Phñ ®Þnh ph¸n ®o¸n - Logíc học đại cương (Sách giáo khoa dùng trong các trường Đại học)

8) ThÕ nµo lµ tÝnh ®¼ng trÞ cña ph¸n ®o¸n phøc hîp c¬ b¶n. H·y tù t×m mét ph¸n ®o¸n vµ ph¸t biÓu tÊt c¶ c¸c ph¸n ®o¸n ®¼ng trÞ víi nã.

Bµi tËp:

1) H·y sö dông c¸c kh¸i niÖm trong cïng mét nhãm cã ®¸nh dÊu sao* ë bµi tËp sè 4 (phÇn kh¸i niÖm) ®Ó x©y dùng ë mçi kiÓu mét ph¸n ®¬n ch©n thùc;

x¸c ®Þnh tÝnh chu diªn cña c¸c thuËt ng÷ trong c¸c ph¸n ®o¸n ®ã.

2) Cho c¸c ph¸n ®o¸n:

a) Mäi Gi¸o s− lµ gi¶ng viªn;

b) Mäi sè ch½n ®Òu chia hÕt cho 2;

c) Mäi sè lÎ kh«ng lµ sè ch½n;

d) Mét sè sinh viªn lµ ®¶ng viªn;

e) Mét sè ng−êi lao ®éng lµ trÝ thøc;

g) Mét sè ®oµn viªn kh«ng lµ c«ng nh©n;

h) Mét sè nhµ khoa häc kh«ng lµ nhµ kinh tÕ häc.

H·y ph¸t biÓu tÊt c¶ c¸c ph¸n ®o¸n n»m trong c¸c quan hÖ kh¸c nhau víi tõng ph¸n ®o¸n nªu trªn dùa vµo h×nh vu«ng l«gÝc vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ l«gÝc cña chóng.

3) T¹i mét ng«i ®Òn cã ba vÞ thÇn. Mét vÞ chuyªn nãi thËt gäi lµ “thÇn nãi thËt”, mét vÞ chuyªn nãi dèi gäi lµ “thÇn nãi dèi”, mét vÞ lóc th× nãi thËt, lóc th×

nãi dèi gäi lµ “thÇn kh«n ngoan”. BiÕt r»ng, c¶ ba vÞ ®Òu cã diÖn m¹o, trang phôc gièng hÖt nhau (kh«ng thÓ ph©n biÖt hä nhê ngo¹i h×nh). Hä ngåi thµnh hµng ngang tr−íc diÖn thê. Cã mét ng−êi ®· x¸c ®Þnh c¸c vÞ thÇn ®ã “ai lµ ai”

b»ng c¸ch hái mçi vÞ mét c©u hái nh− sau:

Hái vÞ thÇn thø nhÊt: “ThÇn ngåi c¹nh ngµi lµ ai?”;

Tr¶ lêi: “ThÇn nãi dèi”;

Hái vÞ thÇn thø hai: “Ngµi lµ ai?”;

Tr¶ lêi: “Ta lµ thÇn kh«n ngoan”

Hái vÞ thÇn thø ba: “ThÇn ngåi c¹nh ngµi lµ ai?”;

Tr¶ lêi: “ThÇn nãi thËt”.

Sau khi nghe c¸c c©u tr¶ lêi, ng−êi ®ã ®· biÕt ®−îc “ai lµ ai”. Hái ng−êi

®ã ®· lËp luËn thÕ nµo?

4) T¹i mét x· cã hai xãm. D©n ë mét xãm chuyªn nãi thËt, cßn d©n xãm kia chuyªn nãi ng−îc (thËt thµnh gi¶ vµ ng−îc l¹i). BiÕt r»ng, hä vÉn qua l¹i giao tiÕp víi nhau (cã thÓ gÆp ng−êi nãi thËt ë xãm cña ng−êi nãi ng−îc vµ ng−îc l¹i). Cã mét ng−êi cÇn ®i t×m b¹n m×nh ë xãm nãi thËt. Ng−êi ®ã ®· vÒ

®Õn x· ®ã nh−ng kh«ng biÕt m×nh ®ang ë xãm nµo. T×nh cê gÆp mét ng−êi d©n së t¹i, ng−êi ®ã hái mét c©u, sau khi nghe tr¶ lêi, ng−êi ®ã ®· x¸c ®Þnh ®−îc m×nh ®ang ë xãm nµo. Hái: ng−êi ®ã ®· ®Æt c©u hái g× vµ c©u tr¶ lêi cña ng−êi d©n lµ g× mµ l¹i biÕt ®−îc nh− vËy.

5) §Æt: a lµ trêi m−a, b lµ trêi rÐt, c lµ trêi hanh kh«; h·y viÕt c«ng thøc cña c¸c ph¸n ®o¸n d−íi ®©y:

a) Trêi kh«ng nh÷ng m−a, mµ cßn rÐt;

b) Trêi kh«ng m−a còng kh«ng rÐt;

c) Trêi cã m−a ®©u mµ rÐt;

d) Trêi m−a nh−ng ®©u thÊy Èm (l−u ý: Èm lµ ng−îc víi kh«);

e) Kh«ng thÓ cã chuyÖn trêi m−a mµ kh«ng rÐt;

g) Lµm g× cã chuyÖn trêi Êm thÕ mµ kh«ng m−a (Êm lµ ng−îc víi rÐt);

h) NÕu trêi m−a th× sÏ Êm vµ Èm;

i) Trêi kh«ng m−a khi vµ chØ khi kh« vµ rÐt.

Cho gi¸ trÞ l«gÝc cña: a =1; b = 0; c =1; h·y tÝnh gi¸ trÞ l«gÝc cña c¸c c«ng thøc trªn.

6) Cho c¸c c«ng thøc l«gÝc:

a) [(a → c)∧(b → c)∧(a v b)] → c b) [(a → c)∧(b → d)∧(a v b)] → (c v d) c) [(a → b)∧(a → c)∧(7b v 7c)] → 7a

d) [(a → c)∧(b → d)∧(7c v 7d)] → (7a v 7b)

H·y tÝnh: Gi¸ trÞ l«gÝc cña c«ng thøc a vµ c víi hai bé gi¸ trÞ:

[a =1; b = 0; c =1]; vµ [a = 0; b = 1; c =0];

Gi¸ trÞ l«gÝc cña c«ng thøc b vµ d víi hai bé gi¸ trÞ:

[a =1; b = 0; c =1; d = 0]; vµ [a = 0; b = 1; c =0; d = 1];

H·y lËp b¶ng ®Çy ®ñ gi¸ trÞ l«gÝc cña chóng vµ g¸n cho a, b, c, d lµ nh÷ng ph¸n ®o¸n ®¬n tuú ý ®Ó sao cho khi ghÐp vµo c¸c c«ng thøc ®· cho, ta ®−îc mét c©u t−¬ng ®èi cã nghÜa.

7) Ng−êi ta nghi A vµ B lµ hai thñ ph¹m trong mét vô ¸n m¹ng. Cã bèn nh©n chøng vµ hä lÇn l−ît khai nh− sau: “A kh«ng giÕt ng−êi”; “B kh«ng giÕt ng−êi”; “Ýt nhÊt cã mét trong sè hai lêi khai trªn lµ ®óng”; “Lêi khai cña nh÷ng thø ba lµ sai”. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy chØ riªng ng−êi thø t− khai ®óng. VËy ai lµ kÎ s¸t nh©n.

8) Cã ba kÎ lµ B, C, D bÞ nghi ngê lµm tiÒn gi¶. Bän hä khai nh− sau:

B: D cã téi, cßn C kh«ng cã téi;

C: T«i kh«ng cã téi, Ýt nhÊt mét trong sè hä cã téi;

D: NÕu B cã téi, th× C còng cã téi.

LËp b¶ng gi¸ trÞ l«gÝc cña c¸c lêi khai trªn ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái d−íi ®©y:

a) Cã mét lêi khai ®−îc suy ra tõ lêi khai kh¸c. §ã lµ nh÷ng lêi khai nµo?

b) Gi¶ thiÕt r»ng, c¶ ba ®Òu v« téi, vËy ai khai ®óng, ai khai sai?

c) Gi¶ thiÕt r»ng, c¶ ba lêi khai ®Òu ®óng, vËy ai cã téi, ai v« téi?

d) NÕu ng−êi v« téi khai ®óng, kÎ cã téi khai sai, vËy ai cã téi, ai v« téi?

9) Ph¸t biÓu tÊt c¶ c¸c ph¸n ®o¸n ®¼ng trÞ víi tõng ph¸n ®o¸n d−íi ®©y:

a) Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, th× ph¶i cã nh÷ng con ng−êi XHCN;

b) Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, nh−ng ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh h−íng XHCN;

c) Nhµ t− b¶n bãc lét c«ng nh©n b»ng c¸ch t¨ng giê lµm hoÆc gi¶m l−¬ng;

d) Kh«ng thÓ trë thµnh chuyªn gia giái, nÕu kh«ng cã tri thøc triÕt häc;

e) Tr−êng §H KHXH&NV ph¶i trë thµnh trung t©m ®µo t¹o chÊt l−îng cao vµ nghiªn cøu khoa häc chuyªn s©u;

g) Ph¶i thËt g−¬ng mÉu, hoÆc kh«ng thÓ trë thµnh ng−êi c¸n bé ®oµn giái.

10) Cã ba sinh viªn A, B, C ë cïng mét phßng KTX. Quy luËt ®i häc cña hä nh− sau:

- NÕu A nghØ häc, th× B còng nghØ häc;

- NÕu A ®i häc, th× c¶ B vµ C còng ®i häc;

Hái: NÕu B ®i häc, th× C cã ®i häc kh«ng?

11) Cã ba sinh viªn A, B, C ë cïng mét KTX, nh−ng kh¸c phßng. Hä tho¶

thuËn víi nhau nh− sau: nÕu ai ®ã trong bän hä kh«ng ë phßng ngoµi giê häc, th× Ýt nhÊt mét trong hai ng−êi cßn l¹i vèn ®ang ë phßng m×nh ph¶i biÕt b¹n ®ã

®ang ë ®©u. H·y cho biÕt, c¸c b¹n ®ã ®ang ë ®©u, nÕu kh«ng ai biÕt b¹n m×nh

®ang ë ®©u?

Bµi 3. QUY LUËT l«gÝc 1. §Æc ®iÓm cña quy luËt l«gÝc

1.1. TÝnh kh¸ch quan cña quy luËt l«gÝc

Quy luËt nãi chung lµ mét d¹ng liªn hÖ mang tÝnh bÒn v÷ng, bªn trong, b¶n chÊt vµ tÊt yÕu gi÷a c¸c ®èi t−îng, lu«n lÆp l¹i kh¾p n¬i ë nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh.

T− duy còng cã tÝnh chÊt liªn hÖ. §ã lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c t− t−ëng ®Ó t¹o ra c¸c h×nh thøc l«gÝc. Nh−ng c¸c h×nh thøc l«gÝc còng liªn hÖ víi nhau. §ã chÝnh lµ mèi liªn hÖ l«gÝc trong t− duy.

Mét sè mèi liªn hÖ l«gic ®Æc biÖt hîp thµnh quy luËt cña t− duy. Chóng còng mang ®Çy ®ñ c¸c tÝnh chÊt chung nh− ë mäi lo¹i quy luËt, trong ®ã cã tÝnh kh¸ch quan.

C¸c quy luËt c¬ b¶n cña t− duy l¹i ®−îc ph©n ra lµm hai nhãm: c¸c quy luËt t− duy h×nh thøc vµ c¸c quy luËt t− duy biÖn chøng. C¸c quy luËt t− duy h×nh thøc c¬ b¶n lµ luËt ®ång nhÊt, luËt m©u thuÉn, luËt bµi trung, luËt lý do ®Çy

®ñ.

1.2. TÝnh phæ biÕn cña quy luËt l«gÝc. NÕu c¸c quy luËt cña t− duy nªu trªn l¹i t¸c ®éng ë mäi h×nh thøc t− duy, chi phèi toµn bé ho¹t ®éng t− t−ëng, th× chóng lµ nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña t− duy.

Gäi lµ c¸c quy luËt c¬ b¶n v×, chóng cã tÝnh chÊt chung, tæng qu¸t ®èi víi mäi t− duy, lµm c¬ së cho sù vËn hµnh cña toµn bé t− duy ë mäi m¾t kh©u, mäi h×nh thøc, mäi tr×nh ®é, cÊp ®é cña nã. V× c¸c quy luËt Êy ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mèi liªn hÖ c¨n b¶n, s©u s¾c vµ chung nhÊt cña thÕ giíi kh¸ch quan vµ ®ã còng lµ lý do lµm ta gäi chóng lµ phæ biÕn. Thø hai, chóng quyÕt

®Þnh sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸c, kh«ng c¬ b¶n nh−, quy luËt tû lÖ nghÞch gi÷a néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm, luËt chu diªn cña c¸c thuËt ng÷ trong ph¸n ®o¸n, c¸c quy t¾c x©y dùng suy luËn v.v..

C¸c quy luËt c¬ b¶n cña t− duy l¹i ®−îc ph©n ra thµnh hai nhãm: c¸c quy luËt l«gÝc h×nh thøc vµ c¸c quy luËt l«gÝc biÖn chøng, chóng kh«ng hoµn toµn t¸ch rêi nhau, mµ cã quan hÖ x¸c ®Þnh víi nhau.

1.3. Ph¹m vi t¸c ®éng cña c¸c quy luËt l«gÝc h×nh thøc

Nhãm thø nhÊt ®−îc gäi lµ c¸c quy luËt l«gÝc h×nh thøc v× chóng chØ chi phèi t− duy trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh ®óng ®¾n ®èi t−îng ë mÆt h×nh thøc cña nã. Quy luËt l«gÝc h×nh thøc t¸c ®éng trong t− duy h×nh thøc ph¶n ¸nh ®èi t−îng ë phÈm chÊt x¸c ®Þnh.

ViÖc tu©n thñ c¸c quy luËt c¬ b¶n cña t− duy h×nh thøc sÏ ®¶m b¶o cho nã cã ®−îc c¸c tÝnh chÊt c¬ b¶n cña t− duy ®óng ®¾n ph¶n ¸nh ch©n thùc hiÖn thùc kh¸ch quan lµ: tÝnh nhÊt qu¸n, tÝnh phi m©u thuÉn, tÝnh x¸c ®Þnh trong qu¸

tr×nh ph¶n ¸nh vµ tÝnh cã c¬ së cña nh÷ng t− t−ëng ph¶n ¸nh.

Trong ph¹m vi ch−¬ng tr×nh nµy chóng ta chØ nghiªn cøu nhãm quy luËt l«gÝc h×nh thøc c¬ b¶n lµ: ®ång nhÊt, cÊm m©u thuÉn, bµi trung, lý do ®Çy ®ñ.

2. C¸c quy luËt l«gÝc h×nh thøc c¬ b¶n 2.1. LuËt ®ång nhÊt

a) C¬ së kh¸ch quan cña quy luËt lµ tÝnh æn ®Þnh t−¬ng ®èi, tr¹ng th¸i

®øng im t−¬ng ®èi cña c¸c ®èi t−îng. Quy luËt ®ång nhÊt quy ®Þnh tÝnh x¸c ®Þnh cña ý nghÜ, cña t− t−ëng vÒ ®èi t−îng nhÊt ®Þnh ë phÈm chÊt x¸c ®Þnh, cßn b¶n th©n ý nghÜ tu©n thñ quy luËt nµy ph¶n ¸nh sù ®ång nhÊt trõu t−îng cña ®èi t−îng víi chÝnh nã.

b) Néi dung vµ c«ng thøc cña quy luËt: Trong qu¸ tr×nh suy nghÜ, lËp luËn, th× t− t−ëng ph¶i lµ x¸c ®Þnh, mét nghÜa, lu«n ®ång nhÊt víi chÝnh nã.

C«ng thøc cña quy luËt: “a lµ a”, ký hiÖu: “a≡a”, trong ®ã a lµ mét t−

t−ëng ph¶n ¸nh vÒ ®èi t−îng x¸c ®Þnh nµo ®ã. Nãi kh¸c, mçi ý nghÜ ®Òu ®−îc rót ra tõ chÝnh nã vµ lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho tÝnh ch©n thùc cña nã. “a → a”.

LuËt ®ång nhÊt trë thµnh quy t¾c cho tõng ý nghÜ: mét ý nghÜ kh«ng thÓ võa lµ nã võa lµ kh«ng ph¶i nã. Nã ph¶i ®ång nhÊt víi nã vÒ gi¸ trÞ l«gÝc. LuËt

®ång nhÊt yªu cÇu khi ph¶n ¸nh vÒ mét ®èi t−îng ë mét phÈm chÊt x¸c ®Þnh

(tån t¹i trong kho¶ng thêi gian, kh«ng gian vµ mét quan hÖ x¸c ®Þnh), khi ®èi t−îng tån t¹i víi t− c¸ch lµ nã th× t− duy kh«ng ®−îc tuú tiÖn thay ®æi ®èi t−îng ph¶n ¸nh; kh«ng ®−îc thay ®æi néi dung cña t− t−ëng hay ®¸nh tr¸o ng«n tõ diÔn ®¹t t− t−ëng. ChÝnh ®iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh x¸c ®Þnh vµ nhÊt qu¸n cña t−

t−ëng khi ph¶n ¸nh vÒ ®èi t−îng x¸c ®Þnh. Cã thÓ ph©n tÝch sù t¸c ®éng cña luËt

®ång nhÊt trong t− duy qua c¸c yªu cÇu cô thÓ sau:

c) C¸c yªu cÇu cña luËt ®ång nhÊt vµ nh÷ng lçi l«gÝc cã thÓ m¾c ph¶i khi vi ph¹m chóng.

Yªu cÇu 1: Ph¶i cã sù ®ång nhÊt cña t− duy víi ®èi t−îng vÒ mÆt ph¶n

¸nh, tøc lµ trong lËp luËn vÒ mét ®èi t−îng x¸c ®Þnh nµo ®ã, t− duy ph¶i ph¶n

¸nh vÒ nã víi chÝnh nh÷ng néi dung x¸c ®Þnh ®ã. C¬ së cña yªu cÇu nµy lµ:

Thø nhÊt, c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau th× ph©n biÖt víi nhau, v× thÕ t− duy ph¶n ¸nh ®èi t−îng nµo ph¶i chØ râ ra ®−îc nã lµ g×? Kh«ng ®−îc lÉn lén víi ®èi t−îng kh¸c.

Thø hai, c¸c ®èi t−îng lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi; b¶n th©n chóng cã nhiÒu h×nh thøc thÓ hiÖn trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau. T− duy khi ph¶n

¸nh ®èi t−îng ph¶i ý thøc ®−îc nã ®ang ph¶n ¸nh ®èi t−îng ë h×nh thøc nµo, ë giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo, chø kh«ng ®−îc lÉn lén c¸c h×nh thøc vµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña ®èi t−îng. Cã thÓ s¬ ®å ho¸ yªu cÇu nµy nh− sau:

Lçi Ngé biÖn

TD ≡ SV TD ≠ SV

Ph¶n ¸nh ®óng Ph¶n ¸nh sai Nguþ biÖn (Tu©n theo quy t¾c) (Kh«ng tu©n theo quy t¾c).

- Lçi ngé biÖn (sai mµ kh«ng biÕt): x¶y ra khi trong t− duy do v« t×nh mµ kh¸i qu¸t nh÷ng hiÖn t−îng ngÉu nhiªn thµnh tÊt nhiªn hoÆc do tr×nh ®é nhËn thøc cßn thÊp (ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn, ph−¬ng tiÖn, c¬ së ®Ó nhËn thøc, ®¸nh gi¸, xem xÐt sù vËt) nªn ph¶n ¸nh sai hiÖn thùc kh¸ch quan.

- Lçi nguþ biÖn (biÕt sai mµ cø cè t×nh m¾c vµo): x¶y ra khi v× mét lý do,

®éng c¬, môc ®Ých vô lîi nµo ®ã mµ ng−êi ta cè t×nh ph¶n ¸nh sai lÖch hiÖn thùc kh¸ch quan, nh»m biÕn sai thµnh ®óng, v« lý thµnh hîp lý.

Yªu cÇu 2: Ph¶i cã sù ®ång nhÊt gi÷a t− t−ëng víi ng«n ng÷ diÔn ®¹t nã.

C¬ së kh¸ch quan cña yªu cÇu nµy lµ mèi liªn hÖ gi÷a t− duy vµ ng«n ng÷ diÔn

®¹t. Mét t− t−ëng, mét ý nghÜ bao giê còng ph¶i ®−îc “vËt chÊt ho¸” ra ë ng«n ng÷. V× thÕ, t− t−ëng, ý nghÜ thÕ nµo? vÒ c¸i g×? ng«n ng÷ diÔn ®¹t ph¶i thÓ hiÖn

®óng nh− vËy, tr¸nh t¹o ra tr−êng hîp t− t−ëng, ý nghÜ ph¶n ¸nh vÒ ®èi t−îng nµy, nh−ng ng«n ng÷ diÔn ®¹t l¹i cho thÊy kh«ng ph¶i ®èi t−îng Êy mµ lµ ®èi t−îng kh¸c hay cã thÓ lµ ®èi t−îng ®ã mµ còng cã thÓ lµ ®èi t−îng kh¸c (tøc kh«ng x¸c ®Þnh). Cã thÓ s¬ ®å ho¸ yªu cÇu nµy nh− sau:

Lçi Sö dông tõ ®a nghÜa

TD ≡ Ng«n ng÷ TD ≠ N.N Sö dông tõ kh«ng râ nghÜa (DiÔn ®¹t ®óng) (DiÔn ®¹t sai). Sö dông sai cÊu tróc ng÷ ph¸p Tãm l¹i, kh«ng ®ång nhÊt c¸c t− t−ëng kh¸c nhau vµ kh«ng coi nh÷ng t−

t−ëng ®ång nhÊt lµ kh¸c nhau.

C¸c lçi l«gÝc t−¬ng øng th−êng m¾c khi vi ph¹m c¸c yªu cÇu cña luËt

®ång nhÊt nhÊt lµ ®¸nh tr¸o ®èi t−îng, vµ ®¸nh tr¸o kh¸i niÖm, nhÇm lÉn c¸c kh¸i niÖm.

d) VÝ dô vÒ c¸c tr−êng hîp vi ph¹m yªu cÇu cña luËt ®ång nhÊt.

a) C¬ së kh¸ch quan luËt cÊm m©u thuÉn. C¬ së cña luËt ®ång nhÊt lµ tÝnh x¸c ®Þnh vÒ chÊt cña c¸c ®èi t−îng ®−îc b¶o toµn trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Tõ ®ã suy ra, nÕu cã ®èi t−îng nh− thÕ, th× nã ®ång thêi kh«ng thÓ kh«ng tån t¹i; nã kh«ng thÓ cã c¸c thuéc tÝnh x¸c ®Þnh vÒ chÊt nh− thÕ nµy vµ

®ång thêi l¹i kh«ng cã chóng, kh«ng thÓ võa n»m võa kh«ng n»m trong quan hÖ nµo ®ã víi c¸c ®èi t−îng kh¸c. §Æc ®iÓm ®ã cña giíi hiÖn thùc lµ c¬ së kh¸ch quan cña luËt m©u thuÉn.

b) Néi dung vµ c«ng thøc cña luËt cÊm m©u thuÉn. M©u thuÉn l«gÝc lµ hiÖn t−îng cña t− duy, khi nªu ra hai ph¸n ®o¸n lo¹i trõ nhau vÒ mét ®èi t−îng

®−îc xÐt trong cïng mét thêi gian vµ cïng mét quan hÖ. M©u thuÉn l«gÝc lµm lé râ mét tÝnh quy luËt lµ: Hai ph¸n ®o¸n ®èi lËp hoÆc m©u thuÉn nhau vÒ mét ®èi t−îng, ®−îc xÐt trong cïng mét thêi gian, cïng mét quan hÖ, kh«ng thÓ cïng ch©n thùc, Ýt nhÊt mét trong chóng gi¶ dèi.

C«ng thøc cña quy luËt: 7(a ∧∧∧∧ 7a).

c) Yªu cÇu phi m©u thuÉn cña t− t−ëng vµ c¸c lçi l«gÝc th−êng cã trong thùc tiÔn t− duy. Sù t¸c ®éng cña luËt m©u thuÉn trong t− duy yªu cÇu con ng−êi kh«ng m©u thuÉn trong c¸c lËp luËn, trong viÖc liªn kÕt c¸c t− t−ëng. §Ó lµ ch©n thùc th× c¸c t− t−ëng ph¶i nhÊt qu¸n, phi m©u thuÉn. Mét t− t−ëng sÏ lµ gi¶ dèi khi cã chøa m©u thuÉn l«gÝc.

Do yªu cÇu ®· nªu mµ ®«i khi luËt m©u thuÉn cßn ®−îc gäi lµ luËt cÊm m©u thuÉn. Gäi lµ luËt cÊm m©u thuÉn cã nghÜa lµ ®ång nhÊt nã víi yªu cÇu do con ng−êi ®Þnh h×nh lªn trªn c¬ së cña quy luËt (“nguyªn t¾c phi m©u thuÉn”).

®Þnh mét ®èi t−îng vµ ®ång thêi l¹i phñ ®Þnh ngay chÝnh nã.

®Þnh ®èi t−îng, nh−ng l¹i phñ nhËn hÖ qu¶ tÊt suy tõ nã d) VÝ dô vÒ c¸c tr−êng hîp vi ph¹m

2.3. LuËt bµi trung

LuËt nµy g¾n liÒn víi luËt m©u thuÉn, víi sù cÇn thiÕt ph¶i lo¹i bá c¸c m©u thuÉn l«gÝc trong t− duy. Nh− ®· nªu, luËt m©u thuÉn kh¼ng ®Þnh: hai t−

LuËt bµi trung tr¶ lêi c©u hái Êy. Theo nghÜa nµy, cã thÓ coi nã lµ sù bæ sung cho luËt m©u thuÉn (vµ suy ra, cho c¶ luËt ®ång nhÊt). Sù t¸c ®éng cña nã còng bÞ chÕ ®Þnh bëi tÝnh x¸c ®Þnh cña t− duy, tÝnh nhÊt qu¸n vµ phi m©u thuÉn

cña nã. Nh−ng luËt bµi trung cßn cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi, cã lÜnh vùc t¸c ®éng vµ vai trß riªng cña m×nh.

a) C¬ së kh¸ch quan cña luËt bµi trung. Còng chÝnh lµ tÝnh x¸c ®Þnh vÒ chÊt cña c¸c ®èi t−îng, mét c¸i g× ®ã tån t¹i hay kh«ng tån t¹i, thuéc líp nµy hay líp kh¸c, nã vèn cã hay kh«ng cã tÝnh chÊt nµo ®ã v. v. chø kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng nµo kh¸c.

b) Néi dung cña luËt bµi trung: “Hai ph¸n ®o¸n m©u thuÉn nhau vÒ cïng mét ®èi t−îng, ®−îc kh¶o cøu trong cïng mét thêi gian vµ trong cïng mét quan hÖ, kh«ng thÓ ®ång thêi gi¶ dèi: mét trong chóng nhÊt ®Þnh ph¶i ch©n thùc, c¸i cßn l¹i ph¶i gi¶ dèi, kh«ng cã tr−êng hîp thø ba”.

C«ng thøc: “a v 7a”,

LÜnh vùc t¸c ®éng cña luËt bµi trung hÑp h¬n so víi luËt m©u thuÉn: ë ®©u cã luËt bµi trung, ë ®ã nhÊt thiÕt cã luËt m©u thuÉn, nh−ng ë nhiÒu n¬i luËt m©u thuÉn t¸c ®éng, nh−ng luËt bµi trung l¹i kh«ng. LuËt bµi trung t¸c ®éng trong quan hÖ gi÷a c¸c ph¸n ®o¸n m©u thuÉn (A - O; E - I), ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ luËt bµi trung dïng ®Ó lo¹i bá nh÷ng m©u thuÉn trong tr−êng hîp nªu ra nh÷ng ph¸n

®o¸n tr¸i ng−îc nhau ë mét trong ba kiÓu: (A – E, ®¬n nhÊt); (A – O); (E – I).

Nh−ng nã kh«ng t¸c ®éng trong c¸c mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c ph¸n

®o¸n ®èi lËp (A – E, toµn thÓ), dï luËt m©u thuÉn t¸c ®éng c¶ ë ®©y: chóng kh«ng thÓ ®ång thêi ch©n thùc, nh−ng cã thÓ ®ång thêi gi¶ dèi, v× vËy mµ kh«ng nhÊt thiÕt tu©n theo luËt bµi trung.

d) Nh÷ng yªu cÇu cña luËt bµi trung vµ c¸c lçi khi vi ph¹m chóng. LuËt bµi trung yªu cÇu ph¶i lùa chän – mét trong hai – theo nguyªn t¾c “hoÆc lµ, hoÆc lµ” (kh«ng cã gi¶i ph¸p thø ba). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ: trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mang tÝnh gi¶i ph¸p th× kh«ng ®−îc l¶ng tr¸nh c©u tr¶ lêi x¸c ®Þnh;

kh«ng thÓ t×m c¸i g× ®ã trung gian, ®øng gi÷a, thø ba.

Sù vi ph¹m yªu cÇu lùa chän th−êng biÓu hiÖn kh¸c nhau. NhiÒu khi chÝnh vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra, ®−îc ®Þnh h×nh kh«ng ph¶i theo c¸ch gi¶i ph¸p m©u thuÉn nhau. Nãi chung, luËt bµi trung chØ t¸c ®éng ë c¸c mÖnh ®Ò m©u thuÉn nh− ®· nªu trªn, nh−ng chóng còng ph¶i lµ nh÷ng mÖnh ®Ò cã nghÜa.

2.4. LuËt lý do ®Çy ®ñ

a) C¬ së kh¸ch quan vµ néi dung cña luËt lý do ®Çy ®ñ. Sù phô thuéc lÉn nhau trong tån t¹i kh¸ch quan cña c¸c ®èi t−îng lµ c¬ së quan träng nhÊt cho sù xuÊt hiÖn vµ t¸c ®éng trong t− duy luËt lý do ®Çy ®ñ.

b) Néi dung cña luËt: “mäi t− t−ëng ®· ®Þnh h×nh ®−îc coi lµ ch©n thùc nÕu nh− ®· râ toµn bé c¸c c¬ së ®Çy ®ñ cho phÐp x¸c minh hay chøng minh tÝnh ch©n thùc Êy”. C«ng thøc cã thÓ lµ: “a ch©n thùc v× cã b lµ c¬ së ®Çy ®ñ”.

C¬ së l«gÝc liªn quan chÆt chÏ víi c¬ së kh¸ch quan, nh−ng còng kh¸c víi nã. Nguyªn nh©n lµ c¬ së kh¸ch quan, kÕt qu¶ t¸c ®éng cña nã lµ hÖ qu¶.

LuËt lý do ®Çy ®ñ lµ kÕt qu¶ kh¸i qu¸t thùc tiÔn suy luËn. LuËt nµy biÓu thÞ quan hÖ cña nh÷ng t− t−ëng ch©n thùc víi nh÷ng t− t−ëng kh¸c – quan hÖ kÐo theo l«gÝc, xÐt ®Õn cïng, lµ ®¶m b¶o sù t−¬ng thÝch cña chóng víi hiÖn thùc. Cã nghÜa lµ, kÕt luËn lu«n cã ®Çy ®ñ c¬ së trong lËp luËn ®óng. Do vËy, lÜnh vùc t¸c ®éng cña quy luËt nµy tr−íc hÕt lµ ë suy luËn, råi sau ®ã lµ ë chøng minh. Ngay sù tån t¹i cña chøng minh ®· chøng tá cã quy luËt nµy

c) Nh÷ng yªu cÇu cña luËt lý do ®Çy ®ñ vµ c¸c lçi do vi ph¹m chóng.

LuËt lý do ®Çy ®ñ ®Æt ra cho t− duy nh÷ng yªu cÇu sau: mäi t− t−ëng ch©n thùc cÇn ph¶i ®−îc luËn chøng, hay: kh«ng ®−îc c«ng nhËn mét t− t−ëng lµ ch©n thùc, nÕu ch−a cã c¬ së ®Çy ®ñ cho viÖc c«ng nhËn Êy. Nãi kh¸c, ch−a nªn tin vµo bÊt cø c¸i g×: cÇn ph¶i dùa trªn c¬ së c¸c d÷ kiÖn tin cËy vµ c¸c luËn ®iÓm

®· ®−îc kiÓm chøng tõ tr−íc. LuËt nµy chèng l¹i c¸c t− t−ëng phi l«gÝc, kh«ng

Trong tài liệu Logíc học đại cương (Sách giáo khoa dùng trong các trường Đại học) (Trang 37-52)