NHIӈM TRÙNG VÀ KHҦ NĂNG CHӔNG ĈӤ CӪA CѪ THӆ

Vi sinh vұt gây bӋnh có trong các môi trѭӡng bӏ ô nhiӉm vi sinh là nguӗn nhiӉm bӋnh cho con ngѭӡi sӕng trong môi trѭӡng ÿó. Rҩt nhiӅu bӋnh có khҧ năng lây lan tӯ ngѭӡi này sang ngѭӡi khác gӑi là bӋnh truyӅn nhiӉm. Nhӳng ngѭӡi không phҧi sӕng trong môi trѭӡng bӏ ô nhiӉm vi sinh nhѭng tiӃp xúc vӟi ngѭӡi bӋnh cNJng sӁ bӏ nhiӉm bӋnh. Vi sinh vұt tӯ nhӳng ngѭӡi bӏ bӋnh phát tán ra môi trѭӡng xung quanh lҥi tiӃp tөc gây ô nhiӉm môi trѭӡng. Bӣi vұy vҩnÿӅ vӋ sinh môi trѭӡng là vô cùng quan trӑng, nó có tác dөng giҧm bӟt tác dөng cӫa nhӳngә bӋnh tӗn tҥi trong môi trѭӡng.

5.2.1. Sӵ nhiӉm trùng và khҧ năng gây bӋnh cӫa vi sinh vұt

NhiӉm trùng là hiӋn tѭӧng vi sinh vұt gây bӋnh xâm nhұp vào cѫ thӇ con ngѭӡi, ÿӝng vұt, thӵc vұt hoһc vi sinh vұt (virus xâm nhұp vào vi khuҭn và các vi sinh vұt khác). Ӣ ÿây chӍ nói vӅ hiӋn tѭӧng nhiӉm trùng ӣ ngѭӡi. NhiӉm trùng có thӇ làm cho con ngѭӡi bӏ nhiӉm nhҽ, bӏ bӋnh nһng hoһc không thӇ hiӋn bӋnh tuǤ thuӝc vào phҧn ӭng cӫa cѫ thӇ hay còn gӑi là khҧ năng miӉn dӏch cӫa cѫ thӇ.

Vi sinh vұt gây bӋnh cho con ngѭӡi thuӝc nhóm sӕng ký sinh. Chúng sӕng ký sinh trong các cѫ quan nӝi tҥng hoһc trên bӅ mһt cѫ thӇ con ngѭӡi. Khi sӕng trong các cѫ quan nӝi tҥng chúng có khҧ năng gây bӋnh cho các cѫ quan ÿó. Ví dө nhѭ bӋnh gan, bӋnh dҥ dày, bӋnh phәi ... Khi sӕng trên bӅ mһt cѫ thӇ chúng gây nên nhӳng bӋnh ngoài da. Có nhӳng nhóm sӕng ký sinh bҳt buӝc có nghƭa là chӍ có thӇ sӕng ӣ cѫ quan mà nó ký sinh, không có khҧ năng sӕng ngoài môi trѭӡng. Có nhóm ký sinh không bҳt buӝc còn gӑi là ký sinh tuǤ nghi, chúng có khҧ năng sӕng mӝt thӡi gian nhҩt ÿӏnh ӣ ngoài cѫ thӇ, trong môi trѭӡng ÿҩt hoһc nѭӟc khi có ÿiӅu kiӋn lҥi vào cѫ thӇ. Khi vi sinh vұt gây bӋnh nhiӉm vào cѫ thӇ con ngѭӡi, nó có thӇ dүn ÿӃn gây bӋnh, cNJng có thӇ tӗn tҥi trong cѫ thӇ mà không gây bӋnh. Khҧ năng gây bӋnh phө thuӝc vào 3 yӃu tӕ chính:ÿӝc lӵc cӫa vi sinh vұt, sӕ lѭӧng xâm nhұp và ÿѭӡng xâm nhұp cӫa chúng.

1. Ĉӝc lӵc

Ĉӝc lӵc cӫa vi sinh vұt gây bӋnh phө thuӝc vào nhiӅu yӃu tӕ trong ÿó 2 yӃu tӕ quan trӑng nhҩt là tính chҩt cӫa ÿӝc tӕ tiӃt ra trong quá trình sӕng cӫa vi sinh vұt và khҧ năng sinh trѭӣng, phát triӇn cӫa vi sinh vұt trong cѫ thӇ chӫ.

+ Ĉӝc tӕ: là nhӳng chҩt ÿӝc sinh ra trong quá trình sӕng cӫa vi sinh vұt gây bӋnh. Chúng có thӇ tiӃt ra môi trѭӡng xung quanh gӑi là ngoҥiÿӝc tӕ. Nhӳng chҩt ÿӝc không tiӃt ra môi trѭӡng xung quanh mà chӍ ÿѭӧc giҧi phóng khi tӃ bào vi sinh vұt bӏ tan rã gӑi là nӝiÿӝc tӕ.

- Ngoҥiÿӝc tӕ nói chung rҩtÿӝc, chӍ cҫn mӝt liӅu lѭӧng rҩt nhӓ cNJng có thӇ gây chӃt. Ngoҥi ÿӝc tӕ cӫa vi khuҭn gây ÿӝc thӏt có tính ÿӝc cao nhҩt. Nhӳng vi khuҭn khác có ngoҥiÿӝc tӕ là vi khuҭn bҥch hҫu, uӕn ván, lӷ, liên cҫu khuҭn ... Vi khuҭn sau khi xâm nhұp vào cѫ thӇ thѭӡng khu trú ӣ mӝt cѫ quan nhҩt ÿӏnh, sau ÿó trong quá trình sӕng chúng tiӃt ra ngoҥiÿӝc tӕ lan ra khҳp cѫ thӇ và làm tәn thѭѫng các cѫ quan nӝi tҥng. Ví dө ÿӝc tӕ cӫa vi khuҭn uӕn ván và vi khuҭn ÿӝc thӏt gây rӕi loҥn thҫn kinh,ÿӝc tӕ cӫa vi khuҭn bҥch hҫu làm cҧn trӣ cѫ quan hô hҩp ...

Ĉӕi vӟi nhӳng vi khuҭn sinh ra ngoҥi ÿӝc tӕ, ÿӇ nghiên cӭu ÿӝc tӕ ngѭӡi ta nuôi vi khuҭn trong môi trѭӡng thích hӧp cho chúng phát triӇn mҥnh rӗi dùng phѭѫng pháp lӑc ÿӇ tách riêng tӃ bào và ngoҥi ÿӝc tӕ. Ngѭӡi ta thѭӡng làm mҩt tính ÿӝc cӫa ngoҥiÿӝc tӕ ÿӇ sҧn xuҩt vacxin phòng bӋnh. Có thӇ làm mҩt tính ÿӝc cӫa ngoҥiÿӝc tӕ bҵng formol 3 -5% ӣ nhiӋt ÿӝ 38 - 40⁰C trong thӡi gian 1 tháng, chҩt này gӑi là giҧi ÿӝc tӕ. Giҧi ÿӝc tӕ không ÿӝc nhѭng vүn có tính kháng nguyên nên có thӇ dùng làm

vacxin phòng bӋnh. Ngoҥiÿӝc tӕ thѭӡng có bҧn chҩt là protein và hҫu hӃt các nhóm vi khuҭn sinh ngoҥiÿӝc tӕ ÿӅu thuӝc nhóm gram dѭѫng.

- Nӝiÿӝc tӕ gây ÿӝc yӃu hѫn ngoҥi ÿӝc tӕ. Tính gây ÿӝc cӫa nӝiÿӝc tӕ không cóÿһc trѭng riêng biӋt nhѭ ngoҥiÿӝc tӕ.

Hҫu hӃt chúng ÿӅu gây ra nhӳng biӇu hiӋn chung giӕng nhau nhѭ sӕt cao, rӕi loҥn tim mҥch, giҧm sӕ lѭӧng bҥch cҫu, rӕi loҥn tiêu hoá ... Các vi sinh vұt sinh ra nӝiÿӝc tӕ thѭӡng thuӝc nhóm vi khuҭn gram âm, ví dө nhѭ nhóm trӵc khuҭn ÿѭӡng ruӝt. Khác vӟi ngoҥi ÿӝc tӕ, nӝiÿӝc tӕ có thành phҫn phӭc tҥp hѫn, thѭӡng là mӝt phӭc hӧp cӫa Gluxit - Lipit - Protein, chӏuÿѭӧc nhiӋtÿӝ cao (100⁰C trong 30 - 60 phút) trong khi ngoҥiÿӝc tӕ thѭӡng mҩt hoҥt tính ӣ nhiӋtÿӝ cao. Nӝiÿӝc tӕ không thӇ chӃ ÿѭӧc thành giҧiÿӝc tӕ. Nӝiÿӝc tӕ chӍ ÿѭӧc giҧi phóng ra khӓi tӃ bào vi khuҭn khi tӃ bào chӃt, bӏ phân hӫy. Bӣi vұy nhӳng bӋnh nhân bӏ bӋnh do vi khuҭn sinh nӝiÿӝc tӕ dӉ bӏ choáng gây chӃt ÿӝt ngӝt khi nӝi ÿӝc tӕ ÿѭӧc giҧi phóng ӗ ҥt vào lúc vi khuҭn chӃt hàng loҥt.ĈӇ tránh trѭӡng hӧp này, trong ÿiӅu trӏ ÿӕi vӟi nhӳng bӋnh do vi khuҭn gram âm gây ra, các bác sƭ thѭӡng rҩt cҭn thұn khi dùng kháng sinh liӅu cao.

ĈӇ ÿánh giá ÿӝc lӵc cӫa các chӫng vi sinh gây bӋnh, ngѭӡi ta quy ÿӏnh mӝt sӕ ÿѫn vӏ ÿo ÿӝc lӵc, có 2 ÿѫn vӏ thѭӡng ÿѭӧc dùng là liӅu gây chӃt tӕi thiӇu và liӅu gây chӃt 50%.

LiӅu gây chӃt tӕi thiӇu (MLD) là liӅu lѭӧng nhӓ nhҩt cӫaÿӝc tӕ hoһc vi sinh vұt gây ra ÿӝc tӕ ÿó làm chӃt ÿӝng vұt thí nghiӋm trong mӝt thӡi gian nhҩt ÿӏnh. Trong thӵc nghiӋm y hӑc, còn có nhӳng quy ÿӏnh cө thӇ hѫn ÿӕi vӟi liӅu gây chӃt tӕi thiӇu.

Ví dө nhѭ trӑng lѭӧng cӫa con vұt thí nghiӋm,ÿѭӡng nhiӉm vi khuҭn gây bӋnh ...

LiӅu gây chӃt 50% (LD50) là liӅu lѭӧng nhӓ nhҩt cӫa ÿӝc tӕ hoһc vi sinh vұt sinh ra ÿӝc tӕ ÿó làm chӃt 50% ÿӝng vұt thí nghiӋm trong mӝt thӡi gian nhҩtÿӏnh.

Ngѭӡi ta có thӇ làm tăng hoһc làm giҧmÿӝc lӵc cӫa vi sinh vұt gây bӋnh trong nhӳng trѭӡng hӧp cҫn thiӃt. Ví dө nhѭ khi chӃ vacxin phòng bӋnh cҫn thiӃt phҧi làm giҧm ÿӝc lӵc hoһc mҩt ÿӝc lӵc ÿӇ tҥo ra mӝt chӫng vi sinh vұt không còn khҧ năng gây bӋnh nhѭng vүn còn tính kháng nguyên. Ngѭӡi ta thѭӡng làm giҧmÿӝc lӵc bҵng cách cҩy truyӅn vi sinh vұt nhiӅu lҫn vào nhӳng môi trѭӡng nghèo chҩt dinh dѭӥng, pH, nhiӋt ÿӝ ... không thích hӧp vӟi nó. Ngѭӧc lҥi muӕn làm tăng ÿӝc lӵc cҫn cҩy truyӅn liên tөc vào ÿӝng vұt mà vi sinh vұt sӕng ký sinh. Muӕn cӕ ÿӏnhÿӝc lӵc, nghƭa là giӳ nguyên tính ÿӝc cҫn nuôi vi sinh vұt trong nhӳng môi trѭӡng ÿһc biӋt và giӳ ӣ

nhiӋtÿӝ thҩp, tӕt nhҩt là giӳ trong nitѫ lӓng.Ӣ nhiӋtÿӝ thҩp, vi sinh vұt sӁ giӳ nguyên tính trҥng, không sinh trѭӣng, phát triӇn, bӝ máy di truyӅn hҫu nhѭ không biӃn ÿәi.

Bӣi vұy mà tính ÿӝcÿѭӧc giӳ nguyên.