Social Science, 2018, Vol. 63, Iss. 2A, pp. 242-249 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn
SỬ DỤNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Nguyễn Thị Bích
Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội
Tóm tắt.Câu hỏi trắc nghiệm là một công cụ đo lường được nhiều quốc gia trên thế giới sử dụng phổ biến trong đánh giá trên diện rộng. Vào những năm 70, 80 của thế kỉ XX, câu hỏi trắc nghiệm bắt đầu được sử dụng ở Việt Nam, đặc biệt trong chương trình giáo dục hiện hành. Việc thay đổi hình thức thi trắc nghiệm môn học Lịch sử đã tác động và đặt ra vấn đề có nên sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông không? Việc sử dụng nó có ý nghĩa gì? và Sử dụng nó như thế nào để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử? Bài viết sẽ tập trung giải quyết các vấn đề: (1) Câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông; (2) Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay; (3) Một số yêu cầu xây dựng và sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
Từ khóa:Câu hỏi trắc nghiệm, dạy học lịch sử, hứng thú học tập, năng lực, học sinh, trung học phổ thông.
1. Mở đầu
Trên thế giới, hình thức kiểm tra, thi bằng các trắc nghiệm lần đầu tiên được đề xướng đưa vào sử dụng từ giữa thế kỉ XIX dưới dạng “Scale book” (bộ thang đo) để đánh giá chất lượng các môn Chính tả, Số học, Tập đọc và Ngữ pháp. Đến cuối thế kỉ XIX, một nhà bác học Mĩ là Rice đã đề xướng quy trình đánh giá đo lường bằng trắc nghiệm có hệ thống trong giáo dục và cho đến nay nhiều nước đang sử dụng các trắc nghiệm như một công cụ đo lường để đánh giá năng lực học tập của học sinh.
Ở Việt Nam, câu hỏi trắc nghiệm được sử dụng ở miền Nam bắt đầu từ những năm 70 của thế kỉ XX, được đưa vào kì thi tại trường Đại học Đà Lạt năm 1985 và được tiếp tục sử dụng trong trong chương trình giáo dục hiện hành. Tài liệu viết về các trắc nghiệm khá phong phú, tiêu biểu là cuốnTrắc nghiệm và đo lường thành quả học tập, của Dương Thiệu Tống [7; tr.16] đã chỉ rõ những điểm tương đồng và khác biệt của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm và tự luận... Gần đây, cuốn Kiểm tra, đánh giá trong dạy học các Sái Công Hồng - Lê Thái Hưng - Lê Thị Hoàng Hà - Lê Đức Ngọc đã đưa ra cách tiếp cận mới về phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá trong dạy học [2; tr. 75-181]. . . Như vậy, trắc nghiệm trong dạy học nói chung được đề cập tương đối toàn diện về quan niệm, phân loại, vai trò và các hình thức.
Ngày nhận bài: 27/2/2018. Ngày sửa bài: 16/3/2018. Ngày nhận đăng: 22/3/2018.
Liên hệ: Nguyễn Thị Bích, e-mail: ntbich70@gmail.com
Việc vận dụng các trắc nghiệm vào dạy học lịch sử mới được đưa vào sử dụng trong chương trình hiện hành. Đã có một số tài liệu của Phan Ngọc Liên (chủ biên) [5; tr. 175-185], Đặng Văn Hồ, Nguyễn Thị Bích, Nguyễn Thị Sáu [1; tr. 104-117] Trịnh Đình Tùng [7]; Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Thị Bích [8]. . . đi sâu phân tích vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm, khẳng định cần thiết phải sử dụng kết hợp câu hỏi trắc nghiệm với tự luận trong kiểm tra, đánh giá để đem lại hiệu quả cho việc dạy học lịch sử... Tuy nhiên, các tài liệu viết về trắc nghiệm trong dạy học lịch sử mới chỉ đề cập đến những vấn đề chung, chưa có điểm mới trong tiếp cận, đặc biệt là cách thức sử dụng các trắc nghiệm. Cùng với sự phát triển của khoa học, khoa học đánh giá đã có những tiến bộ, đòi hỏi phải có cách tiếp cận mới, nghiên cứu toàn diện về vai trò, tác dụng, phương pháp sử dụng các trắc nghiệm trong dạy học lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh để góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử trong các nhà trường.
Với tinh thần đó, thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo theo Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương, Bộ GD & ĐT đã chính thức lựa chọn sử dụng hình thức thi trắc nghiệm đối với các bài thi Toán, Ngoại ngữ, tự chọn Khoa học tự nhiên (Lý, Hóa, Sinh) hoặc Khoa học xã hội (Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân) trong kì thi THPT quốc gia từ năm 2017, ngoại trừ môn Văn vẫn theo hình thức câu hỏi tự luận [3]. Đối với môn học Lịch sử, đây là lần đầu tiên câu hỏi trắc nghiệm được sử dụng trong một kì thi quan trọng thay thế cho cách thi bằng câu hỏi tự luận đã trở thành truyền thống nhiều năm qua.
Việc thay đổi hình thức thi đã tác động và đặt ra vấn đề có nên sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông không? Việc sử dụng trắc nghiệm có ý nghĩa gì? và Sử dụng như thế nào để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử? Bài viết sẽ tập trung giải quyết các vấn đề sau đây: (1) Câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT; (2) Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay; (3) Một số yêu cầu xây dựng và sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT
Khái niệm trắc nghiệm trong dạy học được hiểu là hình thức câu hỏi viết, được sử dụng rộng rãi để đo lường, đánh giá ở tất cả các cấp học, bậc học. Có hai loại trắc nghiệm dưới dạng viết, gồm trắc nghiệm tự luận (luận đề) và trắc nghiệm khách quan (Việt Nam thường gọi là trắc nghiệm). Cho nên, cần thống nhất khái niệm trắc nghiệm khách quan là phương pháp kiểm tra, đánh giá bằng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan, cách cho điểm hoàn toàn khách quan không phụ thuộc vào người chấm.
Trong dạy học lịch sử, muốn đánh giá năng lực học tập của học sinh cần sử dụng các công cụ để đo lường. Trắc nghiệm hay tự luận đều là những công cụ để đánh giá, đều có vai trò, ý nghĩa, có sự tương đồng và khác biệt. Điểm tương đồng và cũng là ưu điểm của câu hỏi trắc nghiệm viết là đều có thể đo lường hầu hết kết quả học tập quan trọng của học sinh bằng hình thức viết; đều khuyến khích học sinh học tập để đạt mục tiêu như hiểu biết các nguyên lí, tổ chức, phối hợp các ý tưởng, ứng dụng kiến thức trong việc giải quyết các vấn đề; đều đòi hỏi vận dụng ít nhiều sự phán đoán chủ quan và giá trị của hai loại tuỳ thuộc vào tính khách quan và độ tin cậy của chúng. Tuy nhiên, trắc nghiệm và tự luận lại có những điểm khác biệt cơ bản, thể hiện ưu điểm và hạn chế riêng của từng loại [6; tr.16]:
Bảng 1. Sự khác biệt giữa trắc nghiệm và tự luận
Stt Trắc nghiệm tự luận Trắc nghiệm khách quan 1 HS phải tự soạn câu trả lời và diễn
tả bằng ngôn ngữ của mình Chọn câu trả lời đúng nhất trong 1 số câu đã cho sẵn
2 Ít câu hỏi, nhưng có tính tổng quát và phải trả lời dài
Nhiều câu hỏi chuyên biệt, chỉ cần trả lời ngắn gọn
3 Phải suy nghĩ, viết Phải đọc và suy nghĩ 4 Chất lượng của bài trắc nghiệm tự
luận do kĩ năng của người chấm bài xác định
Chất lượng của bài trắc nghiệm khách quan do kĩ năng của người biên soạn quyết định
5 Dễ soạn, khó chấm và khó cho điểm
chính xác Khó soạn, dễ chấm, cho điểm chính xác
6
Thí sinh tự do bộc lộ cá tính, người chấm cũng tự do cho điểm theo xu hướng của mình
Người soạn tự do bộc lộ kiến thức, thí sinh chỉ có quyền chứng tỏ mức độ hiểu biết qua số các câu trả lời đúng
7 Khó xác định mức độ hoàn thành
toàn diện nhiệm vụ học tập Dễ thẩm định mức độ hoàn thành các nhiệm vụ học tập
8 Cho phép hoặc đôi khi khuyến
khích sự “lừa phỉnh” Cho phép “đoán mò”
9 Cho phép người chấm ấn định sự
phân bố điểm (sửa đáp án) Sự phân bố điểm do bài thi ấn định
Như vậy, mỗi loại câu hỏi trắc nghiệm hay tự luận đều có những ưu điểm và hạn chế, đòi hỏi các môn học phải xem xét kĩ khi vận dụng để phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế của nó.
Trong dạy học lịch sử, tri thức lịch sử học sinh được lĩnh hội gồm có phần “sử” - giúp học sinh nhận thức được các sự kiện, hiện tượng, nhân vật. . . đã diễn ra và phần “luận” - là luận bàn, đánh giá về các sự kiện, hiện tượng, nhân vật đó. Các câu hỏi trắc nghiệm giúp học sinh kiểm tra, đánh giá rất tốt phần “sử”, câu hỏi tự luận lại giúp học sinh kiểm tra, đánh giá rất tốt phần “luận”, cho nên, việc kết hợp sử dụng cả hai dạng trắc nghiệm này là hết sức cần thiết.
2.2. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay
Lịch sử là một môn Khoa học xã hội, kiến thức lịch sử có đặc trưng riêng mang tính quá khứ, tính cụ thể, tính không lặp lại, tính logic và hệ thống, tính thống nhất giữa sử và luận [4; tr.
138-142]. Với những đặc trưng này, câu hỏi trắc nghiệm có thể kiểm tra, đánh giá rất tốt phần “sử”
là những sự kiện, địa danh, nhân vật. . . đảm bảo tính toàn diện, độ phủ của chương trình, nhưng sẽ khó hơn để kiểm tra, đánh giá phần “luận” là phê phán, nhận xét, đánh giá, trình bày, tư duy suy luận về những mối liên hệ giữa các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử. . . của học sinh. Có chăng “luận” ở đây chỉ là luận việc vận dụng một kiến thức này để hiểu một kiến thức khác trên cơ sở so sánh, đối chiếu, là đồng ý hay không đồng ý với quan điểm phê phán, nhận xét, đánh giá của các nhà khoa học, sử học. . . mà không thể thể hiện quan điểm của mình qua việc trình bày lịch sử. Cho nên, lâu nay môn học Lịch sử ở trường phổ thông không chú trọng cách dạy, cách học với câu hỏi trắc nghiệm mà quen với cách dạy, cách học với câu hỏi tự luận số câu hỏi ít, có thể dạy, học trọng tâm vào một số vấn đề) như đề thi tự luận trong các kì thi Quốc gia những năm gần đây,
ngoài những câu tự luận “đóng” (yêu cầu trình bày tái hiện một vấn đề lịch sử) còn có những câu hỏi “mở” yêu cầu học sinh đi sâu vào luận bàn, nhận xét, đánh giá theo quan điểm cá nhân. . . Câu hỏi trắc nghiệm đòi hỏi bề rộng của kiến thức (một kiến thức cơ bản có thể soạn được nhiều câu hỏi, đảm bảo kiến thức và độ phủ của chương trình) học sinh không thể học tủ, học lệch. . .
Thực tế, tại kì thi THPT quốc gia năm học 2016 - 2017, việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm đối với môn Lịch sử đã đem đến sự chuyển biến đáng kể trong cách dạy và học lịch sử ở trường phổ thông đã từ lâu quen với cách dạy học chạy theo thi cử. Đây được xem là một sự thay đổi có tính đột phá nhằm tạo bước ngoặt căn bản cho việc điều chỉnh lại cách dạy, cách học, điều chỉnh quan niệm của học sinh, phụ huynh học sinh, xã hội về việc dạy học các môn học trong nhà trường phổ thông. Đồng thời, cũng làm giảm áp lực thi cử, giảm chi phí xã hội để tiến tới đổi mới xây dựng một nền giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu hội nhập, đào tạo thể hệ trẻ có những năng lực, phẩm chất của công dân toàn cầu. Đối với giáo viên, việc thay đổi hình thức thi ở kì thi THPT bằng câu hỏi trắc nghiệm (tránh không hỏi những câu hỏi vụn vặt về thời gian, địa điểm của sự kiện, nhân vật. . . nhưng lại phủ toàn bộ chương trình: đối với lớp 12 ở kì thi năm học 2016 - 2017; lớp 12 và lớp 11 ở kì thi năm học 2017 - 2018; và lớp 12, lớp 11, lớp 10 đối với kì thi ở năm học tiếp theo) đòi hỏi giáo viên phải “vất vả”, ý thức hơn việc dạy học, không khoanh vùng, dạy tủ. . . và đổi mới cách dạy học và kiểm tra, đánh giá để học sinh hứng thú hơn. Đối với học sinh, việc thi bằng hình thức trắc nghiệm trong kì thi THPT quốc gia bằng hình thức trắc nghiệm mà không phải là tự luận ghi nhớ máy móc đã tác động rất lớn đến tâm lí học sinh làm cho các em “bớt sợ” với môn Lịchsử vì không còn phải học thuộc, nhồi nhét. Kết quả là trong các kỳ thi THPT quốc gia những năm trước đây, tỉ lệ học sinh chọn những môn thuộc Khoa học xã hội như Lịch sử và Địa lí luôn rất thấp. Ngay giữa môn Địa lí và Lịch sử thì tỉ lệ học sinh chọn môn Lịch sử cũng rất khiêm tốn.
Nhiều trường như THPT Lương Thế Vinh, Nguyễn Tất Thành (TP. Hà Nội) những năm qua hầu như không có một học sinh nào chọn thi môn Lịch sử, nhiều Hội đồng thi chỉ có 1 thí sinh thi môn Lịch sử. Tuy nhiên, kì thi THPT quốc gia năm 2017 đã cho thấy con số học sinh lựa chọn thi môn tổ hợp Khoa học xã hội là rất cao (trên 50%), cá biệt có một số trường ở vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, tỉ lệ học sinh chọn bài thi Khoa học xã hội là chiếm đa số... Những con số này có thể chưa phản ánh đúng sự yêu thích của học sinh đối với bộ môn Khoa học xã hội, song tâm lí học sinh cho rằng kiến thức bài thi tổ hợp Khoa học xã hội gần gũi với những vấn đề của cuộc sống có thể các em đã được trải nghiệm hoặc đang diễn ra hàng ngày, giúp các em tự tin hơn trong kì thi. Và nếu đem lên “bàn cân” thì việc đăng kí bài thi Khoa học xã hội vẫn “nhẹ nhàng” hơn so với bài thi Khoa học tự nhiên được tổ hợp từ 3 môn Lý, Hóa, Sinh. Việc lựa chọn này đã làm cho ý thức về môn học, ý thức về việc học tập của học sinh có sự thay đổi. Thực tế, những giờ Lịch sử ở lớp 12 trước đây học sinh làm bài tập Toán, học tiếng Anh. . . không phải là hiếm thì nay các em đã chủ động học tập và lĩnh hội kiến thức hơn. Do đó có thể nói sử dụng hình thức thi trắc nghiệm đã đem đến những thay đổi đáng kể trong ý thức dạy và học của cả thầy - trò. Tình trạng học sinh
“ngại” học, “sợ” thi môn Lịch sử dẫn đến thầy cũng không giành nhiều tâm huyết cho bài giảng đang dần được cải thiện. Sự thay đổi nhận thức và ý thức này là vô cùng quan trọng vì người học muốn thành công thì bản thân họ phải có động lực, có nhu cầu và hứng thú học tập.
Mỗi loại câu hỏi trắc nghiệm hay tự luận trong dạy học lịch sử đều có vai trò, ý nghĩa nhất định. Việc sử dụng hình thức đánh giá nào cho phù hợp hoàn toàn phải xuất phát từ mục đích của việc dạy học và kiểm tra, đánh giá. Dạy học hướng tới phát triển năng lực học sinh đòi hỏi các yếu tố của quá trình dạy học trong đó có kiểm tra, đánh giá phải toàn diện từ nội dung, hình thức đến phương pháp kiểm tra, phải có sự kết hợp giữa đánh giá bằng câu hỏi tự luận với câu hỏi trắc
nghiệm, sử dụng nhiều công cụ, kĩ thuật đánh giá trong quá trình dạy học cùng với đánh giá định kì, tổng kết làm cho kết quả người được đánh giá chính xác, công bằng, khách quan hơn.
2.3. Một số yêu cầu xây dựng và sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT
Sự phát triển của khoa học đánh giá đòi hỏi phải sử dụng nhiều công cụ, kĩ thuật để đánh giá đảm bảo tính chính xác, công bằng, khách quan năng lực của người học. Để đạt được kết quả này đòi hỏi giáo viên phải nắm vững một số yêu cầu xây dựng và sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
* Xây dựng câu hỏi trắc nghiệm chuẩn hóa phù hợp với đặc trưng của môn học Lịch sử và đặc điểm nhận thức của học sinh
Việc xây dựng các câu hỏi trắc nghiệm chuẩn hóa về hình thức, nội dung và mức độ có ý nghĩa vô cùng quan trọng, góp phần vào việc đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Quy trình xây dựng câu hỏi trắc nghiệm chuẩn hóa được thực hiện qua các bước: Lựa chọn nội dung kiến thức cơ bản cần kiểm tra, đánh giá; Lựa chọn hình thức câu hỏi trắc nghiệm phù hợp với nội dung kiến thức, đối tượng học sinh; Thực hiện đúng yêu cầu kĩ thuật viết câu hỏi trắc nghiệm. Trong dạy học lịch sử, các câu hỏi trắc nghiệm được phân loại, gồm: Đúng - Sai; Điền thế/Điền khuyết; Phân loại;
Đối chiếu/Cặp đôi; Câu hỏi sử dụng tư liệu, đồ dùng trực quan; Câu hỏi nhiều lựa chọn. Mỗi loại câu hỏi trắc nghiệm có ưu điểm và hạn chế, có yêu cầu riêng, song câu hỏi trắc nghiệm được sử dụng phổ biến là câu hỏi nhiều lựa chọn. Các dạng khác như điền thế, phân loại, sử dụng tư liệu, đồ dùng trực quan đều đưa về dạng câu hỏi nhiều lựa chọn. Các câu hỏi trắc nghiệm lịch sử (trừ câu hỏi trong kì thi Quốc gia) phần lớn chưa được chuẩn hóa về độ tin cậy, tính giá trị, độ khó, độ phân biệt. Khi viết các câu hỏi trắc nghiệm, người viết cần nắng vững câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn có hai phần: phần gốc và phần lựa chọn. Phần gốc là một câu hỏi hay một mệnh đề, một câu bỏ lửng (chưa hoàn tất). Phần lựa chọn gồm một số (3, 4 hoặc 5) câu trả lời hay câu bổ túc cho thí sinh chọn phương án đúng gọi là các phương án nhiễu. Về nguyên tắc, với người có kinh nghiệm viết câu hỏi trắc nghiệm, một nội dung bất kì nào cần kiểm tra đều có thể được thể hiện vào một câu hỏi trắc nghiệm theo một kiểu nào đó. Vì thế, các môn học đều có thể viết câu hỏi trắc nghiệm. Tuy nhiên, do đặc thù của từng môn học mà việc viết câu hỏi trắc nghiệm cho môn này có thể khó hơn cho môn kia. Cần lưu ý rằng không phải bất cứ ai có kiến thức chuyên môn cũng viết được câu hỏi trắc nghiệm có chất lượng cao cho chuyên môn đó. Muốn viết câu hỏi trắc nghiệm tốt phải suy nghĩ sâu sắc về chuyên môn và tích lũy kinh nghiệm sau một thời gian thử nghiệm lâu dài. Một số người không có khả năng viết được câu hỏi trắc nghiệm tốt hoặc không hiểu hết ý tứ của các câu hỏi trắc nghiệm thường vội kết luận rằng trắc nghiệm chỉ đánh giá được khả năng nhớ tầm thường. Cho nên, để viết được các câu hỏi trắc nghiệm tốt cần tuân thủ những yêu cầu của câu hỏi trắc nghiệm đó. Ví như các yêu cầu của câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn:
Các phương án nhiễu phải có vẻ hợp lý và “hấp dẫn” như phương án đúng; Nên dùng 3- 4 phương án chọn; Chỉ có 1 phương án đúng nhất; Đảm bảo cho câu gốc nối liền với phương án chọn đúng ngữ pháp; Tránh dùng câu phủ định, đặc biệt phủ định 2 lần; Tránh tạo phương án đúng quá khác biệt với các phương án nhiễu; Sắp xếp các phương án theo thứ tự ngẫu nhiên; Tránh lạm dụng kiểu
“tất cả đều đúng”. . .
Các câu trắc nghiệm được viết tập trung vào các kiến thức cơ bản, toàn diện mà học sinh cần nắm vững, hiểu sâu trong quá trình học tập, nhưng tránh câu hỏi phản ánh những chi tiết vụn vặt không cơ bản, đánh đố, làm khó học sinh. Đồng thời, viết các câu hỏi trắc nghiệm phải chú ý
đến việc đáp ứng yêu cầu đánh giá năng lực biết, hiểu và vận dụng, thực hành của học sinh. Các mức độ của câu hỏi đi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, trong đó có thể viết dễ dàng câu hỏi biết, hiểu nhưng sẽ khó khăn hơn để viết các câu hỏi ở mức độ để đánh giá khả năng vận dụng, thực hành của học sinh. Viết các câu hỏi biết tập trung vào tái hiện các sự kiện, niên đại, nhân vật. . . , các câu hỏi hiểu tập trung vào giải thích, lí giải bản chất của các sự kiện, hiện tượng lịch sử và mối liên hệ giữa chúng, câu hỏi vận dụng tập trung vào những câu hỏi đòi hỏi tư duy đối chiếu, so sánh, nhận xét phản biện, thực hành. . . ở học sinh.
Ví dụ:
- Hội nghị Ianta diễn ra khi cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai A. đã hoàn toàn kết thúc.
B. bước vào giai đoạn kết thúc.
C. đang diễn ra vô cùng ác liệt.
D. bùng nổ và ngày càng lan rộng.
Đây là một câu hỏi dễ, chỉ đánh giá khả năng nhận biết, ghi nhớ của học sinh về mốc thời gian diễn ra Hội nghị Ianta.
- Sự kiện nào được xem là khởi đầu cuộc“Chiến tranh lạnh”?
A. Đạo luật viện trợ nước ngoài của Quốc hội Mĩ.
B. Thông điệp của Tổng thống Tơruman.
C. Diễn văn của ngoại trưởng Macsan.
D. Chiến lược toàn cầu của Rudơven.
Đây là câu hỏi khó hơn, ở mức độ hiểu, đòi hỏi học sinh bước đầu phải biết suy luận bằng phân biệt và đưa ra lí giải cho việc chọn giữa các phương án.
- Xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 tồn tại chủ yếu mâu thuẫn giữa A. giai cấp vô sản với giai cấp tư sản.
B. giai cấp nông dân với giai cấp địa chủ phong kiến.
C. toàn thể nhân dân với thực dân Pháp và phản động tay sai.
D. nhân dân lao động với thực dân Pháp và các giai cấp bóc lột.
Đây là câu hỏi khó, đòi hỏi học sinh phải biết suy luận, phân tích và tư duy sáng tạo để đưa ra đáp án chính xác.
* Xây dựng và sử dụng linh hoạt câu hỏi trắc nghiệm trong quá trình dạy học
Trong quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực, kiểm tra, đánh giá là khâu quan trọng, được xem như một phương pháp dạy học tích cực, đan xen vào quá trình dạy học để nhằm theo dõi, đánh giá sự tiến bộ của học sinh. Trong dạy học lịch sử có thể sử dụng đa dạng các loại trắc nghiệm trong đánh giá quá trình. Việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm có thể được thực hiện theo các bước: Lựa chọn thời điểm sử dụng câu hỏi trắc nghiệm; Lựa chọn, xây dựng các câu hỏi trắc nghiệm phù hợp với mục đích sử dụng; Sử dụng hiệu quả các câu hỏi trắc nghiệm trong quá trình dạy học. Ví như, có thể xây dựng vài ba câu hỏi trắc nghiệm vào đầu giờ học để kiểm tra kiến thức bài cũ, dẫn dắt vào bài mới. Cũng có thể sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm để ôn tập củng cố kiến thức, kĩ năng cơ bản vừa được tiếp nhận qua bài học. Sử dụng linh hoạt câu hỏi trắc nghiệm trong quá trình dạy học vừa có thể theo dõi, nắm bắt được chiều sâu kiến thức, những hiểu biết lịch sử mà học sinh cần có để thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục môn học đặt ra, vừa giúp khơi dậy được hứng thú học tập cho học sinh. Việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm ở các thời điểm khác
nhau của quá trình dạy học sẽ có tác dụng khác nhau. Sử dụng câu hỏi trắc nghiệm để kiểm tra ở đầu giờ học sẽ tạo ra một không khí học tập nhẹ nhàng, thoải mái, giúp học sinh tự tin, tạo tâm thế tìm hiểu bài mới. Sử dụng câu hỏi trắc nghiệm ở cuối giờ lại có tác dụng củng cố vững chắc kiến thức, kĩ năng của học sinh, góp phần hình thành và phát triển các năng lực của các em. Mức độ sử dụng như thế nào hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực và nghệ thuật sư phạm của giáo viên. Giáo viên có thể sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong quá trình dạy học để theo dõi sự tiến bộ của học sinh trong học tập bằng những quan sát định tính trong quá trình các em hoàn thành câu hỏi trắc nghiệm cũng như lấy kết quả định lượng bằng cho điểm để đánh giá kết quả học tập của các em.
* Xây dựng và sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
Môn học Lịch sử ở trường phổ thông cung cấp cho học sinh kiến thức cơ bản, phản ánh những thành tựu mới nhất của khoa học lịch sử. Để kiểm tra, đánh giá được hệ thống kiến thức cơ bản này đòi hỏi phải vận dụng linh hoạt các hình thức kiểm tra, đánh giá. Mỗi loại câu hỏi trong dạy học và kiểm tra, đánh giá đều có những ưu điểm và hạn chế nhất định. Cho nên không nên tuyệt đối hóa một loại câu hỏi nào mà việc sử dụng kết hợp câu hỏi tự luận với câu hỏi trắc nghiệm sẽ đánh giá đúng kết quả học tập của học sinh đồng thời góp phần hiện đổi mới phương pháp dạy học.
Đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử của học sinh ở trường THPT được thực hiện thông qua điểm số từ các bài kiểm tra thu được. Cho nên, có thể sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong kiểm tra, đánh giá ở những bài kiểm tra theo qui định: kiểm tra miệng, kiểm tra 15 phút, kiểm tra một tiết 45 phút định kì, tổng kết. Bài kiểm tra miệng, 15 phút có thể sử dụng hoàn toàn các câu hỏi kiểm tra trắc nghiệm. Riêng đối với bài kiểm tra 1 tiết 45 phút định kì, tổng kết ở trường phổ thông theo qui định là bài kiểm tra kết hợp trắc nghiệm và tự luận được xây dựng theo ma trận nhằm đảm bảo tính khách quan, công bằng. Khi xây dựng và sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm trong đánh giá kết quả học tập của học sinh cần chú ý:
- Các câu hỏi kiểm tra phải phản ánh kiến thức cơ bản nằm trong chương trình cần đánh giá sự hiểu biết của học sinh sau một quá trình học tập.
- Các câu hỏi kiểm tra phải bảo đảm tính toàn diện của nội dung lịch sử (thuộc các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kĩ thuật, giáo dục. . . ), toàn diện về mức độ năng lực cần đánh giá (khả năng nhận biết, thông hiểu, vận dụng). . .
- Việc xây dựng các câu hỏi kiểm tra phải đảm bảo đúng kĩ thuật, không đánh đố, gây khó khăn và dẫn đến những hiểu lầm cho học sinh. . .
Đảm bảo những yêu cầu trên, không lạm dụng, tuyệt đối hóa loại câu hỏi nào thì việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm với đem lại kết quả như mong muốn trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
3. Kết luận
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong dạy học lịch sử là một công cụ đo lường có thể được sử dụng trong đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh. Việc xây dựng và sử dụng nó như thế nào phụ thuộc rất lớn vào trình độ và nghiệp vụ sư phạm của người thầy. Tuy nhiên, trong sử dụng câu hỏi trắc nghiệm cần tránh sự tuyệt đối hóa vì dạy học lịch sử không chỉ đòi hỏi học sinh nắm vững phần “Sử” mà còn phải biết “Luận” bàn, đánh giá về nó. Song nếu việc chuẩn bị xây dựng và sử dụng câu hỏi trắc nghiệm được thực hiện nghiêm túc, công phu sẽ vừa đảm bảo
tính chính xác, khách quan, công bằng vừa giảm áp lực học tập, thi cử, hạn chế việc dạy thêm học thêm đang trở thành “vấn nạn” nhức nhối của giáo dục Việt Nam hiện nay.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Đặng Văn Hồ, Nguyễn Thị Bích, Nguyễn Thị Sáu, 2013.Kiểm tra, đánh giá trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Nxb Đại học Huế, tr.104-117.
[2] Sái Công Hồng, Lê Thái Hưng, Lê Thị Hoàng Hà, Lê Đức Ngọc, 2017.Kiểm tra, đánh giá trong dạy học. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, tr. 75-181.
[3] Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI).
[4] Phan Ngọc Liên (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, 2010.Phương pháp dạy học Lịch sử, tập I, Nxb Đại học Sư phạm, tr. 138-142, Hà Nội.
[5] Dương Thiệu Tống, 2005.Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập. Nxb Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, [tr16].
[6] Trịnh Đình Tùng, 2008.Trắc nghiệm hay tự luận trong môn lịch sử ở trường phổ thông. Tạp chí Giáo dục số 183, tr. 19-22.
[7] Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Thị Bích, 2008.Kết hợp tự luận với trắc nghiệm - biện pháp cần thiết trong đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập Lịch sử ở trường phổ thông. Tạp chí Giáo dục, số 191, kì 1. tr. 27-29.
ABSTRACT
Using multiple choice questions in teaching history in upper secondary schools Nguyen Thi Bich Faculty of History, Hanoi National University of Education Multiple choice questions test is a measure used in the many countries in the world that are commonly applied in large scale assessments. In the 1970s, 1980s of the 20th century, multiple choice questions began to be used in Vietnam, especially in the current educational program. This change in the test method in the History subject has affected and posed questions whether multiple choice questions should be used in history teaching in secondary schools. What does it mean? How can we use it to improve the quality of teaching History? The paper will focus on the following issues: (1) multiple choice questions in history teaching in upper secondary schools; (2) the role and significance of the use of multiple choice questions in history teaching in upper secondary schools; (3) Some requirements for the development and use of multiple choice questions in history teaching in upper secondary schools.
Keywords: Multiple choice questions, learning excitement, history teaching, ability, students, upper secondary school.
