỷn mét chiÒu chỰy qua.

− Nạu lộ dưng ệiỷn xoay chiÒu, tẵn sè f cộng cao thừ dung khịng X_C cộng thÊp. Nhđ vẺy, dưng ệiỷn cã tẵn sè cộng cao, qua tô ệiỷn cộng dÔ. Ngđêi ta còng dỉng tô

ệiỷn ệÓ phẹn chia ệiỷn ịp gièng nhđ ệiỷn trẻ nhđng chử dỉng

ệđĩc ẻ mỰch ệiỷn xoay chiÒu (hừnh 2 − 5).

III − Cuén cờm (L)

1. Cềng dông, cÊu tỰo, phẹn loỰi, kÝ hiỷu

Hừnh 2 Ờ 6. Hừnh dỰng mét sè loỰi cuén cờm

Hừnh 2 Ờ 5. MỰch phẹn ịp dỉng tô ệiỷn

Cuén cờm cao tẵn Cuén cờm trung tẵn

Cuén cờm ẹm tẵn Cuén cờm cã lâi ferit

a) Cềng dông

Trong kỵ thuẺt ệiỷn tỏ, cuén cờm thđêng dỉng ệÓ dÉn dưng ệiỷn mét chiÒu, chẳn dưng ệiỷn cao tẵn vộ khi mớc phèi hĩp vắi tô ệiỷn sỳ hừnh thộnh mỰch céng hđẻng.

b) CÊu tỰo

Ngđêi ta dỉng dẹy dÉn ệiỷn ệÓ quÊn thộnh cuén cờm. Hừnh dỰng cựa mét sè loỰi cuén cờm ệđĩc minh hoỰ trến hừnh 2 _ 6.

c) Phẹn loỰi

Tuú theo cÊu tỰo vộ phỰm vi sỏ dông, cuén cờm ệđĩc phẹn loỰi nhđ sau : cuén cờm cao tẵn, cuén cờm trung tẵn, cuén cờm ẹm tẵn.

d) KÝ hiỷu

Trong cịc sể ệă mỰch ệiỷn, cuén cờm ệđĩc kÝ hiỷu nhđ hừnh 2 Ờ 7.

a) b) c) d)

Hừnh 2 Ờ 7. KÝ hiỷu cuén cờm trong mỰch ệiỷn

a) Cuén cờm lâi khềng khÝ dỉng ẻ cao tẵn ; b) Cuén cờm lâi ferit dỉng ẻ trung tẵn ; c) Cuén cờm lâi sớt tõ dỉng ẻ ẹm tẵn hoẳc ệÓ lảc nguăn ; d) Cuén cờm cã trỡ sè ệiỷn cờm ệiÒu chửnh ệđĩc.

2. Cịc sè liỷu kỵ thuẺt cựa cuén cờm

a) Trỡ sè ệiỷn cờm : cho biạt khờ nẽng tÝch luủ nẽng lđĩng tõ trđêng cựa cuén cờm khi cã dưng ệiỷn chỰy qua. Trỡ sè ệiỷn cờm phô thuéc vộo kÝch thđắc, hừnh dỰng, vẺt liỷu lâi, sè vưng dẹy vộ cịch quÊn dẹy.

ậển vỡ ệo lộ henry (H), cịc đắc sè thđêng dỉng lộ : 1 mili henry (mH) = 10⁻³ H.

1 micrề henry (ộH) = 10⁻⁶ H.

b) Cờm khịng cựa cuén cờm (X_L ) : lộ ệỰi l đĩng biÓu hiỷn sù cờn trẻ cựa cuén cờm ệèi vắi dưng ệiỷn chỰy qua nã :

X_L = 2πfL trong ệã :

− X_L : cờm khịng, tÝnh bỪng ềm (Ω).

− f : tẵn sè cựa dưng ệiỷn chỰy qua, tÝnh bỪng hec (Hz).

− L : trỡ sè ệiỷn cờm cựa cuén dẹy, tÝnh bỪng henry (H).

NhẺn xĐt :

− Nạu lộ dưng ệiỷn mét chiÒu (f = 0 Hz), lóc nộy X_L = 0 Ω. Cuén cờm lÝ tđẻng (cã r = 0) khềng cờn trẻ dưng ệiỷn mét chiÒu.

− Nạu lộ dưng ệiỷn xoay chiÒu, tẵn sè f cộng cao thừ X_L cộng lắn. Nhđ vẺy cuén cờm ệở cờn trẻ dưng ệiỷn xoay chiÒu. Do ệã ngđêi ta cưn gải lộ cuén cờn cao tẵn hoẳc cuén chẳn cao tẵn.

c) Hỷ sè phÈm chÊt (Q) : ậẳc trđng cho tữn hao nẽng lđĩng trong cuén cờm. ậã lộ tử sè cựa cờm khịng (ệiỷn khịng) vắi ệiỷn trẻ thuẵn (r) cựa cuén cờm ẻ mét tẵn sè (f) cho trđắc :

Mét ệẳc tÝnh cựa cuén cờm lộ luền luền chèng lỰi sù biạn thiến cựa dưng ệiỷn. Nạu dưng ệiỷn i ệang chỰy qua cuén cờm ệét ngét bỡ cớt thừ

cuén cờm sỳ sinh ra sục ệiỷn ệéng cờm ụng : (dÊu ẹm (_) thÓ hiỷn sục ệiỷn ệéng cờm ụng luền cã chiÒu ngđĩc lỰi vắi sù biạn thiến cựa dưng ệiỷn sinh ra nã).

Trong thùc tạ, khi cẵn thay ệữi trỡ sè ệiỷn cờm ngđêi ta còng dỉng cịch mớc nèi tiạp hoẳc song song nhđ cịch mớc ệiỷn trẻ. Khi mớc nèi tiạp, trỡ sè

ệiỷn cờm sỳ tẽng lến. Khi mớc song song, trỡ sè ệiỷn cờm sỳ giờm ệi.

Cẹu hái

1. Nếu kÝ hiỷu, sè liỷu kỵ thuẺt vộ cềng dông cựa ệiỷn trẻ trong mỰch ệiỷn.

2. Nếu kÝ hiỷu, sè liỷu kỵ thuẺt vộ cềng dông cựa tô ệiỷn trong mỰch ệiỷn.

3. TỰi sao cuén cờm lỰi chẳn ệđĩc dưng ệiỷn cao tẵn vộ cho dưng ệiỷn mét chiÒu ệi qua ?

Thùc hộnh

ậiỷn trẻ - tô ệiỷn - cuén cờm

ở NhẺn biạt vộ phẹn loỰi ệđĩc ệiỷn trẻ, tô ệiỷn, cuén cờm.

ở ậảc vộ ệo ệđĩc sè liỷu kỵ thuẺt cựa ệiỷn trẻ, tô ệiỷn vộ cuén cờm.

ở Cã ý thục thùc hiỷn ệóng quy trừnh vộ cịc quy ệỡnh vÒ an toộn.

I − ChuÈn bỡ

1. Dông cô, vẺt liỷu (cho mét nhãm hảc sinh)

− ậăng hă vỰn nẽng : 1 chiạc.

− Cịc loỰi ệiỷn trẻ cè ệỡnh, cềng suÊt nhá, cềng suÊt lắn (loỰi tèt vộ xÊu) : 20 chiạc.

− Cịc loỰi tô ệiỷn : khềng cã cùc tÝnh vộ cã cùc tÝnh (tô hoị) loỰi tèt vộ xÊu : 10 chiạc.

− Cịc loỰi cuén cờm : lâi khềng khÝ, lâi ferit, lâi sớt tõ (loỰi tèt vộ xÊu) : 6 chiạc.

2. Nhọng kiạn thục cã liến quan a) ấn lỰi bội 2

b) Quy đắc vÒ mộu ệÓ ghi vộ ệảc trỡ sè ệiỷn trẻ

Cịc vưng mộu sển trến ệiỷn trẻ (hừnh 3 − 1) tđểng ụng vắi cịc chọ sè nhđ sau :

ậen Nẹu ậá Cam Vộng Xanh

lôc Xanh

lam TÝm Xịm Trớng

sè 0 sè 1 sè 2 sè 3 sè 4 sè 5 sè 6 sè 7 sè 8 sè 9

Bội 3

Theo quy đắc cịc vưng mộu thừ :

− Vưng thụ nhÊt chử chọ sè thụ nhÊt.

− Vưng thụ hai chử chọ sè thụ hai.

− Vưng thụ ba chử nhọng "sè khềngỢ ệẳt tiạp sau hai chọ sè trến.

− Vưng thụ tđ chử mục sai sè vắi cịc mộu tđểng ụng nhđ sau : + Khềng ghi vưng mộu : sai sè ổ 20%

+ Ngẹn nhò (nhò bỰc) : sai sè ổ 10%

+ Kim nhò (nhò vộng) : sai sè ổ 5%

+ Nẹu : sai sè ổ 1%

+ ậá : sai sè ổ 2%

+ Xanh lôc : sai sè ổ 0,5%

VÝ dô :

− Mét ệiỷn trẻ cã cịc vưng mộu lộ nẹu, ệen, nẹu, kim nhò :

Nẹu ậen Nẹu Kim nhò

→ R = 10ừ10¹ ổ 5% = 100 Ωổ 5%

1 0 1 ổ 5%

− Mét ệiỷn trẻ cã cịc vưng mộu lộ ệá, tÝm, vộng, ngẹn nhò :

ậá TÝm Vộng Ngẹn nhò

→ R = 27ừ10⁴ ổ 10%

= 270000 Ωổ 10%

2 7 4 ổ 10%

Hừnh 3 _ 1. Cịc vưng mộu cựa ệiỷn trẻ

Vưng thụ nhÊt Vưng thụ hai Vưng thụ ba Vưng thụ tđ

c) Cịch ệảc sè liỷu kỵ thuẺt ghi trến tô ệiỷn Trến tô ệiỷn th đêng ghi hai sè liỷu kỵ thuẺt lộ :

− ậiỷn ịp ệỡnh mục, ệển vỡ lộ vền.

− Trỡ sè ệiỷn dung, ệển vỡ lộ micrềfara. Trến tô gèm thđêng chử ghi con sè mộ khềng ghi ệển vỡ. VÝ dô : ghi 101 sỳ ệảc lộ 100 picề fara ; 102 ệảc lộ 1000 picề fara, 103 ệảc lộ 10 000 picề fara.

II − Néi dung vộ quy trừnh thùc hộnh

Bđắc 1. Quan sịt, nhẺn biạt vộ phẹn loỰi cịc linh kiỷn.

Bđắc 2. Chản ra 5 ệiỷn trẻ mộu. Lẵn lđĩt lÊy ra tõng ệiỷn trẻ ệÓ ệảc trỡ sè vộ ệo trỡ sè bỪng ệăng hă, sau ệã ệiÒn vộo bờng 1.

Bđắc 3. Chản ra 3 loỰi cuén cờm khịc nhau vÒ vẺt liỷu lộm lâi vộ cịch quÊn dẹy răi ệiÒn vộo bờng 2.

Bđắc 4. Chản ra 1 tô ệiỷn cã cùc tÝnh vộ 1 tô ệiỷn khềng cã cùc tÝnh ệÓ ghi cịc sè liỷu kỵ thuẺt cựa tõng tô ệiỷn, sau ệã ệiÒn vộo bờng 3.

III − tững kạt, ệịnh giị kạt quờ thùc hộnh

1. Hảc sinh hoộn thộnh bịo cịo theo mÉu, thờo luẺn vộ tù ệịnh giị

kạt quờ.

2. Giịo viến ệịnh giị kạt quờ dùa vộo quị trừnh theo dâi vộ chÊm bội bịo cịo cựa hảc sinh.

MÉu bịo cịo thùc hộnh

ệiỷn trẻ - cuén cờm - tô ệiỷn

Hả vộ tến : ...

Lắp : ...

1. Từm hiÓu, ệảc vộ ệo trỡ sè ệiỷn trẻ

Bờng 1

STT VỰch mộu ẻ trến ệiỷn trẻ Trỡ sè ệảc Trỡ sè ệo NhẺn xĐt 1

2 3 4 5

2. Từm hiÓu vÒ cuén cờm

Bờng 2

STT LoỰi cuén cờm KÝ hiỷu vộ vẺt liỷu lâi NhẺn xĐt

1 Cuén cờm cao tẵn

2 Cuén cờm trung tẵn

3 Cuén cờm ẹm tẵn

3. Từm hiÓu vÒ tô ệiỷn

Bờng 3

STT LoỰi tô ệiỷn Sè liỷu kỵ thuẺt ghi trến tô Giời thÝch sè liỷu

1 Tô khềng cã cùc tÝnh

2 Tô cã cùc tÝnh

4. ậịnh giị kạt quờ thùc hộnh

Hảc sinh tù ệịnh giị kạt quờ thùc hộnh theo sù hđắng dÉn cựa giịo viến.

Linh kiỷn bịn dÉn vộ IC

ở Biạt cÊu tỰo, kÝ hiỷu, phẹn loỰi vộ cềng dông cựa mét sè linh kiỷn bịn dÉn vộ IC.

ở Biạt ệđĩc nguyến lÝ lộm viỷc cựa tirixto vộ triac.

TÊt cờ cịc linh kiỷn bịn dÉn vộ IC (vi mỰch tữ hĩp) ệÒu ệđĩc chạ tỰo tõ cịc chÊt bịn dÉn loỰi P vộ loỰi N. Tuú theo cịch tữ hĩp cựa cịc tiạp giịp P − N sỳ tỰo ra cịc linh kiỷn bịn dÉn khịc nhau.

I − ậiềt bịn dÉn

ậiềt bịn dÉn lộ linh kiỷn bịn dÉn cã mét tiạp giịp P − N, cã vá bảc bỪng thuũ tinh, nhùa hoẳc kim loỰi. Cã hai dẹy dÉn ra lộ hai ệiỷn cùc : anềt (A) vộ catềt (K).

* Theo cềng nghỷ chạ tỰo, ệiềt ệđĩc phẹn ra :

− ậiềt tiạp ệiÓm : chẫ tiạp giịp P − N lộ mét ệiÓm rÊt nhá, chử cho dưng

ệiỷn nhá ệi qua, thđêng ệđĩc dỉng ệÓ tịch sãng vộ trén tẵn.

− ậiềt tiạp mẳt : chẫ tiạp giịp P − N cã diỷn tÝch lắn, cho dưng ệiỷn lắn

ệi qua, ệđĩc dỉng ệÓ chửnh lđu.

* Theo chục nẽng, ệiềt ệ đĩc phẹn ra cịc loỰi chÝnh sau :

− ậiềt ữn ịp (ệiềt zếne) : cho phĐp dỉng ẻ vỉng ệiỷn ịp ngđĩc ệịnh thựng mộ khềng háng, ệđĩc dỉng ệÓ ữn ệỡnh ệiỷn ịp mét chiÒu.

− ậiềt chửnh l đu : biạn ệữi dưng ệiỷn xoay chiÒu thộnh dưng ệiỷn mét chiÒu.

Hừnh 4 − 1. ậiềt bịn dÉn

a) Hừnh dỰng ệiềt ; b) CÊu tỰo ệiềt ; c) KÝ hiỷu ệiềt ; d) KÝ hiỷu ệiềt zếne.

Bội 4

a)

b) c)

d)

II − Tranzito

Tranzito lộ mét linh kiỷn bịn dÉn cã hai tiạp giịp P − N, cã vá bảc bỪng nhùa hoẳc kim loỰi. Tranzito cã ba dẹy dÉn ra lộ ba ệiỷn cùc, cÊu tỰo vộ kÝ hiỷu cựa nã nhđ hừnh 4 − 3.

Hừnh 4 − 3. Tranzito

a) CÊu tỰo tranzito PNP ; b) KÝ hiỷu tranzito PNP ; c) CÊu tỰo tranzito NPN ; d) KÝ hiỷu tranzito NPN.

Tuú theo cÊu tỰo, ngđêi ta phẹn tranzito thộnh hai loỰi : tranzito PNP vộ tranzito NPN. ChiÒu mòi tến ẻ trến kÝ hiỷu cựa tranzito chử chiÒu dưng ệiỷn chỰy qua tranzito : tõ cùc E sang cùc C ẻ bịn dÉn PNP vộ tõ cùc C sang cùc E ẻ bịn dÉn NPN.

Tranzito lộ linh kiỷn tÝch cùc trong mỰch ệiỷn tỏ, nã ệđĩc dỉng ệÓ khuạch

ệỰi tÝn hiỷu, ệÓ tỰo sãng, tỰo xung...

Hừnh 4 − 2. Hừnh dỰng mét sè loỰi tranzito b) Tranzito cềng suÊt lắn

a) Tranzito cềng suÊt nhá

a) b)

c) d)

III − Tirixto (ệiềt chửnh lđu cã ệiÒu khiÓn − SCR) 1. CÊu tỰo, kÝ hiỷu, cềng dông

Tirixto lộ linh kiỷn bịn dÉn cã ba tiạp giịp P − N, cã vá bảc bỪng nhùa hoẳc kim loỰi, cã ba dẹy dÉn ra lộ ba

ệiỷn cùc : anềt (A) ; catềt (K) ; ệiÒu khiÓn (G) (hừnh 4 − 4).

Tirixto thđêng ệđĩc dỉng trong mỰch chửnh lđu cã ệiÒu khiÓn, bỪng cịch ệiÒu khiÓn cho U_GK xuÊt hiỷn sắm hay muén, qua ệã thay ệữi giị

trỡ cựa ệiỷn ịp ra.

2. Nguyến lÝ lộm viỷc vộ sè liỷu kỵ thuẺt a) Nguyến lÝ lộm viỷc

_ Khi chđa cã ệiỷn ịp dđểng U_GK vộo cùc ệiÒu khiÓn thừ dỉ cùc anềt cã

ệđĩc phẹn cùc thuẺn U_AK > 0, tirixto vÉn khềng dÉn ệiỷn.

_ Khi ệăng thêi cã U_AK dđểng vộ U_GK còng dđểng thừ tirixto mắi dÉn

ệiỷn. Khi tirixto ệở thềng, U_GK khềng cưn tịc dông nọa. Lóc nộy tirixto lộm viỷc nhđ mét ệiềt tiạp mẳt, nã chử dÉn ệiỷn mét chiÒu tõ A sang K vộ sỳ ngđng dÉn khi U_AK ≤ 0.

b) Sè liỷu kỵ thuẺt

Khi dỉng tirixto cẵn quan tẹm ệạn cịc sè liỷu kỵ thuẺt chự yạu lộ : I_AK ệỡnh mục, U_AK ệỡnh mục, U_GK ệỡnh mục, I_GK ệỡnh mục.

Hừnh 4 − 5. Hừnh dỰng, cịch bè trÝ chẹn cựa tirixto

Hừnh 4 − 4. Tirixto

a) CÊu tỰo tirixto ; b) KÝ hiỷu tirixto.

IV − Triac vộ ậiac

1. CÊu tỰo, kÝ hiỷu, cềng dông

Hừnh 4 − 6. Triac vộ ệiac

a) CÊu tỰo triac ; b) KÝ hiỷu triac ; c) KÝ hiỷu ệiac.

Hừnh 4 − 7. Hừnh dỰng, cịch bè trÝ chẹn cựa triac

Triac vộ ệiac lộ linh kiỷn bịn dÉn ệđĩc kÝ hiỷu nhđ hừnh 4 − 6. Triac cã 3 ệiỷn cùc lộ : A₁, A₂ vộ G.

ậiac cã cÊu tỰo hoộn toộn gièng nhđ triac nhđng khềng cã cùc ệiÒu khiÓn G.

Triac vộ ệiac ệđĩc dỉng ệÓ ệiÒu khiÓn cịc thiạt bỡ ệiỷn trong cịc mỰch

ệiỷn xoay chiÒu.

2. Nguyến lÝ lộm viỷc vộ sè liỷu kỵ thuẺt a) Nguyến lÝ lộm viỷc

* Triac

− Khi cùc G vộ A₂ cã ệiỷn thạ ẹm so vắi A₁ thừ triac mẻ. Cùc A₁ ệãng vai trư anềt, cưn cùc A₂ ệãng vai trư catềt. Dưng ệiỷn chỰy tõ A₁ sang A₂.

− Khi cùc G vộ A₂ cã ệiỷn thạ dđểng so vắi A₁ thừ triac mẻ. Cùc A₂

ệãng vai trư anềt, cưn cùc A₁ ệãng vai trư catềt. Dưng ệiỷn chỰy tõ A₂ sang A₁.

a) b) c)

Tõ ệã thÊy rỪng, triac cã khờ nẽng dÉn ệiỷn theo cờ hai chiÒu vộ ệÒu

ệđĩc cùc G ệiÒu khiÓn lóc mẻ.

* ậiac

ậiac khềng cã cùc ệiÒu khiÓn nến ệđĩc kÝch mẻ bỪng cịch nẹng cao

ệiỷn ịp ệẳt vộo hai cùc.

b) Sè liỷu kỵ thuẺt : Triac, ệiac cã sè liỷu kỵ thuẺt gièng nhđ tirixto.

V − Quang ệiỷn tỏ

Quang ệiỷn tỏ lộ linh kiỷn ệiỷn tỏ cã thềng sè thay ệữi theo ệé chiạu sịng, ệđĩc dỉng trong cịc mỰch ệiỷn tỏ ệiÒu khiÓn bỪng ịnh sịng. VÝ dô, loỰi quang ệiỷn tỏ khi cho dưng ệiỷn chỰy qua, nã bục xỰ ra ịnh sịng, ệđĩc gải lộ LED (Light Emitting Diode).

VI − Vi mỰch tữ hĩp (IC)

Hừnh 4 − 8. Hừnh dỰng mét sè loỰi IC

IC lộ cịch gải tớt dỉng hai chọ cịi ệụng ệẵu cựa tõ Integrated Circuit. Nã lộ mỰch vi ệiỷn tỏ tÝch hĩp, ệđĩc chạ tỰo bỪng cịc cềng nghỷ ệẳc biỷt hạt sục tinh vi, chÝnh xịc. Trến chÊt bịn dÉn Si lộm nÒn, ngđêi ta tÝch hĩp, tỰo ra trến ệã cịc loỰi linh kiỷn cẵn thiạt nhđ ệiỷn trẻ, tô ệiỷn, ệiềt, tranzito...

Chóng ệđĩc mớc nèi vắi nhau theo tõng nguyến lÝ lộm viỷc cô thÓ cựa tõng loỰi mỰch ệiỷn. Do ệã mẫi IC cã kÝ hiỷu vộ cịc chẹn ra khịc nhau. Ngđêi ta chia IC ra lộm hai nhãm :

− IC tđểng tù ệđĩc dỉng ệÓ khuạch ệỰi, tỰo dao ệéng, lộm ữn ịp, thu, phịt sãng về tuyạn ệiỷn, giời mở cho tivi mộuẦ

− IC sè ệđĩc dỉng trong cịc thiạt bỡ tù ệéng, thiạt bỡ xung sè, trong xỏ lÝ thềng tin, trong mịy tÝnh ệiỷn tỏẦ

Khi sỏ dông cịc linh kiỷn bịn dÉn vộ IC, cẵn tra cụu sữ tay ệÓ lớp mỰch cho ệóng. Thềng thđêng IC ệđĩc bè trÝ chẹn theo kiÓu hừnh rẽng lđĩc cã mét hộng chẹn hoẳc kiÓu chẹn rạt cã hai hộng chẹn. Cịch ệạm chẹn IC theo quy đắc nhđ hừnh 4 − 9.

ậèi vắi IC mét hộng chẹn, nhừn theo mẳt bến phời, tục lộ mẳt cã ghi cịc chọ sè kÝ hiỷu cựa IC, ta ệạm tõ sè 1

ệạn sè cuèi theo chiÒu tõ trịi sang phời.

ậèi vắi IC hai hộng chẹn, nhừn tõ trến IC xuèng, ệạm tõ sè 1 ệạn sè cuèi theo chiÒu ngđĩc kim ệăng hă, bớt ệẵu tõ bến cã ệịnh dÊu trến thẹn IC.

Cẹu hái

1. Trừnh bộy cÊu tỰo, kÝ hiỷu, phẹn loỰi vộ cềng dông cựa ệiềt bịn dÉn.

2. Trừnh bộy cÊu tỰo, kÝ hiỷu, phẹn loỰi vộ cềng dông cựa tranzito.

3. Tirixto thđêng ệđĩc dỉng ệÓ lộm gừ ?

4. Hởy so sịnh sù gièng nhau vộ khịc nhau vÒ nguyến lÝ lộm viỷc giọa triac vộ tirixto.

Hừnh 4 − 9. Cịch bè trÝ chẹn cựa IC

thềng tin bữ sung

1. CÊu tỰo, kÝ hiỷu, nguyến lÝ lộm viỷc cựa tranzito

Tranzito cã cÊu tỰo găm cịc miÒn bịn dÉn P vộ N xen kỳ nhau, tuú theo trừnh tù sớp xạp cịc miÒn P vộ N mộ ta cã hai loỰi tranzito lộ PNP hoẳc NPN nhđ hừnh 4 − 3. ậÓ chạ tỰo ra cịc loỰi tranzito nộy ngđêi ta ệở ịp dông cịc phđểng phịp cềng nghỷ nhđ phđểng phịp hĩp kim, phđểng phịp khuạch tịn, phđểng phịp epitaxi...

MiÒn bịn dÉn thụ nhÊt cựa tranzito lộ miÒn emitể, cã năng ệé tỰp chÊt lắn nhÊt, ệiỷn cùc nèi vắi miÒn nộy gải lộ cùc emitể (cùc phịt). MiÒn thụ hai lộ miÒn bazể, cã năng ệé tỰp chÊt Ýt hển vộ ệé dộy nhá cì micrề mĐt, ệiỷn cùc nèi vắi miÒn nộy gải lộ cùc bazể (cùc gèc). MiÒn thụ ba lộ miÒn colectể, cã năng ệé tỰp chÊt trung bừnh, ệiỷn cùc nèi ra lộ cùc colectể (cùc gãp). Tiạp giịp P − N giọa miÒn emitể vộ bazể gải lộ tiạp giịp emitể (J_E), tiạp giịp P − N giọa miÒn bazể vộ miÒn colectể lộ tiạp giịp colectể (J_C ). Khi vỳ kÝ hiỷu tranzito, cẵn chó ý ệạn mòi tến ệẳt ẻ giọa cùc emitể vộ bazể luền cã chiÒu chỰy tõ bịn dÉn P sang bịn dÉn N. Tranzito PNP cã mòi tến chỰy vộo, tranzito NPN cã mòi tến chỰy ra. ChiÒu mòi tến chử chiÒu dưng ệiỷn chỰy qua tranzito. ẻ Viỷt Nam, do thãi quen cưn gải tranzito PNP lộ bịn dÉn thuẺn, tranzito NPN lộ bịn dÉn ngđĩc. VÒ mẳt cÊu tróc, cã thÓ coi tranzito nhđ hai ệiềt mớc ệèi nhau. Song, ệiÒu nộy hoộn toộn khềng cã nghỵa lộ ệem mớc hai ệiềt nhđ hừnh 4 − 10 lộ cã thÓ thùc hiỷn ệđĩc chục nẽng cựa tranzito, bẻi vừ khi ệã khềng cã tịc dông tđểng hẫ giọa hai tiạp giịp P − N.

Khi ệo kiÓm tra tranzito, ta dỉng phđểng phịp ệo ệiỷn trẻ thuẺn, ngđĩc cựa hai ệiềt nộy ệÓ nhanh chãng từm ra cùc B vộ loỰi tranzito, ệăng thêi kạt luẺn ệđĩc ngay tranzito

ệã háng hay tèt.

Hừnh 4 − 10. Coi tranzito nhđ hai ệiềt mớc ệèi nhau ệÓ ệo kiÓm tra

ậÓ tranzito lộm viỷc, phời dỉng hai ệiỷn ịp ngoội ệẳt vộo giọa ba ệiỷn cùc cựa tranzito, tục lộ phời phẹn cùc cho nã. ẻ chạ ệé khuạch ệỰi thừ tiạp giịp emitể J_E phời ệđĩc phẹn cùc thuẺn ệÓ mẻ cỏa cho hỰt ệa sè xuÊt phịt ra ệi, tiạp giịp colectể J_C phời phẹn cùc ngđĩc ệÓ cã ệiỷn trđêng gia tèc lềi kĐo tẺp trung cịc hỰt nộy chỰy ệạn cùc colectể, hừnh thộnh dưng

ệiỷn chỰy qua tranzito.

Hừnh 4 − 11 lộ sể ệă phẹn cùc ệÓ tranzito lộm viỷc ẻ chạ ệé khuạch ệỰi.

ậÓ phẹn tÝch nguyến lÝ lộm viỷc cựa tranzito, ta lÊy tranzito PNP lộm vÝ dô (hừnh 4 − 12).

Do J_E ệđĩc phẹn cùc thuẺn ẻ trỰng thịi mẻ, ệiỷn ịp tiạp xóc lộ E_tx cã chiÒu tõ N Ž P, cịc hỰt ệa sè (lẫ (+)) tõ miÒn E chỰy qua J_E tỰo nến dưng emitể (I_E ). Chóng trộn qua vỉng bazể

hđắng tắi J_C. Trến ệđêng khuạch tịn, mét sè lẫ (+) bỡ tịc hĩp vắi ệiỷn tỏ (−) cựa miÒn bazể

tỰo nến dưng ệiỷn bazể (I_B ). Do cÊu tỰo miÒn bazể rÊt máng nến gẵn nhđ toộn bé cịc hỰt ệa sè xuÊt phịt tõ miÒn E khuạch tịn tắi ệđĩc bê cựa J_C vộ ệđĩc ệiỷn trđêng gia tèc (do J_C phẹn cùc ngđĩc) lềi kĐo trộn qua miÒn colectể ệạn cùc colectể, tỰo nến dưng ệiỷn colectể (I_C ). Qua phẹn tÝch trến, ta thÊy :

− ậÓ tranzito lộm viỷc phời cã nguăn E_B phẹn cùc thuẺn mẻ tiạp giịp EB cho hỰt ệa sè xuÊt phịt ra ệi vộ phời cã nguăn E_C vắi cùc tÝnh phỉ hĩp ệÓ lềi kĐo tẺp trung cịc hỰt

ệa sè chỰy ệạn cùc colectể, tỰo thộnh dưng ệiỷn chỰy qua tranzito (hừnh 4 − 12).

Hừnh 4 − 11. Sể ệă phẹn cùc cựa tranzito PNP (a) vộ tranzito NPN (b) lộm viỷc ẻ chạ ệé khuạch ệỰi

a)

b)

Hừnh 4 − 12. Nguyến lÝ lộm viỷc cựa tranzito PNP ẻ chạ ệé khuạch ệỰi

− Mèi quan hỷ giọa cịc dưng ệiỷn trong tranzito lộ : I_E = I_B + I_C

ậÓ ệịnh giị mục hao hôt dưng khuạch tịn cựa hỰt ệa sè khi trộn qua miÒn bazể, ngđêi ta gải hỷ sè truyÒn ệỰt dưng ệiỷn cựa tranzito lộ α :

Hỷ sè α luền nhá hển 1 vộ cã giị trỡ gẵn tắi 1 ệèi vắi cịc tranzito loỰi tèt.

ậÓ ệịnh giị tịc dông ệiÒu khiÓn cựa dưng I_B tắi dưng I_C, ngđêi ta gải hỷ sè khuạch

ệỰi dưng ệiỷn β cựa tranzito khi mớc cùc emitể chung lộ :

Hỷ sè β cã giị trỡ tõ vội chôc ệạn vội trẽm ; β cộng lắn, khờ nẽng khuạch ệỰi cựa tranzito ệã cộng lắn.

Tõ cềng thục trến ta cã thÓ suy ra cịc hỷ thục sau ệẹy :

I _E = I_B(1 + β)

2. Ba cịch mớc mỰch tranzito

Khi dỉng tranzito ệÓ khuạch ệỰi, tÝn hiỷu ệiỷn ệđĩc ệđa vộo giọa hai ệiỷn cùc vộ lÊy ra còng giọa hai ệiỷn cùc. Trong ệã, ệiỷn cùc nộo ệđĩc nèi chung cho cờ ệẵu vộo vộ ệẵu ra lộ ệiỷn cùc chung. VÒ nguyến tớc, cùc nèi chung phời ệđĩc nèi ệÊt vÒ mẳt ệiỷn xoay chiÒu

ệÓ lÊy ệã lộm nÒn so sịnh giọa ệiỷn ịp ra vắi ệiỷn ịp vộo. Ba cịch mớc ệã lộ : mớc emitể

chung, mớc bazể chung vộ mớc colectể chung (hừnh 4 − 13).

Khi mớc emitể chung, mỰch ệiỷn ệỰt ệđĩc hỷ sè khuạch ệỰi vÒ ệiỷn ịp, dưng ệiỷn vộ cềng suÊt ệÒu lắn. ậiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu ra ngđĩc pha 180^o so vắi ệiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu vộo. ậẹy lộ dỰng mỰch ệiỷn ệđĩc dỉng nhiÒu nhÊt. Khi mớc bazể chung, hỷ sè khuạch ệỰi vÒ ệiỷn ịp, dưng ệiỷn vộ cềng suÊt ệÒu cã nhđng nhá hển so vắi cịch mớc emitể chung,

ệiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu ra vÉn giọ nguyến pha nhđ ệiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu vộo. Cịch mớc bazể chung cã đu ệiÓm khi lộm viỷc ẻ tẵn sè cao. Do ệã, khi phời khuạch ệỰi tÝn hiỷu cao tẵn ngđêi ta thđêng dỉng cịch mớc nộy.

Hừnh 4−13. Ba cịch mớc mỰch tranzito

a) Mớc emitể chung ; b) Mớc bazể chung ; c) Mớc colectể chung.

Khi mớc colectể chung, hỷ sè khuạch ệỰi ệiỷn ịp nhá hển 1 vộ coi nhđ xÊp xử bỪng 1.

Hỷ sè khuạch ệỰi vÒ dưng ệiỷn vộ cềng suÊt lắn, ệiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu ra vÉn giọ nguyến pha nhđ ệiỷn ịp tÝn hiỷu ẻ ệẵu vộo. Do ệã ngđêi ta cưn gải mỰch khuạch ệỰi mớc colectể chung lộ mỰch khuạch ệỰi tời emitể hay mỰch khuạch ệỰi lẳp lỰi. ẩu ệiÓm nữi bẺt cựa mỰch khuạch

ệỰi mớc colectể chung lộ trẻ khịng vộo cao, trẻ khịng ra nhá, rÊt dÔ phèi hĩp trẻ khịng ệÓ ghĐp nèi vắi tẵng kÝch ẻ phÝa trđắc vộ vắi tời ẻ ệẵu ra phÝa sau. Ngđêi ta thđêng dỉng mỰch colectể chung lộm tẵng ệỷm ệÓ ghĐp nèi cịc phẵn mỰch ệiỷn lỰi vắi nhau.

a) b) c)

Thùc hộnh

ậiềt - Tirixto - Triac

ở NhẺn dỰng ệđĩc cịc loỰi ệiềt, tirixto vộ triac.

ở ậo ệđĩc ệiỷn trẻ thuẺn, ệiỷn trẻ ngđĩc cựa cịc linh kiỷn ệÓ xịc

ệỡnh ệiỷn cùc anềt, catềt vộ xịc ệỡnh loỰi tèt hay xÊu.

ở Cã ý thục thùc hiỷn ệóng quy trừnh vộ cịc quy ệỡnh vÒ an toộn.

I − ChuÈn bỡ

1. Dông cô, vẺt liỷu (cho mét nhãm hảc sinh)

− ậăng hă vỰn nẽng : 1 chiạc.

− ậiềt cịc loỰi : tiạp ệiÓm, tiạp mẳt (loỰi tèt vộ xÊu) : 6 chiạc.

− Tirixto vộ triac (loỰi tèt vộ xÊu) : 6 chiạc.

2. Nhọng kiạn thục cã liến quan

− ấn lỰi bội 4.

− ấn lỰi cịch sỏ dông ệăng hă vỰn nẽng.

II − Néi dung vộ quy trừnh thùc hộnh Bđắc 1. Quan sịt, nhẺn biạt cịc loỰi linh kiỷn

Cẽn cụ vộo hừnh dỰng, cÊu tỰo bến ngoội cựa linh kiỷn ệÓ chản riếng ra :

ệiềt tiạp ệiÓm, ệiềt tiạp mẳt, tirixto, triac.

− ậiềt tiạp ệiÓm cã hai ệiỷn cùc, dẹy dÉn nhá.

− ậiềt tiạp mẳt cã hai ệiỷn cùc, dẹy dÉn to.

− Tirixto vộ triac ệÒu cã 3 ệiỷn cùc.

Bđắc 2.ChuÈn bỡ ệăng hă ệo

ChuyÓn ệăng hă vỰn nẽng vÒ thang ệo ệiỷn trẻ ừ 100 Ω. KiÓm tra, chửnh lỰi kim ệăng hă cho ệóng vỡ trÝ 0 Ω khi chẺp hai ệẵu que ệo lỰi.

Bội 5

Chó ý :

_ Que ệá cớm ẻ cùc dđểng (+) cựa ệăng hă lộ cùc ẹm (−) cựa pin 1,5V ẻ trong ệăng hă ;

_ Que ệen cớm ẻ cùc ẹm (−) cựa ệăng hă lộ cùc dđểng (+) cựa pin 1,5V ẻ trong ệăng hă.

Bđắc 3. ậo ệiỷn trẻ thuẺn vộ ệiỷn trẻ ngđĩc cựa cịc linh kiỷn

Thềng thđêng ệiỷn trẻthuẺn khoờng vội chôc ềm, ệiỷn trẻ ngđĩc khoờng vội trẽm kilề ềm.

a) Chản ra hai loỰi ệiềt răi lẵn lđĩt ệo ệiỷn trẻ thuẺn, ệiỷn trẻ ngđĩc giọa hai ệẵu cựa ệiềt theo sể ệă hừnh 5 − 1. Ghi kạt quờ vộo bờng 1. Cét nhẺn xĐt cẵn ghi : cùc anềt ẻ ệẹu ? ệiềt tèt hay xÊu ?

b) Chản ra tirixto răi lẵn lđĩt ệo ệiỷn trẻ thuẺn, ệiỷn trẻ ngđĩc giọa hai

ệẵu cựa tirixto trong hai trđêng hĩp cho U_GK = 0 vộ U_GK > 0V theo sể ệă hừnh 5 − 2. Ghi kạt quờ vộo bờng 2 (bịo cịo thùc hộnh). Cét nhẺn xĐt cẵn ghi : tirixto dÉn ệiỷn hay khềng dÉn ệiỷn, cùc anềt ẻ ệẹu ?

a) b)

Hừnh 5 − 2. Cịch ệo kiÓm tra tirixto Hừnh 5 − 1. Cịch ệo kiÓm tra ệiềt : Cùc dđểng cựa pin ; : Cùc ẹm cựa pin

c) Chản ra triac răi lẵn lđĩt ệo ệiỷn trẻ giọa hai ệẵu A ₁ vộ A₂ trong hai trđêng hĩp :

− Cùc G ệÓ hẻ vộ ệo theo hừnh 5 − 3a.

− Cùc G nèi vắi cùc A₂ vộ ệo theo hừnh 5 − 3b. Ghi kạt quờ vộo bờng 3.

Chẫ nhẺn xĐt cẵn ghi : dÉn ệiỷn hay khềng dÉn ệiỷn.

a) b)

Hừnh 5 − 3. Cịch ệo kiÓm tra triac

III − Tững kạt, ậịnh giị kạt quờ thùc hộnh

1. Hảc sinh hoộn thộnh bịo cịo theo mÉu, thờo luẺn vộ tù ệịnh giị.

2. Giịo viến ệịnh giị kạt quờ dùa vộo quị trừnh theo dâi vộ chÊm bội bịo cịo cựa hảc sinh.

MÉu bịo cịo thùc hộnh

ậiềt - Tirixto - Triac

Hả vộ tến :...

Lắp : ...

1. Từm hiÓu vộ kiÓm tra ệiềt

Bờng 1

Cịc loỰi ệiềt Trỡ sè ệiỷn trẻ thuẺn

Trỡ sè ệiỷn trẻ

ngđĩc NhẺn xĐt

ậiềt tiạp ệiÓm ậiềt tiạp mẳt

2. Từm hiÓu vộ kiÓm tra tirixto

Bờng 2

U_GK Trỡ sè ệiỷn trẻ thuẺn

Trỡ sè ệiỷn trẻ

ngđĩc NhẺn xĐt

Khi U_GK = 0 Khi U_GK > 0

3. Từm hiÓu vộ kiÓm tra triac

Bờng 3

U_G

Trỡ sè ệiỷn trẻ thuẺn giọa cùc A₁ vộ

cùc A₂

Trỡ sè ệiỷn trẻ ngđĩc giọa cùc A₁ vộ

cùc A₂

NhẺn xĐt

Khi cùc G hẻ Khi cùc G nèi vắi cùc A₂

4. ậịnh giị kạt quờ thùc hộnh

Hảc sinh tù ệịnh giị kạt quờ thùc hộnh theo sù h đắng dÉn cựa giịo viến.

Thùc hộnh

Tranzito

ở NhẺn dỰng ệđĩc cịc loỰi tranzito PNP, NPN cao tẵn, ẹm tẵn, cềng suÊt nhá, cềng suÊt lắn.

ở ậo ệđĩc ệiỷn trẻ thuẺn, ngđĩc giọa cịc chẹn cựa tranzito ệÓ phẹn biỷt loỰi tranzito PNP, NPN, phẹn biỷt loỰi tèt, xÊu vộ xịc

ệỡnh ệđĩc cùc B cựa tranzito.

ở Cã ý thục thùc hiỷn ệóng quy trừnh vộ cịc quy ệỡnh vÒ an toộn.

I − ChuÈn bỡ

1. Dông cô, vẺt liỷu (cho mét nhãm hảc sinh)

− ậăng hă vỰn nẽng : 1 chiạc.

− Tranzito cịc loỰi : PNP, NPN cềng suÊt lắn, nhá (loỰi tèt, xÊu) cựa NhẺt Bờn : 8 chiạc.

2. Nhọng kiạn thục cã liến quan a) ấn lỰi bội 4.

b) Cịch ệẳt tến vộ kÝ hiỷu tranzito cựa NhẺt Bờn nhđ sau : 2SA xxxx ; 2SB xxxx ; 2SC xxxx ; 2SD xxxx.

Giời thÝch : 2 lộ tranzito cã hai tiạp giịp P − N.

S lộ chÊt bịn dÉn (semi conductor).

A lộ tranzito cao tẵn loỰi PNP, lộm viỷc ẻ tẵn sè cao.

B lộ tranzito ẹm tẵn loỰi PNP, chử lộm viỷc ệđĩc ẻ tẵn sè thÊp.

C lộ tranzito cao tẵn loỰi NPN, lộm viỷc ẻ tẵn sè cao.

D lộ tranzito ẹm tẵn loỰi NPN, chử lộm viỷc ệđĩc ẻ tẵn sè thÊp.

xxxx lộ cịc con sè ệi sau ệÓ chử cịc thềng sè cựa tranzito (cã tõ 2 ệạn 4 con sè).

Khi tra sữ tay sỳ biạt vÒ cịc thềng sè cựa tranzito.

Ngđêi ta cã thÓ viạt tớt cịc tranzito bỪng cịc chọ A, B, C, D vắi cịc con sè ệi sau lộ ệự.

Bội 6

c) Cịch ệo ệÓ từm ra chẹn cùc bazể vộ phẹn biỷt ệđĩc hai loỰi tranzito PNP vộ NPN.

− Do cÊu tỰo cựa tranzito ta thÊy :

+ Giọa cùc B vắi cùc E lộ mét tiạp giịp P − N, tđểng ệđểng mét ệiềt.

+ Giọa cùc B vắi cùc C lộ mét tiạp giịp P − N, tđểng ệđểng mét ệiềt.

Vừ vẺy, chử cẵn lẵn lđĩt ệo kiÓm tra ệiỷn trẻ thuẺn, ệiỷn trẻ ngđĩc cựa hai ệiềt ệã lộ cã thÓ từm ra ngay cịc kạt quờ sau :

+ Vỡ trÝ chẹn cùc bazể.

+ LoỰi tranzito PNP hay NPN.

+ Tranzito tèt hay háng.

− Sể ệă chử dÉn cô thÓ nhđ hừnh 6 − 1 vộ hừnh 6 − 2.

Tranzito PNP

Hừnh 6 − 1. Cịch ệo kiÓm tra tranzito PNP Khi que ệá ệẳt vộo cùc nộo mộ que ệen

ệẳt vộo hai cùc cưn lỰi, thÊy ệiỷn trẻ

ệÒu nhá : ậã chÝnh lộ cùc B cựa tranzito PNP.

Tranzito NPN

Hừnh 6 − 2. Cịch ệo kiÓm tra tranzito NPN Khi que ệen ệẳt vộo cùc nộo mộ que ệá

ệẳt vộo hai cùc cưn lỰi, thÊy ệiỷn trẻ

ệÒu nhá : ậã chÝnh lộ cùc B cựa tranzito NPN.

II − Néi dung vộ quy trừnh thùc hộnh

Bđắc 1. Quan sịt, nhẺn biạt vộ phẹn loỰi cịc tranzito cựa NhẺt Bờn PNP, NPN ; cao tẵn, ẹm tẵn, cềng suÊt nhá, cềng suÊt lắn. Tranzito cềng suÊt lắn cã kÝch thđắc lắn, cã phiạn toờ nhiỷt dÝnh liÒn cùc colectể.

Bđắc 2. ChuÈn bỡ ệăng hă ệo

ChuyÓn ệăng hă vỰn nẽng vÒ thang ệo ệiỷn trẻ ừ 100 Ω. KiÓm tra chửnh lỰi kim ệăng hă cho ệóng vỡ trÝ 0 Ω khi chẺp hai ệẵu que ệo lỰi.

Bđắc 3. Xịc ệỡnh loỰi vộ chÊt lđĩng tranzito

ậo ệiỷn trẻ ệÓ xịc ệỡnh loỰi, chÊt lđĩng cựa tranzito theo hừnh 6 − 1 vộ hừnh 6 − 2. Sau ệã ghi trỡ sè ệiỷn trẻ vộ nhẺn xĐt vộo bờng cựa mÉu bịo cịo thùc hộnh.

III − Tững kạt, ậịnh giị kạt quờ thùc hộnh 1. Hảc sinh hoộn thộnh bịo cịo theo mÉu, thờo luẺn vộ tù ệịnh giị.

2. Giịo viến ệịnh giị kạt quờ dùa vộo quị trừnh theo dâi vộ chÊm bội bịo cịo cựa hảc sinh.

MÉu bịo cịo thùc hộnh

Tranzito

Hả vộ tến : ...

Lắp : ...

1. Từm hiÓu vộ kiÓm tra tranzito

LoỰi tranzito KÝ hiỷu tranzito

Trỡ sè ệiỷn trẻ B − E (Ω)

Trỡ sè ệiỷn trẻ

B − C (Ω) NhẺn Que ệá xĐt

ẻ B

Que ệen ẻ B

Que ệá ẻ B

Que ệen ẻ B

Tranzito PNP

...2SA ...2SB Tranzito NPN 2SC ...

...2SD

2. ậịnh giị kạt quờ thùc hộnh

Hảc sinh tù ệịnh giị kạt quờ thùc hộnh theo sù hđ ắng dÉn cựa giịo viến.

Chđểng 2

Mét sè mỰch ệiỷn tỏ cể bờn

Khịi niỷm vÒ mỰch ệiỷn tỏ - chửnh lđu - nguăn mét chiÒu

— Biạt ệđĩc khịi niỷm, phẹn loỰi mỰch ệiỷn tỏ.

— HiÓu ệđĩc chục nẽng, nguyến lÝ lộm viỷc cựa mỰch chửnh lđu, mỰch lảc vộ mỰch ữn ịp.

I − Khịi niỷm, phẹn loỰi mỰch ệiỷn tỏ 1. Khịi niỷm

MỰch ệiỷn tỏ lộ mỰch ệiỷn mớc phèi hĩp giọa cịc linh kiỷn ệiỷn tỏ vắi cịc bé phẺn nguăn, dẹy dÉn ệÓ thùc hiỷn mét nhiỷm vô nộo ệã trong kỵ thuẺt

ệiỷn tỏ.

2. Phẹn loỰi

MỰch ệiỷn tỏ cã thÓ phẹn loỰi theo nhiÒu cịch khịc nhau, nhđng vÒ cể

bờn cã thÓ phẹn loỰi theo hừnh 7 −1.

Hừnh 7 − 1. Sể ệă phẹn loỰi mỰch ệiỷn tỏ

Bội 7

II − mỰch chửnh lđu vộ nguăn mét chiÒu

1. MỰch chửnh lđu

Nguăn ệiỷn mét chiÒu cung cÊp cho cịc thiạt bỡ ệiỷn tỏ cã thÓ dỉng pin, acquy hoẳc chửnh lđu ệữi ệiỷn xoay chiÒu thộnh ệiỷn mét chiÒu.

MỰch chửnh lđu dỉng cịc

ệiềt tiạp mẳt ệÓ ệữi ệiỷn xoay chiÒu thộnh ệiỷn mét chiÒu.

Cã nhiÒu cịch mớc mỰch chửnh lđu :

a) MỰch chửnh lđu nỏa chu kừ

Hừnh 7 − 2 lộ sể ệă nguyến lÝ cựa mỰch chửnh lđu nỏa chu kừ vộ giờn ệă dỰng sãng minh hoỰ nguyến lÝ lộm viỷc.

ậièt ậ lộ ệiềt tiạp mẳt, nã chử dÉn ệiỷn mét chiÒu. Trong khoờng tõ 0 ọ π , nguăn u₂ ẻ nỏa chu kừ dđểng, ệiềt ậ ệđĩc phẹn cùc thuẺn, dÉn

ệiỷn, cho dưng ệiỷn I chỰy qua tời theo chiÒu tõ trến xuèng dđắi vÒ cuén thụ cÊp cựa biạn ịp, khĐp kÝn mỰch ệiỷn. Trong khoờng tõ π ọ 2π, nguăn u₂

ệữi chiÒu sang nỏa chu kừ ẹm, ệiềt ậ bỡ phẹn cùc ngđĩc, khềng dÉn ệiỷn, khềng cã dưng ệiỷn chỰy qua tời, ệiỷn ịp trến R_tời lóc nộy bỪng khềng. Cịc chu kừ sau cụ thạ tiạp diÔn. Nhđ vẺy, ệiềt ậ ệở ệữi ệiỷn xoay chiÒu trong biạn ịp thộnh ệiỷn mét chiÒu qua tời. Nguăn mét chiÒu U₋ sau khi chửnh lđu ra cã cùc dđểng (+) luền luền ẻ phÝa catềt cựa ệiềt chửnh lđu.

NhẺn xĐt vÒ mỰch ệiỷn :

− ẩu ệiÓm : MỰch ệiỷn rÊt ệển giờn, chử dỉng 1 ệiềt.

− Nhđĩc ệiÓm : MỰch ệiỷn chử lộm viỷc trong mẫi nỏa chu kừ nến hiỷu suÊt sỏ dông biạn ịp nguăn thÊp. DỰng sãng ra cã ệé gĩn sãng lắn, tẵn sè gĩn sãng lộ 50 Hz, viỷc lảc san bỪng ệé gĩn sãng khã khẽn, hiỷu quờ kĐm nến thùc tạ Ýt dỉng.

Hừnh 7 − 2. Chửnh lđu nỏa chu kừ

a) Sể ệă mỰch ệiỷn ; b) Giờn ệă dỰng sãng.

a)

b)

b) MỰch chửnh lđu hai nỏa chu kừ

* MỰch chửnh lđu 2 ệiềt Hừnh 7−3 lộ mỰch chửnh lđu hai nỏa chu kừ vộ giờn ệă dỰng sãng minh hoỰ nguyến lÝ lộm viỷc.

NhẺn xĐt vÒ mỰch ệiỷn :

− MỰch ệiỷn phời dỉng 2 ệiềt tiạp mẳt ậ₁ vộ ậ₂ ệÓ luẹn phiến chửnh lđu theo tõng nỏa chu kừ.

− Cuén thụ cÊp cựa biạn ịp nguăn phời ệđĩc quÊn lộm hai nỏa cẹn xụng nhau.

Hai nỏa cuén thụ cÊp cho hai ệiỷn ịp u_2a vộ u_2b cã biến

ệé bỪng nhau nhđng ngđĩc pha nhau 180^o ệẳt lến hai ệẵu anềt cựa ệiềt ậ₁ vộ ậ₂.

− ậiỷn ịp mét chiÒu U₋ lÊy ra trến tời cã cùc dđểng (+) luền ẻ phÝa hai catềt cựa ệiềt chửnh lđu.

− ậiỷn ịp mét chiÒu U₋ lÊy ra cã ệé gĩn sãng nhá, tẵn sè gĩn sãng 100 Hz, dÔ lảc, hiỷu quờ lảc tèt.

− Cịc ệiềt ậ₁ vộ ậ₂ khi phẹn cùc thuẺn dÉn ệiỷn, ệiỷn ịp lộm viỷc chử lộ u_2a hoẳc u_2b ; nhđng khi chóng bỡ phẹn cùc ngđĩc khềng dÉn ệiỷn,

ệiỷn ịp ngđĩc phời chỡu gÊp ệềi biến ệé ệiỷn ịp khi lộm viỷc, bỪng . Do ệã, khi chản dỉng ệiềt phời chó ý ệạn ệiỷn ịp nộy.

− Vừ ệiềt phời chỡu ệiỷn ịp ngđĩc cao vộ cuén thụ cÊp cựa biạn ịp nguăn phời cã hai phẵn gièng nhau, do ệã mỰch ệiỷn nộy khềng ệđĩc dỉng nhiÒu nhđ mỰch chửnh lđu cẵu.

* MỰch chửnh lđu cẵu (dỉng 4 ệiềt)

Hừnh 7 − 4 lộ mỰch chửnh lđu cẵu vộ giờn ệă dỰng sãng minh hoỰ nguyến lÝ lộm viỷc.

Giờ thiạt trong khoờng tõ 0 ọ π, nguăn u₂ ẻ nỏa chu kừ dđểng. ậiềt

ậ₁ vộ ậ₃ phẹn cùc thuẺn, dÉn ệiỷn ; ệiềt ậ₂ vộ ậ₄ bỡ phẹn cùc ngđĩc,

Hừnh 7 − 3. Chửnh lđu hai nỏa chu kừ

a) Sể ệă mỰch ệiỷn ; b) Giờn ệă dỰng sãng a)

b)

khềng dÉn ệiỷn (khoị).

Dưng ệiỷn tõ cùc dđểng nguăn chỰy qua ậ₁, R_tời,

ậ₃, sau ệã trẻ vÒ cùc ẹm nguăn.

Trong khoờng tõ π ọ 2π, nguăn u₂ ệữi chiÒu ẻ nỏa chu kừ ẹm. ậiềt ậ₂ vộ ậ₄ dÉn ệiỷn ; ệiềt ậ₁ vộ ậ₃ khoị. Dưng ệiỷn tõ cùc dđểng nguăn chỰy qua

ậ₂, R_tời, ậ₄, sau ệã trẻ vÒ cùc ẹm nguăn.

Cùc tÝnh dđểng cựa

ệiỷn ịp mét chiÒu ra trến tời luền ẻ phÝa catềt cựa hai ệiềt. DỰng sãng ra sau chửnh lđu hoộn toộn gièng nhđ mỰch chửnh lđu hai nỏa

chu kừ. ậé gĩn sãng nhá, tẵn sè gĩn sãng 100 Hz, dÔ lảc. MỰch ệiỷn nộy

ệđĩc dỉng rÊt phữ biạn vừ biạn ịp nguăn khềng cã yếu cẵu ệẳc biỷt ; ệiềt khềng cẵn phời cã ệiỷn ịp ngđĩc gÊp ệềi biến ệé ệiỷn ịp lộm viỷc.

Trong sể ệă mỰch ệiỷn, cã thÓ dỉng kÝ hiỷu sau ệẹy ệÓ biÓu thỡ mỰch chửnh lđu cẵu (hừnh 7 − 5) :

Hừnh 7 − 5

a) KÝ hiỷu cựa mỰch chửnh lđu cẵu ; b) Mét loỰi ệiềt kĐp dỉng ệÓ chửnh lđu cẵu.

− Trong hừnh 7 − 3, dưng ệiỷn chỰy trong mỰch vộ qua tời ẻ hai nỏa chu kừ nhđ thạ nộo ?

− Nạu mớc ngđĩc chiÒu cờ hai ệiềt thừ sỳ ra sao ?

− Trong hừnh 7 − 4, nạu bÊt kừ mét ệiềt nộo bỡ mớc ngđĩc chiÒu hoẳc bỡ

ệịnh thựng thừ sỳ xờy ra hiỷn tđĩng gừ ?

Hừnh 7 − 4. Chửnh lđu cẵu a) Sể ệă mỰch ệiỷn ; b) Giờn ệă dỰng sãng.

a) b)

2. Nguăn mét chiÒu

a) Sể ệă khèi chục nẽng cựa mỰch nguăn mét chiÒu

MỰch nguăn mét chiÒu lộ mỰch ệiỷn quan trảng trong thiạt bỡ ệiỷn tỏ.

Nã cã nhiỷm vô chuyÓn ệữi nẽng lđĩng ệiỷn xoay chiÒu tõ lđắi ệiỷn quèc gia thộnh nẽng lđĩng ệiỷn mét chiÒu cã mục ệiỷn ịp ữn ệỡnh vộ cềng suÊt cẵn thiạt ệÓ nuềi toộn bé thiạt bỡ ệiỷn tỏ. Sể ệă khèi cựa mỰch nguăn mét chiÒu ệđĩc mề tờ trến hừnh 7 − 6.

Hừnh 7 − 6. Sể ệă khèi cựa mỰch nguăn mét chiÒu

Khèi 1 : Biạn ịp nguăn.

Khèi 2 : MỰch chửnh lđu.

Khèi 3 : MỰch lảc nguăn.

Khèi 4 : MỰch ữn ịp.

Khèi 5 : MỰch bờo vỷ.

b) MỰch nguăn ệiỷn thùc tạ

Trến hừnh 7 − 7 lộ mét vÝ dô vÒ mỰch nguăn mét chiÒu thùc tạ vộ dỰng sãng minh hoỰ.

MỰch nguăn ệiỷn thùc tạ ệđĩc ghĐp nèi bẻi bèn khèi sau :

− Khèi 1 lộ biạn ịp nguăn : dỉng ệÓ ệữi ệiỷn xoay chiÒu 220 V thộnh cịc mục ệiỷn ịp cao lến hay thÊp xuèng tuú theo yếu cẵu cựa tời.

− Khèi 2 lộ mỰch chửnh lđu : Dỉng cịc ệiềt tiạp mẳt ệÓ ệữi ệiỷn xoay