Tổng kết Ngữ pháp (tt)

(1)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP

(tiếp theo)

(2)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

C. THÀNH PHẦN CÂU

I/. THÀNH PHẦN CHÍNH VÀ THÀNH PHẦN PHỤ 1. Lý thuyết

* Thành phần chính: Là thành phần bất buộc phải có để câu có cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt một ý tương đối trọn vẹn.

- Vị ngữ: Là thành phần chính của câu có khả năng kết hợp với các phó từ chỉ quan hệ thời gian và trả lời các câu hỏi: Làm gì? Làm sao? Như thế nào? Là gì?

- Chủ ngữ: Là thành phần chính của câu nêu tên sự vật, hiện tượng có hoạt động đặc điểm trạng thái… được miêu tả ở vị ngữ. Chủ ngữ thường trả lời cho các câu hỏi: Ai? Con gì? Cái gì?

Kể tên các thành phần chính và thành phần phụ của câu;

nêu dấu hiệu nhận biết từng thành phần?

(3)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

* Thành phần chính:

- Vị ngữ - Chủ ngữ

* Thành phần phụ và dấu hiệu nhận biết:

- Trạng ngữ:

+ Vị trí: thường đứng ở đầu câu, nhưng có thể đứng ở giữa hoặc cuối câu.

+ Tác dụng: cụ thể hoá không gian, thời gian, cách thức, phương tiện, nguyên nhân mục đích… được diễn đạt ở nòng cốt câu.

+ Dấu hiệu hình thức đặc trưng: được ngăn cách với nòng cốt câu bằng dấu phẩy.

- Khởi ngữ:

+ Vị trí: Thường đứng trước chủ ngữ.

+ Tác dụng: Nêu lên đề tài của câu.

+ Dấu hiệu: Có thể thêm quan hệ từ: về, đối với vào trước khởi ngữ.

(4)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

2. Bài tập: Phân tích thành phần của các câu sau:

a) Đôi càng tôi mẫm bóng

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

b) Sau một trống thúc vang đội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp.

(Thanh Tịnh, Tôi đi học)

c) Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, nó vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác.

(Băng Sơn, U tôi)

(5)

Chủ ngữ

Chủ ngữ Vị ngữVị ngữ Trạng ngữ Trạng ngữ Khởi ngữKhởi ngữ a a Đôi càng tôiĐôi càng tôi mẫm bóngmẫm bóng

bb Mấy người học Mấy người học trò cũ

trò cũ nến sếp hàng dưới nến sếp hàng dưới hiên, đi vào lớp

hiên, đi vào lớp Sau một một hồi Sau một một hồi trống thúc vang trống thúc vang cả lòng tôi

cả lòng tôi cc Nó Nó vẫn là người bạn vẫn là người bạn

trung thực, chân trung thực, chân thành, thẳng thắn, thành, thẳng thắn, không hề nói dối, không hề nói dối, cũng không bao cũng không bao giờ biết nói dối và giờ biết nói dối và độc ác…

độc ác…

Còn tấm

gương thủy gương thủy tinh tráng bạc tinh tráng bạc

(6)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

I/. THÀNH PHẦN CHÍNH VÀ THÀNH PHẦN PHỤ II/. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

1. Lý thuyết:

- Thành phần tình thái: Là thành phần được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.

- Thành phần cảm thán: Là thành phần được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói, viết (vui, buồn, mừng, giận).

- Thành phần gọi – đáp: Là thành phần được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp.

- Thành phần phụ chú: Là thành phần được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu.

2. Bài tập SGK/145-146

Hãy cho biết mỗi từ in đậm trong các đoạn trích dưới đây là thành phần gì của câu.

Kể tên và nêu dấu hiệu nhận biết từng thành phần biệt lâp của câu?

(7)

a) Có lẽ tiếng Việt chúng ta đẹp bởi vì tâm hồn của người Việt Nam chúng ta đẹp, bởi vì đời sống, cuộc đấu tranh của nhân dân ta từ trước tới nay là cao quý, là vĩ đại, nghĩa là rất đẹp.

b) Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng tôi.

c) Trên những chặng đường dài 50, 60 ki-lô-mét, chúng ta chỉ gặp cây dừa: dừa xiêm thấp lè tè, quả tròn, nước ngọt, dừa nếp lơ lửng giữa trời, quả vàng xanh mơn mởn, dừa lửa lá đỏ, vỏ hồng.

d) Có người khẽ nói:

- Bẩm, dễ có khi đê vỡ!

Ngài cau mặt gắt rằng:

-Mặc kệ.

d) Ơi chiếc xe vận tải Ta cầm lái đi đây

Nặng biết bao ân ngãi Quý hơn bao vàng đầy!

-> Thành phần tình thái

-> Thành phần phụ chú

- Bẩm -> Thành phần gọi - đáp - Có khi -> Thành phần tình thái -> Thành phần gọi - đáp

-> Thành phần tình thái

(8)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

C. THÀNH PHẦN CÂU D. CÁC KIỂU CÂU

I/. CÂU ĐƠN:

1. Bt 1 SGK/ 146 -147 Xác định chủ ngữ, vị ngữ trong các câu đơn sau:

a) Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ.

b) Không, lời gửi của một Nguyễn Du, một Tôn-xtôi cho nhân loại phức tạp hơn, cũng phong phú và sâu sắc hơn.

c) Nghệ thuật là tiếng nói của tình cảm.

CN VN

(9)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

I/. CÂU ĐƠN:

1. Bt 1 SGK/ 146 -147.

2. Bt 2 SGK/147 Tìm câu đặc biệt:

a) - Có tiếng nói léo xéo ở gian trên.

- Tiếng mụ chủ…

b) Một anh thanh niên hai mươi bảy tuổi!

c)

- Những ngọn điện trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong câu chuyện cổ tích nói về xứ xở thần tiên.

- Hoa trong công viên.

- Những quả bóng sút vô tội vạ của bọn trẻ trong một góc phố.

- Tiếng rao của bà bán xôi sáng có cái mủng đội trên đầu…

- Chao ôi, có thể là tất cả những cái đó.

(10)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

II/. CÂU GHÉP

1. Bt 1, 2 SGK/147 -148

a) Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ, anh muốn đem một phần của mình góp vào đời sống chung quanh.

b) Nhưng vì bom nổ gần, Nho bị choáng.

c) Ông lão vừa nói vừa chăm chắm nhìn vào cái bộ mặt lì xì của người bà con họ bên ngoại dãn ra vì kinh ngạc ấy mà ông lão hả hê cả lòng.

d) Còn nhà hoạ sĩ và cô gái cũng nín bặt, vì cảnh trước mặt bỗng hiện lên đẹp một cách kỳ lạ.

e) Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái.

-> Quan hệ bổ sung -> Quan hệ nguyên nhân

-> Quan hệ bổ sung

-> Quan hệ nguyên nhân

-> Quan hệ mục đích.

(11)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

II/. CÂU GHÉP

2. Bt 4 SGK/149 Tạo câu ghép theo yêu cầu

a) Quả bom tung lên và nổ trên không. Hầm của Nho bị sập.

* Nguyên nhân – kết quả:

* Điều kiện – kết quả:

b) Quả bom nổ khá gần. Hầm của Nho không bị sập.

* Tương phản:

* Nhượng bộ:

Vì quả bom tung lên và nổ trên không nên hầm của Nho bị sập.

Nếu quả bom tung lên và nổ trên không thì hầm của Nho bị sập.

Quả bom nổ khá gần, nhưng hầm của Nho không bị sập.

Hầm của Nho không bị sập, tuy quả bom nổ khá gần.

(12)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

III/. BIẾN ĐỔI CÂU

1. Bt 1 SGK/149 Câu rút gọn:

- Quên rồi.

- Ngày nào ít: ba lần.

2. Bt 2 SGK/149 Xác định hiện tượng tác câu và nêu mục đích tách câu của hiện tượng ấy.

a) Và làm việc có khi suốt đêm.

b) Thường xuyên.

c) Một dấu hiệu chẳng lành.

->Tách như vậy để nhấn mạnh nội dung của bộ phận được tách ra.

(13)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

3. Bt 3 SGK/149 Biến đổi câu thành câu bị động:

a) Người thợ thủ công làm ra đồ gốm khá sớm.

b) Tại khúc sông này tỉnh ta sẽ bắc một cây lớn.

c) Người ta đã dựng lên những ngôi đền ấy từ hàng trăm năm trước.

-> Đồ gốm được người thợ thủ công Việt Nam làm ra khá sớm.

-> Một cây cầu lớn sẽ được tỉnh ta bắc tại khúc sông này.

-> Những ngôi đền ấy đã được người ta dựng lên từ hàng trăm năm trước.

(14)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

IV. CÁC KIỂU CÂU ỨNG VỚI MỤC ĐÍCH GIAO TIẾP KHÁC NHAU

1. Bt 1 SGK/150 Xác định câu nghi vấn và tác dụng của nó:

- Ba con, sao con không nhận?

- Sao con biết là không phải?

-> Các câu nghi vấn trên dùng để hỏi.

(15)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

2. Bt 2 SGK/150 Xác định câu cầu khiến và tác dụng của nó:

a)

- Ở nhà trông em nhá!

-Đừng có đi đâu đấy.

-> Câu cầu khiến dùng để ra lệnh.

b)

- Thì má cứ kêu đi.

- Vô ăn cơm!

-> Câu cầu khiến dùng để yêu cầu.

-> Câu cầu khiến dùng để mời.

(16)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tiếp theo)

3. Bt 3 SGK/151 Xác định kiểu câu và tác dụng của nó:

Câu nói của anh Sáu có hình thức của câu nghi vấn, nhưng không phải dùng để hỏi, mà là dùng để bộc lộ cảm xúc.

Ta kết luận như vậy vì trước câu nói của anh Sáu, tác giả đã miêu tả: “Giận quá và anh không kịp suy nghĩ, anh vung tay đánh vào mông nó và hét lên”

(17)

TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP

A. TỪ LOẠI

I/. DANH TỪ, ĐỘNG TỪ, TÍNH TỪ II/. CÁC TỪ LOẠI KHÁC

B. CỤM TỪ

I/. CỤM DANH TỪ II/. CỤM ĐỘNG TỪ III/. CỤM TÍNH TỪ C. THÀNH PHẦN CÂU

I/. THÀNH PHẦN CHÍNH VÀ THÀNH PHẦN PHỤ II/. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

D. CÁC KIỂU CÂU I/. CÂU ĐƠN II/. CÂU GHÉP

IV/. CÁC KIỂU CÂU ỨNG VỚI MỤC ĐÍCH GIAO TIẾP KHÁC NHAU

(18)

Dặn dò:

- Xem lại bài

- Hoàn thành các bài tập - Chuẩn bị bài :