1
Bài 21: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954-1965)
A/ CÂU HỎI GIỮA BÀI
Câu hỏi trang 158 sgk Lịch Sử 12: Tình hình nước ta sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về Đông Dương như thế nào?
Lời giải
- Miền Bắc: Ngày 16/ 5/ 1955 toán lính Pháp cuối cùng rút khỏi đảo Cát Bà → miền Bắc được hoàn toàn giải phóng
- Miền Nam
+ Giữa 5/1956, Pháp rút quân khi chưa tiến hành tổng tuyển cử thống nhất hai miền Nam – Bắc theo điều khoản của hiệp định Giơnevơ.
+ Mĩ từng bước thay thế vị trí của Pháp ở miền Nam dựng nên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm, từ chối hiệp thương tổng tuyển cử hai miền Bắc – Nam, nhằm chia cắt lâu dài Việt Nam, biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới của Mĩ.
Câu hỏi trang 162 sgk Lịch Sử 12: Miền Bắc đã đạt được những thành tựu gì trong công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh?
Lời giải
* Hoàn thành cải cách ruộng đất, khẩu hiệu “Người cày có ruộng” đã trở thành hiện thực.
* Khôi phục kinh tế và hàn gắn vết thương chiến tranh.
- Nông nghiệp:
+ Khẩn hoang, tăng vụ, tăng thêm đàn trâu bò, sắm thêm nông cụ.
+ Xây dựng công trình thủy nông mới, mở rộng diện tích tưới và tiêu nước.
+ Năm 1957, sản lượng lương thực đạt trên 4 triệu tấn, nạn đói kinh niên ở miền Bắc căn bản được giải quyết.
- Công nghiệp:
+ Khôi phục, mở rộng và xây dựng nhiều nhà máy, xí nghiệp mới.
+ Cuối năm 1957, có 97 nhà máy, xí nghiệp lớn do nhà nước quản lý.
2
- Thủ công nghiệp, thương nghiệp:
+ Nhanh chóng khôi phục, đảm bảo cung cấp các mặt hàng thiết yếu cho nhân dân.
+ Giải quyết việc làm cho người lao động.
+ Ngoại thương tập trung trong tay nhà nước.
- Giao thông vận tải: Khôi phục 700 km đường sắt, sửa chữa và làm mới hàng nghìn km đường ô tô, xây dựng bến cảng, đường hàng không dân dụng quốc tế
- Văn hóa, giáo dục: Hệ thống giáo dục phổ thông 10 năm. Xây dựng các trường đại học. Hơn 1 triệu người được xóa mù chữ.
- Y tế: Được quan tâm xây dựng. Nếp sống lành mạnh, giữ gìn vệ sinh được vận động thực hiện ở khắp mọi nơi.
Câu hỏi trang 162 sgk Lịch Sử 12: Công cuộc cải tạo quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc từ năm 1958 đến năm 1960 đã đạt được những thành tựu và có hạn chế gì?
Lời giải
* Thành tựu
- Phong trào xây dựng hợp tác xã diễn ra sôi nổi. Cuối năm 1960, có trên 85% hộ nông dân với 70% ruộng đất vào hợp tác xã nông nghiệp.
- Đối với tư sản dân tộc, Đảng và Nhà nước chủ trương cải tạo bằng phương pháp hòa bình. Cuối năm 1960, có hơn 95% số hộ tư sản vào công tư hợp doanh.
- Phát triển thành phần kinh tế quốc doanh. Năm 1960, miền Bắc có 172 xí nghiệp quốc doanh và hơn 500 xí nghiệp địa phương.
- Văn hóa, giáo dục, y tế phát triển: Năm 1960, số học sinh tăng 80%, số sinh viên tăng gấp đôi, cơ sở y tế tăng 11 lần so với năm 1955.
* Hạn chế:
- Đồng nhất cải tạo với xóa bỏ tư hữu và các thành phần kinh tế các thể.
- Thực hiện sai các nguyên tắc xây dựng hợp tác.
- Chưa phát huy được tính chủ động, tích cực, sáng tạo của xã viên trong lao động sản xuất.
3
Câu hỏi trang 165 sgk Lịch Sử 12: Phong trào đấu tranh chống chế độ Mĩ - Diệm của nhân dân ta ở miền Nam đã diễn ra như thế nào trong những năm đầu sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954?
Lời giải
- Cách mạng miền Nam từ giữa năm 1954 chuyển sang đấu tranh chính trị hòa bình chống Mĩ – Diệm, trước mắt đòi thi hành Hiệp định Giơnevo. Năm 1954, bảo vệ hòa bình, giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng. Phương pháp đấu tranh là mít tinh, biểu tình, bãi công,…
- Mở đầu và tiêu biểu nhất là "Phong trào hòa bình" của trí thức và các tầng lớp nhân dân ở Sài Gòn - Chợ Lớn (8-1954).
- Khi Mĩ – Diệm tăng cường khủng bố, đàn áp, phong trào đấu tranh đòi hòa bình lan ra các thành phố khác như: Huế, Đà Nẵng,…Từ đấu tranh chính trị, hòa bình, phong trào chuyển dần sang đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang.
- Kết quả, phong trào đấu tranh đã hình thành lôi cuốn các tầng lớp nhân dân tham gia, mặt trận chống Mĩ – Diệm. Đây là thời kì giữ gìn, phát triển lực lượng cách mạng, chuẩn bị tiến tới “Đồng khởi”.
Câu hỏi trang 165 sgk Lịch Sử 12: Phong trào “Đồng khởi” (1959 - 1960) ở miền Nam đã nổ ra trong hoàn cảnh như thế nào? Nêu diễn biến, kết quả và ý nghĩa của phong trào?
Lời giải
* Hoàn cảnh:
- Lực lượng cách mạng ở miền Nam được giữ gìn và phát triển qua thực tiễn đấu tranh chính trị, hòa bình, đòi thi hành Hiệp định Giơnevơ, tiến lên dùng bạo lực, kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, chuẩn bị cho sự bùng nổ phong trào cách mạng mới.
- Mĩ – Diệm tăng cường chính sách khủng bố, đàn áp nhân dân, ban hành Luật 10/59, ban hành đạo luật đặt cộng sản ra ngoài vòng pháp luật. Tình hình trên làm cho cách mạng miền Nam gặp muôn vàn khó khăn.
- Tháng 1/1959, Hội nghị lần thứ 15 Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định để nhân dân sử dụng bạo lực cách mạng để đánh đổ chính quyền Mĩ – Diệm.
* Diễn biến chính:
- Phong trào nổ ra đầu tiên ở Vĩnh Thạnh (Bình Định), Bác Ái (Ninh Thuận), Trà Bồng
4
(Quảng Ngãi) năm 1959.
- 17/ 01/1960, cuộc “Đồng khởi” nổ ra ở ba điểm xã là Định Thủy, Phước Hiệp, Bình Khánh (Mỏ Cày– Bến Tre), rồi lan nhanh ra các tỉnh, huyện khác.
- Quần chúng nổi dậy giải tán chính quyền địch, thành lập Ủy ban nhân dân tự quản, thành lập lực lượng vũ trang, tịch thu ruộng đất của địa chủ, cường hào chia cho dân cày nghèo.
* Kết quả: 20/12/ 1960: Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời.
* Ý nghĩa: Đánh dấu bước ngoặt của cách mạng miền Nam: Chuyển từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công.
Câu hỏi trang 168 sgk Lịch Sử 12: Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng họp trong bối cảnh lịch sử như thế nào? Nêu nội dung và ý nghĩa của Đại hội?
Lời giải
* Hoàn cảnh lịch sử:
- Cách mạng miền Bắc hoàn thành việc hàn gắn vết thương chiến tranh, giành được thắng lợi quan trọng trong cải tạo và phát triển quan hệ sản xuất.
- Ở miền Nam, từ sau phong trào “Đồng khởi”, cách mạng có bước phát triển nhảy vọt, chuyển từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công.
- Để nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng trong tình hình mới, tháng 9/1960, Đảng Lao động Việt Nam tiến hành Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III tại Hà Nội.
* Nội dung đại hội:
- Đề ra nhiệm vụ chiến lược cho cách mạng cả nước và từng miền:
+ Miền Bắc: Xây dựng Chủ nghĩa xã hội
+ Miền Nam: Đánh đổ ách thống trị của Đế quốc Mĩ và bè lũ tay sai → giải phóng miền Nam, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước.
- Đại hội xác định vai trò của cách mạng mỗi miền:
+ Miền Bắc: quyết định nhất đối với sự phát triển của cách mạng cả nước.
+ Miền Nam: quyết định trực tiếp đối với sự nghiệp giải phóng miền Nam.
+ Cách mạng hai miền có quan hệ mật thiết, gắn bó.
5
- Thảo luận Báo cáo chính trị, Báo cáo sửa đổi Điều lệ Đảng và thông qua kế họach 5 năm lần thứ nhất (1961 – 1965).
- Bầu Ban chấp hành Trung ương Đảng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch và Lê Duẩn làm Tổng Bí Thư.
* Ý nghĩa: Nghị quyết của Đại hội là “nguồn ánh sáng mới” cho toàn Đảng, toàn dân xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thực hiện hòa bình thống nhất nước nhà.
Câu hỏi trang 168 sgk Lịch Sử 12: Miền Bắc đã đạt được những thành tựu gì trong việc thực hiện kế hoạch kinh tế - xã hội 5 năm (1961-1965)?
Lời giải
- Về công nghiệp: Năm 1965, giá trị sản lượng công nghiệp nặng tăng 3 lần so với năm 1960. Công nghiệp quốc doanh giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
- Về nông nghiệp: Nhiều hợp tác xã đã và vượt năng suất 5 tấn thóc/1ha; trên 90% hộ nông dân vào hợp tác xã.
- Về thương nghiệp: Thương nghiệp quốc doanh đã chiếm lĩnh thị trường, góp phần ổn định kinh tế, xã hội.
- Hệ thống giao thông vận tải không ngừng được củng cố, nhân dân đi lại thuận tiện hơn trước.
- Văn hóa, giáo dục, y tế có bước phát triển vượt bậc.
- Miền Bắc còn làm nghĩa vụ chi viện cho tiền tuyến miền Nam.
Câu hỏi trang 172 sgk Lịch Sử 12: Nêu âm mưu và thủ đoạn của Mĩ trong việc tiến hành chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961-1965) ở miền Nam?
Lời giải
* Âm mưu của Mĩ: Do thất bại trong phong trào “Đồng khởi” (1959-1960), năm 1961, Mĩ chuyến sang chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” với âm mưu “Dùng người Việt đánh người Việt”.
* Thủ đoạn (Hành động của Mĩ – Diệm)
- Đề ra 2 kế hoạch:
+ Xtalay – Taylor: Bình định miền Nam trong 18 tháng: Tăng cố vấn quân sự đến miền Nam, tăng lực lượng quân đôi Sài Gòn, tăng cường trang bị phương tiện chiến tranh hiện đại.
6
+ Giôn xơn – Macnamara: Bình định có trọng điểm miền Nam trong 2 năm.
- Tiến hành dồn dân lập “Ấp chiến lược” - xương sống của “Chiến tranh đặc biệt”, trang bị hiện đại, sử dụng phổ biến các chiến thuật mới như “trực thăng vận” và “thiết xa vận”.
- Tiến hành những hoạt động phá hoại miền Bắc, phong tỏa biên giới.
Câu hỏi trang 172 sgk Lịch Sử 12: Quân dân miền Nam chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961-1965) và giành thắng lợi như thế nào?
Lời giải
1. Chủ trương của Đảng
- Ngày 20/12/1960, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời.
- Tháng 1/1961, Trung ương cục miền Nam thành lập.
- Tháng 2/1961, các lực lượng vũ trang thống nhất thành Quân giải phóng miền Nam.
- Chủ trương của Đảng là nổi dậy tiến công địch trên ba vùng chiến lược (rừng núi, nông thôn đồng bằng và đô thị), bằng ba mũi giáp công (chính trị, quân sự, binh vận).
2. Các phong trào tiêu biểu
* Trên mặt trận quân sự
- Ngày 2/1/1963: Chiến thắng Ấp Bắc –Mĩ Tho đã dấy lên phong trào “Thi đua Ấp Bắc- giết giặc lập công” và chứng minh khả năng đánh Mĩ của nhân dân ta.
- Cuối 1964 – đầu 1965: Chiến dịch xuân – hè, trận mở màn đánh vào ấp Bình Giã (Bà Rịa- ngày 2/12/1964). Tiếp đó, giành thắng lợi ở An Lão (Bình Định), Ba Gia (Quảng Ngãi), Đồng Xoài (Bình Phước), đã làm phá sản cơ bản chiến tranh đặc biệt.
* Trên mặt trận chính trị
- 11/6/1963: Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu.
- 16/6/1963: 70 vạn đồng bào Sài Gòn biểu tình góp phần làm rung chuyển chế độ Mĩ – Diệm.
* Trên mặt trận chống – phá ấp chiến lược - Một tấc không đi, một li không rời.
- Biến ấp chiến lược của địch thành làng chiến đấu của ta.
7
B/ CÂU HỎI BÀ BÀI TẬP
Câu 1 trang 172 sgk Lịch Sử 12: Hãy nêu những thành tựu chủ yếu về kinh tế và xã hội của cách mạng miền Bắc từ năm 1954 đến năm 1965?
Lời giải:
* Giai đoạn 1954 - 1960:
- Hoàn thành cải cách ruộng đất, khôi phục kinh tế và hàn gắn vết thương chiến tranh.
- Nông nghiệp: Nông dân hăng hái khẩn hoang, sắm sửa nông cụ, xây dựng nhiều công trình thủy lợi.
- Công nghiệp: Khôi phục và mở rộng hầu hết các nhà máy, xí nghiệp bị phá hỏng, xây dựng thêm một số nhà máy mới: cơ khí Hà Nội, gỗ Cầu Đường...
- Thủ công nghiệp, thương nghiệp: Khôi phục, bảo đảm cung cấp nhiều mặt hàng tiêu dùng thiết yếu cho nhân dân. Mở rộng ngoại thương.
- Giao thông vận tải: Khôi phục các tuyến đường sắt, sửa chữa và làm mới đường ôtô, đường hàng không quốc tế được khai thông.
- Văn hóa, giáo dục, y tế được đẩy mạnh, hệ thống y tế chăm sóc sức khỏe cho nhân dân được quan tâm xây dựng.
* Giai đoạn 1961 - 1965:
- Công nghiệp:
+ Giai đoạn 1961 - 1965, có 100 cơ sở sản xuất mới được xây dựng, nhiều nhà máy được mở rộng.
+ Công nghiệp quốc doanh chiếm tỉ trọng 93% trong tổng giá trị sản lượng công nghiệp toàn miền Bắc, giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
+ Công nghiệp nhẹ cùng với tiểu thủ công nghiệp đã giải quyết được 80% hàng tiêu dùng thiết yếu cho nhân dân.
- Nông nghiệp:
+ Thực hiện chủ trương xây dựng hợp tác xã sản xuất nông nghiệp bậc cao.
+ Áp dụng nhiều thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất.
+ Hệ thống thủy nông phát triển, nhiều công trình được xây dựng.
+ Năng xuất tăng cao, vượt 5 tấn thóc trên 1 hécta.
8
- Thương nghiệp quốc doanh được Nhà nước ưu tiên phát triển, chiếm lĩnh được thị trường, góp phần vào phát triển kinh tế, củng cố quan hệ sản xuất mới, ổn định và cải thiện đời sống nhân dân.
- Hệ thống giao thông được củng cố. Việc đi lại trong nước và giao thông quốc tế thuận lợi hơn trước.
- Hệ thống giáo dục từ phổ thông đến đại học phát triển nhanh.
- Hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe được đầu tư phát triển, khoảng 6 000 cơ sở y tế được xây dựng.
- Miền Bắc đã làm tròn nhiệm vụ chi viện cho tiền tuyến miền Nam, phục vụ sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Câu 2 trang 172 sgk Lịch Sử 12: Bằng những sự kiện lịch sử tiêu biểu, chứng minh phong trào“Đồng khởi” (1959 - 1960) đã chuyển cách mạng miền Nam từ giữ gìn lực lượng sang thế tiến công?
Lời giải:
- Từ năm 1954 đến 1959: nhân dân miền Nam đấu tranh hòa bình, giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng.
- Từ năm 1959 đến 1960:
+ Tháng 1-1959, Hội nghị lần thứ 15 Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định để nhân dân miền Nam sử dụng bạo lực cách mạng để đánh đổ chính quyền Mĩ - Diệm.
+ Quần chúng nổi dậy giải tán chính quyền địch, thành lập Ủy ban nhân dân tự quản, thành lập lực lượng vũ trang, tịch thu ruộng đất của địa chủ, cường hào chia cho dân cày nghèo
⟹ Phong trào Đồng khởi phát triển mạnh mẽ.
+ Thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời (20 - 12 - 1960).
⟹ Đánh dấu bước nhảy vọt của cách mạng Việt Nam từ thế giữ gìn sang thế tiến công.
