Chïa Khmer trong ®êi sèng v¨n ho¸

(1)

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2009 31

Chïa Khmer trong ®êi sèng v¨n ho¸

cña ®ång bµo Khmer cña ®ång bµo Khmer cña ®ång bµo Khmer

cña ®ång bµo Khmer ë ë ë ë Sãc Tr¨ng Sãc Tr¨ng Sãc Tr¨ng Sãc Tr¨ng

ång b»ng s«ng Cöu Long lµ vïng

®Êt cã ®«ng ®¶o ®ång bµo Khmer sinh sèng, trong ®ã Sãc Tr¨ng lµ mét n¬i

®ång bµo tËp trung nhiÒu nhÊt. Ng−êi Khmer sinh sèng b»ng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Bëi ng−êi d©n n¬i ®©y theo PhËt gi¸o Nam t«ng nªn hä rÊt coi träng c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, tÝn ng−ìng.

Hä th−êng xuyªn ®Õn chïa cÇu nguyÖn

®Ó t×m kiÕm sù an ñi vµ mong tÝch ®øc cho con ch¸u. Do ®ã, chïa võa lµ trung t©m t«n gi¸o, võa lµ n¬i sinh ho¹t céng

®ång cña bµ con. Çc tÝn ®å PhËt gi¸o th−êng ®Õn chïa hái çc vÞ cao t¨ng vÒ c«ng viÖc, gia thÕ vµ hä hµng trong phum sãc. TrÎ em tõ 11-15 tuæi sÏ vµo chïa tu hµnh tr−íc khi tr−ëng thµnh vµ héi nhËp víi x· héi. T¹i ng«i chïa, çc em ®−îc häc ch÷, gi¸o lÝ vµ v¨n ho¸ Khmer.

Trong çc ng«i chïa ë Sãc Tr¨ng th−êng xuyªn diÔn ra çc lÔ héi PhËt gi¸o nh− lÔ PhËt ®¶n, lÔ NhËp h¹, lÔ D©ng y, lÔ KÕt giíi, lÔ An vÞ t−îng PhËt, v.v... vµ mét sè lÔ héi n«ng nghiÖp nh− lÔ vµo n¨m míi Chol Chnam Thmay. LÔ nµy cßn ®−îc gäi lµ lÔ chÞu tuæi, trong ®ã diÔn ra çc sinh ho¹t v¨n ho¸ nghÖ thuËt, vui ch¬i, gi¶i trÝ thÓ hiÖn phong tôc tËp qu¸n, lèi sèng, c¶m nghÜ, th¸i ®é, sù s¸ng t¹o vµ khiÕu thÈm mÜ cña ng−êi Khmer. Sèng

®éng, hÊp dÉn nhÊt trong lÔ héi nµy lµ c¸c ho¹t ®éng th¶ ®Ìn giã, th¶ diÒu, th¶

®Ìn n−íc. ë lÔ héi Ok om bok cßn cã héi

®ua ghe ngo trªn s«ng cã ý nghÜa biÓu d−¬ng søc m¹nh cña ng−êi Khmer miÒn s«ng n−íc.

Chu M¹nh C−êng^(*) Tõ x−a, c¸c ng«i chïa ë Sãc Tr¨ng ®·

lu«n lµ mét ng«i tr−êng d¹y ch÷ con em trong phum sãc. D−íi thêi Mü-ngôy bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña nhµ cÇm quyÒn, chïa vÉn tiÕp nhËn vµ d¹y nh©n d©n ch÷

Khmer ®Ó b¶o vÖ tiÕng nãi, ch÷ viÕt vµ c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ Khmer. Ngoµi viÖc d¹y ch÷ Khmer, chïa cßn d¹y ch÷

Pali, d¹y çc nghÒ phæ th«ng cho nh©n d©n. Chïa còng lµ n¬i che giÊu çn bé çch m¹ng vµ cÊt gi÷ nhiÒu hiÖn vËt qóy gi¸ nh− mét b¶o tµng lÞch sö.

Mçi ng«i chïa Khmer ë Sãc Tr¨ng ®Òu cã tªn gäi riªng bªnh c¹nh nh÷ng tªn gäi phô nh− chïa Wathseraytecho Mahatup v×

cã nhiÒu d¬i c− ngô nªn cßn cã tªn kh¸c lµ chïa D¬i, chïa Salon v× trang trÝ b»ng c¸c lo¹i chÐn kiÓu ®−îc gäi lµ chïa ChÐn kiÓu, chïa Böu S¬n cã nhiÒu t−îng b»ng ®Êt sÐt gäi lµ chïa SÐt, v.v... vµ ®Òu lµ nh÷ng quÇn thÓ kiÕn tróc ®Ñp m¾t, linh thiªng cã c¸c gi¸ trÞ lÞch sö v¨n ho¸ to lín.

Trong tÊt c¶ c¸c ng«i chïa Khmer ë Sãc Tr¨ng, chïa Kh’leang lµ ng«i chïa cæ nhÊt, cã kiÕn tróc gièng hÖt c¸c chïa Khmer ë Campuchia. Chïa täa l¹c ë sè 71, ®−êng MËu Th©n, khãm 5, ph−êng 6, thÞ x· Sãc Tr¨ng, tØnh Sãc Tr¨ng. Lóc

®Çu, vµo n¨m 1533, chïa ®−îc dùng b»ng gç, lîp l¸. Sau nµy, chïa ®−îc x©y l¹i b»ng g¹ch, ngãi vµ kiÕn tróc hiÖn nay lµ kÕt qu¶ cña lÇn trïng tu c¸ch ®©y h¬n 80 n¨m. Chïa n»m trong mét khu«n viªn réng 3.825m², cã rµo quanh, cæng cao víi Nhµ b¸o, Tp. Hµ Néi.

§

(2)

32 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2009

32 nh÷ng hµng th¸p nhá ®a tÇng, hai bªn cæng lµ

®«i r¾n thÇn Naga b¶y ®Çu. Hµng rµo còng

®−îc trang trÝ rÊt ®Ñp gåm nh÷ng h×nh b¸nh xe lu©n håi, hoa sen vµ hoa cóc. Næi bËt nhÊt ë chïa Kh’leang lµ ng«i chÝnh ®iÖn sala ®−îc dùng n¨m 1981, diÖn tÝch 800m², cao 2m. §©y lµ mét d·y nhµ sµn b»ng gç c¸ch mÆt ®Êt 1m, cã nhiÒu bËc tam cÊp, vµ mét cöa chÝnh h−íng vÒ phÝa ®«ng. Gian chÝnh ®iÖn ®−îc dùng b»ng s¸u hµng cét gåm 60 c©y cét trô gç lim kh¾c h×nh t−îng chim thÇn hoÆc tiªn n÷ trong t− thÕ hai tay gì m¸i vßm, m¸i ®iÖn gåm ba cÊp, mçi cÊp chia ba bÕp, bèn gãc m¸i uèn cong h×nh ngän löa, trªn cïng lµ mét th¸p nhän. V¸ch t−êng vµ trÇn cã nh÷ng bøc bÝch ho¹ vÒ cuéc ®êi §øc PhËt tõ khi Ngµi gi¸ng trÇn cho tíi khi khai minh vµ nhËp NiÕt Bµn.

Gi÷a ®iÖn lµ t−îng §øc PhËt ThÝch Ca M©u Ni cao 6,8m ®óc n¨m 1916. Chïa Kh’leang kh«ng chØ lµ nhµ héi cña s− s·i vµ PhËt tö mµ cßn lµ n¬i tæ chøc nh÷ng sinh ho¹t nghi lÔ cæ truyÒn cña nh©n d©n. Ngoµi ra, chïa Kh’leang cßn cã th¸p ®ùng tro cèt, lß thiªu x¸c, nhµ kh¸ch, tr−êng häc d¹y ch÷ Khmer.

HiÖn nay, chïa cßn l−u gi÷ mét b¶n sao th−

tÞch cæ vÒ nguån gèc ®Þa danh Sãc Tr¨ng vµ lÞch sö x©y dùng chïa. Theo tµi liÖu nµy, vµo ®Çu thÕ kØ XVI, viªn quan cai b¹ vïng Sãc Tr¨ng (ngµy nay) tªn lµ T¸c ®· cho dùng trªn m¶nh ®Êt nµy mét nhµ kho ®Ó tÝch tr÷ s¶n vËt do nh©n d©n tiÕn cóng, vµ

®Æt tªn cho vïng ®Êt nµy lµ Srosk Khleng.

gäi chÖch lµ Sãc Khalang råi Sãc Tr¨ng.

N¨m 1532, v©ng lÖnh vua Ang Chan - Ch©n L¹p, «ng T¸c ®· cho dùng mét ng«i chïa gäi lµ chïa Kh’leang. Chïa theo ®¹o PhËt gi¸o Nam t«ng, thê PhËt ThÝch Ca M©u Ni, kh«ng cã n÷ tu. H»ng n¨m, n¬i ®©y diÔn ra nh÷ng nghi lÔ quan träng nhÊt trong lÔ truyÒn thèng cña ng−êi Khmer nh− lÔ vµo n¨m míi Chol Chnam Thmay tõ ngµy 12

®Õn 15 th¸ng T− ©m lÞch; lÔ cóng «ng bµ Don Ta tõ ngµy 1 ®Õn 15 th¸ng M−êi; lÔ cóng Tr¨ng vµo ngµy r»m th¸ng M−êi; lÔ héi ®ua ghe cïng nhiÒu lÔ héi PhËt gi¸o.

ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long, trong sè chõng 400 ng«i chïa Khmer th× ®· cã 90 ng«i chïa ë Sãc Tr¨ng vµ chïa ®−îc cho lµ ®Ñp

nhÊt lµ Wathseraytecho Mahatup hay cßn gäi lµ chïa D¬i, n»m ë sè 73B ®−êng Lª Hång Phong, ph−êng 3, thÞ x· Sãc Tr¨ng, tØnh Sãc Tr¨ng. Së dÜ cã tªn gäi phô nh− trªn lµ v×

trong khu«n viªn réng 2000m² cña chïa sinh sèng ®µn d¬i qu¹ ®«ng tíi c¶ triÖu con, lµ lo¹i to nÆng gÇn 1,5 kg, s¶i c¸nh 1,5m. §µn d¬i nµy ®−îc ghi nhËn ®· tô tËp ë chïa tõ c¸ch

®©y 200 n¨m, hµng ngµy bay ®i kiÕm ¨n tõ 6h chiÒu vµ trë vÒ vµo 3h s¸ng h«m sau, ®Ëu trªn nh÷ng ngän c©y cao trong v−ên chïa. §iÒu

®Æc biÖt lµ ®µn d¬i ch−a bao giê ¨n qu¶ trong v−ên chïa vµ ph¸ ho¹i ng«i chïa. Chïa D¬i

®−îc dùng vµo n¨m 1569, m¸i chïa gåm hai líp ngãi sÆc sì, ®Çu håi bèn gãc ch¹m træ h×nh r¾n thÇn Naga vµ trªn cïng lµ mét ngän th¸p nhän. Chïa ®−îc ®ì b»ng nhiÒu c©y cét, ®iªu kh¾c t−îng tiªn n÷ Kemnar. Bao quanh t−êng cßn cã nh÷ng bøc tranh m« t¶

cuéc ®êi cña §øc PhËt. Chïa còng l−u gi÷

nhiÒu bé kinh luËn viÕt trªn l¸ thèt nèt.

Trong chÝnh ®iÖn cã mét pho t−îng PhËt ThÝch Ca M©u Ni b»ng ®¸ nguyªn khèi täa trªn toµ sen cao 2m. Du kh¸ch ®Õn chïa D¬i tr−íc tiªn lµ ®Ó lªn ®iÖn PhËt th¾p h−¬ng, tham quan c¸c b¶o vËt qóy víi hµng ngµn t−îng PhËt vµ tø linh nÆn tõ ®Êt sÐt, sau ®ã ra v−ên ®Ó ng¾m ®µn d¬i vµ hÝt thë bÇu kh«ng khÝ trong lµnh cña v−ên chïa.

Mét ng«i chïa tiªu biÓu kh¸c lµ chïa Muni Sakor Domomphil hay cßn gäi lµ chïa XÎo Me, ®−îc dùng tõ n¨m 1675.

H»ng n¨m, chïa tæ chøc nhiÒu lÔ héi Khmer nh− lÔ vµo n¨m míi Chol Chnam Thmay, lÔ cóng «ng bµ Don Ta, lÔ cèm ®Ñp Ok om bok, lÔ cóng Tr¨ng. Ngµy mïng Mét tÕt Chol Chnam Thmay, çc vÞ s− ®äc kinh cÇu an tiÔn ®−a çc vÞ tiªn th¸nh cña n¨m cò vÒ trêi vµ r−íc çc vÞ tiªn th¸nh cña n¨m míi tíi phï hé cho bµ con trong phum sãc. Mïng Hai tÕt, nhµ chïa lµm lÔ t¾m PhËt, çc vÞ s− s·i còng thanh s¹ch vµ cho nh©n d©n tham gia. Suèt ®ªm, chïa cÇu siªu cho ng−êi qu¸ cè, sau ®ã tæ chøc héi ®Ó nh©n d©n nÊu nh÷ng mãn ¨n ngon t¹i chïa, móa l¨m v«ng, h¸t r« b¨m, du kª, v.v... §Æc biÖt, chïa tæ chøc héi ®ua ghe ngo rÊt s«i næi, h»ng n¨m thu hót hµng triÖu ng−êi ®Õn xem./.