Khҧ năng gây bӋnh

Shigella là nguyên nhân gây bӋnh lӷ trӵc khuҭn ӣ ngѭӡi (khác vӟi bӋnh lӷ Amip do Amip gây ra) thѭӡng gây thành dӏch vào mùa hè do ăn uӕng mҩt vӋ sinh. Vi khuҭn tӯ phân ngѭӡi bӋnh xâm nhұp vào môi trѭӡng, gһpÿiӅu kiӋn nhiӋtÿӝ và ÿӝ ҭm thích hӧp cӫa mùa hè sӁ có khҧ năng tӗn tҥi lâu và xâm nhұp vào ngѭӡi khoҿ qua ÿѭӡng tiêu hoá. Vi khuҭn thѭӡng khu trú ӣ niêm mҥc ÿҥi tràng kích thích ÿҥi tràng, gây ra bӋnh lӷ. Ngoài ra mӝt sӕ loài còn có khҧ năng gây bӋnh viêm dҥ dày và ruӝtӣ trҿ em. BӋnh lӷ do Shigella gây ra rҩt dӉ bӏ tái phát và có thӇ trӣ thành bӋnh mãn tính.

Ĉӝc tӕ cӫa Shigella hҫu hӃt là nӝi ÿӝc tӕ, chӍ có mӝt sӕ loài có khҧ năng sinh ngoҥiÿӝc tӕ. Nӝi ÿӝc tӕ cӫa Shigella thuӝc loҥi mҥnh, chӏuÿѭӧc nhiӋtÿӝ bӅn vӳng ӣ nhiӋtÿӝ 100⁰C. Ngoҥiÿӝc tӕ cNJng thuӝc loҥi mҥnh, có khҧ năng tác dөngÿӃn hӋ thҫn kinh nhѭng không chӏuÿѭӧc nhiӋtÿӝ.

Muӕn phòng bӋnh do vi khuҭn lӷ Shigella gây ra cҫn giӳ vӋ sinh môi trѭӡng và vӋ sinh thӵc phҭm. Không ÿӇ phân cӫa ngѭӡi bӏ bӋnh xâm nhұp vào môi trѭӡng xung quanh, tӯ ÿó sӁ nhiӉm vào thӵc phҭm và ÿi vào ngѭӡi lành qua ÿѭӡng tiêu hoá. Cҫn cách ly ngѭӡi bӋnh kӏp thӡi.

5.3.1.3. Tr͹c khu̱n th˱˯ng hàn Salmonella

Salmonella thuӝc nhóm vi khuҭn gây bӋnh ÿѭӡng ruӝt ÿѭӧc phát hiӋn tӯ năm 1885 do Salmon tҥi Mӻ. Salmonella thѭӡng xuyên sinh sӕng trong ÿѭӡng ruӝt cӫa ngѭӡi và mӝt sӕ ÿӝng vұt. Chúng bӏ cҥnh tranh bӣi E.coli và thѭӡng bӏ E.coli tiêu diӋt.

Bӣi vұy khi trong ruӝt có nhiӅu E.coli sӁ hҥn chӃ tác dөng gây bӋnh cӫa Salmonella. Ӣ mӝtÿiӅu kiӋn nào ÿó, thӃ cân bҵng sinh thái trong ruӝt bӏ phá vӥ, sӕ lѭӧng E.coli suy giҧm, lúc ÿó Salmonella sӁ phát triӇn và gây bӋnh.

Hình 5.3. Salmonella (̫nh chͭp qua kính hi͋n vi ÿi͏n t͵) 1. Ĉһc tính sinh hӑc

- ĈһcÿiӇm hình thái và cҩu tҥo:

Salmonella là vi khuҭn có hình que ngҳn, kích thѭӟc trung bình khoҧng 1 - 3 x 0,5 micromet, không có khҧ năng hình thành bào tӱ và giáp mҥc. Có nhiӅu tiêm mao bao quanh tӃ bào, có khҧ năng di ÿӝng. Nhuӝm gram âm, thѭӡng bҳt màu thuӕc nhuӝmӣ 2 ÿҫu.

- Tính chҩt nuôi cҩy:

Thuӝc loҥi dӉ nuôi cҩy, mӑc tӕt ӣ các môi trѭӡng thông thѭӡng, mӑc ÿѭӧc ӣ ÿiӅu kiӋn hiӃu khí hoһc kӷ khí. Phát triӇn tӕt ӣ nhiӋt ÿӝ 37⁰C và pH trung tính. Trên môi trѭӡng thҥch thѭӡng tҥo thành khuҭn lҥc dҥng S ÿôi khi có dҥng R, kích thѭӟc khuҭn lҥc thѭӡng lӟn (2 - 4mm) trӯ mӝt vài chӫng cho khuҭn lҥc nhӓ. Khuҭn lҥc thѭӡng có màu trҳngÿөc. Khi nuôi cҩy trong môi trѭӡng lӓng, ӣ trѭӡng hӧp khuҭn lҥc dҥng S nó làm cho môi trѭӡng ÿөc ÿӅu, ӣ trѭӡng hӧp khuҭn lҥc dҥng R nó tҥo thành dҥng hҥtÿӑngӣ ÿáyӕng ӣ bên trong.

Có khҧ năng lên men Glucoza có sinh bӑt khí (trӯ mӝt vài chӫngÿһc biӋt không có khҧ năng này). Không có khҧ năng lên men Lactoza, Sachoraza.

Có khҧ năng sinh H2S, không sinh Indol, không làm lӓng Gelatin. Có khҧ năng khӱ Nitrat thành Nitrit, mӑc ÿѭӧc ӣ môi trѭӡng có nguӗn cacbon duy nhҩt là xitrat natri.

- SӭcÿӅ kháng:

Salmonella có sӭc ÿӅ kháng tӕt, có thӇ sӕng ӣ môi trѭӡng ngoài cѫ thӇ trong thӡi gian lâu. Trong ÿҩt hoһc nѭӟc có thӇ sӕng ÿѭӧc 2 - 3 tuҫn, trong nѭӟc ÿá tӗn tҥi ÿѭӧc 2 - 3 tháng. Có thӇ tӗn tҥiÿѭӧcӣ nhiӋtÿӝ 100⁰C trong 5 phút mӟi bӏ tiêu diӋt,ӣ 60⁰C sӕng ÿѭӧc 10 - 20 phút. Bӏ diӋt bӣi Phenol 5%, Cloramin 1% và Clorua thuӹ

ngân 0,2% trong 5 phút. Ӣ trong ruӝt, Samonella cNJng bӏ ӭc chӃ bӣi E.Coli nên sӕ lѭӧng luôn luôn chiӃm tӹ lӋ thҩp. Tuy nhiên chúng lҥi có khҧ năngÿӅ kháng vӟi mӝt sӕ chҩt ӣ nӗng ÿӝ mà E.Coli ÿã bӏ tiêu diӋt. Ví dө nhѭ xanh Briang, xanh Malachit ...

Ngѭӡi ta thѭӡng dùng nhӳng chҩt này ÿӇ kìm hãm vi khuҭn E.Coli khi cҫn phân lұp Salmonella.

- Khҧ năng biӃn dӏ di truyӅn:

Giӕng nhѭ Shigella, vi khuҭn Salmonella cNJng có khҧ năng biӃn dӏ khuҭn lҥc tӯ dҥng S sang dҥng R và ngѭӧc lҥi. Bӣi vұy, chúng có thӇ biӃnÿәi tӯ dҥng gây bӋnh sang dҥng không gây bӋnh nhҩt là khi nuôi cҩy lâu ngày trong ӕng giӕng.

2. Khҧ năng gây bӋnh

Salmonella là nguyên nhân gây bӋnh thѭѫng hàn, phó thѭѫng hàn và bӋnh nhiӉm ÿӝc do ăn uӕng. Có nhӳng chӫng chӍ gây bӋnh ӣ ngѭӡi, có nhӳng chӫng gây bӋnhӣ ÿӝng vұt, có mӝt sӕ chӫng có khҧ năng gây bӋnh cҧ ӣ ngѭӡi và ÿӝng vұt.

Vi khuҭn xâm nhұp vào cѫ thӇ qua ÿѭӡng tiêu hoá, khi vào ÿӃn ruӝt non nó chui qua niêm mҥc ruӝt tӟi các hҥch bҥch huyӃt thì tө lҥi và phát triӇn ӣ ÿó. Khi phát triӇn tӟi mӝt sӕ lѭӧng nhҩtÿӏnh, tӃ bào vi khuҭn bӏ dung giҧi và giҧi phóng hàng loҥt nӝi ÿӝc tӕ. Nӝi ÿӝc tӕ theo máu tӟi não gây ra trҥng thái sӕt li bì, sau ÿó gây ra hiӋn tѭӧng trөy tim mҥch. Nӝiÿӝc tӕ còn tác dөng vào dây thҫn kinh giao cҧm bөng gây ra ÿҫy hѫi, chѭӟng bөng, ÿi ngoài nhiӅu lҫn.Ĉó là nhӳng tác hҥi cӫa bӋnh thѭѫng hàn và phó thѭѫng hàn. Salmonella còn có khҧ năng gây bӋnhӍa chҧy do nhiӉm ÿӝcăn uӕng, ӣ bӋnh này vi khuҭn thѭӡng không vào máu. Ngoài ra Salmonella còn có khҧ năng gây bӋnh viêm dҥ dày và ruӝt, viêm màng não, viêm xѭѫng.

Muӕn phòng bӋnh do Salmonella gây ra cҫn giӳ vӋ sinh ăn uӕng, giӳ vӋ sinh môi trѭӡng, xӱ lý phân, không ÿӇ ô nhiӉm phân, nhҩt là phân cӫa ngѭӡi bӋnh. Giӳ gìn vӋ sinh thӵc phҭm, không giӃt mә súc vұt bӏ bӋnhÿӇ làm thӵc phҭm.

Trên ÿây chӍ mô tҧ 3 nhóm vi khuҭn gây bӋnhÿѭӡng ruӝt thѭӡng gһp. Ngoài 3 nhóm trên, còn rҩt nhiӅu nhóm khác nӳa thuӝc vi khuҭn ÿѭӡng ruӝt có thӇ gây nhӳng bӋnh hiӇm nghèo. Ví dө nhѭ bӋnh tҧ do vi khuҭn Vibrio chlerae gây ra có thӇ làm chӃt ngѭӡi hàng loҥt khi xҧy ra dӏch tҧ.ĈӇ phòng chӕng các loҥi bӋnhÿѭӡng ruӝt cҫn phҧi

Hình 5.4 Vibrio (ҧnh chөp qua kính hiӇn vi ÿiӋn tӱ

giӳ gìn vӋ sinh môi trѭӡng, vӋ sinh thӵc phҭm, không ÿӇ môi trѭӡng và thӵc phҭm bӏ ô nhiӉm. Nhӳng nguӗn gây ô nhiӉm cҫn phҧi ÿѭӧc xӱ lý tӕt trѭӟc khi thҧi ra môi trѭӡng. VӅ phía con ngѭӡi, muӕn tránh bӋnh ÿѭӡng ruӝt phҧi giӳ gìn vӋ sinh ăn uӕng, giӳ gìn sӭc khoҿ, sao cho hӋ sinh thái vi sinh vұt trong ÿѭӡng ruӝt ÿѭӧc cân bҵng.

Trong ÿѭӡng ruӝt cӫa ngѭӡi khoҿ mҥnh, nhóm vi sinh vұt có ích chiӃm ѭu thӃ.Ĉó là nhӳng nhóm có khҧ năng sinh các loҥi vitamin, các loҥi enzym giúp cho quá trình tiêu hoá, ÿӗng thӡi sinh ra các chҩtӭc chӃ các nhóm vi sinh vұt gây bӋnh. Khi sӵ cân bҵng sinh thái trong ruӝt bӏ phá vӥ, nhóm có ích suy giҧm, nhóm gây bӋnh tăng lên, cѫ thӇ sӁ bӏ nhiӉm bӋnh. Nên nhӟ rҵng hӋ sinh thái ÿѭӡng ruӝt không nhӳng chӍ bao gӗm các nhóm vi sinh vұt mà còn có cҧ các nhóm ÿӝng vұt không xѭѫng và nguyên sinh ÿӝng vұt nhѭ các loҥi giun, sáp, amip ... Các nhóm ký sinh này làm cho cѫ thӇ suy yӃu càng dӉ bӏ nhiӉm bӋnh do vi sinh vұt gây ra.

5.3.2. Nhóm vi khuҭn gây bӋnhÿѭӡng hô hҩp

Nhóm vi khuҭn gây bӋnh ÿѭӡng hô hҩp là nguyên nhân cӫa các bӋnh thuӝc ÿѭӡng hô hҩp nhѭ lao phәi, viêm phӃ quҧn, viêm hӑng, áp xe phәi ... Nhóm vi khuҭn nàu có hình dáng khác nhau nhѭ hình que, hình cҫu ... Khác vӟi nhóm vi khuҭnÿѭӡng ruӝt, ÿa sӕ vi khuҭn ÿѭӡng hô hҩp có tính chҩt bҳt màu gram dѭѫng. Nhóm này sӕng ký sinh trong ÿѭӡng hô hҩp cӫa ngѭӡi và ÿӝng vұt, truyӅn bӋnh qua ÿѭӡng hô hҩp. Có khҧ năng tӗn tҥi trong không khí và các môi trѭӡng khác mӝt thӡi gian nhҩtÿӏnh trѭӟc khi xâm nhұp vào ÿѭӡng hô hҩp cӫa cѫ thӇ chӫ. Nhӳng môi trѭӡng bӏ ô nhiӉm vi khuҭn ÿѭӡng hô hҩp thѭӡng nҵm xung quanh các bӋnh viӋn chuyên khoa nhѭ bӋnh viӋn lao. Vi khuҭn ÿѭӡng hô hҩp còn theo ngѭӡi bӋnh phát tán ÿi khҳp nѫi và có thӇ tӗn tҥi khá lâu trong môi trѭӡng.

Nhóm vi khuҭn gây bӋnh ÿѭӡng hô hҩp bao gӗm nhiӅu giӕng, loài. Ӣ ÿây chӍ nói ÿӃn 3 loài thѭӡng gһp là Mycbacterium tuberculosis (trӵc khuҭn lao), Diplococcus pneumoniae (cҫu khuҭn phәi) và Corynebacterium diphteriae (trӵc khuҭn bҥch hҫu).

5.3.2.1. Tr͹c khu̱n lao (Mycobacterium tuberculosis)

Trӵc khuҭn lao do Robert Koch tìm ra nҵm 1882, là nguyên nhân gây ra bӋnh lao phәiӣ ngѭӡi và các bӋnh lao khác nhѭ lao hҥch, lao xѭѫng, lao thұn v.v... trong ÿó quan trӑng và phә biӃn nhҩt là lao phәi. BӋnh lao phәi trѭӟc ÿây rҩt khó chӳa. Sau khi tìm ra nhӳng loҥi thuӕc chӳa trӏ ÿһc hiӋu bӋnh lao ÿã bӏ ÿҭy lùi. Song, thӡi gian gҫn ÿây, bӋnh lao có nguy cѫ quay trӣ lҥi tàn phá sӭc khoҿ con ngѭӡi. Nhҩt là khi bӋnh lao

nhiӉm vào cѫ thӇ cӫa ngѭӡiÿã mҳc bӋnh AIDS thì phát huy tác dөng, rҩt nhanh chóng dүnÿӃn tӱ vong.

1. ĈһcÿiӇm sinh hӑc