P H Á C T H Ả O C H Á N DUNG V Ã N HỌ C

T Ậ P CHÍ KHOA 1IỌC 1 - 1089

P H Á C T H Ả O C H Á N DUNG V Ã N HỌ C

TẢN ĐÀ*

N G Ự i

Ễ s

KHẮC X Ư Ơ.NG

] - U N BÀ VỚI NÚI TẢN SỔNG B i

Q uê h ư ơ n g T ả n Đà, m ộ t là n g bá n h ò . là n g K hè T h ư ợ n g

ờ

b ền sòng t ì à p h í a t à y b ấ c lả s ô n g v à p h i a đ o n g n a m là n á i T ản . Sổng Đà n g â y đ ê m m ả i m iế t c h ả v q u a là n g :

Chúng thủy giai đông ìhu Đà giang độc bấc lưu

(Cỗc sông đẽu chảy \ồ đông Sông Đà riêng một, ngược dửng bắc lưu)

S ông Đ ả q u ã n g g àn là n g Khỏ đ ộ t n g ộ l c h u y ề n d ò n g n g ư ợ c vỗ b ắ c tạ o th ả n h m ộ i k h ú c g a y đ ề r ồ i ve ngã ha H ạ c c h ầ u đỄn l i ù a g m ộ T ò .

Sửng Đtù ai vặn một.dỏng quanh

(Chơi Hôn Binh) T ừ là n g K hô n h ìn v e n ú i T ả n m ỗ i sớ m m ỏ i ch iề u n ắ n g tro n g , ra â ỵ q u a n g cứ n h ư n ủ i s ử n g s ữ n g ngav đ à u là n g , Đ ầy là n g ọ n n ú i th ầ n k ỳ . n ơ i n g ự ỉìị cù a t h ằ n T ả n V iên đ ứ n g đ ã ọ th ậ n đ iệ n n g ư ờ i V iệl c ồ ,'lồ n ủ i c h ủ c ủ a n ư ở c Văn L s n g th ờ i H ù n g V ư ợ n g , t r ẵ n Bpn của g a n g s o n Dại V iệt, cb ó l r ó t ba đ ìn h n ê n cổ lé n Ba Y l, h ỉn h tr ò n n h ư c á i t á n n ô n có tê n T ấ n ViẻB;

T ừ n ă m 1912 n ù i v à s ố n g q u é h ư ơ n g đ à đ i v ào th ơ T ả n Đ à

y ùng dăt Sơn Tây nỗy một ô nọ Tuồi chừa bao nhì tu văn rắt hùng Sông Đá núl/Tản ái hun đúc Bút Thánh cứu Thăn iớm vỗi vung...

L ê n « b ă u T rờ i» . T ản 0 8 x ư n g d a n h ỵ ớ i T r ờ i cữ ng v ờ i (ám lỏ n g t ự h ào

vẽ

s ô n g n ú i q u ê h ttơ n g :

—

Dạ bầm lạy Trời con xin thưa Con lên Khăc Hif a họ là Nguyỉn Què ở Á châu về địa

càu

Sông Đà nái Tản nước Nam Việt

N h ũ stn h N g u y e n K hắc H iế u v ớ i n h ữ n g hài v â n đ ỗ u l i í n t r ê n tờ

Đông Dưirtiq

í

''‘’■chi

n ăm 1915 v ẫ n c h ư a có m ộ t t ự h iệ u v à c b í n$Ịn s a u . Î9J?. ra ớ t

* Đ àv lù h a i p h S n tr t c A t r o n g « IMrdcIhâp chíln d u ng v ũ n h ự c Tẳn Đ à »

íUiiĩt h i ệ n l ă n đ ằ u t r o n g v ỉ n (tàu VÏ.IÎ I' I

.11 ỉ,'n Dá

v á i c i c bải in Irôn Đ D T C

đmặc đặt

th à n h tiiự c riên g « T ắn i.)à v ăn tập».

Văn chương thời nôm na

>

Thú chơi có sơn há

Ba vì ờ trước mặt Hãe gtang bén cạnh nhà

:

Tản Bà

N h ữ n g v ầ n n ô ạ i n a sớm b ộ c lộ m ộ t bân ngã n g ỏ n g ấ y tr o n g

Khôi linh con I

(19)16) c h o b ịể t t ự h i ệ u Tẳn Đà h ắ t ngu ồ n từ c ả m h ử n g n a o .

Mạch nước sông Dà tim róc rách Ngàn măy non Tân mál lơ mơ...

Đ ỏ là l in h q u ê . N ư ớ c s ô n g n g h e róc, rá c h tro n g t i u , n g h e th á y ôn g Bằ tr o n g

tiro t r o n g m á n v i đ à y là đ ò n g sAng q u ê h ư ơ tìg v à m ắt o h à t h ơ c ứ «lơ m ơ » n g ấ m n h in n g à n m ây n o n T ẳn . «M ất lơ m u » là m ắt cù ạ thi l m n ç , củ a n h ữ n g J n g h ĩ

m ô n g lu n g , đ ó là m ắ t m ộ ag m ẳ t nscr c ủ a tin h qiiè rà o r ạ t. N úi T â n sổ n g B à đ e m l ạ ỉ c h ọ n h à thơ. n h ữ n g tin h cậ m m an m ốc m à ọ fin g th ật th ẳ m th iế l n h ư tin h y ê u l ứ a đ ô i

tìỉnh non Tàu máy trời- mơn mác .Dải sông Đá bọt nước lệnh bênh

Baóitlỉiêu cảnh băy nhiêu lình Nirớc kia nuụ/ nọ như minh ụớl ta

(Thir trách Bgưởỉ tinh nhfln không quen biẽl) s ỏ n g Đ i n ủ i T ả n b a o lầ n n â n g rá n h tả m h ồ n , ili'tng l i n l in h c ả m lạc q u a n ,

■lòng tí n v à o c u ộ c đ ờ i và c h jn h m in h : ...

Nước rựn t6ng tìá con cá nhảy

Mảy chùm non Tản cái diỉu bay Nặng như quả đăt má quay được Cao đĩn ông Irời khỏ VỚI (hay

Trời dăl cá chim dìu tự dâc Ở đời ai hẻ chẳng ưuny tay

(Quủ n h à c h ơ i M it M m hw n g) Dù c h o đ a n b u ồ n vố th à n th ế , tè tá i v ề n ỗ i đ ò i n h ơ n g n ú i T ầ n 9Ông Đ à đ ă rỉà đ ộ n g l ự c k ic h tb ic h t r í h ă n g h ả i, lin h t h ằ n ti ế n Ihủ củ a n h à th ơ , n â n g đ õ n h à (h ơ tr ố n c o n đ ư ờ n g ch ỏ n g g a i c ủ a s ự n g h iệ p v ă n c h ư ơ n g :

«T òi n g o â n h m ặ t v à o t r o n g đ ê , trò n g lê u t r ê n n g ọ n n ú i T à n lạ i q u * j m ặ t ra

» g o à i đ ê , n h ln x e m m ộ t d ả i H ắ c giang» t ư ờ n g n h ớ đ ế n h a i c â u c ủ a

c6

n h â n viỂt -cho tô i t r o n g b ử e t h u thỏri cái h ứ n g tư& ng cử a tô i về v ă n c h ư ơ n g lạ i c ó n h ư đ á T f t nhu? avrdra l u ô n ra à m u ố n b u ô n lạ i k h ô n g b u ô n , m ũ ổ n c h â n l ạ i k h ổ n g c h á n »

<GMCệ

ĩèuy tỊ

u ê h ư ơ n g m in k v ó i T

1

ỂM T i n , sô n g Đ&. T ản Đủ đ ă t ừ đó

mồ

r ộ n g , n â n g oao th àa b i t i n h c à m th iê n g l i ê n g : tin h y c u T § q u ố c . N í i T i a sô n g Đà từ hì».h âtrçr»g b i ề u t ư ợ n g c ù a q u á k ira n g ehuYỗH th à n h h ln h t ư ợ n g tru n g tâ m tro n g I h »

■rẵn

T à a B à vớ i ý n g h ĩa là b iề u tư ợ n g củ a T ô q u ố c.

15

T h ì non nưởc

r a đ ờ i c ũ n g là l ừ n h ữ n g b u ô i chiẾu d ạ o chơ i' tré n c o n đ ê là n g m à c ả m xức v ớ i n ú i T â n s ô n g Đ à. T ả n Đà v iế t t r o n g

Giăc mộng lớ n i

« H ầ n g k h i d irớ i bóng tà d ư ơ n g , m ộ t m in h d ạ o c h ơ i b ê n c o n đ ư ờ n g đ f cao,, b ê n n ọ s ô n g Đ à, b ên k ỉa n ú i T á n , m ộ i m ổ i c ả m lìn h th a n h th ư ợ n g lơ th ơ n h ư t o l i ễ u c h iẽ u x u â n . Cái t i ề a th ụ y ế i

Thê non BƯỚC :

Nước đi đi mãi không

y<?

cùng hon

văB ỷ th ự c p h á t s in h tr o n g lú c â y »

N h ư n g t i ề a th n y é t đ ư ợ c í á n g tố c s a u bài th ơ v ả s á n g lá c đ ề tổ n bái t h ơ lê n n h t t T ả n Đà th u ậ t lạ i t r ê n b à o

Ngày Nay

sổ 1 4 3 -1 9 3 8 '

« N g u y ê n th ự c th ờ i n b â n t r o n g k b i l ô i ỏ q u è , h ò i tôi đ ư ơ n g so ạn c á c s ả c b II L ê n s a u J>, « L ê n tà m » , « Đ à i g ư ơ n g » (1 9 1 8 —1 9 20)v.v„ , m ỗ i b u ô i chỉỄu th ư ờ n g lê n c h ơ i q u ã n g đ ê <*ao iro n cìíìu là i g. M ột b é n là s ô n g Đ à, m ộ t b è n là n ú i T ẳ n . V è b ê n k ia s ồ n g Đ à < 'ũ n g liê n m iê n n h ữ n g n ú i gằn xa c a o th á p k h à n g b iẽ l là b a o n h iê u . Mỗi b u ồ i c b i í u tô» đ i c h ơ i n h ư th é , m ộ t m ìn h th ơ th ầ n , h ẵ n g từ k h o ả n g tà d ư ơ n g n h á t bónjỉ c h o đ ế n liìe í r ẻ c h ă n t r ă u bò đ ã v ỉ b ết. C ái th ô i g ia n d ó c ü ijg k h á lâ u m à b à i v ă n đ â y tử c là c h ứ a n h ừ n g cái càm t iró n g củ a .cấc b u ồ i ch iề u m à rò i sau n g h ĩ v iế t r a v ậ v . K hi đ à v iế t x o n g riê n g b ụ n g n g tỉĩ th ự c c ó coi h ơ n m ọ i b à i k h ảc , e rằ n g n ế u in e h u n g v à o m ộ t cu ỗ n Yăn n à o đ ó k h ỏ n g c h ắ c cỏ đ ư ợ c đ ộ c giẫ I r ịn h t r ọ n g h a y c ũ n c c h i ç o i th ư ờ n g m à Ihòi. N h â n đ ự ợ o n g ày g ià

ờ

th ô n q u ê d à i r ộ n g ch o n ê n vi bai iụ c b ố t v iế t ilià n h m ộ t Ih iên tiÊu th u y è t n g ắ n , m ư ự n c â u c h u y ệ n g ia i n h à n t à i t ử ở B in h K h á n g đ è

chép lời phong nguyệt má gửi lời non nước

(N KX n h ẵ n )

T ru y ệ n

*Thềnon nước»

r a đ ờ i n g u y ỏ n ũ y là n h ư thế.

L ờ i đ ề d ẫ n

về

bài u iơ ÍQ t r o n g 8Ổ b á o c ủ a tò a s o ạn

Nf/rìy Na

7 c ỏ víễl : «

Thầ non nước

c ố l ẽ là m ộ t th iê n tiề u t h u y ẽ t h a y n h ã t, sâu sác Iilíảt củ a T â n Đ à.

N bum g cbúrụ> ta sẽ k in h d ị b iễt b ao k h i đ ọ c bài dirâri đAy vầ th ấ y tác giả cliỉ n iư ự H tiè u ih u y é t đ ỉ giứ i th iệ u m ộ t bỉu th ơ * ...

Ni

rởc non nặnq mội Ir’ri Ihĩ Nuớc (ti, đi mãi, khỏng vầ cùng non.

Nhớ lời

«

nr/uyên ỊTỚC thề non

»

Naớc đi chưa lại, non cỏn dửng không...

T â m «W T ân Đà v ớ i Đ ă i n ư ớ c Ịà lủ m s ự t h í m kín n b u ồ n c ủ a n g ư ừ i dàn v o n g q u 6 c « h ư a n h in r a d ư ợ c ln rử n g đ i t(Vi. T ả n Đồ tră n ir& đ ế n d ay d ứ t nồi đ a u d è c ũ n g n h ư K h u ấ t N g u y ê n x ư a b u ô n g

1

# n h ữ n g khiir: L y T a o cb a n ch ứ a tin h h c à i

cỗ

q u ố c. N on T ả n s ò n g Bà lạ o n ê n n g u ồ n thi càm Ýứị V n ^ h ĩa biều t ư ợ n g tr a n g n g h id m và đ a u buÒH c ủ a đíU n ư ớ c v à bièu t u ự n g đ ó h jệ n d iệ n

ở

h ă n Hét n h ữ n g v à u Ẹ b ữ n g t r a n g th ơ g iãi b à y lãm s ự « v o n y q u ố c h ận »

ở

T ản B à .

Đêm năm cauh Lụy năm canh Nỗi niim non nước Đổ ai quên cho đành

(GMC) N bà th ơ b ă n k b o ã n :

Mưa xuân Hông Lạc tươi màu

Bức tranh mưa gió ru ng dâu lòng

ai í *

Nởm ũMu xa lãc dường dàt Nước non biít cò ai người dầu binh

?

N’ inrng cùnf» n h ư đôiiíỉ b à o m in h , T ản Đà v ả n tin rằH g « UUỂC í k h ô n g đi m itù, J n w i f * k h ố n g xuất đ ư ợ c m à sẽ có n gày vè :

Non xanh dã biét hay chua Nước đi ra bầ lại mưa uê nguỔR.

Nước non hột ngộ còn luồn Bảo cho noa chớ có buồn làm chi

Nừớc kia dù hãy còn đi Xgán dăư xanh tót non thỉ cử vui

Nghin nữm giao ước kĩt đôi Son non nước nước khônr/ nguôi lời thầ

n . TẲN ĐÀ - NHÀ T H Ơ CỦA s ự LÊN Đ Ư Ờ H G

Trời sinh ra bác Tẳn Đà Qựê huớng thời có, círa nhá thbi không

Nửa đời Nam Bác Tây Đônq Hạn bè sum họp, vợ chòng biệt ly

Túi tha đeo khấp ba KỈJ Lạ chi rừnq biền, thiêu gì gió trănq

(Thú ăn chơi) ĐAv là g iọ n a n g ô n g Tà c h ế n h c h o á n g s a y của m ột « g ian g h ò k h í cổ t », k b i t v ọ n g kliộng g ia n , l u ô n lu ô n bị th ú c đ à y bờ i n h u c ầ u d i c h u y è n , k h ỏ a g th è k h ftttg đ i cũ n g n h ư k b ò n g Ih ẽ k h ỏ n g n g òn#, k h ố n g th ề k h ô n g s ay . Đ 6 là * c h á t , T â n Dã », là T ả n Đ à Ir o n g c u ộ c s ổ n g v ả tr o n g v ă n h ọ c .

p-.iv là k h á i v ọ n g của m ộ t b&H ngà n g a n g .lá n g p h ó n g k h o á n g k h ô n g chị&

nô i s ự iu U m #, t rạ n g th ái n g ư n g đ ọ n g , trố i m .m h Iro n g m ộ t k b ỏ n g gỉan <fucn t h u ộ c , tro n g y £ n ồ n g ia m h ã m . T á n ĐA v i ế t : € K hí c ò n ờ n h à q u ê , n g h e n ó i n h iề u ngưíVi ở c ạ n h là n g s u ố t đ ờ i ch â n k h ô n g b ư ớ c đ ễ n tỉn h , lấ y là m th ư ơ n g , l ắ y í á m b n ò n c ữ ơ i » (GMO), Hàn ngả n à y n h ặn Ih ứ c r ằ n g xê dịflh tr o n g p h ạ m r i loAn quóc. c ụ n g c ò n là c h ậ t b ẹ p , c h ư a « dà » c ơ n n g h iệ n đ i : «Ngưò^i c o n t r a i có c ả i th á n s in h v á o đ ờ i n a y n h ư ch ủ n g ta , n ế u k h ỏ n g q u a c h ơ i Âiị c h à a , q u a P h i, M ỹ, băc th ấ m B ắc c ự c v ư ợ t B ăng d ư ơ n g , đ ó n g lư ợ n T h á i B in h d ư ơ n g , n a m tở i Ũc. — đ ạ i — lý th ờ i s à o đ irự c là v ạ n lý m à lẵ y g l làm x a ? C ò n n h ư tro n g m ộ t n ư ớ c , n g ư ờ i ở x ử n à y q u a x ử n ọ ,/T runK ' r a B ấc, B ắc v ầ o N a m th ỉri efio g n h ư t r o n g m ộ t là n g n g ư ờ i ở x ó m t r ê n x u ố n g x ỏm d ư ở i, ở x ỗm d ư ớ i lèn x ó m trê n khỏB

ị

n h ữ n g k h ô n g láy

gi

làm x a m á s a o g ọ i đ ư ợ ò là e b ơ i ! »

(Ch*i còn ch*i)- C ho n ê n T ả n Đà đ ã ố m ấ p m ộ n g tư ở n g đ i c h a d u k h ằỊi thỂ giớ i v à x â y đ ự n g m ột cAu c h u y ệ n p h iê u l ư u m ộ n ^ t ư ở n g k h i íự t b â o k b ồ a g cố đ i í u kiộn th ự c hi én .

3 TC 17

L ự u T rọ n g L ư th u ậ t lạ i : « T ò i c ò n nhỏ' cáụỊi đ à y m ấ y thủng, liê n -ú n h t r o n g m ộ t b ữ a rirợ u c ò n ó i v ớ i c h ú n g tô i m ộl c â u ỉ ... tô i sẽ b ọ c c b ư N I i ệ í .c b ữ p h á p v à tó i s ẽ đỉ du lịch n g o ạ i q u ố c, tô i 8& h ọ c n h ữ n g oái h a y cù a n g ư ờ i R irở c n g o à i đ ề Vf* g iú p đ ồ n g bfto » (T a o

dàn,

sò T ả n Đ à —1939)

P h ổ n g v iên V ăn B ỉn h b á o

Ngày Nay

v i ế t vè d ịp T àn Đ à vS T h á i S in h th e o lở i m ờ i c ủ a H ội t r í th ầ d ụ c đ ị a p h ư ơ n g , th u ộ t lạ i cu ộ c p h ỏ n g v ẫ n t r c ữ g đ ó u h ỉr th ơ n ó i v ề d ự đ ịn h ,ch u d u th ể g iớ i v ớ i m ộ t p h o n g th à i h à o h ù n g lãn g m ạ n và cũ n g r ấ t n g ồ n g :

« T ô i đ a n g tô (‘h ứ c m ộ t đoốR d u lịc h ( t h ự c r a lïifri là ỷ đ ịn h ) lẫ y tẻíi

IhH&ng Bùng dân lộc, Tán Đà du tịch

đ o d n » T ro n g đ o à n fiv ổhĩ ch ọ n lấ v nvvời ngưdri th ô i. M uời n g ư ờ i th ậ t x n ă t Bắc v ẽ m ạ i p h ư ơ n g d iệ n , tr o n g đ ó p h ẵ i c ó đ ù e ẵ t h à y th u ố c , v õ s ĩ, v ă n s ĩ , k ịc h s ĩ. th ợ th u y i-n , đ i đ ễ n đ â u lả m lẩ y m à ă n r à đ i to à n b ẵ n g tà u b a y cả.

— H ìn h nlxir th i s ĩ q u ê n ra ãt p h i h à n h gia th i p h ủ i.

— G6 c b ử , p liẳi có h a i phi h à n h gi? n g a j tro n g b ọ n m in h đề n h ữ in ộ t n g ư ờ i s a y r ư ợ u h a y n h ứ c đ ẳ u x d m ũ i đ ẫ có n g ư ờ i t h ú h a i th a y ngay. N hư ng t h e o ý tô i th ì c ă n n h ấ t l à v õ sĩ. Võ s ĩ e ũ n g p h ả i có h ai : m ộ t c h á n h du c ô n , m ộ t p h ó d u cô n tn y ộ t h ư ớ n g . Đ ến đAu có n g ư ờ i s in h s ự lả ia giồ1. võ c h o a n g liền đS c h o n g oạỉ q u ố c biổ t d â n V iệ t N a m k h ô n g ph&i là h è n k é m gì

» (NgàyNag

«ố 147—1939) Đ à n h rằ n g đ â y là n h ữ n g lò i n ố i n g ô n g n h ư n g cũ n g bièu hỉộn m ộ t k h á t v ọ n g m à T ả n Đ à ấ p ủ đ ã rổ f lá u , n g a y t r o n g tu ồ i th a n h n iê n Yà v ớ i lốc p h ầ m đ ằ u la}'. Đ ó l à

tìiũc mộng con I

s o ạ n 'tr o n g cá c n ă in í 915— 1916, m ộ t g ịă c m ộ n g la n g d u m à l à lã n g d u k h ắ p th è g iớ i tro n g lú c c h in h (ác giả đ an g «nằm co xó rừ n g » ớ m ộ t góc h u y ệ n m iê n n ú i T h a n h S ơ n m à h ồ i đ ó cò n lồ ch á u , th u ộ c tỉn h P h ú T h ọ

T ả n Đ à n ò i v ề m in h :

Nửa đời

.Va

m Dẵc Tày Đống Bạn bè, sum họp, vợ chùng biệỉ ly...

Q u ả cồ n h ư ( h ể . Vi s u ố t đ ờ i la n g Lhang n a y đi')y m ai đỏ ch o n ê n * v ợ ch ồ n g biẠl ly » c ò n « b ạ n b è s y m h ọ p » TÌ n h ữ n g ch u y ẽ n lé n đ ư ờ n g cùa T ản Đ à k h ông m a n g h ttơ n g v ị n g ậ m n gùi củ a c ỏ đ ơ n m i là n g a o d u « b án rư ợ u lú i íh ơ J» tro n g irìỉm y u i b è bạD.

« Y ợ c h ồ n g b iệ t l y » l à lờ i n ó i ch ô n th ự c v ề đ ờ i m in h , về tín h c á c h d ộ c đảo c ủ a l ẵ n g từ , đ ổ i l â p giử a q u a n h ệ v ợ c h ỉìn g v à q u a n bệ b ạn bè tr o n g c u ộ c sõng b in h th irò n g . T ản Đà r í t coi n h ẹ g ia đ ìn h m ặ c d ù rẵ t tln rơ n g y ê u v ợ . Đi s â u vào lốc p b ầ m vả cu ộ c đờ i s h à th ơ , ta c ó l h é t h â y c h ia bh<' a đ ề lý g iả i s ự đ ỗ i [ậ p n ỏ i t r ê n c h ín h là m ố ụ g ia n g hồ , n h u c à u lu ô r. xê d ịc h

ò

Tả a Đ à. T ừ k h i m ở i x ây dự n g gia đ in h (1915), T ả n B à đ ẵ k h ô n g c h ịu đ ư ợ c c&nh yỗn p h ậ n vớ i v ợ đ ẹ p tro n g k h u ò n k h ô g ia đ ìn h . L ên đ ư ờ n g ! L ên (U rởng ! T ro n g

Giấc mộng con ĩ

n h à th ơ d ự n g n ê n m ộ t c ả n h c h ia ta y : '

« Đ ư ờ n g n g o ài ga H à n g c ỏ t ờ m ờ aả n g , c ỏ m ột n g ư ò i h à n h k h ả c h sắp bộ đ ư ò T ỉg x a đ ô h à n h t ra n g tr o n g m ột cál VH-li, là ai ? T h iể u n iê n ấm ’ s in h

b

Sơn T â y N guyễu K h ố c H iểu đ ó . K hi ẫ y cá i b ự c đ ư ơ n g th ứ c , cá c ch ỗ th&n b ằ n g , nh ièu ô n g cùxig ra tiễ n . L ại m ộ t n g ư ờ i th iể u p hu đ ừ n g ri ỏng lại m ộ! ch ỗ , t h ủ y cbung k h ô n g c ố m ộ t liế n g n ồ i, lệ h a i h ồ n g lảm d âru n h ư cả n h ho a lô b ạ t m ư a đl2m t h ờ i là tâ n h ô n 16 'U ồ i, q u ê & tạ i e h ù n H ư ơ n g , s ò n g H ốt, m ớ i c irở i rằ m th áng

« h ạp n ă m t h ứ 9 D u y T ân ».

1«

T a n h â n th ấ y ả đ â y m ột h iện t h ự c : đ ủ n g là

OitHc mộng con

« oạn t ừ 1.915 v à o th ô l g ia n K r n H iẻ u m ờ i lậ p g i» đ ìn h VỚI « lân h ỏn 16 tu ồ i » v à T ả o Đà đa k ịp

tầời

đ ư a h ĩn h i n h v ợ

mở\

v ào liì.n th u y ẻ t (hôn lé tồ c h ứ c rằ m [h ố n g chạ p) n h ư n g đ ư a v à o m ột cả n h chia ta y đ è ẩ m H iếu mỏr d ẫ u m ộ f c h u y ẽ n g ia n g h ố v ò n g q u a n h th ể gỉó-i !

M áu g ia n g hò ờ Tản- B à có th ề b 6 c I6n bấi c ứ lúc n à o T â n Đầ m ê th e o tiẽ n g gọi đ ư ờ n g trirờ n g h ơ n cối ấrn eú n g êrn ng ọ t cún m ộ t gia đ in h m ớ i. T ế t, c ũ n g lẻ n đ ư ờ n g :

'

Chơi xuân k ì lại hành trinh Ngày Ba mươi lít hứng tinh ra đi

Từ Băt Bạt 'qua Việl Iri Còn năm Kỳ tị còn thi tlélđông

Canh t/ìân ăn lềt Thỡng long Sang ngày mồng Bỗn vào trong Trung Kỳ

(Chơi Hué) C u ộ c đ ờ i Tản Đ à k h ổng h i í m n h ữ n g l ế t l ữ th ứ n ay đ ó m a i đ ầ y .

€ỏn trài còn nước còn non Tiín trinh vạn lỳ anh cỏn chơi xa

Chơi cho biễí mặt sơn há Cho sơn hábìil ai lã rnặl chơi

(Chơi Huẽ) . T à n Đà th ích g ia n g h ồ , n h ư n g ô n g đ ằ m Ib ẳ u i v ã i cà n h vỏ-i n g irờ i, k h ố c v ờ i g ia n g h ồ CÙB các n g h ệ s ĩ. T b ợ rnớ i :

W Hũ áo phong sương trèn gác trọ Lặng nhìn Ihlên hạ đón xuân sang

...

(Thô Lữ)

Ta như cộ]khảch khoảng đlu hiu

Đã gộp chiều hỏm lại bước ỉiìu...

(Xuân Diện) T hính g ia u ạ bd, T ân Đà th ừ a hirỏrng q u a n niệm t ru y ề n th ố p g : « Đí m ột ng ảy đ à n g h ọ c m ộ t s à n g k h ô n » . Nhà th ơ k h ẳ n g đ ịn h : * C àn g đ i rộ n g c á n g biêl th ê m » v à n g a y t ử 1916 đ ỉ có m ột cách n b in : c T h a n ôi ! bên tr ờ i m ặ t b í , kể m rở ẹ ch á n m ầ y đ ã đ ề u là n h ữ n g c ả i n h à h ọ c r ấ t c a o đ ẳ n g k h ô n g cần th â y c ủ a cá c n g ư ờ i du t ử m à đ ò n g cỏ, g iờ i uaây, sô n g b ă n g I

1

ÚĨ tu}'ếl lại là n h ữ n g n h à h át r ẫ t lo n h ở n lih ô n g c ầ n p h í e h o cá c k h á c h c a o n h â n » (GMC).

V òi q u a n n iệ m áy , T ả o Đ à cấl b trử c lê n đ ư ờ n g ,

mờ

ra n h ữ n g c u ộ c h à n h tr ỉn h TBi vẽ :

Một đi thèm một lợ lừnq Xe chui hăm lôi, bữn Irùng ỉóng cao

Duởỉ đường sóng biầa nhảy ren Như mừng bọn mới

n

hir chào khách xa

L è i th ơ ấ y re » h á t n iê m vui

xè

dịch

N

Danh

sơ n

gặp khách hữu tinh

Đèo Ngang ơi hỡi là minh với la ĩ

C on n g ư ờ i v ớ i th iê n n h iên c ũ n g Ih ắ m t h i í t n h ư con n g irờ i vỏri co n n g ư ờ i, n h ư n g ư ở i y ê u g ặ p n g ư ờ i yèu .

»

Chiều xaán ém ả như ru Thuận

xe.lạl

cử dậm

CÌI

như bmỵ

Cáng vào mãi cátiỊi xinh thay Cáng Irồng cảnh oậl đòl thay lạ thường

V hà Ih * h ỏ a đ iộu tâ m h ồ a v ớ i th iê n n b iè n . n h à Ihơ đ i đè y ê u n*n B ỏng đ á t n ư ớ c , đ i đ è n h V n d iệ n n o n sô n g ,

i t ì l cho biết mặt sơn hà 'ế.

N h ậ n d iẹ n n o n sô n g k h ô n g c h ì là th iê n n h iê n đ ịa

ìỷ,

h ìn h th ể n ú i sông, c ả n h s ắ c h ữ u tìn h v à đ a d ạn g .

T ản ĐÌ

1

đ ã tỉ é p n h ậ n , đ ă g h i n h ở v à t r â n trọ n g tẫt oả n h ữ n /í g i t r o n g cu ộ c (lải th ư ờ n g tư ờ n g 'n h ư là n h ỏ n h ặ t , q u á q u en đ ế n ’ k h ồ n g ai đ è V n h ư n g lạ i tạ o h ợ p i h à n h bộ m ậ t q u è lỉư ơ n g :

Hù lươi cửa

6ề

Tna-ran Long xuyên chén mầm, Nqhệ An quả cà

Sài Gón nhớ vị cá tra Cái xe tong mũ, qnản trà Nhắt thiền

tìa tln h con mắt Phủ Yin Mữu tình rau hí, ỏng quyền Thuận An

Cơn nqârìì Chợ lớn chưa làn Tiệc xòe lại cỏ Văn Bán, Vũ Lao

v à «òn n h iề u , nbiiHi n ũ a :

Sơn dương, S9 huyêt Hòn Gai 0 Đềng Sánh cá đồi, Giáp Lai lợn rừng

Văn quan. Hoành Lĩrih xe từng

Ị p

Con táu ca-nỗt, trông chừng Mẻ-kông

Tuồng Binh Định, rạp Phú Phong Ồ Nam nước mắm. tinh tìônq chè tàu...

(Thú An chéri) T â n Bà (lẫn ta c ù n g đ i đ ề « b iế t m ặ t s ơ o b à » g iú p la c ỏ m ộ t b ứ c Ira n h trtàn r ả n h vỉ? quê h ư ơ n g ilẫl n ư ở c tro n g từ n g c h i tiét độ c dáo , cụ th ề , có th ê n ỏ i đòlÁ hàn đ ồ k in h tế — v ă n h ò a h a y sác h l)ỏ lủ i củ a n g ư ờ i d u lịch.

N hờ n h ữ n g , c h u y ể n đ i d à i , T ả n Dà c ả m th ẫ y lò n g y êu n ư ở c c à n g th ê m thẳm đ ư ợ m , tin h th ầ n d á n tộ e (lư ự c n â n g c a o Nhà th ơ tự n h ậ n đ ị n h :

« R ộ n g m ắ t n h ả n sơ n hải m à n ặ n g lò n g clu in g tộc g ia n g sơ n. T rè o iê n đỉnh n ũ i H o à n h Sơn m à trô n g q u a n h n g o à i bè tr o n g n o n cỏ h ơ n n h ư p h ú c d ư ớ i đèn x a n h đọc m ộ t th iô n lu ậ n th u y ế t t ự tô n v ậy # (GML).

N hà th ơ yôu n h â n đ ả n m in h , y c u đ ấ t n ư ớ c m in h cho nén h a m mA n h ữ n g c h u y í n đi

T r ê n đ irở n g v à o H uê, T ả n B à x ú c đ ộ n g r ạ t rà o

Dọc đựờng dán chủnq biĩl bao Ruộng tình hữu ái như rào trộn mưa

Rềng Tiin cùng họ từ xưa R* mươị năm mới bây giờ gặp nhau

(Chơi Huí)

Đ ổ l à c&m x ú c t ín h n g ư ờ i, lin h «dịns» c h ù n g đ ồ n g bảo*. V à * H à T ĩ» h tìiĩim n ú i S ố ', n h à lh * c ù n g .n h Ạ n d ấ n . c ù n g c a r tre em V ni vẻ. c h u y ệ n trị v à : «... m in h ốm lẫy m ộ t đ ứ a t r ẻ v à o lị n g , n h ữ n g đ ứ a k h á c l ạ i cũ n g t r a n h a h a u x á n đ ế n

đ ĩ

ngịi và® lị n g m ìn h , c ỏ đ ứ a q u à n ấ o ư iũ i rã i r ă t t i ầ n th iu m à y ê u Lhời c ử y ê u ».

L ủ c c h ia t a y : « C ơ n v u i đ õ n g ch ủ n g đ ỏ n g b à o . t ư ị n g n h ư n g ư p h ủ B ào n g u y ê n c h ư a h ẳ n cĩ th ú v u i n h ư ih ế v ậy ! T an m ột c u ộ c v « i đ ố rồ i á ứ u g đ ặ y từ b iệ t. Đ ằ y th ujfèn lỏ n g liễ n co n c h á u T iỏ h K ơ n g » (G M L ).

Q u a Hải V àn q u a n n h à th ơ c ả m n g h ĩ: s

Giang sơn lừ bấy đĩn nay Nào irăny mạt bẻ nau máy trkn ngán

Ai

xưa bèn cũ cùn Ihuyên (đai tỉnh Ihẳng cánỉi, bán Ẩiồn khách du

■ N h à Ihơ th ă m c ử a T h u ầ n A n v ỡ i b ao xúc. d ộ n g về « t h ờ i đ ạ i ề u y đ i, g ian g s ơ n b iê n cải », « t r ư ờ c k ia h a i n g h ìn q u á n d ĩ n g g iữ T h u à n A n, b à y g iờ m ộ t tê n lin h Irá u hảĩ ». T a n Đ à lớ i th ỗ m a h à c h í s ĩ P b a n B ội c h â u lú c n à y bị c h in h q u y è n th ự c d à n BU t r í ớ H u ế . N h à tú ơ d i ttiă m Đ ịng D ttơ n g ờ Q u à n g N a m ìvẵnịỉ T á n Đ á ghé B iu li Địrtii iM m mụ n h à l á y S o a, liiá p iiư ơ n g k h ã ii vối tr ư ờ e d è * ih # l à m n á o đ ộ n g c ả q u a n n u a m ỵ t tĩn h .

T àn Bà e t n g n ĩ i l ê n tâ m s ự c ủ a lã n g (ử t r ả i cuộc đ ờ i t r ê n n h ữ n g c o n đ ư ờ n g , T ạ i

cao phận thấp chí khi uâl

Giang hị ìné ciiợì quèn quẽ Jiưưng\

( T h ă m MŨ f t b é u J ư i r « í í) C h ú n g ta sẽ p h â n b iệ t ờ T ả n Đ à cĩ h ai c á c h g ia n g hị h a y liai plnrw ng th ứ c x è đ ịc h d ố i i ậ p : g ia n g h ị tự n g u y ệ n v à x ẽ d |c h bốt d ắ c d í, tứ c là làợ i s ự b ăl đẳc chí và bấl m ẩ n vứi t ù à n th é và thèri cu ộ c , (jiftiig h ồ tự n g u y ệ n lá xê d ịc h th e o t h ị i th ứ c n ộ i tá m .

V-, N h ư n g rr ă n Đồ ç ttn g ỉu ơ n l u ơ n b ị b ắ t b u ộ c p h ả i x ỗ dịự b, cĩ th è n ĩ i bị cvrững ch ế m à pỉiáỉ lề n đ ư ờ n g đ ẽ r ồ i íh ự c s ự tr ị Ih à n h m ộ t b ỏ -h é -n iié n g v i h o à n cẮnh v à kéo th e o cả gia đ i n h c ũ n g n a y đ ĩ m a i đ â y . t r ờ t b à n h , n h ư L è 'l h a n h u ố i t r o i i g

Thi sĩ Tản Đỏ,

« c ả i đ ờ i c ủ a m ơ i g ia đ ỉn h giiing h ồ ỉẵ n g s ĩ » ( t r 109) « G iang h ổ

„

n ả y biêu h iệ n đ ở i s ố n g lê n h đ è n ìi, th à n Ih ê ba đ à o c ù a n h à th o « Ở k h ỏ n g y è u ơ n g c h ạ y lu n g tu n g » .

..

Khê thượng

,

BỈU bạt vầ Hà Nội Sái gịn, VĩnhYèn, ra Hỗi Phịng tì ờ Hồ Hóa kitm , xuỗag Nam Bịnh X í chợ Đơng Xuờn, sang Hàng Bõng Phổ tỉnh Sơn Tùy, lại Khê thượng Một tĩt Quảng Yènnay Hà Đơng..

bỏfi :

Khi làm chủ báe, lúc viết mướn Hai chục IÌŨHI iư tành khốn tầng

(jTiin t i ( C*R{ lfn krèí) 2 1

M ột tắm s ự th ầm k in n ữ a đ ề n ả y s in h 'n h ữ n g Ih a n h đ iệ u s à n c à ra v è nhfirOg e h n )’ẽn đi. đ ó ià s ự bSi lực tr o n g v iệ c th ự c h iệ n lý tưỏ-ng m à lý t ư ở n g l y l ạ i đ ư ợ e c h in h n h ữ n g c h u y ế n đi n à n g c a o lồ m ch o tha th iế t hơn, đ ó là l ỹ t ư ở n g

« b ồ i b ứ c đ ịa đ ồ r á c h » m à s u ổ t đ ờ i n h à th ơ á p ủ. N hà th ơ b ỏ n tầ u hSt Đ ắc t é l Nana, h é t ĐồDg s a n g B o ài đ ề r ồ i p h ả i th ú n h ậ n :

Biíl bao ra tìẵc vào Nam Bức (lư dò rách đã cam khó lòng

(X uin Tứ) V à tự th á n :

t

H ơ n m ư ờ i n ám b ụ t s ắ t b ù t lố n g , h a o

giSv

m ực c h ẳ n g ích g l ch o

xũ

h ộ i ».

T ró i ba x ử đ ư ờ n g xe đ ư ờ n g bễ, t r ụ i râ u m ày c ò n th ẹ n vờ i g ia n g s ơ n ».

Q n â th ự c là Tàn Dà đ ă k h ả i h à u h v ớ i m ộ t c h iế c v a l i bẹp n h ư n g vỏri m ộ t tẩ m Jòng p h ồ n g c ă n g tin v à y ê u , h ă m h ử tim đ ế n m ột g iả i th o á t n h ư m ộ l c á n h b u ồ m n o gió lư ớ t r a k h ơ i . N h ư n g r ồ i l r ả i M ro th ố n g cuộc đ ờ i, b ô n tầ u c h ỉ đ ư a đ ế n th á t b ạ i th ấ t b ạ i . cho n ê n c ỏ t h ề n ô i â m đ iệ u buồn s à u đ a d ầ n d ấ n c ù n g với th ở i g ia n m à c h e a v à o h ã n h oa c ủ â tb i s ĩ lẵni» tử đ ề r ồ i cu ố i c ù n g lổ n á t cả n h ữ ũ g â m sắc . n h ữ n g g ia i đ iệ u re o v u i tb ờ i

irl\ Càng

đ i. (,'àng số n g , c à n g g ià u k in h n g h iêm , c à n g b u ồ n :

Nam Bầc đă nén người duyệt lịch Giang hồ đàng châu vị chua cuy Mười ba năm dó bao đùu bè Góp tại .canh irường một cuộc say

(Vẽ quỄ nhà cảm táo)

■'Như t h ế đ ó . Và nỊÚr vậy lả c ó m âu Ih u ẫ ii t r o n g tư lư ỏ n g T ả n Đ à đ ù c h i x é t riên g ứ h ình d iệ n xê d ịc h . M àu th u ẫ n p h ả t t r i ề n tb e o q u á -trìn h tíeb lũ y v ố n số n g Tồ có th e n ó i : b ả u n g ã lãn g tủ , c h ẫ t g ia n g h ồ tiê n Ih iè n của n h á Ih o là lạ c q u a n là liam m ê c ò n cu ộ o ầống n ể u n ở đã â n n ạ p c h ấ t bi q u á n vào kh ú c l)ốt lê n đ ư ờ c g th i c ũ n g c h ẳ n g cố gi đ ản g n g ạ c n h iê n b ở i c h in h cuộc sống v à b ă a n g ã , “ hiên th ự c x ă h ộ i v à c ả i

iồi

T à n Đít, - đ ă khồiig th ê s ổ n g h ò a thuận.

C uỗi cùng lả :

Trán gian thuớọ đất uẫn không củ Bút săl chẫng hơn gì bút lỗng Ngáy xanh như ngựa, (làu xanh bạc Cháu cả giang hòi hít cả ngỗng

(Tiẽn

ỏngCỏng lén trởi) Đ ẫ y là vảo n ă m 1938, m ộ ị n ă m 3t r ư ở c k h i T ả n Đà « g á oil văn lên b á n c h ợ T rờ i

»

itíẵ n h ạ n oủa tríc h liê n ỉ ưu đ à y B ời h ạ g iớ i.

22