B¶o tån c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng trong bèi c¶nh hiÖn nay

(1)

B¶o tån c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng trong bèi c¶nh hiÖn nay

(tr−êng hîp H¸T GHÑO PHó THä)

§µo §¨ng Ph−îng^(*)

iao l−u, héi nhËp vÒ v¨n hãa gi÷a c¸c vïng miÒn trong mét quèc gia, gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc vµ thÕ giíi

®· trë thµnh xu thÕ tÊt yÕu trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp hiÖn nay.

Tuy nhiªn, còng trong chÝnh qu¸ tr×nh héi nhËp Êy, vÊn ®Ò b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc l¹i ®øng tr−íc nhiÒu thö th¸ch vµ vÊn ®Ò b¶o tån b¶n s¾c v¨n ho¸ ®ang

®−îc nhiÒu quèc gia ®Æt lªn hµng ®Çu. ë n−íc ta, v¨n hãa ®−îc coi lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi truyÒn thèng v¨n hãa còng lµ yÕu tè kh¼ng

®Þnh b¶n s¾c cña céng ®ång, cña d©n téc, cña ®Êt n−íc ta tr−íc thÕ giíi. Bëi vËy, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, trong ®ã cã c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸

nghÖ thuËt truyÒn thèng, cµng cÇn ®−îc l−u gi÷ vµ ph¸t huy.

Lµ mét vïng ®Êt cæ, trung t©m cña n−íc V¨n Lang x−a, Phó Thä lµ n¬i cã

®iÒu kiÖn tù nhiªn m«i tr−êng kh¸

phong phó víi ®Þa thÕ tiÕp gi¸p gi÷a ®åi nói vµ ®ång b»ng, n¬i héi tô cña c¸c con s«ng lín, cã nhiÒu danh lam th¾ng c¶nh

®Ñp. M«i tr−êng tù nhiªn, bÒ dµy cña lÞch sö cïng sù s¸ng t¹o, tinh thÇn giµu lßng nh©n ¸i vµ ãc thÈm mü cña ng−êi

d©n ®Êt Tæ chÝnh lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi

®Ó c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng ra ®êi, trong ®ã ph¶i kÓ

®Õn h¸t GhÑo. ^(*)

Víi nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ d−íi ®©y, chóng t«i mong muèn ®em ®Õn mét bøc tranh kh¸i qu¸t nhÊt vÒ h¸t GhÑo vµ nh÷ng gi¸ trÞ chøa ®ùng trong ®ã. Qua

®ã, trong bèi c¶nh héi nhËp v¨n ho¸ ngµy cµng m¹nh mÏ, c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸

nghÖ thuËt truyÒn thèng trong ®ã cã h¸t GhÑo ®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín nh− hiÖn nay, chóng t«i b−íc ®Çu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m b¶o tån h¸t GhÑo nãi riªng nh−ng còng cã thÓ ¸p dông cho c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng nãi chung.

I. §Æc ®iÓm cña h¸t GhÑo

H¸t GhÑo (cßn gäi lµ h¸t GhÑo anh hay h¸t N−íc nghÜa) lµ lèi h¸t giao duyªn gi÷a ng−êi d©n c¸c lµng víi nhau.

§ã lµ mét trong nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa tinh thÇn cña ng−êi d©n vïng ®Êt Tæ thêi xa x−a, ®−îc h×nh thµnh trªn chÝnh trung t©m cña vïng v¨n hãa ®Êt

(*)TS., Phã HiÖu tr−ëng Tr−êng §¹i häc S− ph¹m nghÖ thuËt Trung −¬ng.

G

(2)

Tæ, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng bé phËn cÊu thµnh cña kho tµng v¨n hãa truyÒn thèng ViÖt Nam. H¸t GhÑo mang trong nã nh÷ng dÊu Ên cña thiªn nhiªn, cña x· héi vµ tÝnh c¸ch cña con ng−êi n¬i ®©y. Víi vÞ trÝ lµ vïng ®Öm cïng ®Þa h×nh phong phó ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ sù hiÖn diÖn cña c¸c con s«ng lín (s«ng §µ, s«ng L«, s«ng Thao...) ®·

t¹o ®iÒu kiÖn cho Phó Thä giao l−u víi nhiÒu miÒn ®Êt kh¸c nhau. §ã còng chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè gióp h¸t GhÑo ngµy cµng tiÕp thu thªm nhiÒu ®iÖu h¸t míi cña c¸c vïng ®Ó lµm giµu thªm cho sù phong phó cña m×nh.

1. VÒ c¸ch thøc tæ chøc vµ tr×nh tù diÔn x−íng

Theo çc nghÖ nh©n kÓ l¹i: ngµy x−a khi lµng cã lÔ héi, tr−íc ngµy lÔ, ngµy héi mét th¸ng th−êng tæ chøc mét buæi häp mÆt çc cô b« l·o vµ toµn thÓ d©n lµng ®Ó bµn vÒ viÖc cóng lÔ. Ngµy häp mÆt nµy gäi lµ cÇu héi diÖn hay cÇu häp mÆt. Mçi ç nh©n trong lµng ®Òu tham gia ®ãng gãp tiÒn g¹o ®Ó tæ chøc tÕ lÔ.

Trong buæi cÇu héi diÖn th−êng mêi d©n n−íc nghÜa (lµng kÕt nghÜa) ®Õn dù cïng bµn vµ cïng liªn hoan. N¨m nµo mÊt mïa th× lµng tæ chøc nhá, khi ®ã sÏ kh«ng mêi d©n n−íc nghÜa ®Õn dù. N¨m

®−îc mïa th× tæ chøc lín vµ mêi d©n n−íc nghÜa ®Õn dù bµn, liªn hoan tíi bèn, n¨m m©m.

H¸t GhÑo lµ lèi h¸t ®èi ®¸p nam n÷

cã tÝnh d©n gian, nã kh«ng liªn quan

®Õn viÖc thê cóng. Tuy nhiªn, phÇn sau cña mçi mét lÔ héi ®Òu cã nh÷ng cuéc h¸t GhÑo, vµ cuéc h¸t chØ b¾t ®Çu sau khi mäi viÖc tÕ lÔ ë ®×nh ®· hoµn tÊt.

Nãi c¸ch kh¸c, cuéc h¸t GhÑo kh«ng bao giê ®−îc thùc hiÖn tr−íc phÇn cÇu cóng, tÕ lÔ. Sau khi kÕt thóc b÷a cç liªn hoan,

®Õn chËp tèi c¸c trai g¸i nam n÷ míi mêi nhau sang ®Þa ®iÓm ca h¸t.

Tôc n−íc nghÜa quy ®Þnh, lµng ®−îc mêi ®Õn h¸t th× cö nam giíi ®i, ng−îc l¹i lµng tæ chøc h¸t th× cö n÷ giíi ®ãn tiÕp.

Khi ®i, nam giíi th−êng mÆc ¸o the, quÇn tr¾ng, kh¨n xÕp ®éi ®Çu - lµ nh÷ng trang phôc ®Ñp nhÊt th−êng chØ

®−îc dïng cho nh÷ng ngµy lÔ héi. Cßn n÷ giíi ®ãn tiÕp th× mÆc ¸o n¨m th©n, ¸o c¸nh tr¾ng, yÕm ®iÒu, quÇn lôa lÜnh, th¾t l−ng bao c¸c mµu, ®eo xµ tÝch vµ

®Çu chÝt kh¨n má qu¹.

H¸t GhÑo ®−îc diÔn x−íng theo 4 chÆng, d©n gian gäi lµ 4 giäng: Thø nhÊt VÝ mêi/®·i trÇu; Thø hai Giäng sæng;

Thø ba Sang giäng; Thø t− VÝ tiÔn/®−a ch©n.

B¾t ®Çu vµo cuéc h¸t, sau khi hai bªn n−íc nghÜa chµo hái nhau mét vµi c©u th−êng lÖ, c¸c anh, c¸c chÞ b¾t ngay vµo h¸t VÝ ®·i trÇu. Th«ng qua nh÷ng miÕng trÇu - vËt trung gian, cã thÓ coi

®ã lµ çi cí - çc chÞ võa mêi çc anh võa h¸t nh÷ng c©u VÝ cã tÝnh øng khÈu, x· giao nh−:

“MiÕng trÇu ®Ó ®Üa b−ng ra Xin anh nhËn lÊy ®Ó råi thë than”

(TrÝch VÝ ®·i trÇu) Cßn Giäng sæng lµ mét nÐt nh¹c mµ

ng−êi ta dïng ®Ó h¸t nh÷ng c©u ca kh¸c nhau. Lêi ca Giäng sæng cã mét thø tù nhÊt ®Þnh vµ néi dung gÇn víi nhau.

Mçi lêi ca gåm nhiÒu c©u, cã c©u cña n÷, cã c©u cña nam, trong ®ã cã nhiÒu c©u chung cho c¶ nam c¶ n÷, nh−ng khi h¸t chØ cÇn thay ®æi mét vµi ch÷ vµ c¸ch x−ng h« cho phï hîp nh−: n÷ h¸t “v×

anh em míi tíi ®©y”, khi nam h¸t th×

(3)

thay “v× anh” b»ng “v× chÞ”, c©u h¸t sÏ

®æi thµnh “v× chÞ em míi tíi ®©y”...

ChÆng Sang giäng cã tÝnh chÊt tù do, nam, n÷ cã thÓ h¸t vµo bÊt cø giäng nµo tr−íc. Mçi giäng cã thÓ cã hai, ba lêi ca kh¸c nhau mµ mçi bªn chØ h¸t mét lêi. Ng−êi h¸t tr−íc cã thÓ h¸t bÊt kú lêi nµo, cßn ng−êi h¸t sau th× h¸t lêi ca cßn l¹i xem nh− lµ mét h×nh thøc ®èi giäng.

ë chÆng Sang giäng, ®Ó t¹o kh«ng khÝ cho cuéc h¸t, ng−êi ta th−êng tæ chøc h¸t thi víi quy −íc lµ thi c©u, thi giäng.

Bªn nµo kh«ng ®èi ®−îc coi nh− thua.

ChÆng VÝ tiÔn ch©n xuÊt ph¸t tõ nh÷ng t×nh c¶m say s−a, th¾m thiÕt, l−u luyÕn trong lßng mçi chµng trai c« g¸i, bëi vËy lêi ca cña VÝ tiÔn ch©n cã nhiÒu c¶m xóc. C¸c chÞ tiÔn ch©n c¸c anh vÒ mét ®o¹n ®−êng dµi kho¶ng n¨m ®Õn b¶y c©y sè, võa ®i võa h¸t VÝ, l−u luyÕn t−ëng nh− khã mµ chia tay ®−îc. TiÔn nhau ®Õn lóc mÆt trêi ®· lªn cao, hä míi t¹m biÖt nhau, sau ®ã mçi ng−êi theo mét ®−êng trë vÒ lµng.

2. VÒ ©m nh¹c, lêi ca vµ c¸ch phæ th¬

Còng nh− c¸c thÓ lo¹i d©n ca kh¸c,

©m nh¹c trong h¸t GhÑo lµ sù ¸nh x¹ phÇn nµo cña ng«n ng÷ th«ng qua giai

®iÖu ©m nh¹c vµ còng cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ ®¬n gi¶n ®Õn hoµn thiÖn. TÊt nhiªn, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Êy, ©m nh¹c h¸t GhÑo kh«ng t¸ch rêi ng«n ng÷

tiÕng ViÖt nãi chung, ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng nãi riªng vµ chÞu sù chi phèi m¹nh mÏ bëi bèi c¶nh x· héi ë tõng giai

®o¹n, tõng thêi kú lÞch sö.

ë chÆng ®Çu - h¸t VÝ, ©m nh¹c cßn

®¬n gi¶n. VÝ ch−a ph¶i lµ bµi h¸t, nã gÇn víi giäng nãi h¬n, nh−ng ®· manh nha cña tÝnh ca x−íng. Giai ®iÖu ®−îc

vËn hµnh chñ yÕu trªn thang 3 ©m, sö dông tiÕt tÊu ®ång ®é, ©m vùc cña bµi hÑp, kh«ng cã qu·ng nh¶y xa. LÊy ®o¹n trÝch trong bµi VÝ ®·i trÇu d−íi ®©y lµm vÝ dô.

¢m nh¹c trong c¸c bµi cña giäng Sæng dï cã nhiÒu ®iÓm gièng VÝ, c¸ch h¸t tù do, giai ®iÖu còng vÉn vËn hµnh trªn thang 3 ©m... nh−ng ®· cã nh÷ng biÕn ®æi cã vÎ mÒm m¹i vµ cã tÝnh ca x−íng h¬n.

TÝnh chÊt ©m nh¹c ë phÇn Sang giäng th× kh¸c h¼n. Giai ®iÖu ©m nh¹c ®·

cã tÝnh phãng kho¸ng h¬n nhiÒu vµ ®−îc vËn hµnh chñ yÕu trªn thang 5 ©m chø kh«ng gièng thang 3 ©m trong VÝ vµ Sæng. C¨n cø vµo giai ®iÖu ©m nh¹c, thµnh phÇn ©m trong thang ©m, c¸ch vËn hµnh tiÕt tÊu, tÇm c÷ cña giäng h¸t... cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng: Sang giäng chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña sù giao l−u v¨n ho¸

gi÷a c¸c vïng miÒn, vµ nã lµ chÆng cuèi cïng, cã thêi gian ph¸t triÓn sau so víi VÝ

(4)

vµ Sæng. Theo c¸c giäng nµy, h¸t GhÑo cã thÓ chia thµnh hai phÇn.

Thø nhÊt lµ c¸c giäng chÝnh cña h¸t GhÑo, bao gåm hai lo¹i lµ VÝ vµ Sæng.

§èi víi VÝ, ©m nh¹c, nh¹c ®iÖu ®¬n gi¶n, chñ yÕu do phÇn lêi chi phèi, do ®ã ng−êi h¸t kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã giäng hay nh−ng ph¶i lµ ng−êi øng ®èi giái, vËn c©u v¨n sµnh.

Thø hai lµ c¸c bµi h¸t GhÑo ®·

mang h¬i h−íng cña mét ca khóc, hoÆc lµ mét ca khóc thùc sù. PhÇn nµy chiÕm tû lÖ nhiÒu nhÊt, mçi bµi lµ mét néi dung t×nh c¶m nhÊt ®Þnh.

Trong h¸t GhÑo, c¸c nghÖ nh©n th−êng phæ th¬ theo 3 c¸ch phæ biÕn:

Çch thø nhÊt lµ phæ theo trËt tù cña c©u th¬, nhiÒu ng−êi th−êng cho r»ng ®ã lµ çch phæ th¬ xu«i chiÒu. Çch thø hai lµ ®iÖp mét hoÆc hai, ba tõ ngay ®Çu c©u råi tiÕp tôc thùc hiÖn nh− çch thø nhÊt. Çch thø ba lµ ®¶o ng−îc trËt tù cña th¬, th−êng lÊy bèn ch÷ sau cña c©u s¸u ®−a lªn tr−íc råi míi trë l¹i tõ ®Çu.

C¸ch nµy trong h¸t GhÑo xuÊt hiÖn kh«ng nhiÒu.

Lêi ca trong h¸t GhÑo dï sö dông nhiÒu thÓ th¬ nh−ng ng«n tõ vÉn chñ yÕu thiªn vÒ tÝnh b×nh d©n h¬n tÝnh b¸c häc. Ng«n ng÷ lêi ca cã nhiÒu tõ cæ mang tÝnh ®Þa ph−¬ng râ nÐt. Ngoµi thÓ th¬ lôc b¸t lu«n gi÷ vai trß chñ ®¹o, h¸t GhÑo cßn sö dông nhiÒu lo¹i th¬ kh¸c lµm lêi ca, nh− thÓ thÊt ng«n, song thÊt lôc b¸t, thÓ th¬ 4 ch÷, thÓ th¬ nãi... Néi dung lêi ca chñ yÕu ngîi ca t×nh yªu ®«i løa, bªn c¹nh ®ã cßn cã nh÷ng lêi ch©m biÕm, ®¶ kÝch c¸c thÕ lùc cÇm quyÒn trong x· héi phong kiÕn.

II. Nh÷ng gi¸ trÞ cña h¸t GhÑo

Tr¶i qua nhiÒu thêi kú lÞch sö, c¸c thÕ hÖ ng−êi d©n Phó Thä ®· nèi tiÕp

nhau say mª s¸ng t¹o, mµi dòa, ch¾t läc råi bæ sung thªm nhiÒu nh©n tè míi

®Ó n©ng h¸t GhÑo trë thµnh mét thÓ lo¹i ca h¸t mang nhiÒu gi¸ trÞ ®éc ®¸o cña vïng ®Êt Tæ.

Tr−íc hÕt lµ sù liªn kÕt céng ®ång trªn tinh thÇn l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch.

Qua nh÷ng c©u chuyÖn ®−îc kÓ trong h¸t GhÑo, ng−êi ta c¶m nhËn ®−îc tinh thÇn t−¬ng th©n t−¬ng ¸i, gióp ®ì lÉn nhau trong lóc khã kh¨n, ho¹n n¹n.

Ngoµi ra, trong mçi lêi ca cßn chøa

®ùng c¸ch øng xö kh«n khÐo, biÕn sù hiÒm khÝch thµnh mèi quan hÖ hßa h¶o, l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch trong nh÷ng

®iÒu kiÖn cã thÓ. Vµ, trªn hÕt ®ã lµ mèi quan hÖ t×nh th©n, coi nhau nh− anh em mét nhµ, chia sÎ nh÷ng niÒm vui nçi buån trong ®êi sèng tinh thÇn, tõ

®ã t¹o nªn søc m¹nh céng ®ång.

Thø hai lµ nh÷ng gi¸ trÞ vÒ c¸ch øng xö. H¸t GhÑo cßn ®−îc coi nh− cuèn s¸ch ghi l¹i nh÷ng lèi øng xö träng yªu th−¬ng, träng nghÜa t×nh trong t×nh yªu trai g¸i, lèi øng xö trong quan hÖ vî chång vµ quan hÖ gia ®×nh.

ý thøc trong c¸ch tæ chøc chu ®¸o cho mçi cuéc h¸t GhÑo còng chÝnh lµ thÓ hiÖn sù t«n träng vµ tr©n träng ®èi víi d©n n−íc nghÜa. Khi h¸t hay lóc trß chuyÖn, hai bªn x−ng h« rÊt lÞch sù, lÔ phÐp vµ thÓ hiÖn sù kÝnh träng. Trong khi h¸t, hä th−êng gäi ng−êi ®øng ®Çu nhãm h¸t nam lµ quan trïm, ng−êi

®øng ®Çu nhãm h¸t n÷ lµ bµ trïm (ë mét sè vïng gäi chung lµ quan trïm), nh÷ng ng−êi nam giíi, n÷ giíi cßn l¹i

®−îc gäi lµ quan anh, quan chÞ. Trong x−ng h«, mäi ng−êi th−êng dïng nh÷ng lêi lÏ rÊt lÔ phÐp, nh−: “d¹ em th−a anh

¹”, “d¹ em th−a chÞ ¹”.

(5)

Ngµy nay tôc n−íc nghÜa ®· kh«ng cßn, nh−ng c¸ch x−ng h« nµy vÉn cßn

¶nh h−ëng rÊt ®Ëm nÐt trong sinh ho¹t

®êi th−êng cña ng−êi d©n. Trß chuyÖn víi çc nghÖ nh©n h¸t GhÑo, çc cô vÉn gi÷ çch x−ng h« lÔ phÐp nh− vËy, kh«ng ph©n biÖt tuæi t¸c. Kh«ng chØ trong x−ng h«, mµ çch ¨n mÆc vµ viÖc chän ®Þa ®iÓm h¸t còng thÓ hiÖn ®−îc sù t«n träng Êy. Nãi réng ra, ®ã lµ bµi häc v« cïng gi¸ trÞ vÒ çch øng xö mang tÝnh x· héi.

Thø ba lµ nh÷ng gi¸ trÞ vÒ gi¸o dôc nhËn thøc cuéc sèng. Lêi ca trong h¸t GhÑo lµ lêi nh¾n nhñ cho thÕ hÖ sau nhËn thøc vÒ sù cÇn thiÕt cña nh÷ng mèi quan hÖ t×nh th©n, nghÜa ng·i ®«i

®−êng kh«ng ®©u cã thÕ. ThØnh tho¶ng lêi ca h¸t GhÑo vÉn nh¾c ®Õn ®«i d©n n−íc nghÜa tù cæ tßng lai ®Ó nh¾c nhë vÒ mét thêi çc lµng n¬i ®©y ®· tõng kÕt nghÜa. Çch mêi trÇu còng lµ bµi häc cña ng−êi x−a dµnh cho hËu thÕ vÒ çch tiÕp ®ãn kh¸ch: lêi chµo cao h¬n m©m cç. Çch nãi trong mçi lêi ca còng lµ sù gi¸o dôc mçi ng−êi nhËn thøc ®−îc viÖc biÕt chÊp nhËn thùc tÕ, ®«i khi lµ thùc tÕ kh¾c nghiÖt, ®Ó tån t¹i vµ ch¾p çnh

−íc m¬, t×m ra gi¸ trÞ hîp lý trong c¸i bÊt hîp lý ®Ó tháa nguyÖn ®−îc −íc m¬

cña hä. Nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c vÒ nhËn thøc cuéc sèng còng ®−îc nh÷ng ng−êi d©n n¬i ®©y göi g¾m qua lêi h¸t GhÑo nh−:

sù tiÕt kiÖm trong c−íi xin; øng xö ®«i bªn dßng hä...

Thø t− lµ nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mü, gi¸ trÞ nghÖ thuËt. Lêi ca trong h¸t GhÑo chñ yÕu lµ nh÷ng tõ ng÷ chän läc, chÝnh x¸c, râ rµng, m¹nh vµ ch¾c. H¸t GhÑo ®Ñp vÒ ng«n ng÷, ®ång thêi còng

®Ñp vÒ kÕt cÊu, bëi sù tù do trong c¸ch biÓu hiÖn tù nhiªn cña t×nh c¶m. Mçi lêi ca ®Òu chøa ®ùng nh÷ng t×nh c¶m ®»m

th¾m, t×nh yªu th−¬ng. NhiÒu c©u ca méc m¹c, ®¬n gi¶n mµ kh«ng kÐm phÇn tÕ nhÞ. Lèi nãi vÝ von hµng ngµy còng th−êng ®−îc dïng trong lêi ca cña h¸t GhÑo. Ph−¬ng ph¸p sö dông h×nh t−îng kh¸ phong phó, võa mang tÝnh kh¸i qu¸t, võa mang tÝnh trõu t−îng, nh−ng vÉn thÓ hiÖn sù dung dÞ cña mét vÎ ®Ñp hån nhiªn, ch©n thµnh.

Gi¸ trÞ nghÖ thuËt ©m nh¹c thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë sù phong phó vÒ giäng ®iÖu.

ChØ tÝnh riªng ë phÇn Sang giäng ®· cã tíi 36 giäng ®iÖu. Cã giäng h¸t trÇm ng©m, tha thiÕt, cã giäng h¸t l¹i trong s¸ng, bay bæng, rén rµng. Sù phong phó vÒ giäng ®iÖu nµy ë mçi chÆng ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt nhÊt ®Þnh.

Ph¸t triÓn tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ th« cøng ®Õn mÒm m¹i, linh ho¹t..., céng víi çch thøc x©y dùng giai ®iÖu trªn çc thang ©m kh¸c nhau, çch phæ th¬ vµo nh¹c... ®Òu lµ nh÷ng gi¸ trÞ kh«ng nhá vÒ thÈm mü vµ nghÖ thuËt mµ çc nghÖ nh©n d©n gian Phó Thä ®· ®Ó l¹i.

®em l¹i tõ nh÷ng lêi ca, tiÕng h¸t vÒ ®Êt

®ai, nguån n−íc, c©y cèi, ®éng thùc vËt, vÒ thêi tiÕt khÝ hËu... Nh÷ng quy luËt vÒ thêi tiÕt, vÒ ph©n lo¹i ®Êt ®ai, ph©n lo¹i c©y trång ®Òu ®−îc nh÷ng ng−êi d©n n¬i

®©y ®óc kÕt trong c¸c lêi ca cña h¸t GhÑo. Cïng víi ®ã, nh÷ng tri thøc vÒ kinh nghiÖm lao ®éng s¶n xuÊt trong c¸c nghÒ thñ c«ng nh− qu¶i l−íi, dÖt gÊm, thªu hoa, vÒ viÖc trång c©y, lµm

®Êt, råi c¸ch nhuém v¶i, tªm trÇu... ®Òu cã trong h¸t GhÑo. …

Tr¶i qua nhiÒu thêi kú lÞch sö, cho dï cã sù ®øt ®o¹n, nh−ng c¸c thÕ hÖ c−

(6)

III. Mét sè vÊn ®Ò vÒ b¶o tån, ph¸t triÓn

Tõ sau khi ®Êt n−íc thèng nhÊt,

®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m ®Çu b−íc vµo thêi kú §æi míi, nhiÒu lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng, trong ®ã cã h¸t GhÑo, cã phÇn trÇm l¾ng. ViÖc s−u tÇm, nghiªn cøu, tæ chøc c¸c héi nghÞ, héi th¶o ë c¸c cÊp lµng, x·, huyÖn vµ c¶ trªn ®Þa bµn tØnh ch−a thùc sù l«i cuèn ng−êi d©n. §Çu t− ng©n s¸ch kh«ng ®−îc quan t©m ®óng møc. ViÖc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc cho thÕ hÖ trÎ hiÓu biÕt vÒ nh÷ng gi¸ trÞ cña h¸t GhÑo còng kh«ng ®−îc th−êng xuyªn... §iÒu

®ã khiÕn h¸t GhÑo bÞ mai mét ®i rÊt nhiÒu, thËm chÝ gÇn nh− bÞ l·ng quªn.

NÕu so víi h¸t Xoan th× h¸t GhÑo Ýt

Tõ nh÷ng n¨m 1990 ®Õn nay, h¸t GhÑo ®· ®−îc ®Çu t− vµ ®ang trªn ®µ phôc håi, ph¸t triÓn. Bªn c¹nh viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng v¨n nghÖ quÇn chóng, Së V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch Phó Thä cßn x©y dùng nhiÒu ®Ò ¸n ®Ó b¶o tån, g×n gi÷ vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh d©n ca ®Æc s¾c cña tØnh, trong ®ã cã h¸t GhÑo. Phong trµo v¨n nghÖ quÇn chóng, trong ®ã cã h¸t GhÑo, ®−îc tæ chøc m¹nh mÏ, réng kh¾p.

B¶o tån, ph¸t huy, ph¸t triÓn vèn v¨n ho¸ d©n gian truyÒn thèng tr−íc hÕt ph¶i gi÷ ®−îc cèt lâi nh©n v¨n, b¶n s¾c d©n téc vµ tÝnh céng ®ång cña nã.

Víi tinh thÇn nh− vËy, d−íi ®©y chóng t«i xin ®−a ra mét sè suy nghÜ b−íc ®Çu vÒ ph−¬ng h−íng b¶o tån vµ ph¸t triÓn h¸t GhÑo trong giai ®o¹n hiÖn nay.

- §èi víi ho¹t ®éng nghiªn cøu, s−u tÇm, b¶o tån, ph¸t triÓn: Nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu tr−íc tiªn ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn h¸t GhÑo lµ nh÷ng çn bé cã chuyªn m«n vµ nguån kinh phÝ. Çc çn bé nghiªn cøu, s−u tÇm ph¶i vÒ ®Þa ph−¬ng cã truyÒn thèng h¸t GhÑo ®Ó ghi chÐp, ph¸t hiÖn chÝnh x¸c çc giäng ®iÖu gèc theo lèi truyÒn thèng. Nh÷ng s−u tÇm ph¶i ®−îc sö dông lµm t− liÖu t¹i b¶o tµng, th− viÖn cña tØnh, ®ång thêi nh©n b¶n lµm t− liÖu nghiªn cøu vµ phæ biÕn réng r·i. Çc bé s−u tËp cã thÓ in thµnh s¸ch, thµnh ®Üa ®Ó xuÊt b¶n, ph¸t hµnh trªn diÖn réng...

- §èi víi ho¹t ®éng v¨n nghÖ quÇn chóng vµ nghÖ thuËt chuyªn nghiÖp:

ChØ khi h¸t GhÑo ®−îc tr¶ vÒ víi nh÷ng sinh ho¹t cña nh©n d©n th× nã míi sèng l©u vµ ph¸t triÓn m¹nh ®−îc. Tuy nhiªn, ®−a h¸t GhÑo vÒ víi nh©n d©n, víi phong trµo v¨n nghÖ quÇn chóng cña nh©n d©n Phó Thä lµ viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n. Nh−ng nÕu lµm ®−îc th× ®©y sÏ lµ gi¶i ph¸p rÊt tèt ®Ó gi÷

g×n, b¶o tån vµ ph¸t triÓn h¸t GhÑo.

§èi víi ho¹t ®éng nghÖ thuËt chuyªn nghiÖp, ph¶i cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c anh chÞ em nghÖ sÜ, nh¹c sÜ... cña c¸c ®oµn nghÖ thuËt trong vµ ngoµi tØnh ®Õn víi h¸t GhÑo ®Ó s¸ng t¸c, x©y dùng nh÷ng ch−¬ng tr×nh, tiÕt môc tõ h¸t GhÑo hoÆc dùa trªn chÊt liÖu cña h¸t GhÑo. ViÖc c¶i biÕn, viÕt lêi míi cho phï hîp víi ®êi sèng cña ng−êi d©n hiÖn nay còng nªn

vµ duy tr× ho¹t ®éng th−êng xuyªn.

(7)

t¹o kh«ng khÝ høng khëi ®Ó l«i kÐo ng−êi d©n quay vÒ víi c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghÖ thuËt truyÒn thèng nãi chung vµ h¸t GhÑo nãi riªng.

- Trong ho¹t ®éng ®µo t¹o ë çc tr−êng: §−a h¸t GhÑo vµo ch−¬ng tr×nh chÝnh khãa vµ ngo¹i kho¸ cña çc tr−êng häc trong tØnh Phó Thä lµ ®iÒu cÇn thiÕt, cã nh− vËy chóng ta míi phæ biÕn réng r·i ®−îc h¸t GhÑo ®Õn çc thÕ hÖ trÎ...

- §èi víi ho¹t ®éng v¨n hãa du lÞch

®Þa ph−¬ng: Phó Thä lµ n¬i cã nhiÒu danh lam th¾ng c¶nh vµ di tÝch lÞch sö, chÝnh v× vËy, viÖc ph¸t triÓn tiÒm n¨ng du lÞch ë ®©y cã nhiÒu thuËn lîi. ViÖc ®−a h¸t GhÑo vµo v¨n hãa du lÞch sÏ më ra mét h−íng ®i míi cã nhiÒu triÓn väng trong viÖc b¶o tån, ph¸t huy vµ ph¸t triÓn nã. CÇn kh«i phôc h¸t GhÑo trong c¸c lÔ héi, ®Æc biÖt lµ lÔ héi §Òn Hïng. ë

®ã, h¸t Xoan thuéc lo¹i nghi thøc kh«ng thÓ thiÕu, cßn h¸t GhÑo cã thÓ tæ chøc nh− c¸c ch−¬ng tr×nh v¨n nghÖ.

Mét lÇn n÷a cã thÓ kh¼ng ®Þnh, h¸t GhÑo lµ mét trong nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa tinh thÇn ®éc ®¸o ®−îc h×nh thµnh trªn m¶nh ®Êt Phó Thä do chÝnh ng−êi d©n n¬i ®©y s¸ng t¹o nªn. H¸t GhÑo lµ lo¹i h×nh d©n ca cæ, cã nh÷ng

®Æc ®iÓm riªng vÒ nguån gèc ra ®êi, kh«ng gian, thêi gian vµ ®èi t−îng diÔn x−íng. Do ®ã, h¸t GhÑo kh«ng ph¶i lµ mét nh¸nh cña h¸t Xoan. Trªn con

®−êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, h¸t GhÑo còng chÞu sù chi phèi cña quy luËt giao thoa v¨n hãa, ®iÒu Êy ®· lµm cho h¸t GhÑo trë nªn tho¸ng ®¹t h¬n vÒ ph−¬ng diÖn biÓu c¶m.

Tuy nhiªn, b¶o tån vµ ph¸t huy gi¸ trÞ cña h¸t GhÑo trong bèi c¶nh míi kh«ng ph¶i viÖc dÔ. Muèn kh«i phôc vµ ph¸t huy gi¸ trÞ cña h¸t GhÑo trong bèi c¶nh hiÖn nay, ph¶i cã kÕ ho¹ch võa mang tÝnh cÊp b¸ch, võa mang tÝnh chiÕn l−îc, cã sù phèi hîp nhÞp nhµng, ®ång bé gi÷a ng−êi d©n vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng TµI LIÖU THAM KH¶O

1. NguyÔn §¨ng Hße (1979), B−íc ®Çu t×m hiÓu h¸t GhÑo VÜnh Phó, Ty V¨n hãa Th«ng tin VÜnh Phó, VÜnh Phó.

4. Ng« Quang Nam, Xu©n Thiªm (chñ Biªn) (1986), §Þa chÝ VÜnh Phó V¨n hãa d©n gian vïng §Êt Tæ, Së V¨n hãa Th«ng tin VÜnh Phó, VÜnh Phó.

8. NguyÔn Kh¾c X−¬ng, D−¬ng Huy ThiÖn (1979), H¸t Xoan h¸t GhÑo VÜnh Phó (giíi thiÖu - s−u tÇm), Héi V¨n häc NghÖ thuËt VÜnh Phó, Nxb.

VÜnh Phó.