2. MỐI QUAN H Ệ G IỮ A VẢN HỌC VÀ T Ừ L Á Y

B Ư Ớ C ĐẦU T Ì M H l f e u S ự H O Ạ T Đ Ộ N G CỦA T Ừ LÁY T R O N G VẢN H Ọ C

P H A N V Ả N H O À N

1. Đ Ặ T V Ấ N Đ Ề

C ố hỉộn t ư ợ n g r ấ t đ á n g q u a n t â m : t ừ láy t r o n g t i ế n g ViÇt d ư ờ n g n h ư c h ỉ x u ấ t hiện t r o n g vđn h ọ c ( p h o n g c á c h nghệ t h u ậ t ) là c h ủ y ếu , Crong c á c p h o n g c á c h k h á c : k h o a học, c h í n h l uậ n v.v. . . tuy có, n h ư n g r ấ t h ạ n h ử u . T r o n g n h ử n g (ác p h 5 m t h u ộ c p h o n g cách n g hộ t h u ộ t thì t h ơ ca t r ữ tì nh c ù n g c h i ế m tỷ lộ n h i ỉ u h ơ n .

T ạ i s a o lại có hiộn t ư ợ n g n h ư vậy ? Bài viốt này* c h ú n g tôi n h ằ m t ì m h l ề u v ấ n d ỉ đổ.

2. MỐI QUAN H Ệ G IỮ A VẢN HỌC VÀ T Ừ L Á Y

Đ ỉ t r ả l ờ i c â u hỏi t r ô n , c h ú n g tỏi t h ẫ y trưốrc h í t c ă n phải d ỉ c ậ p đ ế n h al v í n dỉ:

D ặ c t r ư n g c ủ a văn h ọ c và d ộ c t r ư n g cùa t ừ l á y.

2.1. Đ ặ c t r ư n g c ủ a v ă n học

Nổi đ ẽ n văn h ọ c là nói đ ế n s ự p h á n á n h, ntléu td c u ộ c s ổ n g, hiộn i h ự c k h á c h quan.

C ỏ ha i vấn dỄ c ă n p hải d ư ự c đ ặ t ra:

- Đ ố i t ư ợ n g p h ả n á nh, mi êu tả - S ự p h ả n á nh, miôu tả.

a ) D tì ỉ t ư ợ n g p h ả n ánh, m i ê u tá

ĐỐI t ư ợ n g p h ả n á n h , m ỉ ẽu tả c ủ a văn h ọc, n h ư d ả n ê u ỉà c u ộ c s ỏ n g, là ( ấ t cả nhửog gì c ố ờ q u a n h ta, t r o n g đ ỏ c o n n g ư ờ ỉ là t r u n g lâm. Vậy, đ ố i t ư ợ n g p h ả n á n h , m:êu t ả của văn h ọ c là r ấ t r ộn g, đ a d ạ n g và p h o n g phú. T r o n g s ự đ a d ụ n g và p h o n g p h ú đ ỏ cỏ: mây g i ố % t r ũ n g, h o a % á n h s á n g, C ỡ n n g ư ờ i, v . v . . . v ở ỉ c á c t r ạ n g t h á i , m ứ c đ ộ V.V. . . k h á c n h a u

c ủ a nó.

b) S ự p h á n á n h, m i ê u id

S ự p h ả n á n h , m i ê u tả c ủ a v ăn học, t r ư ớ c h í t p h ả i m a n g t í n h cụ t h ỉ . c ỏ :ụ t h ỉ thl n g ư ờ i đ ọ c m ớ i cố t hề n h ậ n r a d ư ợ c cái mà t á c giả nốỉ. Di nhiôn, s ự mi ôu t à c ủi v ă n học là b i n g n g ô n Dgữ - t h ô n g q u a v i t e xây d ự n g hình t ư ợ n g nghộ t h u ậ t , I r o n g đ ố c ố t ừ láy t h a m gia.

. m Ể Ê M

T Ạ P CHÍ K H O A H Ọ C N o 6 . 1991

46

Thônng t hưởng, sự mlCu t i , bao glờ cOng bât đầu từ bCn ngoài - những b iỉ u hlộn cụ

b ê n n ng o&i • l ừ n g %ự vật, hlộn t ư ợ n g đ ơ n lẻ ( t r ự c q u a n . . .). N h ư n g , vần h ọ c k h ỏ n g Ig lậl i ở đ ó . T h ô n g q u a n h ữ n g b lồ u hiện cụ t h ỉ , vãn h ọ c c ỏn p h ả i làm mộc n hi ộm vụ h í t q u a n 1 trọ»ng là p h á i k h á i q u á t U n , tìm r a n h ữ n g đ ặ c đ ỉ ề m c h u n g , b ản c h á t . . . k h ỏ n g c h o t ừ ừ n g s ự v ậ t , hiCn t ư ợ n g mà nhỉồu sự vật, hiện l ư ợ n g .

Đ ề k k h á i q u á t , n h à v ăn, n h à t h ơ phải cố mộ t quá t r ỉ n h l ự a c h ọ n , c ân n h ắ c , suy đ o á n . . S ự t kh&l q u á t vl t h í d ấ n đ í n s ự írừu t ư ợ n g - trừu t ư ợ n g h óa .

N h ư • vậy' là, s ự p h ả n á nh , mi ê u t ả của văn h ọ c k h ô n g chi m a n g t í n h cụ ( h ỉ m à c òn

\i m a n p g tí nh t r ừ u t ư ợ n g ( k h á i q u á t ) . Nối một cá c h k h á c , văn h ọ c vừa p h á i m a n g rinh h è - c ụ ụ t h ẻ h ó a - VI>Ơ p h d i m a n g tí nh trừu t ư ợ n g - tr ừu ( ư ự n g h ó a.

T r o n p g "Trát đ òn" , chi D ậ u là mộ t n h â n vật đ ỉ è n h ì n h c h o n g ư ờ ỉ p h ụ n ử n ỏn g d â n Vlột n trướớrc cíách m ạ n g t h á n g T á m : V ừ a cụ th ề v ừ a t r ừ u t ư ợ n g ( k h á i q u á t ) v.v. . .

2.2. Đ ặ c I r ư n g c ủ a t ừ láy và s ự p h ù hợp c ủ a nó đối vór| v ă n học.

A . D ờ ậ c tỉ r ư n g c ủ a t ừ l á y: T ừ láy cỏ hai vẩn đ ẽ c ầ n đ ư ợ c n g hi ê n c ứ u ờ đây. Đ ố là dặc Ig b t ỉ u u t h ụ và ý n g h ĩ a cùa n ó .

a) D ộ ặ c t r ư n g b i è u t hị

Nói c c h u m g , t ừ láy t r o n g t i ế n g Viột là n h ử n g d ơ n vị t ừ - i h ư ờ n g bỉfiu thi n h ử n g s ự h i ệ n l t ư ợ ng n ằ m (rong tr ạng thá i d a o d ộ n g . Nối n h ư t h í có n g h ĩa là, t ừ láy* xét c h o gt k h ô ổ n g iPhứi là n h ữ n g í ữ trực t i ế p biều thị bàn t hù n s ự vật, h iộ n t ư ợ n g n h ư : m â y t n h à c c ử a v.v. . . m à là n h ữ n g t ừ bi ề u thi n h ữ n g dặc diètìì cụ t h ỉ k h á c n h a u c ủ a n h ử n g yậtf h u ỉ ệ n t ư ợ n g dó, đ ư ợ c b ộ c lộ ra t r o n g q u á t r ì nh vận d ộ n g , t r o n g s ự s o s á n h , đ ố i íu v.v. . . . wới n h ữ n g s ự vật, h ỉện t ư ợ n g khác. N h ữ n g đ ặ c diẾm này, p h 5 n l ớ n k h ô n g chi Ig c h o » mộ>t s ự vật , h i ệ n t ư ợ n g n à o mà là c h u n g c h o n h i ỉ u s ự vậl, hi<Jn li r ựn g. Vì vậy t ừ láy y gđitì v ớ i s ự m i ê u (dt m a n g tính m i ê u ỉd. Nối c á c h khác, t ừ láy là n h ữ n g t ừ m i ê u

Ví d ụ ụ : n«ốỉ v ỉ c o n n g ư ở i , ta t h ẫ y cố h àng loạt l ừ b ỉ ề u thị: c a o cao, t h â m t h ă p. . ẹ v ọ t t x x a n . h x a o . . b â n g k h u â n g , x a o x u y ế n. . g ậí g ù, lác hr v.v. . .

N6ằ r r ằ n g , , d a o d ộ n g - t rạng thái d a o d ộ n g mà t ừ láy b i ề u chị c ù n g c ă n p h ải p h â n biệt trạng í (hái d ộ n g n ố i c h u n g .

Khi n m ộ t s ự v ậ t , hỉộn t ư ợ n g n ằ m t r o n g t r ạ n g thái d a o đ ộ n g thỉ m ậ c n h i ê n n ô (ĩâ n ằ m R í r ụ n n g tềhái d ộ n g rồi: cố d ộ n g thì m(Vi t ạ o ra d ư ự c d a o dộnx'. đ ộ n g b a o h à m d a o g. Nhưurng k h ô n g p h d i d ộ n g n à o ctìng là d a o d ộ n g.

- K i m n đ ồ ng h ồ đ a n g chạy: d ộ n g , n h ư n g k h ô n g p ỉ t à i d a o d ộ n g. - Đ An ng h ồ q u ả lác đ a n g chạy: q u à lác: dộtig và là d a o d ộ n g.

Vậy, í s ự k h á c n h a u g i ừ a d ộ n g và d a o đ ộ n g là ở c h ỗ c h l ĩ u c ủ a s ự c h u y ỉ n đ ộ n g . Đ ổ i từ láy: : p h i á l n g ư ợ c c h í i u n h a u. T r ê n t h ự c t í , s ự p h a n bi ệt này là c ầ n t hi ế t .

VẬy, ( đrti t ư ự n g b i í u th | c ủ a [ừ láy c ũ n g r ất đa d ạ n g và p h o n g p hú . NỄU s o s á n h vớrl

đ ố l l ư ợ n g p h in ánh, miẾu lả của vản học thì cỏ t h ỉ nól là

n h ư nhau:

trong vầD học

t(

m â y t g i ô , tr â n g, h o a v.v. . . thì ỉ ư ư n g ứ n g \ ờ ì n h ữ n g đ ỏ i t ư ợ n g d ỏ , c ỏ n h ử n g l ừ láy biè%

thi c h o n ố d ư ớ i c á c t r ạ n g thái, m ứ c độ. . . k h á c n h au . N í u chi xét r ỉ ẽ n g v ỉ mặ t Dày, chúnỊ ta cũng đă thấy rô, trong

khoa học, chính luận,

nhửn£ đ ổ i tư ự n g vừa nêu col nhir khAfij

c ỏ h o ặ c r ấ t í t . V ì v ậ y m à , n h ử n g t ừ l á y I»IÍ u i h ị t h o n ỏ . . . c ủ n g SC k h ỏ n g c ố t r o n g t i <

p h ỉm ( D ĩ nhlỏn, chúng ta khỏng nói rầng, Irong khoa hực, chính luận khỏng cố sự mlẾi t ỉ ) T ron g khi đố văn h ọc thì hoàn toàn n g ư ợ c lại.

b) Ỷ n g h ĩa c ù a ỉừ láy

Đ â y là vấn dS p h ứ c t ạ p n h ấ t c ủ a t ừ láy. S ự k h ả o sát c ủ a c h ủ n g lỏi c h o thẽy rằng, lù láy t r o n g t i ế n g V iệt , n ối c h u n g đ ề u m a n g m ộ t ý nghia c h u n g n h ắ t : ỷ n g h í a dao d ộ n g - ) n g h ĩ a láy đ i láy lại. Ý n gh ia đ ố đ ư ợ c t hề hiộn CrCn hai b ì n h dlộn:

- B ì n h diện c ụ tỉtè: Đ ó là n h ữ n g t ừ láy b ỉ ề u thị s ự vật , hiộn t ư ợ n g n à m trong trợnị th á i d ộ n g mà c h ú n g ta c ố thè tri giá c d ư ợ c m ộ i cách dễ d à n g b à n g m ắ t, bằẵì£ tai hoặ<

b&ng một sự hình dung tư ơ n g đ ố i đ ơn giản.

Ví dụ: gậ t g ù . . ỉ đ p l á n h. . cọc c ạ c h . . g ò g h ì . . .

- B ì n h diện trừ u t ư ợ n g: Đ 6 là n h ữ n g cừ láy b i è u thỉ s ự vật, h i ệ n t ư ự n g i ằ m ironị trụ n g th á i da o d ộ n g, n h ư n g c h ú n g t a k h ô n g th ề tri g iá c d ư ợ c m ộ t c á c h d i dàtìị. . . (khá<

t r ư ờ n g h ợ p t rô n ). Song, b ằ n g s ự p h â n l ích. . c h ú n g ta c ũ n g c ô t h ì tì m t h ấ y và q u ỵ n ổ vỉ

d ư ợ c với trạng thái dao dộng nối trên

: Sự dao đ ộn g (V đây

nòm ngay trong tính <hông xát dịnh

của sự vật, hỉộn tư ợ n g .

Ví dụ: cao c a o

+ T ron g tiến g Viột,

cao cao

th ư ờ n g biëu Ihi s ự vật (V mrc độ cao:

cao trung bình trỏr ICn (hình bôn). Tạỉ dièm A đ ư ợ c xác đint là cao, vl cố sự drti lập

ở

B thấp thì c a o cao th ư ở n g đ ư ợ c xác định lừ đ ỉ m X trỏ lên A, nhưng chưa í rùng với A. Đ iẽu đố cố nghía là, c a o cai đ ư ợ c xí<

đ ịn h k h ỏ n g p h ả i b ần g m ộl d iím như ở A ( c a o ) , B ((h ấ p ) irà báng c í mộl k h o ả n g . . . T r o n g k h o ả n g xác đ i n h đ ố, có n h ỉ ồ u d l t n i ; ù n g thòi má n. . .

C ố thề côn g th ứ c hốa như sau:

A > c a o c a o £ X

N ế u c h ẫ p n h ậ n c á c h l ý g i ả ỉ t r ô n đ â y t h ì c ỏ i h ỉ n ỏ i r ằ n g , t í n h k h ỏ n g x á c đ ị i h n ó i t r Ền

t h ự c c h ấ t k h ổ n g p h á i l à k l i ô n g x á c d ị n h ( h i è u i h c o n g h ĩ a đ c n ) m à l à x á c í l ị n h c à n g x i c đ ịn h . K h ô n g phải n gẫu nh iô n mà, khỉ nỏi c a o c a o ( m ộ t n g ư ờ i n à o đ ố c a o ca o. . . c h ú n g (a t h ấ y d ỉ n h ậ n ra h ơ n ỉà c a o ( k h i nối một n g ư ờ i n à o d ó cao. . .). C a o đ ư ự c xốc <inh trong

quan hộ VỚI thấp thì cao cao lại xác định trong quan hộ với cao vì lỗ đỏ mà Iroig quan h(

với

cao cao

thỉ

cao

lại trở nổn khố xác định hơn (ví dụ trên).

Vậy c a o c a o, t r o n g b ả n t h â n nố c h ử a đ ự n g hal nét nghía:

+ Cụ Chề ( xá c đ ị n h ) và A - r cao

X ị cao cao

48

4- T r ừ u t ư ợ n g ( k h ô n g xác đinh).

a o ca<yy v ừ a m a n X tín h cụ t h i vừa m a n g tinh (rừ u tư ợ n g .

hftng cchỉ <v n h ữ n g l ừ láy t h u ộ c bì nh diộn I r ừ u l ư ợ n g mà cả n h ử n g l ừ láy t h u ộ c b in h ụ t h í đ ĩ u cố hai n ét nghia đỏ. C h i cỏ một d iẽ u , (V l ừ láy t h u ộ c binh diộn t r ừ u nét n agh ĩa cụ thồ bi m ờ đi vì nét nghía ư ừ u t ư ợ n g t r ộ i h ơ n , l ẩn át. N g ư ợ c lụi, l ừ lộc bìnnh d ỉộ n cụ t hề thì nét n ghĩa t r ừ u t ư ợ n g yễu h ơ n vì nét n gh ĩa cụ t h è tr ội hcrn. . t h ự c t t í c h o t h ẫ y , hal nét nghía này hòa q u y ệ n vào n h a u l à m rnộl r í t k h ỏ ph;ln hi ệt ch rạcc h ròi, d ứ l k hoát .

h ư vậyy là, t r o n g cáỉ ý nghĩa d a o d ộ n g - ý n g h ĩa láy di láy lụi c ủ a l ừ lây* b a o g ồm t n ghĩ aa r ấ t c ơ bản: cụ t h ỉ ( x ác đ ị n h ) và tr ừ u t ư ợ n g ( k h ô n g xác đ ị n h ) . Xél VẾ ý

l ừ láy m a n g tỉn h ííậc thừ m iê u là c h ín h là ớ klìíư cụ n h n à y. S ự p ỉ h ù h ợ p g iữ a tử láy v ớ i võn h ục

r ư ớ c h i ế t , đ ỏ là s ự p h ù h ợ p g i ữ a đốỉ t ư ợ n g p h ả n á nh , m i ê u tả c ủ a văn h ọ c với d ố i b l í u 1 ầhi c ủ a t ừ láy. N h ư t r ô n đ ả nôu, cả hai c o i n h ư c ù n g một đ ò i l ư ợ n g . N h ư n g ế c ù n g ; chi m ớ i xét t r ê n bÊ mặt. T h ự c c h ấ t g i ữ a vản h ọ c và t ừ láy có mộ t mòi q u a n

xa. Đ 6 5 l à s ự m i ô u l ả c ù a v ă n h ọ c l i ô n q u a n đ ế n ý n g h ĩ a c ủ a t ừ láy.

i ư c h ú á n g la đ ã biếl» k hô n g c ỏ một n hà vãn, n h à t h ơ n ào, khi mi £u tả s ự vật, hìộn n ào đóố, vớỉ m ụ c đích là dề c ho n g ư ờ i đ ọ c n h ặ n ra d iẻ u mì n h m u ố n nối \iịì nỏi mộí l u n g cbhung, nur hồ, Ui d ù n g n h ử n g t ừ ng ừ t r ừ u t ư ợ n g ( l í n h cụ chè. . .). N g ư ự c lội, ju a s ự vật, hiện t ư ợ n g đ ư ợ c m i ê u lả, đề gợi c h o n g ư ở i đ ọ c một s ự liên t ư ờ n g đ ế n s ự v ậ u , h ỉộn t ư ợ n g kh ác n goài xã hội cố liên q u a n mà t r o n g t á c p h ằ m k h ô n g c ố ện đ ề t r ì n h bày. . . lụi nối một c á c h cụ (hè - q u á cụ t h è ( l í n h t r ừ u t ư ợ n g , khái

» đ ạ t t đ ư ợ c đ ò n g t h ờ i hai m ụ c đ í c h đố, hẳn là các (ác giả c ủa nỏ p h ả i kẽl h ợ p hủ p h á á p n gh ệ i h u ậ t k hác n ha u , t r o n g đỏ, k h ô n g ( h ỉ k h ô n g n ố i d ĩ n việc s ử dụn g (ừ

? th í c h ĩ h ợ p T ừ láy, với n h ữ n g đ ậ c t r ư n g n g ử n gh ĩa c ủ a mì nh, khi t h a m gia v ào I c ả n h cụ t hề : c â u văn, câu t h ơ . . . c ố t h ỉ nốl là mội t r o n g n h ữ n g y í u l ố d á p ứ n g nếu n h b ư k h ỏ n g m u ố n nối là t ốt n h ấ t ) sự đ òi hỏi đó. T i n h m iê u tá cụ th è của vđn ù h ợ p v ớ i n é t n g h ĩa cụ tlìè của l ừ i á y t tính k h á i quát c ù a vđn h ọ c t ư ơ n g d ồ n g v ớ i ỉa trừiỉU t ư ợ n g của tử l á y. . c h ỏ n g tôi coi đ ố là c ơ s ờ c ủ a mỗ i q u a n h ệ đ ặ c bl£t

ử tìm 1 hìẾu đ o ạ n t h ơ sau:

mN a o n a o d ồ n g n ư ớ c u ô n q u a n h

N h ị p c ằ u n h o n h ó c u ố i g hồ n h b á c n g a ng . S ẻ sè n ấ m đ ă t b ên đ ư ờ n g

ì R ầ u rầu ngọn c ỏ nử a v à ng n ử a xanh. . ( K i ề u )

nấm đất. . . và cỏ m ọc trèn đố. . . T iế p tục, bức tranh đ ư ợ c m iêu tả cụ thỉ hơn: dòi n ư ớ c ở đ ây p h ả i là đ ò n g n ư ớ c n a o n a o, t ứ c là d ỏ n g n ư ở c " q u a n h c o , u ố n h c o đưửi cong" c h i ế c c ằ u b ắ c q u a . . . n h ư n g là c h i í c c5u n h o n h ỏ c h ứ k h ô n g f h ả i là chi c ỉ u io l ớ n . . . N a o n ao, n h o n h ỏ , sè sè, rầu rầu d ồ u là n h ữ n g t ừ láy. S ự cụ t ì ề t r ê n , c’

y í u là d o vai t r ồ c ủ a t ừ láy b i ề u thị. Đ ố i v ới t ừ láy, đ ố là d o nót n g h ĩa c ụ Ihc t ạ o ra. N đ ừ n g lại ờ đây, c h ú n g tôi t h ấ y c ố lẽ c h ư a đ ư ợ c : nỏi d ò n g n ư ớ c n a o n a o. . . n h ư n g n a o đ ế n m ứ c n à o thì đ ú n g với d ò n g n ư ớ c mà N g u y ẻ n Du m i êu (ả ? C h i ế c c ă i n h o nhỏ

n h ư n g nhò đ ế n m ứ c n à o th4 đ ú n g với nghia n h o n h ỏ ờ đây ? R ỏ r à n g n h ứ n j c â u hỏi <j c h ổ n g ta đ ều c ố t hề đ ặ t ra và đ ì u n h ậ n t h ấ y c h ư a t h ề t r ả lời ng ay đ ư ợ c : một cái gỉ đổ VI x á c d Ịn h (cụ t h5 ), n h ư n g c ủ n g v ừ a k h ô n g x á c đ ịn h ( t r ừ u l ư ợ n g ) . C h í n h Crồi c ơ s ở ni n g ư ờ i đọc nằy sinh sự liên tưỏrng: nhửng dòng n ư ớ c . . những nhịp cầu. . .,n ắ m đất.

và c ỏ mọc. . . đ à u đ ố c h ú n g t a đ á g ặ p lại hi ện lôn. . . Cái đ â g ợ i ra s ự l i ê n t ư r n g đ ổ là láy. T r o n g từ láy thì đ ó là n é t n g h ĩa trừ u tư ợ n g . T ừ một hình ả n h . . . t h à n l n h i i u hì ả n h . T ừ một b ứ c t r a n h . . . h ó a nhiÊu b ứ c t r a n h . . . C ái hay, cái d ç p c ủ a một l á c phầm p h ả i t ạ o ra đ ư ợ c s ự xúc cảm m ả n h liệt này.

T ó m lai, g ỉ ử a văn h ọ c và t ừ láy c ố mối q u a n hệ r ấ t đ ặ c b i ệ t. Đ ố là sự p h ù họ t ư ơ n g đ ò n g g i ữ a đôi b ên. Văn h ọc p h ả n án h, m i ê u tả. . . thì c ũ n g p h ả i b ắ t đ ỉ i t ừ s ự mi tả t ừ n g s ự vật, hiộn tưọrng. . . T ừ láy là n h ử n g t ừ b le u thị n h ừ n g d ặ c đ i è m c ụ thÊ ki n h a u c ủa s ự vật, hiện t ư ợ n g . . . X é t về mặt ý n ghĩa, l ừ láy n h ư là k ế t q u á t â y ế u của m i ê u td của vân h ọ c. T r o n g văn h ọc, t ừ láy xuủit hiộn n h i ề u hirn h ẳ n s o vrẳ khoa h<

c h í n h l uậ n v.v. . . là h o à n t o à n cỏ c ơ sỏr.

C ố t h ề n ối r ân g, n ế u n h ư văn h ọ c là m ả n h đ ấ t mà u m ở n h ấ t , phì n h i ẻ u n h ắ t dề c t ừ láy t ồ n tại và p h á t I riền thì t r o n g c á c p h o n g c á c h k h ác là h o à n l o à n n g ư ợ c iịì.

CH Ú THÍCH

&

■

1. Hoàng

Vân

Hành. T ừ láy trong t i ế n g Việt. Nxb. KHXH. HN. 1985, tr 140 2. Do p h ạ m vi bài viổt, c h ú n g tôi k h ỗ n g ơi s ả u khía cạnh này.

3. P h a n V ă n H o à n . T ừ láy t r o n g t i ế n g V iệt và s ự c ầ n i h i ế t p h ả i n h ậ n d ộ n nố. Nị n g ử SỐ 4/1985, tr.52. Bàn thỀm VÊ. . . T ạ p c hí k ho a học. T r ư ờ o g Đ H T H H à Nộl.

3/1988, lr.30.

4. Phan Ngọ c. T ì m h iề u p h o n g c á c h N guyỗn Du t r o n g I ru yộ n K ỉ ỉ u . r^XB. KH>

H N 1985, tr.255.

5. V ă n T â n . T ừ đ i ề n t i ế n g Viột. Nxb. K H X H . H N 1967, tr .684.

50