Lý thuyết Ôn tập chương 1 (mới 2022 + Bài Tập) – Toán 9

Ôn tập chương 1 A. Lý thuyết

1. Hệ thức giữa cạnh góc vuông và hình chiếu của nó trên cạnh huyền Định lí 1. Trong một tam giác vuông, bình phương mỗi cạnh góc vuông bằng tích của cạnh huyền và hình chiếu của cạnh góc vuông đó trên cạnh huyền.

Ví dụ 1. Tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH.

Khi đó, BH và CH lần lượt là hình chiếu của AB và AC trên BC.

Ta có: AB² = BC . BH; AC² = BC . HC.

2. Một số hệ thức liên quan tới đường cao

Định lí 2. Trong một tam giác vuông, bình phương đường cao ứng với cạnh huyền bằng tích hai hình chiếu của hai cạnh góc vuông trên cạnh huyền.

Ví dụ 2. Tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH.

Khi đó, BH và CH lần lượt là hình chiếu của AB và AC trên BC.

Ta có: AH² = BH . HC.

Định lí 3. Trong một tam giác vuông, tích hai cạnh góc vuông bằng tích của cạnh huyền và đường cao tương ứng.

Ví dụ 3. Tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH.

Khi đó, BH và CH lần lượt là hình chiếu của AB và AC trên BC.

Ta có: AB . AC = BC . AH.

Định lí 4. Trong một tam giác vuông, nghịch đảo của bình phương đường cao ứng với cạnh huyền bằng tổng các nghịch đảo của bình phương hai cạnh góc vuông.

Ví dụ 4. Tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH.

Khi đó, BH và CH lần lượt là hình chiếu của AB và AC trên BC.

Ta có: ¹ ₂ ¹₂ ¹₂ AH  AB  AC .

3. Khái niệm tỉ số lượng giác của một góc nhọn

+ Tỉ số giữa cạnh đối và cạnh huyền được gọi là sin của góc α, kí hiệu là sin α.

+ Tỉ số giữa cạnh kề và cạnh huyền được gọi là côsin của góc α, kí hiệu là cos α.

+ Tỉ số giữa cạnh đối và cạnh kề được gọi là tang của góc α, kí hiệu là tan α.

+ Tỉ số giữa cạnh kề và cạnh đối được gọi là côtang của góc α, kí hiệu là cot α.

Ví dụ 1. Cho tam giác ABC có C .

Khi đó: sin ^AB

  BC; cos ^AC

  BC; tan ^AB

  AC; cot ^AC

  AB . Nhận xét: Nếu α là một góc nhọn thì:

0 < sin α < 1; 0 < cos α < 1; tan α > 0; cot α > 0.

Ví dụ 2. Cho tam giác ABC có C .

Khi đó: 0 sin ^AB 1

   BC  ; 0 cos ^AC 1

   BC  ; tan AB 0

  AC ; cot ^AC 0

  AB .

Chú ý: Nếu hai góc nhọn α và β có sin α = sin β (hoặc cos α = cos β, hoặc tan α

= tan β, hoặc cot α = cot β) thì α = β vì chúng là hai góc tương ứng của hai tam giác vuông đồng dạng.

Ví dụ 3. Cho tam giác ABC có AB = AC, đường cao AH. MN là đường trung bình của tam giác ABH. Chứng minh AMN C .

Lời giải:

Vì AH là đường cao của ∆ABC nên AHBC hay AHBH (1) Mà MN là đường trung bình của ∆AMN nên:

+ AB = 2AM; AH = 2AN.

+ MN // BH (2)

Từ (1) và (2) suy ra MNBH (tính chất từ vuông góc đến song song).

Xét ∆AMN vuông tại N (vì MNBH) nên: sin AMN ^AN

 AM . Xét ∆ACH vuông tại H nên: sin C ^{AH AH 2AN AN}

AC AB 2AM AM

    .

Ta thấy: sin AMN sin C ^AN

  AM . Do đó AMN C (đpcm).

4. Tỉ số lượng giác của hai góc phụ nhau

Định lí. Nếu hai góc phụ nhau thì sin góc này bằng côsin góc kia, tang góc này bằng côtang góc kia.

Ví dụ 4. Cho tam giác ABC vuông tại A có B ; C .

Khi đó, α + β = 90° (trong tam giác vuông hai góc nhọn phụ nhau).

Ta có: sin α = cos β; cos α = sin β; tan α = cot β; cot α = tan β.

Bảng lượng giác của một số góc đặc biệt:

Ví dụ 5. Cho tam giác ABC vuông tại A có BC = 16, C30^o. Tính độ dài AB.

Lời giải:

Xét ∆ABC vuông tại A, ta có: sin C ^AB

 BC. Hay sin 30^{o AB 1}

16 2

  .

Suy ra AB ¹⁶ 8

 2  . Vậy AB = 8 (đvđd).

Chú ý: Từ nay khi viết các tỉ số lượng giác của một góc nhọn trong tam giác, ta bỏ kí hiệu " ^ " đi.

Ví dụ 6. Góc A là góc nhọn thì ta viết sin A thay cho sin A . 5. Các hệ thức trong tam giác vuông:

Định lí. Trong một tam giác vuông, mỗi cạnh góc vuông bằng:

+ Cạnh huyền nhân với sin góc đối hay nhân với côsin góc kề.

+ Cạnh góc vuông kia nhân với tan của góc đối hay nhân với côtang của góc kề.

Ví dụ. Cho tam giác ABC vuông tại A có BC = a, AC = b, AB = c.

Khi đó, a là độ dài cạnh huyền;

b và c là độ dài hai cạnh góc vuông.

Do đó: b = a.sin B = a.cos C; c = a.sin C = a.cos B;

b = c.tan B = c.cot C; c = b.tan C = b.cot C.

B. Bài tập tự luyện

Bài 1. Tìm độ dài x, y trong mỗi hình sau:

a)

b)

Lời giải:

a) Tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH.

Ta có: BH = BC – HC = 16 – 7 = 9 (đvđd).

AB² = BC . BH = 16 . 9 = 144 Suy ra: AB = 12 (đvđd).

Vậy x = 12 (đvđd).

b) Tam giác MNP vuông tại M, đường cao MK.

Ta có: AH . BC = AB . AC

Suy ra: MK ^{MN.MP 9.12} 7, 2

NP 15

   (đvđd).

Vậy y = 7,2 (đvđd).

Bài 2. Cho tam giác ABC vuông tại A, đường cao AH. Biết AB : BC = 3 : 5 và AB + BC = 16 cm. Tính độ dài các cạnh của tam giác ABC.

Lời giải:

Theo giả thiết: AB : BC = 3 : 5 nên ^{AB BC} 3  5 . Áp dụng tính chất dãy tỉ số bằng nhau, ta có:

AB BC AB BC 16

3 5 3 5 8 2

    

 .

Do đó AB = 2.3 = 6 (cm); BC = 2.5 = 10 (cm).

Tam giác ABC vuông tại A, theo định lý Py – ta – go, ta có:

BC² = AB² + AC²

Suy ra AC² = BC² − AC² = 10² − 6² = 64.

Do đó AC = 8 cm.

Vậy độ dài các cạnh của tam giác ABC là: AB = 6 cm; AC = 8 cm; BC = 10 cm.

Bài 3. Cho tam giác ABC vuông tại A, có AB = 3 cm, BC = 5 cm. AH là đường cao. Tính độ dài các cạnh AC, AH, BH, CH.

Lời giải:

Áp dụng định lý Py – ta – go vào ∆ABC vuông tại A, ta có:

BC² = AB² + AC²

 AC² = BC² – AB² = 5² – 3² = 16

 AC = 4 (cm).

Ta có:

+ ¹ ₂ ¹₂ ¹₂ ¹₂ ¹₂ ²⁵ AH  AB  AC 3  4 144.

2 144

AH 25

  .

AH 12 2, 4

  5  (cm).

+ AB² = BC . BH Suy ra

2 2

AB 3

BH 1,8

BC 5

   (cm)

+ BC = BH + CH

 CH = BC – BH = 5 – 1,8 = 3,2 (cm).

Vậy độ dài các cạnh AC = 4 cm, AH = 2,4 cm, BH = 1,8 cm, CH = 3,2 cm.

Bài 4. Cho tam giác ABC vuông tại A có ABC60^o và BC = 12. Tính độ dài cạnh AC.

Lời giải:

Xét ∆ABC vuông tại A, ta có: sin B ^AC

 BC.

Hay ^o AC 3

sin 60

12 2

  .

Suy ra 12 3

AC 6 3

 2  . Vậy AC 6 3 (đvđd).

Bài 5. Sử dụng định nghĩa các tỉ số lượng giác của một góc nhọn để chứng minh rằng: Với góc nhọn α tùy ý, ta có: sin² α + cos² α =1.

Lời giải:

Xét ∆ABC vuông tại A, ta có:

AC AB

sin B ; cos B

BC BC

  .

2 2

2 2 AC AB

sin B cos B

BC BC

   

     

2 2 2

2 2

2 2

AC AB BC

sin B cos B 1

BC BC

      .

Vậy sin² α + cos² α =1 (đpcm).

Bài 6. Biết sin ³

  5. Tính cos α, tan α và cot α.

Lời giải:

Xét ΔABC vuông tại A có B . Ta có: sin ^{AC 3}

BC 5

   .

Đặt ^{AC BC} k 3  5  .

Suy ra: AC = 3k, BC = 5k.

Áp dụng định lý Py-ta-go vào ∆ABC vuông tại A, ta có:

BC² = AB² + AC² AB² = BC² − AC²

AB² = (5k)² – (3k)² = 25k² – 9k² = 16k².

Suy ra: AB = 4k.

Do đó: cos ^{AB 4k 4} BC 5k 5

    ; tan ^{AC 3k 3} AB 4k 4

    ; AB 4k 4

cot  AC 3k  3. Vậy cos ⁴

  5; tan ³

  4; cot ⁴

  3.

Bài 7. Cho tam giác vuông ABC vuông tại A có AB = 3, AC = 7. Hãy giải tam giác vuông ABC.

Lời giải:

Theo định lí Py-ta-go, ta có:

2 2 2 2

BC AB AC  4 5  416, 4. Mặt khác, tan C ^{AB 4} 0,8

AC 5

   . Suy ra C22^o.

∆ABC vuông tại A nên B C 90^o. Suy ra B90^o  C 90^o 22^o 68^o. Vậy BC 6,4; B 68 ; C^o 22^o.

Bài 8. Cho tam giác vuông MNP vuông tại M có MP = 2,1; P56^o. Hãy giải tam giác vuông MNP.

Lời giải:

∆MNP vuông tại M nên N P 90^o. Suy ra N90^o  P 90^o 56^o 34^o.

Theo các hệ thức giữa cạnh và góc trong tam giác vuông, ta có:

+ tan P ^MN

 MP

 MN = MP . tan P = 2,1 . tan 56^o ≈ 3,11.

+ cos P ^MP

 NP

o

MP 2,1

NP 3,76

cos P cos56

    .

Vậy N34^o; MN ≈ 3,11; NP ≈ 3,76.

Bài 9. Cho tam giác ABC có C45^o, AB.AC32 6, ^{AB 6}

AC  3 . Tính độ dài BC, B và SABC.

Lời giải:

Kẻ AH BC (H BC)  .

Ta có ^{AB 6} AB ^{AC 6} AC  3   3

AC2 6 AB.AC

  3

Theo giả thiết thì AB.AC32 6 AC2 6

3 32 6

 

 AC² = 96 AC 4 6

 

AB AC 6 8

  3 

Xét ∆AHC vuông tại H nên:

+ AH = AC. sin C

o 1

AH 4 6 .sin 45 4 6 . 4 3

   2  .

+ HC = AC. cos C

o 1

AH 4 6 .sin 45 4 6 . 4 3

   2  .

Xét ∆ABH vuông tại H nên:

AH 4 3 3 sin B

AB 8 2

   .

B 60o

 

Ta có: BH = AB. cos B = 8. cos 60^o = 4;

BC = BH + HC = 44 3

Do đó S_ABC ¹ . BC.AH 8 3 24

 2  

Vậy BC = 4 4 3 , B60^o, S_ABC 8 324.