Ô NHIӈM VI SINH VҰT
1. Ĉһc ÿiӇm sinh hӑc
- ĈһcÿiӇm hình thái và cҩu tҥo:
Vi khuҭn dӏch hҥch có hình dҥng trӵc khuҭn 2 ÿҫu tròn. CNJng có khi có hình bҫu dөc hoһc hình cҫu. Không có khҧ năng di ÿӝng, không hình thành bào tӱ. Có khҧ năng hình thành giáp mҥc khi môi trѭӡng giàu dinh dѭӥng, bҳt màu gram âm, rõ nhҩt ӣ 2 ÿҫu tӃ bào. Thѭӡngÿӭng riêng rӁ hoһc xӃp thành chuӛi ngҳn.
- Tính chҩt nuôi cҩy:
Trӵc khuҭn dӏch hҥch thuӝc loҥi vӯa hiӃu khí vӯa kӷ khí. Có thӇ mӑc ÿѭӧc ӣ biênÿӝ nhiӋtÿӝ rӝng, tӯ 5 - 370C, thích hӧp nhҩt là 280C, pH thích hӧp tӯ 6,9 - 7,2.
Khi nuôi cҩy trӵc khuҭn dӏch hҥch cҫn bә sung chҩt kích thích nhѭ Natri sunfit, dӏch máu v.v...
Trӵc khuҭn dӏch hҥch có khҧ năng lên men không sinh khí các loҥi ÿѭӡng Glucoza, Galactoa, Anabinoa ... Mӝt sӕ chӫng có khҧ năng khӱ Nitrat thành Nitrit.
Trên môi trѭӡng thҥch, trӵc khuҭn dӏch hҥch mӑc thành khuҭn lҥc dҥng R, bӡ khuҭn lҥc nhăn nheo, ӣ giӳa có màu ÿen sүm, xung quanh sáng hѫn. Trong môi trѭӡng dӏch thӇ vi khuҭn mӑc thành váng, có sӧi rӫ xuӕng phía dѭӟi váng, ÿáy môi trѭӡng tҥo thành mӝt lӟp cһn xӕp nhѭ bông.
- SӭcÿӅ kháng:
Trӵc khuҭn dӏch hҥch có sӭc ÿӅ kháng yӃu, bӏ tiêu diӋtӣ nhiӋt ÿӝ 700C sau 10 phút, không chӏu ÿѭӧc ánh sáng mһt trӡi chiӃu trӵc tiӃp. Bӏ tiêu diӋt bӣi các chҩt sát trùng thông thѭӡng nhѭ Cloramin 5%, Creson 5%, Axit phenic 5% ... có thӇ tӗn tҥi 8 - 10 ngày ӣ môi trѭӡng ngoài cѫ thӇ,ӣ 00C có thӇ sӕngÿѭӧc 6 tháng.
2. Khҧ năng gây bӋnh
Vi khuҭn dӏch hҥch thuӝc loҥi truyӅn nhiӉm nguy hiӇm. Thѭӡng gây thành dӏch ӣ loài gһm nhҩm. Tӯ loài gһm nhҩm nhѭ chuӝt dӉ dàng truyӅn sang ngѭӡi qua ÿѭӡng máu do bӑ chét ÿӕt. Khi chuӝt chӃt, bӑ chét cӫa chuӝt liӅn nhҧy sang ngѭӡi và ÿӕt làm ngѭӡi bӏ lây bӋnh. Ĉӝc tӕ cӫa vi khuҭn dӏch hҥch gӗm cҧ 2 loҥi ngoҥi ÿӝc tӕ và nӝi ÿӝc tӕ, cҧ 2 loҥiÿӅu có ÿӝc lӵc rҩt cao, có khҧ năng xuyên qua da lành cӫa ngѭӡi khoҿ mҥnh.
Ĉӝc tӕ cӫa vi khuҭn dӏch hҥch có thӇ gây ra 3 thӇ bӋnh khác nhau: thӇ hҥch, thӇ phәi và thӇ máu.
- ThӇ hҥch: là thӇ thѭӡng gһp nhҩt, bӋnh nhân bӏ nәi hҥch ӣ bҽn, nách, hàm.
Sau mӝt thӡi gian hҥch bӏ loét, hoҥi tӱ, tӹ lӋ chӃt tӯ 70 - 90%.
- ThӇ phәi: Vi khuҭn khu trú ӣ phәi gây ra bӋnh ho ra ÿӡm và máu, sӕt cao, nӃu không ÿiӅu trӏ kӏp thӡi tӹ lӋ tӱ vong tӟi 100%. Khi ӣ thӇ này, vi khuҭn sӁ lan truyӅn qua ÿѭӡng hô hҩp sang ngѭӡi lành.
- ThӇ máu: Là hұu quҧ cӫa thӇ hҥch và thӇ phәi, vi khuҭn sau khi khu trú ӣ hҥch ӣ phәi sӁ ÿi vào máu gây nên nhiӉm trùng máu, bӋnh nhân có thӇ chӃt sau vài ngày bӏ nhiӉm trùng máu.
Muӕn phòng chӕng bӋnh do trӵc khuҭn dӏch hҥch gây ra cҫn phҧi diӋt chuӝt, diӋt bӑ chét. Khi phát hiӋn chuӝt chӃt nhiӅu phҧi báo ngay cho cѫ quan phòng dӏch.
Cҫn tiêm vacxin phòng bӋnh.
Muӕn tiêu diӋt chuӝt cҫn phҧi giӳ cân bҵng sinh thái, bҧo vӋ các loài thù ÿӏch cӫa chuӝt nhѭ mèo, rҳn, cú mèo ... Ӣ nѫi nào cân bҵng sinh thái bӏ phá vӥ do mèo, rҳn bӏ ăn thӏt thì chuӝt sӁ phát triӇn, không nhӳng gây dӏch bӋnh mà còn phá hoҥi mùa màng, kho tàng v.v...
Khi cҫn phҧi chӫ ÿӝng diӋt chuӝt thì không nên dùng chҩt ÿӝc hoá hӑc làm bҧ chuӝt vì nhӳng chҩt ÿó sӁ gây ô nhiӉm môi trѭӡng. Chuӝt bӏ chӃt do bҧ nӃu chó, mèo ăn phҧi cNJng bӏ chӃt. ChӍ nên dùng thuӕc sinh hӑc làm bҧ chuӝt và dùng nhӳng phѭѫng pháp thӫ công nhѭ hun khói, ÿһt bүy v.v...
5.4.3. Trӵc khuҭnÿӝc thӏt (Clostridium botulinum) Trӵc khuҭn ÿӝc thӏt là mӝt loҥi vi khuҭn
hoҥi sinh thѭӡng sӕng trong thӵc phҭm thӏt tѭѫi sӕng hoһc ÿӗ hӝp ÿӇ lâu ngày, gây ngӝ ÿӝc cho ngѭӡi. Vi khuҭn ÿӝc thӏt ÿѭӧc phân lұp tӯ năm 1896 do Van Ermenghem.
1. ĈһcÿiӇm sinh hӑc
- ĈһcÿiӇm hình thái và cҩu tҥo
Vi khuҭnÿӝc thӏt có hình dҥng trӵc khuҭn 2ÿҫu tròn, kích thѭӟc trung bình 0,9 - 1,2 x 4 - 8 micromet. Có lông bao quanh tӃ bào nhѭng ít di ÿӝng.
Không có khҧ năng hình thành giáp mҥc, có khҧ năng hình thành bào tӱ, bào tӱ thѭӡng có hình bҫu dөc. Nhuӝm màu gram dѭѫng. Thѭӡngÿӭng riêng lҿ hoһc sҳp xӃp tӯngÿôi mӝt,ÿôi khi ÿính thành chuӛi ngҳn.
- Tính chҩt nuôi cҩy:
Vi khuҭnÿӝc thӏt thuӝc loҥi kӷ khí bҳt buӝc không sӕng ÿѭӧc khi có oxy. NhiӋt ÿӝ thích hӧp là 34 - 350C, pH thích hӧp: 7,4 - 7,6. Có khҧ năng lên men sinh khí các loҥiÿѭӡng Glucoza, Fructoza, Ramnoza Manit, có khҧ năng sinh H2S.
Hình 1.3 C.botulinum (ҧnh chөp qua kính hiӇn
viÿiӋn tӱ)
Trên môi trѭӡng ÿһc mӑc thành khuҭn lҥc to, màu xám nhҥt,ӣ cҧ 2 dҥng S và R. Trong môi trѭӡng dӏch thӇ làm ÿөc ÿӅu môi trѭӡng, tҥo thành cһn dѭӟi ÿáy môi trѭӡng.
- SӭcÿӅ kháng
Khi ӣ thӇ dinh dѭӥng (không hình thành bào tӱ) có sӭc ÿӅ kháng yӃu, bӏ tiêu diӋt bӣi các chҩt sát trùng thông thѭӡng, chӃtӣ nhiӋtÿӝ 600C trong 30 phút.
Ӣ thӇ bào tӱ thì có sӭc ÿӅ kháng rҩt cao, sӕng ÿѭӧc nhiӅu năm trong môi trѭӡng. Ӣ nhiӋt ÿӝ 1000C vүn sӕng ÿѭӧc 1 - 2 giӡ, ӣ 1200C sӕng ÿѭӧc 20 - 30 phút.
Dung dӏch Formalin 20% chӏuÿӵngÿѭӧc 24 giӡ, HCl 10% bӏ tiêu diӋt sau 1 giӡ.
2. Khҧ năng gây bӋnh
Vi khuҭn ÿӝc thӏt khi sӕng trong thӭc ăn sӁ sҧn sinh ra ngoҥi ÿӝc tӕ có ÿӝc lӵc mҥnh nhҩt trong các loҥiÿӝc tӕ cӫa vi khuҭn. Nó cNJng là chҩtÿӝc sinh hӑc mҥnh nhҩt, không bӏ phá huӹ bӣi dӏch tiêu hoá, trong ÿӗ hӝp có thӇ tӗn tҥi tӯ 6 - 8 tháng.
Khi ngѭӡiăn phҧi thӵc phҭm có ngoҥiÿӝc tӕ cӫa vi khuҭnÿӝc thӏt sӁ bӏ nhiӉm bӋnh, ngoҥi ÿӝc tӕ có tác ÿӝng lên hӋ thҫn kinh trung ѭѫng gây ra liӋt hô hҩp, liӋt tim rӗi chӃt trong vòng 36 - 48 giӡ.
Muӕn phòng chӕng vi khuҭn ÿӝc thӏt cҫn giӳ vӋ sinh thӵc phҭm. Trong quá trình sҧn xuҩt ÿӗ hӝp phҧi khӱ trùng kӻ, không sӱ dөng ÿӗ hӝpÿã quá hҥn quy ÿӏnh, khi ăn phҧiÿun kӻ ...
Trên ÿây giӟi thiӋu mӝt sӕ vi khuҭn gây bӋnh thѭӡng gһp, có mһt ӣ hҫu hӃt nhӳng môi trѭӡng bӏ ô nhiӉm vi sinh. Chúng là nguyên nhân gây ra các bӋnh truyӅn nhiӉmӣ ngѭӡi và mӝt sӕ ÿӝng vұt, ÿôi khi gây thành dӏch phát triӇnӣ diӋn rӝng.Ĉһc biӋt là ӣ nhӳng nѫi vӋ sinh môi trѭӡng không ÿѭӧc chú ý. Ĉһc biӋt nguy hiӇm là nhӳng chӫng vi khuҭnÿã quen vӟi thuӕc kháng sinh do có nhӳngÿӝt biӃn kháng thuӕc xҧy ra trong bӝ máy di truyӅn. Nhӳng chӫng này có khҧ năng kháng mӝt hoһc nhiӅu loҥi kháng sinh cùng mӝt lúc khiӃn cho sӵ ÿiӅu trӏ vô cùng khó khăn phӭc tҥp. Nhӳng vi khuҭn gây bӋnh phҫn lӟnÿӅu có khҧ năng tӗn tҥi mӝt thӡi gian ӣ môi trѭӡng ngoài cѫ thӇ. Bӣi vұy phѭѫng pháp phòng bӋnh tӕt nhҩt là giӳ vӋ sinh môi trѭӡng, xӱ lý tӕt các nguӗn chҩt thҧi có ô nhiӉm vi sinh, ÿһc biӋt là chҩt thҧi bӋnh viӋn.
5.4.3.1. Nhóm virus gây b͏nhͧ ng˱ͥi
Virus là mӝt tác nhân gây bӋnh vô cùng nguy hiӇm. Khác vӟi vi khuҭn chúng chѭa có cҩu tҥo tӃ bào và chӍ có khҧ năng sӕng ký sinh trong tӃ bào sӕng. Tuy nhiên chúng vүn có thӇ tӗn tҥiӣ môi trѭӡng ngoài cѫ thӇ dѭӟi dҥng hҥt virion. Khi gһpÿiӅu kiӋn thuұn lӧi, chúng lҥi xâm nhұp vào tӃ bào chӫ và sinh sôi phát triӇn, gây ra nhӳng căn bӋnh hiӇm nghèo.
Dӵa trên cҩu tҥo cӫa bӝ máy di truyӅn, ngѭӡi ta chia ra 2 nhóm: Adeno virus là nhóm virus có bӝ máy di truyӅn là 1 phân tӱ AND. Ví dө nhѭ virus ÿұu mùa, thuӹ ÿұu, virus zona và mӝt sӕ virus gây bӋnh ÿѭӡng hô hҩp khác. Nhóm thӭ 2 Myxo virus là nhóm virus gây bӋnh có bӝ máy di truyӅn là 1 phân tӱ ARN. Ví dө nhѭ virus HIV, virus bҥi liӋt, virus dҥi ... Dѭӟi ÿây giӟi thiӋu mӝt sӕ virus gây bӋnh nguy hiӇm ÿҥi diӋn cho 2 nhóm trên.
5.4.3.2 Virus HIV (Human immune deficienney virus)
Virus HIV là nguyên nhân gây bӋnh AIDS ÿѭӧc phát hiӋn tӯ năm 1983. Tuy nhiên theo tә chӭc Y tӃ thӃ giӟi thì bӋnh này ÿã phát thành dӏch lҫn ÿҫu tiên vào năm 1970, và khҧ năng xuҩt hiӋn bӋnh còn có thӇ sӟm hѫn nӳa tҥi mӝt sӕ ÿӏa ÿiӇm thuӝc Châu Phi. BӋnh AIDS là mӝt loҥi bӋnh làm suy giҧm khҧ năng miӉn dӏch tӃ bào tӯ ÿó có thӇ dӉ mҳc bӋnh bӣi các loҥi bӋnh nhiӉm trùng khác gӑi là nhiӉm trùng cѫ hӝi. Khi cѫ thӇ ÿã bӏ bӋnh AIDS thì không còn khҧ năng chӕng lҥi các bӋnh nhiӉm trùng thông thѭӡng và có khҧ năng tӱ vong vì nhӳng bӋnh nhiӉm trùng cѫ hӝiÿó.
1. ĈһcÿiӇm sinh hӑc
Virus HIV có hình cҫu hoһcÿa diӋn, bӝ máy di truyӅn là mӝt phân tӱ ARN. Bӣi vұy quá trình di truyӅn cӫa nó có giai ÿoҥn phiên mã ngѭӧc tӯ ARN o AND sau khi thâm nhұp vào tӃ bào chӫ gӑi là AND tiӅn virus. Quá trình này ÿѭӧc thӵc hiӋn nhӡ enzym ÿһc hiӋu - Reverse - transcriptase. Sau ÿó AND tiӅn virus tiӃp tөc các quá trình phá hoҥi tӃ bào chӫ giӕng nhѭ nhӳng virus có bӝ máy di truyӅn là AND. CNJng có trѭӡng hӧp AND tiӅn virus hӝi nhұp vӟi bӝ máy di truyӅn cӫa tӃ bào chӫ ӣ trҥng thái tiӅm sinh không phá vӥ tӃ bào (trҥng thái lyzogen). HiӋn nay ngѭӡi ta mӟi phát hiӋn ÿѭӧc 3 nhóm chính cӫa bӝ máy di truyӅn nhѭ virus HIV: GAG, ENL, POL và mӝt sӕ gen khác nhѭ S, G, F ...
GAG : nhóm gen quyӃtÿӏnh tính kháng nguyên cӫa virus HIV ENL : nhóm gen quyӃtÿӏnh sӵ hình thành vӓ protein cӫa virus.
S : nhóm gen quyӃtÿӏnh khҧ năng sao chép, nhân lên cӫa virus Q : nhóm gen quyӃtÿӏnh sӵ ӭc chӃ quá trình sao chép
F : chѭa rõ chӭc năng 5.4.3.3. Virus d̩i
Virus dҥi là nguyên nhân gây ra bӋnh dҥi ӣ ngѭӡi và mӝt sӕ ÿӝng vұt, chӫ yӃu là chó. Dӏch chó dҥi thѭӡng xҧy ra vào mùa hè. Ĉó là mӝt loҥi bӋnh viên não nguy hiӇm mà khi ÿã phát bӋnh thì tӹ lӋ tӱ vong rҩt cao. Ӣ nѭӟc ta, bӋnh dҥi khá phә biӃn thѭӡng lây tӯ chó sang ngѭӡi qua vӃt cҳn.
1. ĈһcÿiӇm sinh hӑc
Virus dҥi có hình bҫu dөc, kích thѭӟc trung bình khoҧng 60 x 150 nanomet. Bӝ máy di truyӅn là mӝt phân tӱ ARN, bӣi vұy trong quá trình di truyӅn cNJng có giai ÿoҥn sao chép ngѭӧc tӯ ARN o ADN giӕng nhѭ virus HIV.
Virus dҥi có tính ÿӅ kháng cao, ӣ dҥng Virion (dҥng tӗn tҥi ngoài tӃ bào, không có khҧ năng phát triӇn) nӃu là nhiӋt ÿӝ phòng chúng có thӇ tӗn tҥi 1 - 2 tuҫn. Bӣi vұy nhӳng ÿӗ dùng hoһc môi trѭӡng có dính nѭӟc bӑt cӫa chó dҥi hoһc ngѭӡi bӋnh dҥi chính là nguӗn lây bӋnh nguy hiӇm. Ӣ nhiӋt ÿӝ 40C (nhiӋt ÿӝ thông thѭӡng trong tӫ lҥnh) nó có thӇ sӕng ÿѭӧc vài tháng. Ӣ 600C sӕng ÿѭӧc 5 phút, 1000C chӃt sau 1 - 2 phút. Bӏ tiêu diӋt nhanh bӣi tia cӵc tím và các chҩt sát trùng thông thѭӡng nhѭ Cloramin 3 - 5%, Formalin 1% v.v...
2. Khҧ năng gây bӋnh
Virus dҥi xâm nhұp vào ngѭӡi qua vӃt cҳn cӫa chó bӏ bӋnh dҥi. Tӯ da virus ÿi theo ÿѭӡng dây thҫn kinh lên ÿӃn não. Chúng phát triӇn ӣ mӝt sӕ khu thҫn kinh nhѭ hành tuӹ và gây ra viêm não, tҥi ÿó các tӃ bào thҫn kinh bӏ huӹ hoҥi gây ra sӵ co thҳt cѫ ӣ hҫu khi nuӕt. Bӣi vұy bӋnh nhân dҥi rҩt sӧ nѭӟc, khi uӕng nѭӟc các cѫ co thҳt gây ra ÿau ÿӟn. Sau ÿó virus lan truyӅn trong hӋ thӕng thҫn kinh làm liӋt trung tâm hô hҩp, tim mҥch, cuӕi cùng là liӋt toàn thân. BӋnh nhân thѭӡng chӃt ӣ giai ÿoҥn liӋt cѫ quan hô hҩp.