BÀI 52: PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN VÀ KHÔNG CÓ ĐIỀU KIỆN
I. PHÂN BIỆT PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN VÀ PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
STT Ví dụ PXKĐK PXCĐK
1 Tay chạm phải vật nóng, rụt tay lại. x
2 Đi nắng, mặt đỏ gay, mồ hôi vã ra. x
3 Qua ngã tư thấy đèn đỏ vội dừng xe trước vạch kẻ. x 4 Trời rét, môi tím tái, người run cầm cập và sởn gai
ốc.
x
5 Gió mùa đông bắc về, nghe tiếng gió rít qua khe cửa chắc trời lạnh lắm, tôi vội mặc áo len đi học.
x
6 Chẳng dại gì mà chơi / đùa với lửa. x
Qua các ví dụ trên, rút ra nhận xét:
- Phản xạ không điều kiện (PXKĐK): Là phản xạ sinh ra đã có, không cần phải học tập.
- Phản xạ có điều kiện (PXCĐK): Là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện, rút kinh nghiệm.
II. SỰ HÌNH THÀNH PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN 1. Hình thành phản xạ có điều kiện
- Thí nghiệm của Paplôp:
+ Ban đầu, khi bật đèn chó không tiết nước bọt (ánh đèn là kích thích có điều kiện với phản xạ tiết nước bọt). Còn khi chó nhìn thấy thức ăn sẽ tiết nước bọt (thức ăn là kích thích không có điều kiện với phản xạ tiết nước bọt).
+ Thực hiện vừa bật đèn đồng thời cho chó ăn thì chó tiết nước bọt. Lặp lại nhiều lần quá trình này.
+ Kết quả, chỉ cần bật đèn chưa nhìn thấy thức ăn thì chó đã tiết nước bọt.
- Điều kiện hình thành phản xạ có điều kiện:
+ Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện.
+ Kích thích có điều kiện phải tác động trước vài giây so với kích thích không điều kiện.
+ Quá trình kết hợp đó phải được lặp đi lặp lại nhiều lần.
- Thực chất của việc thành lập phản xạ có điều kiện là sự hình thành đường liên hệ tạm thời nối các vùng của vỏ đại não với nhau.
2. Ức chế phản xạ có điều kiện
- Khi phản xạ có điều kiện không được củng cố thì sẽ mất dần. Đó là ức chế tắt dần PXCĐK.
- Ví dụ: Trong thí nghiệm của Paplôp, sau khi phản xạ tiết nước bọt khi nhìn thấy ánh đèn được hình thành, thực hiện nhiều lần bật đèn nhưng không cho chó ăn thì dần dần ánh đèn sẽ trở nên vô nghĩa, không gây tiết nước bọt nữa.
- Thực chất của việc ức chế phản xạ có điều kiện là do đường liên hệ tạm thời bị mất đi.
- Ý nghĩa của việc ức chế phản xạ có điều kiện:
+ Đảm bảo sự thích nghi với môi trường và điều kiện sống luôn thay đổi.
+ Hình thành các thói quen tập tính mới tốt hơn đối với con người.
III. SO SÁNH CÁC TÍNH CHẤT CỦA PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN VỚI PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
- So sánh tính chất của phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện:
Tính chất của PXKĐK Tính chất của PXCĐK 1. Trả lời các kích thích tương ứng
hay kích thích KĐK
1’. Trả lời các kích thích bất kì hay kích thích CĐK (đã được kết hợp với kích thích KĐK 1 số lần)
2. Bẩm sinh 2’. Hình thành trong đời sống
3. Bền vững 3’. Dễ mất khi không củng cố
4. Có tính chất di truyền, mang tính chất chủng loại
4’. Không di truyền, mang tính chất cá thể
5. Số lượng có hạn 5’. Số lượng không hạn định
6. Cung phản xạ đơn giản 6’. Cung PX phức tạp, hình thành đường liên hệ tạm thời
7. Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống
7’. Trung ương nằm ở vỏ não
- Mối quan hệ giữa phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện:
+ Phản xạ không điều kiện là cơ sở để hình thành phản xạ có điều kiện.
+ Phải có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện (kích thích có điều kiện phải tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian ngắn).
