Tõ ®iÓn song ng÷ vµ tõ ®iÓn song ng÷ chuyªn ngµnh

tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Ng tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Ng tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Ng tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Ngaaaa ë th− viÖn khoa häc x héi ë th− viÖn khoa häc x héi ë th− viÖn khoa häc x héi ë th− viÖn khoa häc x héi

§µo Duy T©n^(*)

1. S¸ch tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Nga

Dßng tõ ®iÓn tra cøu trong m¶ng s¸ch tiÕng Nga cña Th− viÖn Khoa häc x· héi (Th− viÖn), ViÖn Th«ng tin KHXH cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng s¸ch b¸o khoa häc vµ ®êi sèng khoa häc. C¸c bé tõ ®iÓn tra cøu tuy khèi l−îng kh«ng nhiÒu nh−ng l¹i cã gi¸

trÞ khoa häc vµ thùc tiÔn. Chóng gióp cho ng−êi dïng cã thÓ tra cøu mét tõ, mét thuËt ng÷, mét kh¸i niÖm, mét sù kiÖn, mét ®Þa danh, mét nh©n vËt… hay c¸c ®Þnh nghÜa, c¸ch ph¸t ©m, c¸ch viÕt, c¸ch sö dông, nguån gèc tõ… víi néi dung ng¾n gän, sóc tÝch, chuÈn mùc, dÔ hiÓu.

Theo thèng kª s¬ bé, trong kho s¸ch tiÕng Nga cã kho¶ng trªn d−íi 223 tªn bé tõ ®iÓn tra cøu c¸c lo¹i vµ ®−îc ph©n chia ®Òu cho c¸c chuyªn ngµnh khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. §ã lµ c¸c lo¹i tõ

®iÓn :

- B¸ch khoa toµn th−, bao gåm b¸ch khoa toµn th− tæng hîp, b¸ch khoa toµn th− chuyªn ngµnh, tõ ®iÓn b¸ch khoa.

- Tõ ®iÓn song ng÷ vµ tõ ®iÓn song ng÷ chuyªn ngµnh.

- Tõ ®iÓn gi¶i nghÜa tæng hîp vµ tõ

®iÓn gi¶i nghÜa chuyªn ngµnh.

- Tõ ®iÓn vÒ tiÕng Nga, gåm tõ ®iÓn tiÕng Nga, tõ ®iÓn gi¶i nghÜa tiÕng Nga, tõ ®iÓn chÝnh t¶ tiÕng Nga, tõ ®iÓn thuËt ng÷ n−íc ngoµi trong tiÕng Nga…

- C¸c lo¹i tõ ®iÓn kh¸c, nh− tõ ®iÓn danh nh©n, tõ ®iÓn tªn riªng, tõ ®iÓn tõ chuÈn, tõ ®iÓn tõ khãa…^(*)

C¸c lo¹i tõ ®iÓn trªn ®· ®−îc Th−

viÖn tuyÓn chän vµ bæ sung trong h¬n nöa thÕ kû qua. Mét phÇn cña c¸c bé tõ

®iÓn tra cøu ®ang ®−îc tr−ng bµy vµ phôc vô b¹n ®äc t¹i Phßng Tra cøu- Tr−ng bµy s¸ch míi. §©y lµ nh÷ng bé tõ

®iÓn tra cøu h¹t nh©n cã dung l−îng th«ng tin lín, cã tÝnh chuÈn mùc vµ

®−îc c«ng nhËn trong mét ph¹m vi nµo

®ã.

C¸c bé tõ ®iÓn ®Çu tiªn nhËp vµo Th− viÖn theo yÕu tè n¨m xuÊt b¶n lµ vµo c¸c n¨m 1947, 1953, 1956, 1957, 1958, 1959. Bé Tõ ®iÓn gi¶i nghÜa tiÕng Nga (Tol'kovoj slovar' russkogo jazyka.

V dvukh tomakh. M.: Sov.

Enciklopedija, 1947) xuÊt b¶n n¨m 1947 lµ bé s¸ch cã n¨m xuÊt b¶n sím nhÊt cã ë Th− viÖn. Sau ®ã lµ c¸c bé Tõ ®iÓn tiÕng Nga xuÊt b¶n n¨m 1953, Tõ ®iÓn tiÕng Ph¸p cæ, 1956, Tõ ®iÓn chÝnh trÞ,

(*) NCVC, ViÖn Th«ng tin KHXH

1958. Trong thêi kú nµy cã duy nhÊt mét bé Niªn gi¸m b¸ch khoa toµn th−

X« ViÕt xuÊt b¶n n¨m 1957 (Ezhegodnik sovetskoj enciklopedii, 1957. M.: Sov.

Enciklopedija, 1957, 648tr.).

Nh− vËy, trong nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû tr−íc trong kho s¸ch tiÕng Nga chØ cã bé 6 tõ ®iÓn c¸c lo¹i. S¸ch tõ ®iÓn tra cøu xuÊt hiÖn nhiÒu vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1960 víi nhiÒu lo¹i tõ ®iÓn cã gi¸

trÞ th«ng tin vµ tra cøu, ®Æc biÖt lµ c¸c b¸ch khoa toµn th− tæng hîp vµ b¸ch khoa toµn th− chuyªn ngµnh, c¸c tõ

®iÓn song ng÷, tõ ®iÓn chuyªn ngµnh khoa häc vµ tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Nga…

S¸ch tõ ®iÓn tra cøu thuéc c¸c chuyªn ngµnh: chÝnh trÞ häc, triÕt häc, x· héi häc, v¨n häc-nghÖ thuËt, ng«n ng÷ häc, luËt häc, kinh tÕ häc, c¸c khoa häc lÞch sö, qu©n sù häc, ©m nh¹c, kiÕn tróc, gi¸o dôc häc…

XÐt vÒ lo¹i h×nh th× tõ ®iÓn song ng÷

chiÕm mét l−îng v−ît tréi so víi c¸c lo¹i tõ ®iÓn kh¸c nh− b¸ch khoa toµn th−, tõ

®iÓn chuyªn ngµnh.

XÐt vÒ thêi gian xuÊt b¶n, th× ®¹i bé phËn c¸c tõ ®iÓn tra cøu xuÊt b¶n nhiÒu nhÊt vµo nh÷ng n¨m 1960, 1970 vµ ®Õn

®Çu nh÷ng n¨m 1980. Nh÷ng n¨m gÇn

®©y sè tõ ®iÓn tiÕng Nga ®−îc nhËp vµo kh«ng ®¸ng kÓ vµ lo¹i h×nh còng rÊt khã ph©n biÖt, nã võa lµ c«ng tr×nh tõ ®iÓn, võa lµ tõ ®iÓn tra cøu néi dung th«ng tin cã chiÒu s©u. ThÝ dô nh− bé s¸ch cña Kovalevskij M. N. Sovremenye sociologi.

V dvukh tomakh. M.: Sankt Peterburg, Aletecja, 1997 (C¸c nhµ x· héi häc

®−¬ng ®¹i). Filosofy dvadcatogo veka.

M.: Iskusstvo XXI vek, 2004, 367tr. (C¸c nhµ triÕt häc thÕ kû XX), hay nh− c¸c bé s¸ch: Evropejskij al'manakh. 1997.

Istorija. Tradicii. Kul'tura. M.: Nauka,

1998, 184tr. (Almanach ch©u ¢u 1997.

LÞch sö. TruyÒn thèng. V¨n hãa). Ngoµi ra, c¸c lÜnh vùc khoa häc kh¸c còng cã c«ng tr×nh tra cøu t−¬ng tù. Tõ thùc tÕ trªn cho ta thÊy tÝnh ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh tõ ®iÓn tra cøu, kh«ng chØ ®¬n thuÇn gi¶i thÝch c¸c kh¸i niÖm, thuËt ng÷, ®èi chiÕu…, mµ cßn ®i s©u h¬n, cô thÓ h¬n vÒ tõng vÊn ®Ò, tõng sù kiÖn, tõng con ng−êi vµ tõng t¸c phÈm.

Qua t×m hiÓu dßng tµi liÖu tõ ®iÓn tra cøu tiÕng Nga, chóng t«i cã mét c¶m nhËn r»ng, nhiÒu lÜnh vùc KHXH ®ang cã xu h−íng tõ ®iÓn hãa hay cô thÓ h¬n lµ b¸ch khoa toµn th− hãa. C¸c bé s¸ch nµy ®· ®Èy lo¹i h×nh tõ ®iÓn tra cøu lªn khu vùc cña sù gi¸p ranh gi÷a c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th−. Cho nªn lµm cho chóng ta ®«i khi dÔ bÞ nhÇm lÉn vÒ lo¹i h×nh s¸ch b¸o: nghiªn cøu hay tra cøu. ThÝ dô nh−

bé s¸ch: Pejzazh. Russkaja zhivopis'.

M.: Belyj gorod, 2000, 631tr. (Phong c¶nh, Héi häa Nga). §©y lµ cuèn s¸ch thuéc lo¹i tõ ®iÓn tra cøu vÒ c¸c bøc tranh phong c¶nh trong nÒn héi häa Nga. Trong mçi bøc tranh cã giíi thiÖu t¸c gi¶ vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña t¸c gi¶, néi dung tranh, nh÷ng gi¸ trÞ vµ vÞ trÝ cña nã trong nÒn héi häa Nga vµ thÕ giíi… NÕu ta chØ ®äc tªn s¸ch mµ kh«ng xem néi dung bªn trong th× ta sÏ nhÇm lÉn víi c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nÒn héi häa Nga vµ kh«ng cho nã lµ s¸ch tra cøu. Mét vÝ dô kh¸c lµ cuèn: Rossija velikaja sud'ba. M.: Belyj gorod, 2003, 704tr. §©y còng lµ cuèn s¸ch tra cøu néi dung s©u vÒ c¸c bøc tranh næi tiÕng cña c¸c häa sÜ Nga. C¸c bµi giíi thiÖu vÒ tõng bøc tranh nh− mét bµi viÕt, gióp cho ta cã thÓ tra cøu vµ t×m hiÓu vÒ tõng bøc tranh, chØ ra n¬i tµng tr÷. Cßn bé s¸ch: Illjustrirovannyj slovar'

russkogo iskusstva. M. Belyj gorod, 2001, 552tr.. (Tõ ®iÓn tranh minh häa trong nghÖ thuËt Nga) th× l¹i ghi râ lµ tõ ®iÓn, vµ ph−¬ng ph¸p biªn so¹n kh«ng kh¸c g× nhiÒu so víi hai bé s¸ch trªn.

Tõ nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy ®· trë l¹i xu h−íng håi cè c¸c nguån t− liÖu vÒ mét lÜnh vùc khoa häc nµo ®ã vµ biªn so¹n nã thµnh c¸c bé s¸ch tra cøu víi nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau. §©y lµ mét trong nh÷ng tiÖn Ých gióp cho ng−êi dïng tin cã mét c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ mét vÊn ®Ò trong mét kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. Lo¹i tõ ®iÓn võa mang tÝnh chÊt c«ng tr×nh nghiªn cøu, võa mang ®Æc tr−ng tõ ®iÓn tra cøu vµ th−êng thÊy trong c¸c lÜnh vùc triÕt häc, v¨n häc, nghÖ thuËt, kiÕn tróc vµ v¨n hãa… Næi tiÕng nhÊt trong nh÷ng bé s¸ch theo cÊu tróc trªn lµ Tõ

®iÓn ng«n ng÷ v¨n häc Nga hiÖn ®¹i gåm 17 tËp, ®−îc xuÊt b¶n vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1960 cña thÕ kû tr−íc (Slovar' sovremennogo russkogo literaturnogo jazyka. M.: Nauka, 1965.

C«ng tr×nh tõ ®iÓn nµy lµ mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc Nga, vÒ mét nÒn v¨n hãa næi tiÕng Nga, vÒ c¸c tr−êng ph¸i v¨n häc Nga. Ng−êi ®äc cã thÓ c¶m nhËn ®−îc h¬i thë cña tõng t¸c phÈm v¨n häc, nh÷ng nÐt tinh tóy nhÊt cña tõng t¸c phÈm trong dßng v¨n häc Nga. Vµ lµ mét bøc tranh x· héi hoµn chØnh theo kh«ng gian vµ thêi gian diÔn ®¹t tinh thÇn cña c¶ d©n téc, cña mét thêi ®¹i.

Sau khi xuÊt b¶n bé tõ ®iÓn, c¸c nhµ phª b×nh v¨n häc chØ cã nh÷ng lêi b×nh tèt ®Ñp vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng s¸ch tõ ®iÓn ë Liªn X«

tr−íc ®©y vµ cho ®Õn hiÖn nay nã vÉn lµ

bé s¸ch quý vµ ch−a thÓ thay thÕ (1, tr.39).

Trªn ®©y, chóng t«i ®−a ra mét sè nhËn xÐt kh¸i qu¸t vÒ dßng tõ ®iÓn tra cøu trong m¶ng tµi liÖu tiÕng Nga cña Th− viÖn.

2. B¸ch khoa toµn th−

C¸c bé b¸ch khoa toµn th− chuyªn ngµnh ®ang l−u tr÷ vµ phôc vô ë Th−

viÖn bao gåm:

- B¸ch khoa toµn th− triÕt häc, 4 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1960-1978.

- B¸ch khoa toµn th− thÕ giíi triÕt häc, xuÊt b¶n n¨m 2001 dµy 1312tr.

- B¸ch khoa toµn th− triÕt häc míi gåm 4 tËp, xuÊt b¶n n¨m 2000.

- B¸ch khoa toµn th− kinh tÕ, 4 tËp, xuÊt b¶n n¨m 1972. Bé B¸ch khoa toµn th− kinh tÕ xuÊt b¶n lÇn ®Çu vµo c¸c n¨m 1962 – 1965, gåm 3 tËp.

- B¸ch khoa toµn th− v¨n häc, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, gåm 10 tËp, vµo c¸c n¨m 1929-1939, vµ tíi n¨m 1965 xuÊt b¶n b¶n rót gän, gåm 4 tËp (Kratkaja literaturnaja enciklopedija. M.: Sov.

Enciklopedija, 1965).

- B¸ch khoa toµn th− lÞch sö Liªn X«, gåm 16 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1961

®Õn n¨m 1965 (Sovetskaja istoricheskaja enciklopedija. V 16-kh tomakh. M.: Sov. Enciklopedija, 1961- 1965)

- B¸ch khoa toµn th− qu©n sù Liªn X«, gåm 8 tËp, xuÊt b¶n n¨m 1976 (Sovetskaja voennaja enciklopedija. V 8- i tomakh. M.: Voenizdat, 1976).

- B¸ch khoa toµn th− nghÖ thuËt thÕ giíi (Enciklopedija mirnogo iskusstva.

M.: Belyj gorod, 2001, 337tr.)

Vµ cßn mét sè bé b¸ch khoa toµn th− kh¸c chóng t«i kh«ng giíi thiÖu trong bµi viÕt nµy.

Bªn c¹nh c¸c bé b¸ch khoa toµn th−

cßn cã mét sè lo¹i Tõ ®iÓn b¸ch khoa.

Tõ ®iÓn b¸ch khoa lµ s¸ch c«ng cô ®Ó tra cøu, tham kh¶o, cung cÊp nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n mµ loµi ng−êi tÝch lòy

®−îc trong qu¸ tr×nh lÞch sö, vÒ ®èi t−îng, kh¸i niÖm, sù vËt, nh©n vËt… Tõ

®iÓn b¸ch khoa toµn th− Nga gåm 2 tËp, xuÊt b¶n n¨m 2000 (Russkij enciklopedicheskij slovar'. M.: Bol’shaja russkaja enciklopedija 2000).

- Tõ ®iÓn b¸ch khoa tri thøc ph¸p luËt (Enciklopedija slovar' pravovykh znanij. M.: Sov. Enciklopedija, 1-1965, 512tr.).

- §¹i tõ ®iÓn b¸ch khoa nghÖ thuËt (Bol'shoj enciklopedicheskij slovar' iskusstva. M.: Vnesigma Asija, 2001, 688tr.)

- Tõ ®iÓn b¸ch khoa ©m nh¹c (Enciklopedija muzykalnyj slovar'. M.:

Sov. Enciklopedija, 1966, 632tr.)

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t×m hiÓu kho s¸ch tiÕng Nga cña Th− viÖn, chóng t«i thÊy trong kho cßn thiÕu v¾ng nhiÒu bé b¸ch khoa toµn th− quý, nh−

bé B¸ch khoa toµn th− thiÕu nhi (12 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1971-1978), vµ c¸c bé b¸ch khoa toµn th− xuÊt b¶n ë c¸c n−íc Céng hßa Liªn bang (cò), nh− bé B¸ch khoa toµn th− Ukraina (17 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1959-1965), bé B¸ch khoa toµn th− Belorussia (12 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1969-1975). Ngoµi ra, cßn nhiÒu bé b¸ch khoa toµn th− ë c¸c n−íc céng hßa kh¸c ®−îc xuÊt b¶n b»ng c¸c ng«n ng÷

d©n téc.

Hµng lo¹t c¸c bé b¸ch khoa toµn th−

chuyªn ngµnh kh«ng cã trong kho s¸ch cña Th− viÖn nh− :

- B¸ch khoa toµn th− s− ph¹m (4 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1964-1968).

- B¸ch khoa toµn th− ®Þa lý (5 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1960-1966).

- B¸ch khoa toµn th− s©n khÊu (5 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1961-1967).

- B¸ch khoa toµn th− ©m nh¹c (5 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1973-1978).

- B¸ch khoa toµn th− nghÖ thuËt c¸c n−íc vµ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi (5 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1962-1978).

- B¸ch khoa toµn th− c¸ch m¹ng x·

héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i (xuÊt b¶n n¨m 1977).

- B¸ch khoa toµn th− lÞch sö Ukraina (16 tËp, xuÊt b¶n tõ n¨m 1962 – 1972).

- B¸ch khoa toµn th− lÞch sö nghÖ thuËt Ukraina (7 tËp, xuÊt b¶n vµo c¸c n¨m 1966-1968).

Nh− vËy, vÒ m¶ng s¸ch b¸ch khoa toµn th− Th− viÖn ®· cã nh÷ng bé s¸ch rÊt c¬ b¶n, cã gi¸ trÞ khoa häc, v¨n hãa vµ nghÖ thuËt. Chóng lµ thµnh tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong c¬ cÊu x· héi cña khoa häc. Song, bªn c¹nh ®ã, nhiÒu bé b¸ch khoa toµn th− chuyªn ngµnh quý Th− viÖn ch−a t¹o lËp vµ víi tíi ®−îc.

3. Tõ ®iÓn

§©y lµ m¶ng tµi liÖu tõ ®iÓn tra cøu cã sè l−îng nhiÒu nhÊt, d−íi ®©y chóng t«i sÏ xem xÐt mét sè lo¹i tõ ®iÓn cã tÝnh phæ biÕn trong kho s¸ch tiÕng Nga.

Tõ ®iÓn song ng÷ lµ tõ ®iÓn hai thø tiÕng, ®−îc c¸c nhµ khoa häc Liªn X«

(cò) biªn so¹n vµ xuÊt b¶n nhiÒu nhÊt

vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1960 ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1970. C¸c bé tõ ®iÓn song ng÷ ®ang tr−ng bµy vµ phôc vô b¹n ®äc t¹i Phßng Tra cøu-Tr−ng bµy s¸ch míi cña Th− viÖn ®Òu lµ nh÷ng ng«n ng÷

th«ng dông trªn thÕ giíi, tuy nhiªn còng kh«ng Ýt bé tõ ®iÓn hai thø tiÕng Ýt ng−êi biÕt. Khèi l−îng tõ trong mçi tõ

®iÓn ®Òu rÊt lín, kh«ng chØ bao gåm c¸c tõ hiÖn ®¹i, mµ c¶ nh÷ng tõ cæ. NÐt ®Æc tr−ng chung cña c¸c bé tõ ®iÓn lµ t¸i b¶n nhiÒu lÇn, cã söa chØnh vµ bæ sung thªm c¸c tõ míi. Nh×n trªn b×nh diÖn chung cña m¶ng tõ ®iÓn, th× tõ ®iÓn song ng÷ lµ t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ nhÊt, ®Æc biÖt c¸c ng«n ng÷ mµ c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam th−êng xuyªn sö dông. C¸c tõ

®iÓn song ng÷ kh«ng chØ lµm chøc n¨ng cung cÊp mét sè kiÕn thøc cÇn thiÕt ®èi víi tõng ®¬n vÞ tõ, c¸c thuËt ng÷, c¸c tõ ch−a biÕt hoÆc ch−a hiÓu hÕt ý nghÜa, mµ cßn lµ c«ng cô häc tËp, gi¶ng d¹y ngo¹i ng÷, giao l−u v¨n hãa vµ khoa häc gi÷a c¸c quèc gia.

H¬n nöa thÕ kû x©y dùng vµ ph¸t triÓn, kÓ tõ khi tiÕp nhËn tõ Tr−êng ViÔn §«ng B¸c cæ cña Ph¸p, Th− viÖn

®· tuyÓn chän vµ bæ sung nhiÒu bé tõ

®iÓn song ng÷ dßng s¸ch tiÕng Nga.

Chóng ta cã thÓ liÖt kª mét sè bé tõ ®iÓn

®ang tr−ng bµy t¹i Phßng Tra cøu- Tr−ng bµy s¸ch míi ®Ó minh häa cho nh÷ng nhËn xÐt trªn. §ã lµ:

- §¹i tõ ®iÓn Anh-Nga, Nga-Anh (3 tËp);

- §¹i tõ ®iÓn Trung-Nga vµ Nga- Trung (4 tËp);

- §¹i tõ ®iÓn §øc-Nga (2 tËp);

- §¹i tõ ®iÓn Nga-Ba Lan, Ba Lan- Nga;

- §¹i tõ ®iÓn NhËt-Nga (2 tËp);

- Tõ ®iÓn Italia–Nga;

- Tõ ®iÓn T©y Ban Nha-Nga;

- Tõ ®iÓn Nga-Ph¸p, Ph¸p-Nga;

- Tõ ®iÓn Kh¬me- Nga;

- Tõ ®iÓn Nga-ViÖt vµ ViÖt-Nga (3 tËp).

Vµ cßn nhiÒu bé tõ ®iÓn song ng÷

kh¸c, nh− tõ ®iÓn Rumania-Nga, M«ng Cæ-Nga, Bå §µo Nha-Nga… hoÆc c¸c bé tõ ®iÓn hai thø tiÕng Ýt ng−êi sö dông nh−: Nga-Estonia; Nga-Bashkia; Nga- Tibet. Ngoµi ra cßn cã lo¹i tõ ®iÓn ba thø tiÕng, nh−ng ®Òu lµ nh÷ng ng«n ng÷ th«ng dông nh− Anh-Ph¸p-Nga.

Tõ ®iÓn thuËt ng÷ chuyªn ngµnh khoa häc gåm c¸c lo¹i tõ ®iÓn gi¶i nghÜa c¸c thuËt ng÷ chuyªn ngµnh khoa häc vµ tõ ®iÓn song ng÷ chuyªn ngµnh. Bé s¸ch tõ ®iÓn chuyªn ngµnh ®Çu tiªn b»ng tiÕng Nga cã ë Th− viÖn KHXH lµ Tõ ®iÓn chÝnh trÞ, xuÊt b¶n n¨m 1958 (Politicheskij slovar'. M.: Politizdat, 1958. 702tr.). §©y lµ cuèn tõ ®iÓn gi¶i nghÜa c¸c thuËt ng÷ chÝnh trÞ h×nh thµnh tr−íc nh÷ng n¨m 1950 vµ nhiÒu thuËt ng÷ ch−a bÞ l·o hãa.

Tõ ®iÓn thuËt ng÷ chuyªn ngµnh khoa häc trong kho t− liÖu tiÕng Nga thuéc hÇu hÕt c¸c bé m«n khoa häc nh−:

- Tõ ®iÓn chÝnh trÞ gi¶n yÕu (Kratkij politicheskij slovar'. M.: Politizdat, 1978, 415tr.).

- §¹i tõ ®iÓn luËt häc (Bol'shoj juridicheskij slovar'. M.: Infra, 1999.

790tr.).

- Tõ ®iÓn thùc hµnh kinh tÕ thÞ tr−êng (Novikov V. A. Slovar' prakticheskoj rynochnoj ekonomiki. M.:

Flinta, 1999, 375tr.).

- Tõ ®iÓn kinh tÕ (Ekonomicheskij slovar' M.: Prospekt, 2005, 624tr.).

- Tõ ®iÓn kinh tÕ gi¶n yÕu (Kratkij ekonomicheskij slovar'. M.: Politizdat, 1989, 399tr.).

- Tõ ®iÓn ng«n ng÷ v¨n häc Nga hiÖn ®¹i (Slovar' sovremennogo russkogo literaturnogo jazyka. V 17-i tomakh. M.: Nauka, 1965).

- Tõ ®iÓn triÕt häc gi¶n yÕu (Kratkij filosofskij slovar'. M.: Prospekt, 2005, 496tr.).

- Tõ ®iÓn khoa häc nh©n v¨n (Ramzevich N. K. Slovar' gumanitarija.

M.: Bylina, 1998, 313tr.).

- Tõ ®iÓn tranh minh häa trong nghÖ thuËt Nga (Illjustrirovannuj slovar' russkogo iskusstva. M.: Belyj gorod, 2001, 552tr.).

Ngoµi ra, cßn cã c¸c lo¹i tõ ®iÓn chuyªn ngµnh vÒ gi¸o dôc häc, t©m lý häc, th«ng tin häc, kh¶o cæ häc, d©n téc häc, ©m nh¹c, qu©n sù, thÓ dôc thÓ thao v.v…

M¶ng tõ ®iÓn song ng÷ chuyªn ngµnh khoa häc còng rÊt ®a d¹ng nh−

tõ ®iÓn luËt häc Anh-Nga, tõ ®iÓn th«ng tin khoa häc Nga-Anh; tõ ®iÓn kinh tÕ Nga-Anh… C¸c lo¹i tõ ®iÓn song ng÷

chuyªn ngµnh khoa häc sö dông mét sè lo¹i ng«n ng÷ th«ng dông vµ tiÕng Anh lµ chñ yÕu, cßn c¸c thø tiÕng kh¸c nh−

Ph¸p, §øc, Trung, NhËt, Italia, T©y Ban Nha Ýt thÊy cã trong kho s¸ch tiÕng Nga cña Th− viÖn.

Tõ ®iÓn tiÕng Nga chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng tõ ®iÓn tra cøu cña Th− viÖn. §èi t−îng phôc vô cña lo¹i tõ ®iÓn nµy cã ph¹m vi réng, kh«ng chØ dµnh cho ng−êi Nga cã tr×nh

®é häc vÊn cao vµ trung b×nh, mµ cßn

dµnh cho nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi häc tËp, nghiªn cøu, gi¶ng d¹y tiÕng Nga vµ dÞch thuËt tõ tiÕng Nga sang tiÕng kh¸c vµ ng−îc l¹i.

Tõ ®iÓn tiÕng Nga bao gåm c¸c lo¹i : Tõ ®iÓn tiÕng Nga (4 tËp); Tõ ®iÓn gi¶i nghÜa tiÕng Nga (2 tËp); Tõ ®iÓn thuËt ng÷ ng«n ng÷ häc; Tõ ®iÓn chÝnh t¶

tiÕng Nga; Tõ ®iÓn ®ång nghÜa; Tõ ®iÓn

®ång ©m kh¸c nghÜa; Tõ ®iÓn thµnh ng÷

tiÕng Nga; Tõ ®iÓn tiÕng n−íc ngoµi; Tõ

®iÓn tiÕng Nga thÕ kû XI-XVII (11 tËp);

Tõ ®iÓn tiÕng Nga thÕ kû XVIII; Tõ ®iÓn ch÷ viÕt t¾t; Tõ ®iÓn tõ chuÈn tiÕng Nga;

Tõ ®iÓn tõ khãa tiÕng Nga v.v…

Trªn ®©y, chóng t«i ®· ph¸c häa nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng chung cña m¶ng tõ

®iÓn tra cøu trong dßng tµi liÖu tiÕng Nga cña Th− viÖn KHXH. S¸ch tõ ®iÓn tra cøu rÊt ®a d¹ng, cã hµm l−îng th«ng tin cao, lu«n cËp nhËt, cã tÝnh hÖ thèng, tÝnh kh¸i qu¸t, tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh ®Çy

®ñ vµ ®é tin cËy. Tuy nhiªn, nhiÒu bé b¸ch khoa toµn th− tæng hîp còng nh−

chuyªn ngµnh cßn thiÕu v¾ng vµ ch−a

®¸p øng ®−îc sù mong ®îi cña b¹n ®äc.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. §µo Duy T©n. Vèn tµi liÖu tiÕng Nga t¹i Th− viÖn Khoa häc x· héi. T¹p chÝ Th«ng tin KHXH, sè 8/2007.

2. Mikhailov A. I. Osnovy nauchnoj informacii. M.: Nauka, 1965, 256tr.

3. NguyÔn Kim Th¶n. Tõ §«ng sang T©y, tr−íc b−íc ngoÆt lÞch sö. Trong cuèn Almanach - Nh÷ng nÒn v¨n minh thÕ giíi. H.: V¨n hãa-Th«ng tin, 1996, 2048tr.

4. Tõ ®iÓn tªn riªng thÕ giíi. H.: V¨n hãa-Th«ng tin, 2000, 1734tr.