Bài 3
Với những thuốc có dạng bào chế đặc biệt như: Thuốc nhỏ mắt, thuốc mỡ bôi mắt, thuốc nhỏ tai, thuốc xịt mũi, miếng dán ngoài da, bình xịt khí dung…, người bán thuốc phải hướng dẫn cách dùng thuốc hết sức tỉ mỉ nhằm đảm bảo hiệu quả tác dụng của thuốc (xem phần phụ lục).
2. Kỹ năng hướng dẫn sử dụng thuốc
Bên cạnh những kỹ năng giao tiếp, cách khai thác thông tin bệnh nhân, khai thác thông tin sử dụng thuốc có trong đơn thuốc, để thực hiện mục đích hướng dẫn điều trị theo đơn, người dược sĩ bán thuốc phải hướng dẫn chính xác và tỷ mỷ cách thức thực hiện y lệnh bao gồm việc dùng thuốc và các dấu hiệu cần nhận biết về tiến triển theo chiều hướng xấu của bệnh.
Muốn làm tốt việc này, người dược sĩ bán thuốc phải tạo lập được lòng tin từ phía bệnh nhân và phương pháp kiểm tra khả năng nhận thức của họ với các thông tin được truyền đạt; thường thì nên đề nghị bệnh nhân hoặc người nhà bệnh nhân (với bệnh nhân nhỏ tuổi hoặc người bị bệnh tâm thần...) nhắc lại.
Cách đặt câu hỏi khi tiếp xúc với bệnh nhân, ngoài các thủ tục chào hỏi ban đầu, một số câu hỏi được quy định như sau tuỳ tình huống:
Các câu hỏi cơ bản hướng dẫn dùng thuốc
Tình huống Câu hỏi
Khi bệnh nhân mua thuốc lần đầu
1. Bác sĩ dặn thuốc này để chữa bệnh gì?
2. Bác sĩ dặn uống thuốc này như thế nào?
3. Bác sĩ dặn uống thuốc này sẽ có những tác dụng gì?
Kiểm tra lại:
4. Xin làm ơn nhắc lại thuốc này sẽ được uống như thế nào?
Khi bệnh nhân mua thuốc lần thứ 2 trở đi
1. Anh/chị... đã dùng thuốc này để chữa bệnh gì?
2. Anh/chị... đã uống thế nào?
3. Khi dùng thuốc này có vấn đề gì xảy ra không?
Bảng chỉ nêu nội dung cơ bản của câu hỏi, tuỳ tình huống, cách diễn đạt có thể rất khác nhau.
Ví dụ:
ư Chỉ cách gọi bệnh nhân bằng anh/chị, ông/bà... hay tên cũng tạo ra sự thân mật, làm thu hẹp khoảng cách giao tiếp.
ư Với câu hỏi 1, có thể hỏi nhiều cách:
+ Thuốc này giúp chữa bệnh gì?
+ Thuốc này dùng để làm gì?
+ Vì sao phải dùng thuốc này?
ư Với câu hỏi 2 "Bác sĩ dặn uống thuốc này như thế nào?" có thể làm rõ hơn khi hỏi:
+ Mỗi lần uống bao nhiêu?
+ Sau bao lâu uống 1 lần?
+ Uống kéo dài bao lâu?
+ Phải làm gì nếu quên uống thuốc?
+ Uống 3 lần 1ngày nghĩa là thế nào?
+ Uống xa bữa ăn nghĩa là thế nào?
+ Tại sao không được uống thuốc với sữa?
+ Hai thuốc nào không được uống cùng một lúc?
...
Nói chung cách đặt câu hỏi để làm tăng sự hiểu biết của bệnh nhân, tăng tuân thủ điều trị. Nội dung câu hỏi phải dễ hiểu, rõ ràng, dứt khoát.
Cần lưu ý với các dạng thuốc có cách dùng đặc biệt.
ư Với câu hỏi 3 "Bác sĩ dặn uống thuốc này sẽ có những tác dụng gì?" đây là câu hỏi về tác dụng điều trị và tác dụng phụ. Có thể làm rõ như sau:
+ Thuốc này sẽ có hiệu quả gì?
+ Làm thế nào để biết thuốc có hiệu quả?
+ Có thể thấy triệu chứng khó chịu nào?
+ Làm thế nào để giảm bớt buồn nôn khi dùng thuốc này?
Thực ra tất cả thông tin trên đều phải được bác sĩ dặn dò từ trước, nhiệm vụ của dược sĩ bán thuốc là hỏi để nhắc lại và sửa những nội dung mà bệnh nhân hiểu không đúng, vì vậy người dược sĩ bán thuốc cần lắng nghe và đề nghị bệnh nhân lặp lại, cũng có thể làm mẫu để bệnh nhân dễ hiểu hơn.
Khi hỏi, người dược sĩ bán thuốc phải hỏi các loại câu hỏi nào?
ư Câu hỏi mở: Câu hỏi mở thường được mở đầu bằng các từ: Tại sao? Cái gì? như thế nào? Bao lâu?, Để làm gì?... Loại câu hỏi này khuyến khích bệnh nhân cung cấp thông tin và người nghe dễ dàng đánh giá được nhận thức của người trả lời; tuy nhiên hạn chế là sự hợp tác và trình độ của bệnh nhân, sự kiên nhẫn của người dược sĩ bán thuốc....
ư Câu hỏi đóng: Loại câu hỏi này chỉ cần trả lời có hoặc không nhưng khó đánh giá thực sự bệnh nhân có hiểu đúng vấn đề không và không
khuyến khích được bệnh nhân tìm hiểu kỹ vấn đề.
ư Câu hỏi dẫn dắt: Loại này đưa thông tin mà người dược sĩ bán thuốc muốn kiểm tra lại nhận thức của bệnh nhân để xác định bệnh nhân đã nắm bắt đúng nội dung thông tin đã truyền đạt về cách dùng thuốc chưa, tuy nhiên câu trả lời cũng chỉ là có hoặc không, vì vậy cũng không đánh giá được hiểu biét của bệnh nhân thực sự.
Ví dụ sau đây hỏi về cách uống thuốc với 3 loại câu hỏi trên để so sánh:
+ Câu hỏi mở: " Bác sĩ dặn mỗi ngày anh/chị phải uống mấy viên?"
+ Câu hỏi đóng: "Bác sĩ có dặn anh/chị cách uống thuốc không?"
+ Câu hỏi dẫn dắt: "Bác sĩ bảo anh/chị uống mỗi ngày 2 viên phải không?"
Rõ ràng câu hỏi mở có ưu việt hơn 2 loại câu hỏi kia. Tuy nhiên, câu hỏi đóng lại thuận tiện với những thông tin đơn giản còn câu hỏi dẫn dắt để hướng sự chú ý của bệnh nhân vào vấn đề cần làm rõ và thuận lợi với bệnh nhân hạn chế về khả năng diễn đạt.
II. Thực hành
ư Thời lượng: Mỗi nhóm được thực hành trong 20 - 30 phút.
ư Phương pháp: Đóng vai
Mỗi tổ được chia làm các nhóm, mỗi nhóm gồm 3 sinh viên, trong đó:
ư Nội dung: Trong mỗi nhóm sinh viên sẽ thay đổi cách đóng vai qua các bài thực tập, nhằm tạo cơ hội cho mỗi sinh viên có thể rèn luyện được các kỹ năng.
+ Sinh viên thứ 1: Đóng vai bệnh nhân
Người đóng vai bệnh nhân ở mỗi nhóm sẽ đóng vai ở các lứa tuổi: Người cao tuổi, người trung niên, trẻ em … hoặc các đối tượng đặc biệt khác như: người có khuyết tật về thị giác hoặc thính giác, suy giảm nhận thức (hay quên)…, được giao 1 đơn thuốc phù hợp với tình huống bệnh của mình (đơn thuốc này được tra cứu ở bài 2), bệnh nhân khi đến mua thuốc có thể được phép hỏi, phàn nàn, thắc mắc… Khi người bán thuốc hỏi bệnh nhân, bệnh nhân phải trả lời phù hợp với tình huống bệnh của mình.
+ Sinh viên thứ 2: Đóng vai người bán thuốc.
Người bán thuốc ngoài vận dụng những kỹ năng ở bài học trước (kỹ năng giao tiếp và cách khai thác thông tin), còn phải nắm rõ được các yêu cầu liên quan đến các thuốc có trong đơn. Khi hướng dẫn sử dụng thuốc trong đơn, người bán thuốc phải đưa ra những lời giải thích phù hợp với người bệnh, nhằm đảm bảo cho người bệnh an tâm, tin tưởng
vào quá trình điều trị.
+ Sinh viên thứ 3: Người quan sát và nhận xét.
Người quan sát phải đưa ra nhận xét về kỹ năng giao tiếp, cách khai thác thông tin bệnh nhân, cách khai thác thông tin bệnh nhân của người bán thuốc dựa vào bảng kiểm.
Bảng kiểm: Thực hiện bằng phương pháp cho điểm:
0: không có; 1: Khá (chưa đầy đủ); 2: Tốt (đầy đủ)
TT Nội dung Điểm Giải thích
I. Kỹ năng hướng dẫn sử dụng thuốc 1. Thái độ trong giao tiếp bệnh nhân
1 Vẻ mặt (thân thiện) 2 ánh mắt (hướng về BN) 3 Thái độ (hoà nhã, nhẹ nhàng)
2. Sử dụng giọng nói và thuật ngữ trong giao tiếp 4 Chào hỏi (thân thiện, lịch sự)
5 Xưng hô (phù hợp, tế nhị)
6 Giọng nói (cởi mở, tôn trọng, không lớn tiếng)
7 Thuật ngữ (không chuyên sâu, dễ hiểu, dễ nhớ) II. Các thông tin thuốc truyền đạt cho bệnh nhân
1 Chỉ định thuốc 2 Chống chỉ định 3 Đường dùng 4 Liều dùng 5 Số lần dùng trong ngày 6 Thời điểm dùng thuốc 7 Nước uống cùng với thuốc 8 Yêu cầu bệnh nhân nhắc lại
9 Hướng dẫn cách dùng thuốc đặc biệt
10 Dặn bệnh nhân theo dõi tác dụng phụ của thuốc 11 Lưu ý một số đối tượng đặc biệt
Phần 2.2