Ăùơt víịn ăïì
Ăûâng trûúâc tònh traơng buđng nöí thöng tin nhû hiïơn nay, lûúơng tađi liïơu taơi caâc cú quan TT-TV tùng lïn ăaâng kïí, cöng taâc biïn muơc cuông vò thïị trúê thađnh gaânh nùơng vađ khoâ kiïím soaât. Nhíơn thûâc ặúơc víịn ăïì nađy, tûđ nùm 1970, IFLA ăaô thađnh líơp vùn phođng Kiïím soaât thû muơc toađn cíìusau nhiïìu nùm thaêo luíơn vïì tíìm quan troơng cuêa viïơc chia seê dûô liïơu thû muơc quöịc tïị ăïí giuâp giaêm chi phñ vađ múê röơng húơp taâc trïn toađn thïị giúâi. Vùn phođng nađy ặúơc biïịt ăïịn nhû lađ Chûúng trònh Kiïím soaât thû muơc toađn cíìu vađ MARC cöịt loôi quöịc tïị cuêa IFLA (Universal Bibliographic Control and International MARC Core Programme- UBCIM). Taơi thúđi ăiïím ăoâ, trïn lyâ thuýịt lađ möîi cú quan biïn muơc quöịc gia seô taơo danh muơc cho caâc taâc phíím
xuíịt baên úê ăíịt nûúâc cuêa mònh vađ thiïịt líơp tïn cuêa taâc giaê, vađ dûô liïơu seô ặúơc chia seê vađ taâi sûê duơng trïn khùưp thïị giúâi.
Nùm 2009, IFLA ặa ra caâc Tuýn böị Nguýn tùưc Biïn muơc Quöịc tïị (ICP), lađ nïìn taêng cho viïơc chia seê dûô liïơu thû muơc. IFLA thöng qua cöng viïơc cuêa caâc ăún võ chuýn mön coâ liïn quan vađ UÊy ban cöị víịn nhùìm taơo ra, duy trò vađ thuâc ăííy caâc tiïu chuíín vađ hûúâng díîn taơo ăiïìu kiïơn chia seê dûô liïơu thû muơc vađ quýìn truy cíơp dûô liïơu [2].
Xu thïị höơi nhíơp hiïơn nay ăođi hoêi caâc cú quan TT-TV úê Viïơt Nam cuông cíìn phaêi coâ nhûông chuíín nghiïơp vuơ quöịc gia vađ theo kõp vúâi chuíín quöịc tïị trong viïơc kiïím soaât thöng tin thû muơc.
ThS Phaơm Kim Thanh Ăaơi hoơc Nöơi vuơ Hađ Nöơi Toâm tùưt: Bađi viïịt ăïì cíơp ăïịn sûơ cíìn thiïịt cuêa viïơc kiïím soaât thû muơc trong cöng taâc biïn muơc taơi caâc cú quan thöng tin-thû viïơn (TT-TV) úê Viïơt Nam nhùìm chia seê dûô liïơu giûôa caâc cú quan TT-TV vađ taơo thuíơn lúơi trong viïơc truy cíơp thöng tin ăöịi vúâi ngûúđi duđng tin. Trònh bađy thûơc traơng viïơc aâp duơng caâc tiïu chuíín thû muơc khaâc nhau trong cöng taâc biïn muơc taơi caâc thû viïơn úê Viïơt Nam, cuơ thïí nhû: caâc böơ quy tùưc mö taê thû muơc, caâc baêng phín loaơi, khöí míîu dûô liïơu, ắnh chó muơc theo chuê ăïì hoùơc tûđ khoâa. Ăïí thûơc hiïơn kiïím soaât tñnh nhíịt quaân dûô liïơu, bađi viïịt ăïì xuíịt viïơc aâp duơng chung caâc böơ cöng cuơ chuíín vïì biïn muơc vađ caâc khöí míîu dûô liïơu theo nguýn tùưc biïn muơc hiïơn ăaơi taơi caâc cú quan TT-TV, ăoâ lađ: Nguýn tùưc biïn muơc IFLA vïì “Yïu cíìu chûâc nùng vïì biïíu ghi thû muơc” (FRBR); “Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu kiïím soaât tñnh nhíịt quaân”
(FRAD); Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu nhíịt quaân theo chuê ăïì (FRSAD).
Tûđ khoâa: Biïn muơc; thûơc traơng biïn muơc; kiïím soaât thû muơc; khöí míîu dûô liïơu.
Current cataloging issues in Vietnam and bibliographic control solution
Summary: Analyzing the important role of bibliographic control step in the cataloging procedure in supporting Information - Library agencies in Vietnam to share data and create favourable conditions for users. Analyzing the problem of applying different bibliographic standards in the cataloguing procedure at libraries in Vietnam, in particular: bibliographic description rule sets, classification charts, formats, subject or keyword indexes. In order to implement the data authority control, the article recommends applying the cataloging standard toolkit and format of the modern cataloguing rules at information - library agencies, including: IFLA cataloguing regulations on “Functional Requirements for Bibliographic Records - FRBR”;
Functional Requirements for Authority Data - FRAD; Functional Requirements for Subject Authority Data - FRSAD.
Keywords:Cataloguing; cataloguing current status; bibliographic control; format.
THÛƠC TRAƠNG CÖNG TAÂC BIÏN MUƠC VAĐ GIAÊI PHAÂP KIÏÍM SOAÂT THÛ MUƠC
1. Thûơc traơng cöng taâc biïn muơc trong caâc cú quan thöng tin-thû viïơn úê Viïơt Nam
Trong nhûông nùm gíìn ăíy, víịn ăïì chuíín hoâa trong cöng taâc biïn muơc úê Viïơt Nam bùưt ăíìu ặúơc quan tím. Viïơc xíy dûơng chuíín nghiïơp vuơ lađ möơt ýu cíìu bûâc thiïịt trong cöng taâc biïn muơc taơi caâc cú quan TT-TV úê Viïơt Nam.
Thûơc tïị viïơc mö taê tađi nguýn thöng tin taơi Viïơt Nam dûơa trïn nhûông quy tùưc mö taê tađi liïơu sau:
- Tađi liïơu hûúâng díîn mö taê íịn phíím: duđng cho muơc luơc thû viïơn (do Thû viïơn Quöịc gia biïn soaơn nùm 1994). Quy tùưc nađy ặúơc biïn soaơn dûơa trïn Mö taê thû muơc tiïu chuíín quöịc tïị (ISBD), vađ quy tùưc mö taê thû muơc cuêa Liïn Xö.
- Quy tùưc mö taê thû muơc do Thû viïơn Khoa hoơc Kyô thuíơt Trung ûúng Biïn soaơn nùm 1980 dûơa trïn ISBD.
- Quy tùưc Biïn muơc Anh - Myô, xuíịt baên líìn thûâ 2 (AACR2) do Trung tím Thöng tin Khoa hoơc vađ Cöng nghïơ Quöịc gia (nay lađ Cuơc Thöng tin KH&CN quöịc gia) dõch, xuíịt baên nùm 2009.
- Böơ quy tùưc biïn muơc Anh - Myô ruât goơn, 1988. dõch giaê Lím Vônh Thïị, Phaơm Lïơ Hûúng, xuíịt baên nùm 2002.
- TCVN 4743:1989 - Xûê lyâ thöng tin, mö taê thû muơc tađi liïơu, ban hađnh nùm 1989: Quy ắnh vïì cöng taâc mö taê thû muơc tađi liïơu.
Hiïơn nay, nhiïìu thû viïơn ăaô sûê duơng Quy tùưc Biïn muơc Anh - Myô (AACR2) do Böơ Vùn hoâa, Thöng tin, Thïí thao vađ Du lõch khuýịn caâo aâp duơng nùm 2007, nhûng cuông cođn nhiïìu thû viïơn víîn sûê duơng “Tađi liïơu hûúâng díîn mö taê íịn phíím” do Thû viïơn Quöịc gia, hoùơc Quy tùưc mö taê thû muơc do Thû viïơn Khoa hoơc Kyô thuíơt Trung ûúng (nay lađ Thû viïơn KH&CN quöịc gia thuöơc Cuơc Thöng tin KH&CN quöịc gia) biïn soaơn. Möơt söị cú quan TT-TV víîn sûê duơng TCVN4743-89, hoùơc quy tùưc do tûơ cú quan biïn soaơn ra, thíơm chñ víîn töìn taơi thû viïơn chûa sûê duơng böơ quy tùưc ăaô ban hađnh mađ hûúâng díîn mö
taê theo nguýn tùưc “truýìn khííu”, tûâc lađ ngûúđi ăi trûúâc hûúâng díîn ngûúđi ăïịn sau.
Trong cöng taâc phín loaơi, hiïơn caâc thû viïơn ăang sûê duơng nhiïìu böơ cöng cuơ phín loaơi nhû:
baêng phín loaơi BBK cuêa Liïn Xö, Baêng phín loaơi duđng cho caâc thû viïơn töíng húơp (baêng 19 lúâp) do Thû viïơn Quöịc gia biïn soaơn, Baêng UDC cuêa Myô, Baêng phín loaơi duđng cho caâc trûúđng phöí thöng, Baêng phín loaơi DDC14 (DDC ruât goơn) vađ baêng DDC23 (baêng ăíìy ăuê) ăaô dõch sang tiïịng Viïơt.
Viïơc nghiïn cûâu, khaêo saât thûơc traơng biïn muơc taơi möơt söị cú quan TT-TV lúân úê Viïơt Nam, trong ăoâ coâ caâc cú quan TT-TV lúân trong hïơ thöịng thû viïơn cöng cöơng, trung tím TT-TV trûúđng ăaơi hoơc, thû viïơn quín ăöơi, trung tím TT-TV thuöơc caâc cú quan chuýn ngađnh nhû:
Ăađi Truýìn hònh Viïơt Nam, Böơ Nöng nghiïơp vađ Phaât triïín Nöng thön, Thû viïơn Quöịc höơi Viïơt Nam … ăaô cho kïịt quaê nhû sau:
1.1. AÂp duơng quy tùưc mö taê
Theo möơt khaêo saât ăöịi vúâi 31 thû viïơn taơi Viïơt Nam cho thíịy, hiïơn nay caâc thû viïơn Viïơt Nam ăang sûê duơng nhiïìu quy tùưc mö taê. Coâ 15/31 (46,5%) thû viïơn sûê duơng Quy tùưc biïn muơc Anh-Myô (AACR2), 13/31 (40,3%) thû viïơn sûê duơng Quy tùưc Mö taê thû muơc dûơa trïn (ISBD), 3/31 (9,3%) thû viïơn sûê duơng “Tađi liïơu hûúâng díîn mö taê íịn phíím” (1994) do Thû viïơn Quöịc gia biïn soaơn, 1/31 (3,1%) thû viïơn mö taê theo Tiïu chuíín Viïơt Nam (TCVN) vađ 2/31 (6,2%) thû viïơn víîn sûê duơng quy tùưc do cú quan tûơ biïn soaơn. Trong ăoâ, coâ thû viïơn aâp duơng möơt luâc ăöìng thúđi 3 quy tùưc: AACR2 (caê baên ăíìy ăuê vađ ruât goơn), Tađi liïơu hûúâng díîn mö taê íịn phíím cuêa Thû viïơn Quöịc gia vađ quy tùưc do cú quan tûơ biïn soaơn.
Trong 15 thû viïơn lúân sûê duơng Quy tùưc biïn muơc Anh-Myô AACR2 coâ 12 thû viïơn sûê duơng hoùơc baên dõch tiïịng Viïơt nùm 2009 cuêa Trung tím Thöng tin KH&CN Quöịc gia, hoùơc sûê duơng
song song caê Baên dõch ăíìy ăuê 2009 vađ Baên ruât goơn 2002 vađ/hoùơc sûê duơng ăöìng thúđi caê baên dõch ăíìy ăuê vađ ruât goơn tiïịng Viïơt vađ baên göịc tiïịng Anh (Anglo-American cataloguing rules, 2nd ed.), coâ 3 thû viïơn chó sûê duơng Quy tùưc biïn muơc Anh-Myô ruât goơn 2002 (ÍỊn baên Viïơt-Ngûô).
1.2. Sûê duơng baêng phín loaơi
Theo söị liïơu khaêo saât thò coâ 22/31 thû viïơn sûê duơng DDC (chiïịm 71%), trong ăoâ chuê ýịu lađ caâc thû viïơn trong hïơ thöịng cöng cöơng, thû viïơn caâc trûúđng ăaơi hoơc, thû viïơn chuýn ngađnh. Coâ 3/31 thû viïơn chuýn ngađnh sûê duơng BBK (chiïịm 9,6%), 1/31 thû viïơn sûê duơng LCC (Thû viïơn Taơ Quang Bûêu), 5/31 thû viïơn cöng cöơng sûê duơng Khung phín loaơi 19 lúâp vađ víîn coâ 1/31 thû viïơn sûê duơng UDC. Ăùơc biïơt, coâ thû viïơn Trûúđng Ăaơi hoơc Luíơt sûê duơng ăöìng thúđi 3 khung phín loaơi: DDC, baêng 19 lúâp vađ baêng phín loaơi do Thû viïơn Trûúđng tûơ biïn soaơn. Coâ 1 thû viïơn (Viïơn Dín töơc hoơc) khöng phín loaơi tađi nguýn vò hoơ cho rùìng kyâ hiïơu phín loaơi khöng coâ hiïơu quaê sûê duơng, thû viïơn aâp duơng viïơc tòm kiïịm theo chuê ăïì vađ töí chûâc kho múê theo caâc chuê ăïì chuýn ngađnh.
Nhòn chung, tyê lïơ caâc thû viïơn sûê duơng DDC lađ khaâ cao. Khi baên dõch DDC23 hoađn thađnh, ríịt nhiïìu cú quan TT-TV cuêa caâc trûúđng ăaơi hoơc, caâc thû viïơn chuýn ngađnh ăaô tiïịn hađnh aâp duơng. Baên DDC23 ăaô giaêi quýịt ặúơc nhûông khoâ khùn, vûúâng mùưc trong viïơc chi tiïịt nhûông chó söị phín loaơi chuýn ngađnh, ăíy lađ böơ phín loaơi ăöì söơ, phuđ húơp vúâi caâc thû viïơn töíng húơp cúô lúân vađ caâc thû viïơn chuýn ngađnh. Bûúâc ăíìu, hïơ thöịng cú quan TT-TV Viïơt Nam ăaô sûê duơng böơ phín loaơi chung vađ tûđng bûúâc höơi nhíơp vúâi thïị giúâi.
1.3. Sûê duơng khöí míîu dûô liïơu
Tûđ nùm 2004, Trung tím Thöng tin KH&CN Quöịc gia (Nay lađ Cuơc Thöng tin KH&CN quöịc gia) dõch vađ phöí biïịn Khöí míîu biïn muơc ăoơc maây MARC21 dađnh cho biïíu ghi thû muơc. Ăöịi
vúâi khöí míîu MARC21 nađy thò híìu hïịt caâc thû viïơn trong hïơ thöịng cöng cöơng, trong caâc trûúđng ăaơi hoơc, cao ăùỉng, trong hïơ thöịng thû viïơn quín ăöơi ăïìu ăaô aâp duơng.
Theo söị liïơu khaêo saât thò 30/31 thû viïơn ăaô sûê duơng khöí míîu MARC21 (chiïịm 96%), chó coâ Thû viïơn Ăađi Truýìn hònh Viïơt Nam lađ ăang sûê duơng phíìn mïìm tûơ xíy dûơng, do víơy khöng aâp duơng ặúơc MARC21.
Song song vúâi MARC21, coâ 8/31 thû viïơn sûê duơng thïm khöí míîu Dublin Core trong caâc cú súê dûô liïơu toađn vùn.
Nhû víơy, coâ thïí thíịy caâc thû viïơn Viïơt Nam ăaô choơn khöí míîu MARC21 dađnh cho dûô liïơu thû muơc lađm khöí míîu thû muơc vađ caâc phíìn mïìm thûúng maơi phöí biïịn hiïơn nay ăïìu aâp duơng ặúơc khöí míîu MARC21 dađnh cho dûô liïơu thû muơc, ăiïìu nađy ríịt thuíơn tiïơn cho viïơc xíy dûơng, lûu trûô cú súê dûô liïơu trong caâc thû viïơn, cú quan thöng tin trong nûúâc. Tuy nhiïn, khöí míîu MARC21 aâp duơng cho tađi liïơu íịn phíím ắnh kyđ víîn chûa coâ sûơ thöịng nhíịt trong caâc biïíu ghi, chuê ýịu múâi aâp duơng cho möơt söị tađi liïơu daơng saâch, baên ăöì, tranh aênh phöí biïịn, cođn ríịt nhiïìu daơng tađi liïơu ăùơc thuđ khaâc chûa ặúơc aâp duơng.
Qua khaêo saât trïn coâ thïí thíịy, so vúâi phín loaơi tađi nguýn vađ khöí míîu thû muơc thò quy tùưc mö taê tađi nguýn thöng tin hiïơn nay chûa coâ sûơ thöịng nhíịt. Theo söị liïơu khaêo saât, coâ 23/31 caân böơ ặúơc hoêi ăïìu mong muöịn coâ böơ quy tùưc thöịng nhíịt ăïí sûê duơng chung cho viïơc biïn muơc mö taê trong caâc thû viïơn úê Viïơt Nam hiïơn nay [1].
Coâ ba phûúng phaâp biïn muơc ăang töìn taơi úê Viïơt Nam hiïơn nay, ăoâ lađ:
+ Biïn muơc göịc:tûâc lađ biïn muơc trïn xuíịt baên phíím hiïơn coâ trong tay. Ăíy lađ hònh thûâc biïn muơc phöí biïịn nhíịt trong caâc cú quan TT-TV úê Viïơt Nam. Tñnh tñch cûơc cuêa phûúng phaâp biïn muơc nađy lađ dïî lađm, tùng tñnh chuê ăöơng cuêa caâc caân böơ biïn muơc. Haơn chïị cuêa phûúng
phaâp nađy lađ lađm töịn nhiïìu thúđi gian, cöng sûâc, tiïìn cuêa cho cöng taâc biïn muơc, thiïịu sûơ thöịng nhíịt trong caâc biïíu ghi biïn muơc, gíy khoâ khùn cho ngûúđi duđng tin.
+ Biïn muơc taơi nguöìn: lađ phûúng phaâp biïn muơc ngay trûúâc khi xuíịt baên phíím ra ăúđi.
Phûúng phaâp nađy thûơc hiïơn ặúơc vúâi sûơ liïn kïịt giûôa caân böơ thû viïơn vađ caâc nhađ xuíịt baên, nhađ saâch. Muơc ăñch cuêa caâch biïn muơc nađy lađ taơo ra sûơ nhíịt quaân vïì biïn muơc giûôa caâc cú quan TT-TV vúâi caâc xuíịt baên phíím, taơo thuíơn lúơi cho ngûúđi duđng tin. Ăöịi vúâi nhađ xuíịt baên, cöng viïơc nađy coâ yâ nghôa trong viïơc quaêng baâ saên phíím trûúâc khi ăïịn ặúơc vúâi cöng chuâng.
+ Biïn muơc sao cheâp: lađ caâch thûâc sao cheâp laơi caâc biïíu ghi tûđ biïíu ghi biïn muơc nguöìn, hoùơc biïíu ghi biïn muơc cuêa cú quan khaâc. Thûơc tïị biïn muơc sao cheâp ăang lađ xu hûúâng phöí biïịn úê caâc nûúâc trïn thïị giúâi. Viïơc xíy dûơng biïíu ghi CIP nhùìm taơo thuíơn lúơi cho biïn muơc sao cheâp dûô liïơu trong caâc cú quan TT-TV.
1.4. Sûê duơng biïíu ghi biïn muơc taơi nguöìn (CIP)
Muơc ăñch cuêa viïơc taơo biïíu ghi biïn muơc taơi nguöìn (CIP) lađ höî trúơ caâc caân böơ thû viïơn trong hïơ thöịng, giaêm búât thúđi gian, cöng sûâc, chi phñ cho cöng taâc biïn muơc tađi nguýn thöng tin cuêa mònh, thay vađo ăoâ chó cíìn sao cheâp biïíu ghi vađ ăiïìn thïm caâc dûô liïơu ăùơc trûng riïng biïơt cuêa möîi cú quan TT-TV, hiïơu chónh thöng tin dûô liïơu phuđ húơp vúâi thû viïơn mònh. Biïíu ghi biïn muơc CIP nhùìm ăaêm baêo tñnh chñnh xaâc vađ tñnh nhíịt quaân trong CSDL cuêa caâc cú quan TT-TV.
ÚÊ Viïơt Nam, hiïơn nay coâ Thû viïơn KHTH Tp. Höì Chñ Minh vađ Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam thûơc hiïơn biïn muơc taơi nguöìn (CIP). Tuy nhiïn, caê hai cú quan thû viïơn nađy sûê duơng hai quy tùưc biïn muơc mö taê khaâc nhau, taơi Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam víîn sûê duơng “Tađi liïơu hûúâng díîn mö taê íịn phíím” (1994) vúâi nhiïìu quy ắnh riïng do Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam quy ắnh;
Cođn Thû viïơn KHTH Tp. Höì Chñ Minh sûê duơng Quy tùưc biïn muơc Anh - Myô (AACR2).
Vïì phín loaơi, biïíu ghi CIP cuêa Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam sûê duơng phín loaơi DDC nhûng trong thûơc tïị nhiïìu thû viïơn vûđa vađ nhoê víîn ăang sûê duơng nhiïìu baêng phín loaơi BBK, phín loaơi 19 lúâp… Biïíu ghi CIP cuêa Thû viïơn Quöịc gia xíy dûơng ăiïím truy cíơp ăún giaên bùìng caâc tûđ khoâa, trong khi ăoâ nhiïìu thû viïơn lúân ăaô chuýín sang xíy dûơng ăiïím truy cíơp bùìng caâc thuíơt ngûô chuê ăïì vađ tïn caâc taâc giaê tham gia xíy dûơng nïn taâc phíím. Ăiïìu nađy díîn ăïịn sûơ khöng thöịng nhíịt trong sûê duơng baêng phín loaơi dûô liïơu biïn muơc tađi nguýn, gíy khoâ khùn trong viïơc chia seê thöng tin giûôa caâc cú quan TT-TV, vađ khoâ khùn trong viïơc tòm tin cuêa ăöơc giaê.
Qua kïịt quaê khaêo saât, chó coâ 7/31 (22,6%) thû viïơn sûê duơng biïíu ghi CIP trong ăoâ kïí caê sûê duơng CIP cuêa Thû viïơn Quöịc höơi Myô ăöịi vúâi saâch ngoaơi vùn. Ăiïìu ăoâ cho thíịy víîn cođn ríịt ñt thû viïơn sûê duơng biïíu ghi CIP.
Qua nghiïn cûâu khaêo saât thûơc traơng trïn, coâ thïí thíịy chûa coâ khaê nùng chia seê dûô liïơu thû muơc giûôa caâc cú quan TT-TV vađ khoâ khùn trong viïơc tham khaêo dûô liïơu CIP tûđ caâc cú quan biïn muơc nguöìn. Cöng taâc biïn muơc nađy ăaô gíy ra laông phñ ăaâng kïí vïì nhín lûơc cuông nhû vïì tađi chñnh trong cöng taâc biïn muơc [1].
2. Giaêi phaâp kiïím soaât thû muơc
Sûơ khöng ăöìng böơ trong viïơc aâp duơng caâc chuíín biïn muơc ăaô gíy nhiïìu khoâ khùn cho caâc cú quan TT-TV trong cöng taâc xûê lyâ tađi nguýn, lađm laông phñ ríịt lúân vïì tađi chñnh cuông nhû vïì nhín lûơc ăïí thûơc hiïơn cöng viïơc nađy. Ăöịi vúâi baơn ăoơc, ăíy lađ möơt trúê ngaơi, khoâ khùn trong viïơc tra cûâu tòm tin. Ngađy nay, baơn ăoơc tra cûâu cú súê dûô liïơu trûơc tuýịn taơi caâc cú quan TT-TV, viïơc aâp duơng quy tùưc biïn muơc thöịng nhíịt nhùìm taơo thuíơn lúơi, tùng hiïơu quaê tra cûâu tòm tin.
Ăïí giaêi quýịt ặúơc bađi toaân thöịng nhíịt vađ chia seê dûô liïơu giûôa caâc cú quan TT-TV trong
vađ ngoađi nûúâc, caâc cú quan cíìn tùng cûúđng kiïím soaât thû muơc theo chuíín quöịc gia vađ tiïịn túâi chuíín quöịc tïị, ăoâ lađ: Chuíín vïì mö taê hònh thûâc tađi nguýn, chuíín vïì nöơi dung cuêa tađi nguýn thöng tin (phín loaơi, ắnh chuê ăïì), chuíín vïì kyô thuíơt lûu trûô vađ tra cûâu, trao ăöíi tađi nguýn thöng tin (khöí míîu MARC21). Ăïí ăaơt ặúơc ăiïìu nađy caâc cú quan TT-TV cíìn coâ nhûông giaêi phaâp tñch cûơc ăïí nhanh choâng ặa thû viïơn ăïịn gíìn nhau hún vađ gíìn vúâi ngûúđi duđng tin hún, ăoâ lađ:
- Caâc cú quan TT-TV hiïơn nay, cíìn nhanh choâng coâ böơ quy tùưc mö taê tiïu chuíín ăïí thöịng nhíịt trong cöng taâc biïn muơc, phuđ húơp vúâi tònh hònh thûơc tiïîn xuíịt baên cuêa Viïơt Nam vađ ăaâp ûâng ýu cíìu höơi nhíơp quöịc tïị. Baên quy tùưc biïn muơc Anh - Myô ra ăúđi ăaô goâp phíìn tñch cûơc lađm chuýín biïịn cöng taâc mö taê tađi liïơu, giaêi quýịt ặúơc bíịt cíơp ăöịi vúâi caâc baên quy tùưc hiïơn coâ úê trong nûúâc, díìn theo quy tùưc biïn muơc cuêa caâc nûúâc tiïn tiïịn, bûúâc ăíìu chia seê ặúơc dûô liïơu qua cöíng Z39.50 ăöịi vúâi saâch tiïịng Anh xuíịt baên úê Myô. Tuy nhiïn, caâc nhađ thû viïơn hoơc úê Myô, Öxtríylia, Canaăa… ăaô súâm nhíơn thíịy nhûông haơn chïị cuêa AACR2 vađ ăïịn nay baên quy tùưc “Mö taê vađ truy cíơp tađi nguýn” (RDA) ăaô ra ăúđi. Quy tùưc RDA triïơt ăïí tuín theo nguýn tùưc biïn muơc quöịc tïị múâi do IFLA ặa ra, ăoâ lađ:
Nguýn tùưc biïn muơc IFLA vïì “Yïu cíìu chûâc nùng vïì biïíu ghi thû muơc” (FRBR) vađ “Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu kiïím soaât tñnh nhíịt quaân”
(FRAD); Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu nhíịt quaân theo chuê ăïì (FRSAD). Böơ quy tùưc RDA ríịt ăöì söơ, phuđ húơp vúâi nhûông cú quan TT-TV cúô lúân cuêa Myô vađ caâc nûúâc phaât triïín vúâi nhûông böơ sûu tíơp khöíng löì vađ ăa daơng vïì hònh thûâc tađi liïơu [4].
Ăïí aâp duơng ặúơc böơ quy tùưc nađy lađ ăiïìu khoâ khùn vúâi caâc thû viïơn Viïơt Nam vúâi quy mö nhoê. Mùơt khaâc, cuông nhû AACR2 vađ caâc cöng cuơ biïn muơc ặúơc dõch tûđ tiïịng Anh thò víịn ăïì baên quýìn lađ ýịu töị caên trúê trong viïơc phöí biïịn röơng raôi caâc böơ cöng cuơ biïn muơc vúâi caâc cú
quan TT-TV. Nhû víơy, ăïí coâ böơ quy tùưc mö taê phuđ húơp vúâi tònh hònh thûơc tïị biïn muơc cuêa Viïơt Nam vađ ăaêm baêo quy tùưc biïn muơc quöịc tïị thò caâc thû viïơn lúân nïn dõch RDA sang tiïịng Viïơt ăïí thuíơn tiïơn cho viïơc nghiïn cûâu. Cíìn biïn soaơn laơi böơ quy tùưc theo hûúâng RDA nhûng phuđ húơp vúâi tònh hònh xuíịt baên, thûơc tïị tađi liïơu trong caâc cú quan TT-TV taơi Viïơt Nam.
- Caâc thû viïơn nïn sûê duơng chung caâc baêng phín loaơi ăïí thuíơn tiïơn trong trao ăöíi dûô liïơu.
Kinh nghiïơm cuêa Thû viïơn Quöịc höơi Myô lađ hiïơn taơi duđng song song hai baêng phín loaơi: Baêng phín loaơi do Thû viïơn Quöịc höơi Myô biïn soaơn (LCC) ăïí duđng trong nöơi böơ thû viïơn, traânh xaâo tröơn khi sùưp xïịp tađi nguýn thöng tin, cođn baêng phín loaơi DDC nhùìm trao ăöíi dûô liïơu giûôa caâc thû viïơn.
- Caâc thû viïơn nïn aâp duơng baêng Tiïu ăïì chuê ăïì phuđ húơp vúâi kho tađi liïơu cuêa mònh. Trïn thûơc tïị, vúâi caâc cú quan TT-TV lúân hiïơn nay, vúâi vöịn tađi nguýn túâi hađng triïơu tïn thò viïơc sûê duơng böơ tûđ khoâa seô khöng cođn thñch húơp búêi leô tûđ khoâa göìm caâc thuíơt ngûô ăún leê, khi tòm tin theo tiïu chñ kïịt húơp seô khoâ khùn vúâi nhiïìu söị lûúơng tûđ khoâa ặúơc kïịt húơp, kïịt quaê tòm tin lađ thiïịu chñnh xaâc. Cođn viïơc tòm tin theo tiïu ăïì chuê ăïì lađ tòm tin tiïìn kïịt húơp, ăiïìu nađy ăaô lađm ăa daơng caâch tòm kiïịm thöng tin. Khaêo saât thûơc tïị viïơc tòm tin cuêa ngûúđi duđng, thò ăa söị ngûúđi duđng tin sûê duơng tiïu ăïì chuê ăïì ăïí tòm kiïịm thöng tin. Viïơc xíy dûơng caâc baêng chuê ăïì cuông nïn theo caâc khung chuê ăïì lúân: Tiïu ăïì chuê ăïì dađnh cho caâc thû viïơn töíng húơp; Tiïu ăïì chuê ăïì vïì Khoa hoơc tûơ nhiïn vađ Cöng nghïơ; Tiïu ăïì chuê ăïì vïì Khoa hoơc Xaô höơi-Nghïơ thuíơt. Chia theo caâch chia nhoâm nhû víơy seô phuđ húơp vúâi tònh hònh sûê duơng vađ dïî dađng biïn soaơn. Viïơc xíy dûơng Tiïu ăïì chuê ăïì ăöì söơ nhû Tiïu ăïì chuê ăïì cuêa Quöịc höơi Myô lađ khoâ khùn, vađ khöng cíìn thiïịt vúâi caâc cú quan thöng tin chuýn ngađnh.
Cođn nïịu dõch böơ tiïu ăïì chuê ăïì nađy cho caâc thû viïơn Viïơt Nam sûê duơng seô khöng thûơc tiïîn vò
Myô lađ nûúâc phaât triïín nhíịt thïị giúâi, quan ăiïím vïì chñnh trõ, phaât triïín vïì khoa hoơc kyô thuíơt khaâc nhiïìu so vúâi Viïơt Nam.
- Ăöịi vúâi khöí míîu MARC21 coâ nùm ắnh daơng sau: Khöí míîu MARC21 cho dûô liïơu thû muơc (Bibliographic Data), MARC21 cho dûô liïơu nhíịt quaân (Authority Data), MARC21 cho dûô liïơu nùưm giûô (Holdings Data), MARC21 cho dûô liïơu vïì phín loaơi (Classification Data), vađ MARC21 cho thöng tin cöơng ăöìng (Community Information). Trong ăoâ, caâc cú quan TT-TV úê Viïơt Nam hiïơn nay múâi sûê duơng khöí míîu MARC21 cho dûô liïơu thû muơc. Viïơc aâp duơng khöí míîu MARC21 cho dûô liïơu thû muơc cuông nïn ặúơc thöịng nhíịt trong caâc trûúđng dûô liïơu vađ aâp duơng vúâi tíịt caê caâc daơng tađi nguýn thöng tin hiïơn coâ trong thû viïơn [3].
Cíìn nhanh choâng aâp duơng caâc Khöí míîu trao ăöíi MARC21, Khöí míîu MARC21 cho dûô liïơu nhíịt quaân, khöí míîu MARC21 cho thöng tin nùưm giûô, Khöí míîu cho dûô liïơu phín loaơi vađ Khöí míîu MARC21 cho thöng tin cöơng ăöìng cho dûô liïơu biïn muơc nhùìm chuíín hoâa, kiïím soaât vađ thöịng nhíịt dûô liïơu.
- Viïơc xíy dûơng caâc tiïu chuíín biïn muơc ăođi hoêi phaêi coâ tíơp húơp ăöơi nguô caân böơ tûđ nhiïìu cú quan TT-TV lúân ăaơi diïơn cho tûđng hïơ thöịng thû
viïơn vađ caâc trûúđng ăaơi hoơc ặúơc ăađo taơo vïì TT-TV. Ăïí böơ cöng cuơ ăi vađo thûơc tïị cíìn phaêi coâ ăöơi nguô nhín lûơc trònh ăöơ cao cuêa nhiïìu cú quan töí chûâc cuđng tham gia soaơn thaêo múâi ăaêm baêo tñnh khaâch quan, chíịt lûúơng vađ dïî dađng phöí biïịn röơng raôi ngay sau khi ra ăúđi. Caân böơ tham gia trûơc tiïịp soaơn thaêo phaêi bao göìm: ăöơi nguô caâc giaêng viïn trûơc tiïịp daơy böơ mön, coâ ăíìy ăuê kiïịn thûâc vïì lyâ luíơn vađ thûơc tiïîn; caâc chuýn gia trong caâc cú quan TT-TV, coâ kinh nghiïơm nghïì nghiïơp ăuâng vúâi lônh vûơc nghiïn cûâu. Tíịt caê caâc caân böơ nađy phaêi coâ trònh ăöơ ngoaơi ngûô tiïịng Anh ăaêm baêo dõch thuíơt töịt ăaâp ûâng viïơc tham khaêo tađi liïơu tûđ nûúâc ngoađi.
Coâ ặúơc nhûông böơ cöng cuơ ăaơt tiïu chuíín seô taơo ăiïìu kiïơn thuíơn lúơi cho caâc cú quan TT-TV cuêa Viïơt Nam thûơc hiïơn töịt caâc nguýn tùưc biïn muơc do IFLA ặa ra, ăoâ lađ tuín thuê: Nguýn tùưc biïn muơc IFLA vïì “Yïu cíìu chûâc nùng vïì biïíu ghi thû muơc” (FRBR) vađ “Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu kiïím soaât tñnh nhíịt quaân” (FRAD);
Yïu cíìu chûâc nùng vïì dûô liïơu nhíịt quaân theo chuê ăïì (FRSAD); Böơ cöng cuơ chuíín seô ăaơt ặúơc kïịt quaê trong kiïím soaât dûô liïơu, ăaêm baêo ặúơc muơc tiïu chia seê dûô liïơu, liïn kïịt cú quan TT-TV, ăaơt hiïơu quaê cao trong viïơc biïn muơc taơi nguöìn [7].
(Ngađy Tođa soaơn nhíơn ặúơc bađi: 08-02-2015; Ngađy phaên biïơn ăaânh giaâ: 18-4-2015; Ngađy chíịp nhíơn ăùng: 20-6-2015).
1. Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam. Thûơc traơng cöng taâc biïn muơc: Baâo caâo Nghiïn cûâu khoa hoơc, 2013.
2. http://www.ifla.org/publications.
3. http://www.loc.gov/marc
4. Phaơm Kim Thanh (2012). Nghiïn cûâu khaâc biïơt giûôa “Resource description and access” vađ quy tùưc mö taê Anh - Myô (AACR2)- Ăõnh hûúâng aâp duơng vađo Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam: Luíơn vùn thaơc syô.
5. Vuô Dûúng Thuyâ Ngađ. Quan niïơm vïì chuíín hoâa trong xûê lyâ tađi liïơu vađ nhûông biïơn phaâp ăaêm baêo chuíín hoâa trong xûê lyâ tađi liïơu úê Viïơt Nam hiïơn nay. - Taơp chñ Thû viïơn Viïơt Nam söị, 2010, 4(24), tr.15-18.
6. Nguýîn Vùn Hađnh. Vïì chuíín hoâa cöng taâc thû viïơn ăaơi hoơc úê Viïơt Nam. - Taơp chñ Thû viïơn Viïơt Nam, söị 4(24), 2010, tr.10-14.
7. Cao Minh Kiïím. Giúâi thiïơu nguýn tùưc biïn muơc quöịc tïị múâi. - Taơp chñ Thû viïơn Viïơt Nam, söị 3(23), 2010, tr.28-38.
Tađi liïơu tham khaêo
