Toμn cÇu hãa víi t«n gi¸o ®−¬ng ®¹i

(1)

Toμn cÇu hãa víi t«n gi¸o ®−¬ng ®¹i

(TiÕp theo k× tr−íc)

III. TiÕn tr×nh toμn cÇu hãa víi h−íng ®i t−¬ng lai cña t«n gi¸o Trung Quèc

Trong tiÕn tr×nh toμn cÇu hãa, sù ph¸t triÓn cña t«n gi¸o Trung Quèc sÏ ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc míi, xuÊt hiÖn nh÷ng t×nh huèng míi. Cïng víi nh÷ng

“mê nh¹t dÇn” vμ “suy gi¶m dÇn” cña chñ quyÒn vμ ranh giíi c¸c quèc gia d©n téc do nh÷ng thay ®æi to lín cña toμn cÇu hãa mang l¹i, ho¹t ®éng truyÒn gi¸o mang tÝnh toμn cÇu sÏ ngμy cμng dÔ dμng, ngμy cμng s©u réng. Bëi vËy, t«n gi¸o Trung Quèc kh«ng thÓ tån t¹i trong “ch©n kh«ng”, sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái tiÕp xóc vμ giao l−u ngμy cμng s©u réng víi thÕ giíi. Chóng ta cÇn ph¶i cã nh·n quan nh×n réng toμn thÕ giíi vμ t−¬ng lai ®Ó quan s¸t hiÖn tr¹ng t«n gi¸o Trung Quèc vμ dù b¸o h−íng ph¸t triÓn t−¬ng lai cña nã.

1. “ý thøc toμn cÇu” cña t«n gi¸o Trung Quèc sÏ t¨ng c−êng

Trong n¨m t«n gi¸o lín hiÖn cã cña Trung Quèc, cã bèn t«n gi¸o (PhËt gi¸o, Islam gi¸o, C«ng gi¸o, Tin Lμnh gi¸o) thuéc ph¹m trï t«n gi¸o thÕ giíi. Cßn

§¹o gi¸o sinh ra, lín lªn vμ ph¸t triÓn ë Trung Quèc trong thÕ giíi ®−¬ng ®¹i còng ®¹t ®−îc ý nghÜa cã tÝnh toμn cÇu.

HiÖn thùc kinh tÕ toμn cÇu hãa vμ sù ph¸t triÓn míi nhÊt lμ Trung quèc gia nhËp WTO, ®· lμm cho Trung Quèc tõ

Tr¸c T©n B×nh^(*)

mäi tÇng diÖn, mäi ph−¬ng vÞ bÞ cuèn hót vμo tiÕn tr×nh toμn cÇu hãa, hßa nhËp víi thÞ tr−êng quèc tÕ. Kinh tÕ toμn cÇu hãa víi sù trî gióp cña ph¸t triÓn khoa häc kÜ thuËt vμ c¸ch m¹ng th«ng tin, ®· lμm cho nhiÒu quèc gia “më cöa biªn giíi”, “më réng c¸nh cöa quèc gia”

mét c¸ch tù gi¸c hoÆc kh«ng tù gi¸c, chñ

®éng hoÆc bÞ ®éng. Cßn tr¹ng th¸i

“kh«ng biªn giíi” cña kinh tÕ thÞ tr−êng mμ “quèc tÕ tøc lμ quèc néi, quèc néi tøc lμ quèc tÕ” còng tÊt sÏ ¶nh h−ëng ®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c, dÉn ®Õn ph¶n øng d©y chuyÒn ë møc ®é nhÊt ®Þnh. T«n gi¸o Trung Quèc trong bÇu kh«ng khÝ quèc tÕ nμy, còng kh«ng thÓ bã hÑp tÇm nh×n cña m×nh ë ph¹m vi trong n−íc; “®ång thêi víi “ý thøc toμn cÇu” cña nã dÇn dÇn t¨ng c−êng, th× mét sù “®ång thuËn cña c¸ nh©n vμ x· héi vÒ ý nghÜa liªn khu vùc”⁽¹⁾ cña cïng mét t«n gi¸o còng ®ang

®−îc h×nh thμnh, do ®ã rÊt cã kh¶ n¨ng trong t−¬ng lai sÏ ph¸t triÓn ra “liªn minh tÝn ng−ìng” xuyªn quèc gia, cã mμng l−íi réng lín. Cã thÓ thÊy, giao l−u quèc tÕ gi÷a cïng mét t«n gi¸o hoÆc

*. GS.TS. Tr¸c T©n B×nh hiÖn lµ ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu t«n gi¸o thÕ giíi, ViÖn Khoa häc x· héi Trung Quèc.

1. David Held (t¸c gi¶ ng−êi Anh). D−¬ng TuyÕt

§«ng (dÞch gi¶ Trung Quèc). ChÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n

hãa thêi ®¹i toµn cÇu hãa – §¹i biÕn ®æi toµn cÇu,

Nxb. V¨n hiÕn Khoa häc x· héi, 4/2001, tr. 463 -

464. (b¶n tiÕng Trung)

(2)

cïng mét gi¸o ph¸i trong t«n gi¸o Trung Quèc vμ t«n gi¸o thÕ giíi sÏ diÔn ra ngμy cμng nhiÒu vμ th−êng xuyªn, sù liªn kÕt vμ hîp t¸c trªn nhiÒu tÇng diÖn nh− t«n gi¸o, kinh tÕ, x· héi, v.v... sÏ diÔn ra ngμy cμng chuyªn s©u vμ cμng réng lín.

Tr¶i qua 30 n¨m ph¸t triÓn theo kiÓu khÐp kÝn, cïng víi sù lín m¹nh theo b−íc ®i c¶i çch më cña nhμ n−íc, t«n gi¸o Trung Quèc còng ®· cã ®−îc tr¹ng th¸i cëi më, ®Ó thÝch øng víi hoμn c¶nh x· héi ®−¬ng ®¹i toμn cÇu biÕn ®æi, th«ng tin th«ng suèt. Toμn cÇu hãa lμm cho kho¶ng çch chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa gi÷a çc quèc gia gi¶m bít, møc ®é minh b¹ch ®−îc t¨ng c−êng, t«n gi¸o Trung Quèc ®· kh«ng cßn tån t¹i trong ch©n kh«ng hoÆc ë hßn ®¶o c« ®éc çch biÖt víi thÕ giíi. T«n gi¸o Trung Quèc nhÊt ®Þnh sÏ nh×n th¼ng vμo mèi quan hÖ vμ liªn hÖ cña m×nh víi t«n gi¸o thÕ giíi, trªn nguyªn t¾c kiªn tr× ®éc lËp tù chñ, yªu n−íc yªu ®¹o, më réng quan hÖ qua l¹i vμ giao l−u víi quèc tÕ. H¬n n÷a trªn thÕ giíi còng cã kh«ng Ýt t«n gi¸o, gi¸o ph¸i vμ quÇn chóng tÝn ®å xem t«n gi¸o Trung Quèc lμ nguån gèc chÝnh thèng cña t«n gi¸o hä, nh− tÝn ®å PhËt gi¸o NhËt B¶n, Hμn Quèc, v.v... ®Õn Trung Quèc ®Ó t×m nguån gèc, nhËn tæ nhËn t«ng, ®ång bμo Hoa kiÒu ë n−íc ngoμi trªn tinh thÇn t«n gi¸o vÉn h−íng vÒ quª h−¬ng b¶n qu¸n, t×m vÒ nguån céi chÊt ph¸c thuë x−a. Do ®ã, t«n gi¸o Trung Quèc sÏ tiÕp tôc xu thÕ ph¸t triÓn ®i ra vμ mêi ®Õn. Nh−ng cÇn ph¶i chó ý lμ lo¹i

®ång c¶m hoÆc ®ång thuËn t«n gi¸o do

“ý thøc toμn cÇu” mang ®Õn nμy còng cã

¶nh h−ëng tiªu cùc nhÊt ®Þnh. §iÒu nμy trong Tin Lμnh gi¸o biÓu hiÖn ë lêi nãi viÖc lμm lÊy nhu cÇu “tÝnh phæ thÕ” ®Ó chèng l¹i “tÝnh b¶n ®Þa” hoÆc nguyªn t¾c

“tam tù”, trong C«ng gi¸o biÓu hiÖn ë yªu cÇu kh«i phôc tÝnh chÝnh thèng thÇn th¸nh cña R«ma vμ trung thμnh víi gi¸o hoμng l·nh tô t«n gi¸o cña hä, trong Islam gi¸o biÓu hiÖn ë trμo l−u t− t−ëng liªn Islam, chñ tr−¬ng chñ nghÜa duy gi¸o lÝ nguyªn thñy, vμ trong PhËt gi¸o T¹ng truyÒn th× biÓu hiÖn ë viÖc tranh giμnh PhËt sèng chuyÓn thÕ, s¸ch phong quyÒn lùc, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nμy ®Òu cã nh÷ng dÊu Ên râ rμng cña nã. Xu thÕ nμy sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn, më réng trong t−¬ng lai, t¹o thμnh sù uy hiÕp ®e däa

®èi víi nguyªn t¾c ®éc lËp tù x©y dùng t«n gi¸o vμ chñ quyÒn t«n gi¸o cña Trung Quèc, do ®ã dÉn tíi sù chó ý cao

®é cña chóng ta.

2. T«n gi¸o Trung Quèc sÏ b−íc vμo sù ph¸t triÓn ®a nguyªn trªn mäi ph−¬ng diÖn

Trong 50 n¨m qua, t«n gi¸o Trung Quèc c¬ b¶n gi÷ ®−îc côc diÖn æn ®Þnh thèng nhÊt. C¬ cÊu mang tÝnh toμn quèc cña c¸c t«n gi¸o lín ®· ph¸t huy ®−îc t¸c dông tÝch cùc, cã hiÖu qu¶, vμ ñng hé thóc ®Èy quan hÖ ®iÒu hßa, hîp t¸c cña t«n gi¸o víi x· héi, ChÝnh phñ Trung Quèc, ®¹t ®Õn mét sù thÝch øng kh¸ tèt.

Nh−ng cïng víi sù ph¸t triÓn ®a nguyªn vμ më cöa tõ toμn cÇu hãa tíi nay, c¸i côc diÖn c¬ b¶n nμy cña t«n gi¸o Trung Quèc ®ang bÞ th¸ch thøc, tõ ®ã cã thÓ dÉn tíi côc diÖn ®a nguyªn trong thùc tÕ ph¸t triÓn t−¬ng lai cña t«n gi¸o Trung Quèc.

Thø nhÊt, “tù ý thøc “ cña t«n gi¸o truyÒn thèng Trung Quèc b¾t ®Çu phôc håi, xuÊt hiÖn khuynh h−íng ph©n hãa gi¸o ph¸i. Tõ thËp niªn 50 cña thÕ kØ XX l¹i ®©y, néi bé c¸c t«n gi¸o lín Trung Quèc dÇn dÇn liªn hîp, ®i ®Õn “hîp nhÊt”, h×nh thμnh tæ chøc cã tÝnh toμn quèc, gi¸o ph¸i truyÒn thèng cña nã dÇn dÇn

(3)

suy yÕu, ý thøc gi¸o ph¸i còng kh«ng ngõng bÞ phai nh¹t. Sau khi Trung Quèc thùc hμnh më cöa víi bªn ngoμi, sù tån t¹i vμ ho¹t ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ cña c¸c gi¸o ph¸i cïng víi sù qua l¹i cña c¸c nh©n viªn chøc s¾c vμ giao l−u trao

®æi th«ng tin l¹i mét lÇn n÷a ¶nh h−ëng

®Õn c¸c t«n gi¸o trong n−íc, lμm cho ý thøc gi¸o ph¸i vèn ch×m l¾ng l¹i ®−îc

®¸nh thøc dËy, ®æ vμo mét luång sinh lùc míi. Sù ph©n hãa gi¸o ph¸i cã tæ chøc vμ h−íng ®i ®a nguyªn trong t«n gi¸o truyÒn thèng nμy cã liªn quan trùc tiÕp víi tæ chøc t«n gi¸o n−íc ngoμi kh«i phôc tiÕp xóc víi Trung Hoa vμ sù thÈm thÊu bÝ mËt cña hä, sù chia rÏ vμ ph©n hãa néi bé do hä t¹o nªn cã kh¶ n¨ng sÏ cμng m¹nh mÏ.

Thø hai, h×nh thøc ph©n bè vμ ph¸t triÓn cña t«n gi¸o sÏ lμ tr¹ng th¸i ®a nguyªn. C¸c t«n gi¸o lín Trung Quèc trong hoμn c¶nh quèc tÕ quèc néi míi

®Òu cã sù ph¸t triÓn râ rÖt, h¬n n÷a xuÊt hiÖn h×nh thÕ ®a nguyªn kh«ng qu©n b×nh, kh«ng cã h×nh thøc ®Þnh tr−íc. Mét sè t«n gi¸o ph¸t triÓn ë mét sè khu vùc kinh tÕ nghÌo khã, cã c¸i l¹i ph¸t triÓn nhanh chãng ë mét sè khu vùc kinh tÕ ph¸t ®¹t. Trong sù ph¸t triÓn cña t«n gi¸o ë n«ng th«n, tÝn ®å t«n gi¸o cña hä c¬ b¶n bao gåm nh÷ng ng−êi “phô n÷

trung niªn, ng−êi lao ®éng thÓ lùc, ng−êi bÖnh, ng−êi cã ®êi sèng khã kh¨n”, “hä

®a sè lμ nh÷ng ng−êi sèng trong hoμn c¶nh khã kh¨n, lμ ph¸i yÕu cña cuéc sèng vμ nh÷ng kÎ bªn lÒ Ýt ®−îc x· héi quan t©m”⁽²⁾, cho nªn cã ®Æc ®iÓm “ng−êi giμ nhiÒu, phô n÷ nhiÒu, mï ch÷ nhiÒu”.

Nh−ng trong sù ph¸t triÓn cña t«n gi¸o ë thμnh thÞ, ®· xuÊt hiÖn ®éi ngò tÝn ®å gåm nh÷ng phÇn tö trÝ thøc, ng−êi lao

®éng trÝ ãc, nh©n viªn v¨n phßng bμn

giÊy ë nhμ m¸y xÝ nghiÖp, nh÷ng ng−êi kinh doanh c¸ thÓ. Ngoμi ra, hiÖn t−îng mét sè t«n gi¸o kÕt hîp mét sè d©n téc nμo ®ã còng kh¸ phæ biÕn, còng cã mét sè t«n gi¸o ph¸t triÓn ®ét xuÊt ë mét sè d©n téc nμo ®ã. Bëi vËy, ph©n bè t«n gi¸o vμ sù ph¸t triÓn cña nã ë c¸c khu vùc kh¸c nhau, d©n téc kh¸c nhau, giai tÇng x· héi kh¸c nhau sÏ ®an xen phøc t¹p, ®a nguyªn bÊt ®Þnh.

Thø ba, h×nh thøc tÝn ng−ìng vμ h×nh thøc ho¹t ®éng t«n gi¸o còng sÏ xuÊt hiÖn ph©n hãa ®a nguyªn. H×nh thøc tÝn ng−ìng vμ ho¹t ®éng hiÖn tån cña t«n gi¸o Trung Quèc ®ang xuÊt hiÖn sù diÔn biÕn ®a nguyªn ngÊm ngÇm lÆng lÏ. KÕt cÊu cÊp bËc chøc s¾c t«n gi¸o truyÒn thèng, h×nh thøc tæ chøc vμ vai trß cña l·nh tô t«n gi¸o ë tÇng diÖn biÓu hiÖn bªn ngoμi vÉn ®−îc b¶o l−u, nh−ng ®ång thêi chóng ta còng cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng diÔn biÕn vμ thay ®æi míi cña t«n gi¸o. VÒ h×nh thøc tæ chøc, cã sù ph¸t triÓn theo hai cùc tæ chøc “h÷u h×nh vμ tæ chøc “v« h×nh”. Kh«ng Ýt ng−êi tÝn ng−ìng t«n gi¸o x· héi ®−¬ng ®¹i kh«ng hÒ ®Õn n¬i thê tù tham dù c¸c ho¹t ®éng nghi lÔ theo quy ®Þnh, mμ h×nh thμnh mét kiÓu “tô héi” láng lÎo, tïy tiÖn hoÆc linh ho¹t. Lo¹i “tô héi” nμy hoÆc c«ng khai hoÆc che giÊu hoÆc bÝ mËt. VÒ nh©n viªn cÊu thμnh, nhiÒu tÝn ®å t«n gi¸o kh«ng nhÊt thiÕt lμ thμnh viªn “chÝnh thøc”cña mét tæ chøc t«n gi¸o nμo ®ã, hä kh«ng cã “gia nhËp”, “®¨ng kÝ”, “ghi danh s¸ch” nh− ë c¬ cÊu t«n gi¸o truyÒn thèng, còng kh«ng tham gia ho¹t ®éng th−êng ngμy ë n¬i thê tù. VÒ néi dung tÝn ng−ìng, tÝn ng−ìng t«n gi¸o truyÒn

2. Xem thªm: Tr¸c T©n B×nh, Høa ChÝ VÜ (chñ biªn).

Nghiªn cøu Kit« gi¸o, (tËp 3), Nxb. V¨n hãa t«n

gi¸o, 2001, tr. 195.

(4)

thèng còng xuÊt hiÖn ph©n hãa thμnh hai cùc “thÕ tôc” vμ “d©n tôc”. C¸i tr−íc

“thÕ tôc” biÓu hiÖn ra lμ b¸m theo ®êi sèng x· héi hiÖn thùc, néi dung tÝn ng−ìng cña hä phai nh¹t dÇn råi trë thμnh truyÒn thèng v¨n hãa, t×nh c¶m d©n téc vμ c¶nh giíi tinh thÇn nhÊt ®Þnh, kÕt qu¶ lμ c¸i néi dung thùc chÊt th× suy tho¸i, t¸c dông biÓu tr−ng næi lªn, ý nghÜa t«n gi¸o truyÒn thèng phai mê.

C¸i sau “d©n tôc” th× biÓu hiÖn ra lμ sù tho¸i hãa vμ lét x¸c h−íng ®Õn tÝn ng−ìng d©n gian, tËp tôc d©n gian, cã mét sè thËm chÝ cßn tôt xuèng thμnh nh÷ng cÆn b· mª tÝn. Bëi vËy, “tÝnh t«n gi¸o” cña ng−êi ®−¬ng ®¹i ®ang h×nh thμnh c¶nh quan t«n gi¸o ®a nguyªn vμ kh¸c biÖt nhau rÊt lín nh− “tÝnh t«n gi¸o tinh anh”, “tÝnh t«n gi¸o ®¹i chóng” vμ

“tÝnh t«n gi¸o d©n tôc”. VÒ ph−¬ng thøc truyÒn b¸, ph−¬ng thøc truyÒn gi¸o truyÒn thèng vÉn ®−îc b¶o l−u, nh−ng

®ång thêi truyÒn b¸ cña t«n gi¸o sÏ h−íng ®Õn ph−¬ng thøc ®a nguyªn cña x· héi hiÖn ®¹i nh− “truyÒn gi¸o trªn m¹ng Internet”, “truyÒn gi¸o kinh tÕ”, ®èi tho¹i t«n gi¸o, ¶nh h−ëng gi¸ trÞ vμ giao l−u t×nh c¶m, v.v..., trë thμnh mét lo¹i lan táa vμ c¶m nhiÔm tinh thÇn mμ víi con m¾t truyÒn thèng th× kh«ng thÓ nμo thÊy

®−îc. VÒ t¸c dông ë trong t«n gi¸o, cïng h« øng víi søc cuèn hót nh©n c¸ch truyÒn thèng cña “l·nh tô t«n gi¸o” còng nh− ¶nh h−ëng cña hä, vai trß cña tÝn ®å b×nh th−êng trong t«n gi¸o còng ®−îc t¨ng c−êng râ rÖt. HiÖn t−îng “tinh anh xuÊt chóng” cña tÝn ®å b×nh th−êng vμ t¸c dông cña “gi¸o chñ” trong t«n gi¸o míi lμm cho mäi ng−êi cã nhËn thøc míi

®èi víi sù ph¸t triÓn cña t«n gi¸o hiÖn

®¹i. H¬n n÷a, n¨ng lùc tham dù vμo x·

héi vμ tæ chøc quÇn chóng cña nh÷ng

nh©n viªn kiÖt xuÊt lμ tÝn ®å b×nh th−êng ®· ®ang ¶nh h−íng ®Õn sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña t«n gi¸o cã liªn quan.

Thø t−, n¨m t«n gi¸o lín hiÖn tån t¹i trªn ®Êt n−íc Trung Quèc sÏ tiÕp nhËn nhiÒu th¸ch thøc, nhiÒu t«n gi¸o h¬n n÷a sÏ nèi tiÕp nhau xuÊt hiÖn. Trung Quèc chÝnh thøc thõa nhËn t«n gi¸o Trung Quèc hiÖn ®ang tån t¹i th«ng th−êng lμ 5 t«n gi¸o, tøc PhËt gi¸o, §¹o gi¸o, Islam gi¸o, ®¹o TÝn Lμnh vμ C«ng gi¸o. Nh−ng cïng víi viÖc Trung Quèc më réng quan hÖ víi n−íc ngoμi, tham gia vμo tiÕn tr×nh toμn cÇu hãa, ng−êi n−íc ngoμi ®Õn kinh doanh bu«n b¸n, c«ng t¸c, häc tËp, th¨m th©n vμ ho¹t ®éng du lÞch sÏ ngμy cμng t¨ng lªn râ rÖt, t«n gi¸o vμ tÝn ®å ngoμi 5 t«n gi¸o nãi trªn thùc tÕ ®·

truyÒn vμo Trung Quèc, vμ ®ang b»ng mäi ph−¬ng thøc ®Ó biÓu hiÖn sù tån t¹i cña m×nh ë Trung Quèc. Ngoμi ra, kh«ng Ýt ng−êi Trung Quèc ra n−íc ngoμi du häc, th¨m th©n, kinh doanh, di d©n vμ c¶

viÖc kÕt h«n víi ng−êi n−íc ngoμi, v.v...

còng ®· h×nh thμnh nh÷ng ng−êi tÝn ®å t«n gi¸o kh«ng thuéc 5 t«n gi¸o ë Trung Quèc nãi trªn. Trong ph¸t triÓn hiÖn ®¹i, ChÝnh Thèng gi¸o ë vïng §«ng B¾c còng

®· kh«i phôc ho¹t ®éng; khi Hång C«ng, Ma Cao trë vÒ víi Trung Quèc còng ®·

mang vμo sù tån t¹i thùc tÕ cña nh÷ng t«n gi¸o kh¸c ë Trung Quèc. Nh÷ng hiÖn t−îng nμy cho thÊy côc diÖn “5 t«n gi¸o lín” cña Trung Quèc ®ang bÞ th¸ch thøc.

Cßn mét thùc tÕ ®¸ng ®−îc coi träng lμ, mét sè t«n gi¸o truyÒn thèng vμ tÝn ng−ìng d©n gian trong lôc ®Þa Trung Quèc còng ®· kh«i phôc sù tån t¹i c«ng khai hoÆc bÝ mËt cña m×nh, ë bªn ngoμi kh«ng Ýt t«n gi¸o míi còng bÝ mËt th©m nhËp vμo néi ®Þa. Sù ph¸t triÓn tÝn ng−ìng vμ c¸c lo¹i h×nh t«n gi¸o ë

(5)

Trung Quèc ®· hiÖn ra mét tr¹ng th¸i ®a nguyªn, phøc t¹p.

3. T«n gi¸o Trung Quèc sÏ ®èi tho¹i víi h×nh th¸i ý thøc x· héi chñ l−u, hßa nhËp x· héi ®−¬ng ®¹i víi mét t− th¸i cμng tÝch cùc h¬n

Toμn cÇu hãa ph¸t triÓn ®· mang l¹i sù cëi më vμ thay ®æi tÝch cùc cña t«n gi¸o ®−¬ng ®¹i, c¸c t«n gi¸o lín thÕ giíi

®ang tÝch cùc h−íng ®Õn thÕ giíi, h−íng

®Õn thêi ®¹i, h−íng ®Õn x· héi, h−íng

®Õn nh©n sinh. Trong c¸i trμo l−u lín mang tÝnh thêi ®¹i nμy, t«n gi¸o Trung Quèc ®ang tÝch cùc chñ ®éng thÝch øng víi x· héi ®−¬ng ®¹i Trung Quèc, ®iÒu hßa thËt sù, thÝch ®¸ng mèi quan hÖ cña nã víi chÝnh trÞ, kinh tÕ, t− t−ëng, v¨n hãa cña x· héi x· héi chñ nghÜa. Cïng víi sù kh«ng ngõng tiÕn triÓn cña c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa vμ sù kh«ng ngõng t¨ng c−êng cña ¶nh h−ëng “toμn cÇu hãa” ®èi víi ®Êt n−íc, giíi nh©n sÜ t«n gi¸o Trung Quèc sÏ ngμy cμng quan t©m

®Õn chÝnh s¸ch t«n gi¸o hiÖn hμnh vμ c¬

së lÝ luËn cña nã, triÓn khai giao l−u vμ

®èi tho¹i víi h×nh th¸i ý thøc chñ l−u cña Trung Quèc, tøc thÕ giíi quan, nh©n sinh quan, gi¸ trÞ quan x· héi chñ nghÜa, lμm s©u s¾c thªm tõ tÇng diÖn x· héi, chÝnh trÞ ®Õn tÇng diÖn t− t−ëng, gi¸ trÞ,

®ång thêi sÏ tiÕn hμnh thö nghiÖm cã Ých cuéc ®èi tho¹i nμy vÒ gi¸o lÝ, ®¹o ®øc, v.v... trªn b×nh diÖn lÝ luËn vμ thùc tiÔn.

VÝ dô, viÖc x©y dùng “thÇn häc Trung Quèc” míi næi lªn, sù ho»ng d−¬ng ®èi víi ch©n thiÖn mÜ vμ néi dung khuÕch d−¬ng c¸i thiÖn ng¨n chÆn c¸i ¸c cña nã, vμ sù khai th¸c ®èi víi gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña nã, ®Òu biÓu ®¹t th¸i ®é vμ nç lùc ®èi tho¹i thùc chÊt, tÇng s©u cña lo¹i thÝch øng tÝch cùc nμy.

T«n gi¸o víi t− c¸ch lμ s¶n phÈm cña lÞch sö x· héi nh©n lo¹i, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö nμy ®· kh«ng ngõng c¶i biÕn thay ®æi m×nh, ®æi míi m×nh.

T«n gi¸o víi t− c¸ch lμ tån t¹i x· héi cô thÓ, võa biÕt lÊy ph−¬ng thøc tÝn ng−ìng ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi, còng võa biÕt thÝch øng vμ t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi. Sù tån t¹i cña t«n gi¸o trong nh÷ng hoμn c¶nh x· héi kh¸c nhau sÏ quyÕt ®Þnh hoÆc thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n ý thøc x· héi cña nã, lμm cho t−

t−ëng, quan niÖm cña nã ph¸t triÓn ®i lªn, ®¹t ®Õn ®iÒu hßa vμ phï hîp víi tån t¹i x· héi cña nã, thÓ hiÖn sù thay ®æi, diÔn biÕn cña tån t¹i x· héi mμ nã ph¶n

¸nh. Bëi vËy, sù tån t¹i l©u dμi cña t«n gi¸o Trung Quèc trong x· héi x· héi chñ nghÜa víi ph−¬ng thøc thÝch øng vμ tån t¹i cña nã, tÊt nhiªn sÏ mang ®Õn sù thay

®æi vμ ph¸t triÓn vÒ ý thøc x· héi, quan niÖm t− t−ëng cña nã, t¹o thμnh mét lo¹i quan hÖ kiÓu míi kh¸c víi truyÒn thèng lÞch sö. ChÝnh v× nh×n thÊy sù ph¶n ¸nh cña t«n gi¸o ®èi víi tån t¹i x· héi, sù t¸c

®éng qua l¹i vμ ¶nh h−ëng lÉn nhau cña t«n gi¸o víi ph¸t triÓn x· héi, giíi t«n gi¸o Trung Quèc ®−¬ng ®¹i míi b¾t ®Çu tõ tÇng diÖn gi¸ trÞ nªu ra hμng lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn nh− lμ: “t«n gi¸o cã thuéc vÒ kiÕn tróc th−îng tÇng cña x·

héi x· héi chñ nghÜa mang mÇu s¾c Trung Quèc hay kh«ng?”, “v¨n minh t«n gi¸o cã ph¶i lμ bé phËn cÊu thμnh v¨n minh tinh thÇn x· héi chñ nghÜa hay kh«ng?”, “®¹o ®øc t«n gi¸o cã thÓ ®−îc

®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa hÊp thu hay kh«ng?”, “quÇn chóng tÝn ®å t«n gi¸o cã thÓ ®−îc quy vμo trong ‘quÇn chóng nh©n ®«ng ®¶o nhÊt’ hay kh«ng?”. §iÒu nμy cã nghÜa lμ, trong sù ph¸t triÓn t−¬ng lai, t«n gi¸o Trung Quèc sÏ tõ

(6)

tÇng diÖn x· héi, chÝnh trÞ b−íc vμo tÇng diÖn t− t−ëng, gi¸ trÞ ®Ó th¶o luËn vÊn ®Ò lμm thÕ nμo cïng tån t¹i hßa b×nh, thèng nhÊt víi x· héi x· héi chñ nghÜa. Theo tinh thÇn “ph¶i kÕt hîp yªu cÇu cã tÝnh tiªn tiÕn víi yªu cÇu cã tÝnh phæ biÕn réng r·i” nªu ra trong “NghÞ quyÕt Ban ChÊp hμnh trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, VÒ mét sè vÊn ®Ò quan träng t¨ng c−êng x©y dùng v¨n minh tinh thÇn x· héi chñ nghÜa”, chóng ta trong qu¸ tr×nh cïng tån t¹i l©u dμi víi t«n gi¸o d−íi ®iÒu kiÖn x· héi chñ nghÜa hiÖn nay vμ t−¬ng lai, tÊt ph¶i suy nghÜ vμ nghiªn cøu thËt chu ®¸o nh÷ng vÊn

®Ò nªu ra vμ ®èi tho¹i cña t«n gi¸o ë tÇng diÖn t− t−ëng, gi¸ trÞ.

§−¬ng nhiªn, chóng ta còng cÇn ph¶i nhËn thÊy, trong bèi c¶nh “toμn cÇu hãa”

phøc t¹p, hÖ thèng t− t−ëng, gi¸ trÞ cña t«n gi¸o còng cã kh¶ n¨ng nªu ra mét sù lùa chän kh¸c biÖt, m©u thuÉn víi h×nh th¸i ý thøc chñ l−u x· héi chñ nghÜa, t¹o thμnh sù th¸ch thøc vμ ®e däa ®èi víi chóng ta.

Thùc ra, khi x· héi Ph−¬ng T©y lîi dông

“nh©n quyÒn t«n gi¸o”, “gi¸ trÞ t«n gi¸o”

thùc hμnh can thiÖp ®èi víi Trung Quèc, th× cuéc ®ä søc nμy ®· lÆng lÏ b¾t ®Çu.

Còng gièng nh− c«ng n¨ng cña t«n gi¸o, ý nghÜa gi¸ trÞ cña t«n gi¸o còng cã tÝnh hai mÆt. Bëi vËy, ®èi víi nã chóng ta còng cÇn biÕt n¾m b¾t vμ chi phèi, h−íng ®Õn c¸i cã lîi vμ tr¸nh c¸i cã h¹i.

Trong ph¸t triÓn x· héi “toμn cÇu hãa”, b−íc ®i hßa nhËp vμo x· héi ®−¬ng

®¹i cña t«n gi¸o Trung Quèc sÏ diÔn ra rÊt nhanh chãng. C¸c t«n gi¸o lín sÏ mÊt dÇn ®i râ rÖt ®Æc tr−ng truyÒn thèng

“xuÊt thÕ” cña nã, mμ phÇn lín lμ lùa chän “®èi diÖn víi hiÖn thÕ’, “nhËp thÕ”, tiÕn vμo x· héi ®−¬ng ®¹i, tham dù vμo

®êi sèng hiÖn thùc. VÒ lÝ luËn, t«n gi¸o

Trung Quèc sÏ kÕt hîp t− t−ëng gi¸o lÝ cña nã víi nhu cÇu x· héi hiÖn thùc, nghiªn cøu vμ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vμ nhu cÇu cña mäi ng−êi ë tÇng diÖn t©m lÝ vμ ®êi sèng tinh thÇn. VÒ thùc tiÔn, t«n gi¸o Trung Quèc sÏ chñ yÕu lao vμo sù nghiÖp phôc vô x· héi vμ phóc lîi x· héi, tÝch cùc tham dù viÖn trî x· héi, cøu tÕ x· héi, mong muèn dïng thùc tiÔn x· héi sinh ®éng ®Ó lμm chøng cho tÝn ng−ìng cña m×nh. ý h−íng ph¸t triÓn nμy cña t«n gi¸o Trung Quèc vÒ lÝ luËn vμ thùc tiÔn tÊt sÏ lμm næi bËt ý nghÜa t− t−ëng, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n hãa, d©n téc vμ quèc tÕ cña nã trong tiÕn tr×nh toμn cÇu hãa.

IV. C«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o Trung Quèc trong bèi c¶nh toμn cÇu hãa

Trong bèi c¶nh toμn cÇu hãa, c«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o cña Trung Quèc cÇn ph¶i cã nh·n quan “toμn cÇu”, ph¶i tõ quèc tÕ hãa x· héi, thÕ giíi hãa th«ng tin - c¸i thùc tÕ nμy ®Ó triÓn khai cã hiÖu qu¶, mμ kh«ng nªn chØ biÕt theo lèi t− duy truyÒn thèng cho r»ng t«n gi¸o lμ “vÊn ®Ò trong n−íc”, “c«ng t¸c trong n−íc”. “TÝnh l©u dμi, tÝnh phøc t¹p, tÝnh quÇn chóng, tÝnh d©n téc, tÝnh quèc tÕ” vèn cã cña t«n gi¸o Trung Quèc, vμ c¶

nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nh− “tÝnh v¨n hãa”, v.v... ®ang tá ra rÊt næi bËt trong thêi ®¹i hiÖn nay. Bëi vËy, ®i s©u nghiªn cøu t«n gi¸o, lμm tèt c«ng t¸c t«n gi¸o, võa quan hÖ ®Õn ®¹i côc c¶i c¸ch më cöa, æn ®Þnh ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, võa cã liªn hÖ trùc tiÕp ®Õn hßa b×nh thÕ giíi vμ tiÕn bé nh©n lo¹i.

1. NhËn râ tÝnh l©u dμi cña tån t¹i t«n gi¸o vμ sù ph¸t triÓn biÕn hãa cña nã, c«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o cÇn ph¶i tiÕn kÞp víi thêi ®¹i

(7)

§ång chÝ Giang Tr¹ch D©n ®· tõng nhÊn m¹nh: “T«n gi¸o lμ mét hiÖn t−îng x· héi, cã lÞch sö l©u dμi, còng sÏ tån t¹i l©u dμi trong x· héi x· héi chñ nghÜa.

T«n gi¸o cuèi cïng sÏ ®i ®Õn tiªu vong, tÊt nhiªn ®ã còng lμ mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dμi, cã kh¶ n¨ng cßn l©u dμi h¬n c¶ sù tiªu vong cña gia cÊp vμ nhμ n−íc”.

NhËn thøc ®èi víi tÝnh l©u dμi cña t«n gi¸o còng lμ nhËn thøc ®èi víi tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña t«n gi¸o. T«n gi¸o ®·

tån t¹i l©u dμi trong x· héi x· héi chñ nghÜa, th× chóng ta cÇn ph¶i cã nh·n quan hiÖn thùc b¶o vÖ tæ quèc x· héi chñ nghÜa ®oμn kÕt æn ®Þnh, an ninh trËt tù v÷ng bÒn ®Ó xem xÐt, nghiªn cøu vμ xö lÝ tèt sù tån t¹i ch©n thùc vμ ph¸t triÓn biÕn ®æi cña t«n gi¸o ë Trung Quèc.

Nh©n sÜ t«n gi¸o thÕ hÖ tr−íc trong tiÕn tr×nh x©y dùng x· héi chñ nghÜa dÇn dÇn ®· h×nh thμnh côc diÖn thÝch øng víi x· héi x· héi chñ nghÜa, hîp t¸c tÝch cùc víi §¶ng vμ chÝnh phñ, cßn nh©n sÜ t«n gi¸o thÕ hÖ míi ngμy nay ®−îc sinh ra, lín lªn trong thêi k× lÞch sö - giai ®o¹n

®Çu x· héi chñ nghÜa ë Trung Quèc. Cho nªn, tån t¹i t«n gi¸o cña giai ®o¹n hiÖn nay ®· cã c¬ së x· héi kh¸c vÒ b¶n chÊt víi t«n gi¸o tr−íc khi x©y dùng chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. NÕu c«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o cña chóng ta vÉn h¹n chÕ ë khu«n khæ nhËn thøc t− t−ëng tr−íc ®©y, chØ tõ ý nghÜa tiªu cùc vμ mÆt tr¸i mμ nh×n t«n gi¸o, lÊy sù suy tho¸i dÇn dÇn vμ tÊt dÉn ®Õn tiªu vong cña t«n gi¸o lμm t©m ®iÓm kh¶o s¸t vÊn ®Ò t«n gi¸o hiÖn nay, th× sÏ n¶y sinh lÖch l¹c vμ sai lÇm. Thùc tÕ, t«n gi¸o Trung Quèc kh«ng hÒ suy tho¸i cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi x· héi chñ nghÜa, tr¸i l¹i vÉn cßn tiÕp tôc diÔn tiÕn, vμ ph¸t triÓn râ rÖt cïng víi sù kh«ng ngõng më

réng c¶i c¸ch më cöa cña ®Êt n−íc. HiÖn t−îng nμy còng kh«ng thÓ gi¶i thÝch lμ

“qu¸n tÝnh lÞch sö” hoÆc “sãt l¹i cña lÞch sö”, mμ cã nguyªn nh©n x· héi s©u xa cña nã. T«n gi¸o ë giai ®o¹n hiÖn nay cña Trung Quèc lμ t«n gi¸o trong qu¸

tr×nh c¶i c¸ch, ph¸t triÓn x· héi Trung Quèc, ®iÒu ®ã nãi lªn x· héi x· héi chñ nghÜa vÉn cã c¬ së cña tån t¹i t«n gi¸o, vÉn hiÓn hiÖn râ tÝnh tÊt nhiªn kh¸ch quan cña ph¸t triÓn t«n gi¸o.

C¨n cø vμo ®Æc ®iÓm thêi ®¹i vμ t×nh h×nh ®Êt n−íc cô thÓ nμy, chóng ta cÇn ph¶i ph¸t triÓn quan ®iÓm t«n gi¸o cña chñ nghÜa M¸c, tøc kÕt hîp mét c¸ch kh¸ch quan, cã hiÖu qu¶ chñ nghÜa M¸c víi ph−¬ng diÖn thùc tÕ t«n gi¸o giai

®o¹n ®Çu x· héi chñ nghÜa Trung Quèc, thùc sù “gi¶i phãng t− t−ëng, thùc sù cÇu thÞ”. Cïng víi sù kh«ng ngõng ph¸t triÓn biÕn ®æi cña t«n gi¸o Trung Quèc, c«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu cña chóng ta còng cÇn ph¶i tiÕn cïng víi thêi ®¹i, ®æi míi cïng víi thêi ®¹i. KÕt hîp víi thùc tÕ tån t¹i t«n gi¸o Trung Quèc trong giai

®o¹n hiÖn nay, chóng ta cÇn ph¶i suy xÐt mét c¸ch cã hÖ thèng vμ s©u s¾c ®Ó x©y dùng quan ®iÓm c¬ b¶n vμ chÝnh s¸ch c¬

b¶n vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o n−íc ta trong

®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa trong n−íc vμ bèi c¶nh quèc tÕ ph¸t triÓn toμn cÇu hãa. Còng cã nghÜa lμ, chóng ta cÇn ph¶i söa ®æi vμ ®iÒu chØnh quan ®iÓm lÝ luËn nh×n nhËn t«n gi¸o chØ ®¬n thuÇn tõ gãc ®é h×nh th¸i ý thøc tr−íc ®©y vμ cho r»ng t«n gi¸o lμ

“tμn d− cña x· héi cò”, tõ tÇng diÖn lÝ luËn c¬ b¶n tr¶ l¹i vÞ trÝ ®óng ®¾n cho t«n gi¸o Trung Quèc. Sù “®Þnh vÞ” l¹i nμy kh«ng chØ cÇn ph¶i tõ tÇng diÖn lÝ luËn t«n gi¸o tiÕn hμnh nhËn ®Þnh, phª ph¸n mÖnh ®Ò t«n gi¸o vμ sù thËt gi¶ ®óng sai

(8)

cña nh÷ng tri thøc cã liªn quan, mμ còng cÇn ph¶i tõ tÇng diÖn c«ng n¨ng x· héi tiÕn hμnh ph©n tÝch, nghiªn cøu ý nghÜa vμ t¸c dông cña t«n gi¸o ®èi víi x· héi hiÖn ®¹i. H¬n n÷a, sù “®Þnh vÞ” nμy nh»m nç lùc huy ®éng nh÷ng c«ng n¨ng tÝch cùc vμ ¶nh h−ëng tÝch cùc vèn cã cña t«n gi¸o ®· h×nh thμnh trong lÞch sö ®Ó thÝch øng víi h×nh th¸i x· héi cã liªn quan, g¾ng hÕt søc tr¸nh nh÷ng c«ng n¨ng tiªu cùc vμ ¶nh h−ëng tiªu cùc cã thÓ cã cña nã, ®Ó ph¸t huy ë møc ®é lín nhÊt t¸c dông tÝch cùc: gi÷ g×n æn ®Þnh, t¹o phóc x· héi, an ñi lßng ng−êi, n©ng cao ®¹o

®øc, t¨ng c−êng lßng tin, cã Ých cho gi¸o hãa cña t«n gi¸o trong x· héi Trung Quèc ®−¬ng ®¹i.

2. TÝch cùc h−íng dÉn t«n gi¸o thÝch øng víi x· héi x· héi chñ nghÜa

“Chñ nghÜa x· héi vμ t«n gi¸o” lμ mét chñ ®Ò quan träng cña c«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o, xö lÝ tèt mèi quan hÖ t«n gi¸o víi chñ nghÜa x· héi cã ý nghÜa träng ®¹i, ¶nh h−ëng s©u xa. T«n gi¸o Trung Quèc sÏ tån t¹i l©u dμi trong x· héi x· héi chñ nghÜa, vμ sÏ cã ¶nh h−ëng ®èi víi qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n vμ nhiÒu quÇn thÓ x· héi Trung Quèc. Kh«ng thÓ phñ nhËn, do sù h¹n chÕ vÒ quan niÖm vμ nhËn thøc, t«n gi¸o Trung Quèc ë møc ®é nhÊt ®Þnh bÞ

®Æt ra bªn lÒ cña x· héi ®−¬ng ®¹i, thËm chÝ trë thμnh mét m¶nh “nh−îng ®Þa”

c¸ch li víi dßng ch¶y chÝnh cña x· héi.

Bèi c¶nh hiÖn thùc nμy vμ nh÷ng kh¸c biÖt rÊt lín cña nã khiÕn cho mèi quan hÖ gi÷a t«n gi¸o vμ x· héi x· héi chñ nghÜa Trung Quèc vÉn kh«ng ®−îc ®iÒu hßa, cßn ch−a ®¹t ®Õn sù thÝch øng cÇn cã; do ®ã nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan x¶y ra ngμy cμng trë thμnh t©m ®iÓm lo l¾ng, t©m bÖnh cña chóng ta nh×n tõ chÝnh thÓ

vÜ m«, tõ ®¹i côc, còng v× thÕ mμ c¸i gi¸

x· héi vμ kinh tÕ ph¶i tr¶ còng ë møc rÊt cao. Bëi thÕ, chóng ta ph¶i tu©n theo chñ tr−¬ng “tÝch cùc h−íng dÉn t«n gi¸o thÝch øng víi x· héi x· héi chñ nghÜa”, lμm phong phó vμ ph¸t triÓn h¬n n÷a quan ®iÓm t«n gi¸o cña chñ nghÜa M¸c, cã ®−îc b−íc ®ét ph¸ míi vÒ lÝ luËn t«n gi¸o vμ ph−¬ng ch©m chÝnh s¸ch trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa x· héi ë Trung Quèc ®æi míi. ChØ cã ®æi míi m¹nh mÏ, tÝch cùc tiÕn thñ, míi cã thÓ biÕn bÞ ®éng thμnh chñ ®éng, hãa tiªu cùc thμnh tÝch cùc, tr¸nh lμm cho t«n gi¸o diÔn biÕn thμnh vÊn ®Ò tiªu ®iÓm quèc tÕ quèc néi, ¶nh h−ëng ®Õn tiÕn tr×nh hiÖn ®¹i hãa x· héi chñ nghÜa Trung Quèc, ¶nh h−ëng ®Õn c«ng cuéc chÊn h−ng d©n téc Trung Hoa.

“TÝch cùc h−íng dÉn t«n gi¸o thÝch øng víi x· héi x· héi chñ nghÜa”, chñ yÕu lμ suy tÝnh lμm thÕ nμo ph¸t huy c«ng n¨ng x· héi tÝch cùc vμ ý nghÜa gi¸

trÞ cña t«n gi¸o, kªu gäi nh©n sÜ giíi t«n gi¸o khai th¸c, ph¸t huy nh©n tè tÝch cùc trong c¸c t«n gi¸o, tÝch cùc cèng hiÕn cho x· héi æn ®Þnh, d©n téc ®oμn kÕt, tæ quèc thèng nhÊt, kinh tÕ ph¸t triÓn.

Trong c«ng t¸c “tÝch cùc h−íng dÉn”, chóng ta ph¶i kiªn tr× th¸i ®é cÇu ®ång tån dÞ, t¨ng c−êng trao ®æi vμ t×m hiÓu,

®¶m b¶o ®èi tho¹i cëi më. §øng tr−íc thÕ giíi ®a cùc vμ v¨n hãa ®a nguyªn, Trung Quèc mét x· héi më cöa còng kh«ng thÓ cø miÔn c−ìng ®ßi hái “mäi gi¸ trÞ ph¶i tu©n theo mét luËt duy nhÊt”, mμ ph¶i ra søc lÜnh x−íng tèt giai ®iÖu chñ ®¹o, dÉn d¾t trμo l−u míi trong bÇu kh«ng khÝ v¨n hãa t− t−ëng x· héi tån t¹i ®a nguyªn, ®Ó tr¸nh khái r¬i vμo t×nh tr¹ng

“mét m×nh h¸t” biÕn thμnh “mét m×nh tiªu vong”. Bëi vËy, viÖc “tÝch cùc h−íng

(9)

dÉn” nμy cÇn ph¶i “cæ vò ñng hé mäi t−

t−ëng ®¹o ®øc cã lîi cho gi¶i phãng vμ ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi x· héi chñ nghÜa; mäi t− t−ëng ®¹o ®øc cã lîi cho thèng nhÊt tæ quèc, ®oμn kÕt d©n téc, tiÕn bé x· héi; mäi t− t−ëng ®¹o ®øc cã lîi cho t− t−ëng theo ®uæi ch©n thiÖn mÜ, tÈy chay gi¶ dèi tμn ¸c xÊu xa, ho»ng d−¬ng chÝnh nghÜa; mäi t− t−ëng ®¹o ®øc cã lîi cho viÖc thùc hμnh quyÒn lîi vμ nghÜa vô c«ng d©n, dïng lao ®éng chÝnh

®¸ng ®Ó giμnh lÊy cuéc sèng tèt ®Ñp”⁽³⁾. C¨n cø vμo nh÷ng “h−íng dÉn” chÝnh diÖn nμy, chóng ta cÇn ph¶i nhËn thøc

®−îc t«n gi¸o cßn chøa ®ùng néi dung quan träng cña hai ph−¬ng diÖn “ho»ng d−¬ng tinh hoa v¨n hãa truyÒn thèng cña ®Êt n−íc” vμ “hÊp thu thμnh qu¶ v¨n minh −u tó cña n−íc ngoμi”, tõ ®ã mμ thÈm ®Þnh l¹i gi¸ trÞ vμ ý nghÜa cña v¨n hãa t«n gi¸o, thÊy ®−îc mèi liªn hÖ néi t¹i cña nã víi c«ng cuéc x©y dùng v¨n minh tinh thÇn, ®Ó cã thÓ nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, chÝnh x¸c tinh hoa v¨n hãa t«n gi¸o lμ mét bé phËn cÊu thμnh trong v¨n minh tinh thÇn vμ v¨n hãa x·

héi chñ nghÜa cña Trung Quèc hiÖn nay.

CÇn ph¶i thõa nhËn, xö lÝ tèt mèi quan hÖ cña t«n gi¸o víi chñ nghÜa x· héi, chØ dùa vμo “h−íng dÉn chÝnh diÖn” th× hoμn toμn kh«ng ®ñ. Trong bèi c¶nh phøc t¹p cña “toμn cÇu hãa”, thÕ lùc thï ®Þch lîi dông vÊn ®Ò t«n gi¸o ®Ó t¨ng c−êng

“ph©n hãa”, “t©y hãa” ®èi víi Trung Quèc vμ “®èi lËp hãa h×nh th¸i ý thøc, ®ã lμ sù thùc kh«ng cÇn tranh c·i. Bëi vËy, nghiªm tóc phßng ngõa, tr¸nh nÐ vμ hãa gi¶i nh÷ng nh©n tè bÊt lîi vμ ¶nh h−ëng tiªu cùc mμ vÊn ®Ò t«n gi¸o cã thÓ g©y ra, còng lμ nhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c

t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o ë Trung Quèc hiÖn nay. Song trong t×nh thÕ tæng thÓ Trung Quèc gia nhËp WTO, tÝch cùc tham dù tiÕn tr×nh “toμn cÇu hãa”, tiÕp tôc më réng c¸nh cöa ®èi víi n−íc ngoμi, chóng ta tÊt sÏ ph¶i nghiªm tóc suy nghÜ, chØ dùa vμo ph−¬ng ph¸p “phßng ngõa”,

“ng¨n chÆn”, “cÊm ®o¸n” ®Ó ®èi phã víi

CÇn ph¶i nhËn thÊy, trong tiÕn tr×nh

“toμn cÇu hãa”, hÖ thèng kinh tÕ, quy t¾c ph¸p luËt, thÓ chÕ nhμ n−íc, quan niÖm chÝnh trÞ, t− t−ëng triÕt häc, v.v... b¾t nguån tõ truyÒn thèng x· héi Ph−¬ng T©y, ®ang ®−îc xem lμ mét lo¹i nh©n tè v¨n hãa “thÕ m¹nh” vμ phæ biÕn ra c¸c n−íc trªn thÕ giíi th«ng qua ph−¬ng thøc mang tÝnh “c−ìng chÕ”. Sù t¸c ®éng, va ®Ëp cña t×nh thÕ nμy ®èi víi quan niÖm t− t−ëng, kÕt cÊu x· héi Trung Quèc còng lμ rÊt lín, chØ dïng ph−¬ng ph¸p “ng¨n chÆn” ®Ó øng phã th× sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, sÏ bÞ thua thiÖt. “Theo sù tiÕn triÓn cô thÓ mμ h−íng dÉn, hãa gi¶i hiÓm nguy thμnh yªn b×nh, n¾m ch¾c chñ ®éng, quyÕt giμnh th¾ng lîi”, ®ã míi lμ sù lùa chän chÝnh x¸c. Xö lÝ vÊn

®Ò t«n gi¸o còng cÇn ph¶i kÕt hîp víi kh«ng gian vμ bèi c¶nh réng lín ®Ó kh¶o s¸t, v× “tÝnh phæ thÕ”, “tÝnh bè ®¹o” vèn cã cña t«n gi¸o chÝnh v× thÕ mμ cã ®−îc c¬

héi lan truyÒn, tÝnh bøc x¹ vμ søc thÈm thÊu cña nã còng theo ®ã mμ lÇn l−ît xuÊt hiÖn. Cho nªn, c¶nh gi¸c, phßng ngõa céng víi h−íng dÉn, chØ ®¹o tá ra hÕt søc quan träng vμ cÇn thiÕt. VÊn ®Ò t«n gi¸o Trung Quèc ®· kh«ng cßn thuÇn

3. DÉn tõ Quang minh nhËt b¸o, 14/10/1996, “NghÞ

quyÕt Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc vÒ mÊy vÊn ®Ò quan träng t¨ng c−êng x©y dùng v¨n minh tinh thÇn x· héi chñ nghÜa”.

(10)

tóy thuéc ph¹m vi “c«ng t¸c t«n gi¸o trong n−íc”, cho nªn viÖc më réng tÇm nh×n cña c«ng t¸c vμ nghiªn cøu t«n gi¸o, x©y dùng mÆt trËn thèng nhÊt quèc tÕ réng lín nhÊt chÝnh lμ nhiÖm vô cÊp thiÕt hiÖn nay, cÇn ph¶i sím ®−a vμo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña chóng ta.

ë tÇng diÖn t− t−ëng, x©y dùng mÆt trËn thèng nhÊt nμy sÏ lμm cho chóng ta cã thÓ triÓn khai ®èi tho¹i toμn diÖn, cëi më kh«ng hÒ giÊu diÕm víi c¸c t«n gi¸o,

®¹t ®Õn nhËn thøc chung réng r·i vÒ tù do tÝn ng−ìng t«n gi¸o vμ ®iÓm chung vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn t«n gi¸o, v¹ch trÇn m−u ®å chÝnh trÞ che giÊu ®»ng sau t−

t−ëng vμ lêi nãi “b¸ quyÒn” cña thÕ lùc thï ®Þch vμ thÕ lùc chèng Hoa. §iÒu nμy cã thÓ gióp chóng ta giao l−u hîp t¸c réng r·i víi c¸c b¹n bÌ trªn thÕ giíi, thËm chÝ cã thÓ hãa ®Þch thμnh b¹n, giμnh ®−îc sù ®ång t×nh, chia sÎ vμ ñng hé cña tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n sÜ giíi t«n gi¸o thÕ giíi ®èi víi sù nghiÖp c¶i c¸ch më cöa, x©y dùng x· héi cña chóng ta, t¹o ®−îc mét m«i tr−êng bªn ngoμi cëi më vμ cã lîi cho chóng ta. ë trong n−íc th× cã thÓ t¨ng c−êng tinh thÇn ®ång thuËn, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, tinh thÇn céng ®ång cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng tÝn

®å ®èi víi tæ quèc, t¨ng c−êng ý thøc c«ng d©n vμ lùc h−íng t©m x· héi cña hä. Sù dÉn d¾t vμ kÕt nèi nμy cã thÓ gióp chóng ta gi¶i quyÕt ®−îc mét sè vÊn ®Ò ë tÇng s©u cña viÖc nhËn thøc thÕ giíi tinh thÇn nh©n lo¹i, nh− “tÝn ng−ìng vμ t«n gi¸o cña con ng−êi lμ c¸i g×”, “con ng−êi kinh tÕ víi con ng−êi t©m linh, tÝnh kinh tÕ víi tÝnh tinh thÇn cña con ng−êi lμ quan hÖ g×”, “sù ph©n li chia rÏ cña tÝn ng−ìng trong t×nh huèng nμo sÏ ph¸

d©n, tõ ®ã ph©n biÖt râ ch©n tÝn, trung tÝn, thμnh tÝn víi gi¶ tÝn, ngôy tÝn, cuång tÝn, lμm cho tri thøc t«n gi¸o vμ lÝ luËn thÇn häc cña nã ph¸t huy ®−îc mÆt tÝch cùc cã lîi cho x· héi.

®oμn kÕt ®−îc quÇn chóng nh©n d©n mét c¸ch réng lín nhÊt. TÝn ®å t«n gi¸o ®¹i biÓu cho tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n khÈu trªn thÕ giíi, c¬ cÊu t«n gi¸o cã ¶nh h−ëng x·

héi hiÖn nay. Th«ng qua mÆt trËn thèng nhÊt nμy, chóng ta cã thÓ thóc ®Èy t«n gi¸o ph¸t huy mÆt tÝch cùc cña c«ng n¨ng x· héi, phßng ngõa sù xuÊt hiÖn mÆt tiªu cña c¸c c«ng n¨ng x· héi ®ã, ph¸t huy tèt t¸c dông dù b¸o vμ cñng cè

®èi víi æn ®Þnh x· héi.

ë tÇng diÖn ph¸p chÕ, x©y dùng mÆt trËn thèng nhÊt nμy cã thÓ b¶o vÖ ®−îc sù t«n nghiªm cña ph¸p luËt, vμ h×nh thμnh ®−îc “ph¸p luËt phæ cËp” trªn ph¹m vi toμn quèc. Do ®ã, tù do tÝn ng−ìng t«n gi¸o cña c«ng d©n ®−îc ph¸p luËt b¶o hé, c«ng d©n ®−îc h−ëng quyÒn lîi vμ nghÜa vô t«n gi¸o, cã kh«ng gian ho¹t ®éng t«n gi¸o vμ ph¹m vi ph¸p luËt cña hä, nh©n sÜ t«n gi¸o tu©n thñ ph¸p luËt, ph¸p quy vμ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan cña nhμ n−íc, ho¹t ®éng t«n gi¸o cña hä cÇn b¶o vÖ chñ quyÒn quèc gia, phôc tïng vμ phôc vô cho lîi Ých cao c¶

cña ®Êt n−íc vμ lîi Ých cña chØnh thÓ d©n téc Trung Hoa, ®oμn thÓ vμ c¸ nh©n t«n gi¸o ë n−íc ngoμi cÇn tu©n thñ ph¸p luËt

(11)

vμ hiÕn ph¸p cã liªn quan cña Trung Quèc, t«n träng nguyªn t¾c ®éc lËp tù chñ, tù trÞ tù x©y dùng cña t«n gi¸o Trung Quèc, kh«ng can thiÖp vμo c«ng viÖc t«n gi¸o cña Trung Quèc. Lîi dông

¶nh h−ëng cña mÆt trËn thèng nhÊt nμy, chóng ta cã thÓ ®Èy nhanh x©y dùng ph¸p chÕ t«n gi¸o, tiÕn hμnh hîp t¸c quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò tù do, nh©n quyÒn t«n gi¸o, ®¹t ®Õn nhËn thøc chung réng r·i vμ hiÓu biÕt lÉn nhau.

ë tÇng diÖn chÝnh trÞ, mÆt trËn thèng nhÊt nμy cã thÓ xö lÝ tèt h¬n mèi quan hÖ t«n gi¸o víi chÝnh trÞ. Trong x· héi hiÖn

®¹i, cÇn ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c “chÝnh gi¸o ph©n li”. §−¬ng nhiªn, ®oμn thÓ t«n gi¸o víi t− c¸ch lμ ®oμn thÓ x· héi, nh©n sÜ t«n gi¸o víi t− c¸ch lμ c«ng d©n x·

héi cã quyÒn lîi quan t©m ®Õn chÝnh trÞ, tham dù vμo chÝnh trÞ. Nh−ng sù “tham chÝnh” nμy lμ sù tham chÝnh víi t− c¸ch lμ thμnh viªn x· héi chø kh«ng ph¶i lμ

®¹i biÓu cña thÕ lùc t«n gi¸o. C«ng n¨ng chÝnh trÞ cña t«n gi¸o ®−îc “thùc hiÖn gi¸n tiÕp” th«ng qua duy tr× “®Þa vÞ trung gian” cña “tÝnh phi chÝnh phñ”, “phi chÝnh trÞ hãa” cña nã. Tæ chøc t«n gi¸o víi t− c¸ch lμ tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) trong x· héi hiÖn ®¹i nªn chñ yÕu ph¸t huy c«ng n¨ng ®iÒu hßa x· héi, c«ng n¨ng phôc vô ®¹i chóng vμ c«ng n¨ng kÕt nèi v¨n hãa cña nã. Trong bèi c¶nh hiÖn ®¹i “chÝnh phñ nhá, x· héi lín” ®Þnh vÞ t«n gi¸o trong ®êi sèng x·

héi Trung Quèc nh− thÕ nμo, ph©n c«ng hîp t¸c vμ thèng nhÊt cïng tån t¹i víi c¸c c¬ cÊu x· héi nh− thÕ nμo, ®©y chÝnh lμ vÊn ®Ò then chèt cña viÖc t«n gi¸o thÝch øng x· héi x· héi chñ nghÜa.

“xung ®ét v¨n minh”, x©y dùng x· héi quèc tÕ v¨n hãa ®a nguyªn hμi hßa cïng tån t¹i. Qu¶ng giao bÌ b¹n víi nh©n sÜ t«n gi¸o quèc tÕ, thóc ®Èy giao l−u v¨n hãa vμ hiÓu biÕt lÉn nhau, ®iÒu nμy nªn lμ nh÷ng suy nghÜ s¸ch l−îc c¬ b¶n cña chóng ta trong x· héi v¨n hãa ®a nguyªn cña bèi c¶nh toμn cÇu hãa. XÐt tõ ý nghÜa tiÕn thñ, mÆt trËn thèng nhÊt nμy cã thÓ ph¸t huy m¹nh mÏ søc hßa nhËp vμ th©n ¸i trong v¨n hãa t«n gi¸o vμ trÝ tuÖ t− t−ëng cña nã, thÓ hiÖn tÝnh

®ång c¶m vμ tÝnh khoan dung cña nã, lμm cho x· héi quèc tÕ cã thÓ ®¹t ®Õn côc diÖn cïng tån t¹i cÇu ®ång tån dÞ hoÆc hßa nhi bÊt ®ång. XÐt tõ ý nghÜa ®Ò phßng ng¨n ngõa, mÆt trËn thèng nhÊt nμy còng cã thÓ c« lËp ë møc cao nhÊt

“chñ nghÜa cùc ®oan t«n gi¸o” hoÆc “chñ nghÜa b¸ quyÒn t«n gi¸o”, ng¨n chÆn t«n gi¸o bÞ l«i cuèn vμo “can thiÖp chÝnh trÞ”

®Þch ®èi víi Trung Quèc, gi¶m bít ®−îc nh÷ng kh¶ n¨ng vμ nguy hiÓm mμ thÕ lùc li khai d©n téc vμ thÕ lùc khñng bè quèc tÕ lîi dông t«n gi¸o g©y ra.

Tãm l¹i, tiÕn tr×nh toμn cÇu hãa ®·

lμm cho vÊn ®Ò t«n gi¸o cμng trë nªn hiÖn râ vμ næi bËt, ®ång thêi còng lμm t¨ng thªm tÝnh mÉn c¶m vμ tÝnh phøc t¹p cña nã. C«ng t¸c t«n gi¸o vμ nghiªn cøu t«n gi¸o ë Trung Quèc trong t×nh thÕ míi nμy còng kh«ng thÓ dÉm ch©n t¹i chç, b¶o thñ cè chÊp, mμ ph¶i tiÕn b−íc cïng víi thêi ®¹i, lÊy tinh thÇn khoa häc thùc sù cÇu thÞ ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò t«n gi¸o, ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng ®ét ph¸ míi./.

Ng−êi dÞch: TrÇn NghÜa Ph−¬ng

ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o

(12)