Tiết 102. Hoán dụ

(1)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

I. Hoán dụ là gì?

II. Các kiểu hoán dụ II. Các kiểu

hoán dụ

III. Luyện tậpIII. Luyện tập

Củng cốCủng cố

(2)

hoán dụ

Trả lời

Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Thế nào là ẩn dụ? Nêu tác dụng của ẩn dụ?

(3)

hoán dụ

I. Hoán dụ là gì?

Áo nâu liền với áo xanh

Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

(Tố Hữu)

Các từ ngữ in đậm trong câu

thơ chỉ ai?

- Áo nâu - Áo xanh - Nông thôn - Thị thành

người công nhân

những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành

Giữa áo nâu, áo xanh, nông thôn, thị thành với sự vật được chỉ có mối quan hệ như thế nào?

người nông dân

(4)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

- Áo nâu người nông dân - Áo xanh người công nhân

- Nông thôn những người - Thị thành sống ở nông

thôn

những người sống ở thị thành

(5)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

Áo nâu liền với áo xanh

- Áo nâu - Áo xanh - Nông thôn - Thị thành

người nông dân người công nhân

những người sống ở nông thôn những người sống ở thị

thành

Thế nào là

hoán dụ?

(6)

hoán dụ

Ví dụ 1: Áo nâu liền với áo xanh

Ví dụ 2: Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân

ở thị thành đứng lên.

-> Ví dụ 1 hay hơn vì có giá trị biểu cảm.

Vì sao cũng cùng một nội dung mà ví dụ 1 lại có giá trị biểu cảm?

-> Dùng biện pháp hoán dụ.

Nêu tác dụng của biện pháp hoán dụ ?

Hãy so sánh cách diễn đạt ở 2 ví dụ sau, cách diễn

đạt nào hay hơn? Vì sao?

(7)

hoán dụ

Áo nâu liền với áo xanh

(Tố Hữu) - Áo nâu

- Áo xanh - Nông thôn - Thị thành

người nông dân người công nhân

những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành

Em hãy cho biết thế nào là hoán dụ và nêu tác dụng của nó?

Ghi nhớ:

Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

(8)

hoán dụ

Áo nâu liền với áo xanh

Nông thôn cùng với thị thành đứng lên Áo nâu -> Người nông dân

Áo xanh -> Người công nhân

Em hãy chỉ ra mối quan hệ giữa áo nâu, áo xanh với người nông dân, công nhân?

Dấu hiệu của sự vật

Sự vật

Nông thôn - > những người sống ở nông thôn Thị thành - > những người sống ở thị thành Vật chứa đựng Vật bị chứa đựng

Tìm mối quan hệ giữa chúng?

II. Các kiểu hoán dụ

(9)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

(Hoàng Trung Thông) Bàn tay ta chỉ ai?

Bàn tay ta người lao động

Giữa bàn tay ta và người lao động, từ nào chỉ bộ phận? từ nào chỉ toàn thể?

Bộ phận Toàn thể

(10)

hoán dụ

Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

Một và ba biểu thị điều gì?

Một - > số lượng ít, đơn lẻ.

Ba - > số lượng nhiều, đông đảo

cụ thể trừu tượng

Giữa một và ba với sự vật được chỉ có mối quan hệ giữa chúng như thế nào?

(11)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè

Từ đổ máu gợi em liên tưởng

đến điều gì?

Đổ máu - > Chiến tranh

Vậy, đó là mối quan hệ gì?

Dấu hiệu

của sự vật Sự vật

(12)

hoán dụ

Từ những ví dụ đã phân tích ở phần I và phần II, hãy liệt kê một số kiểu quan hệ thường được sử dụng để tạo ra phép hoán dụ ?

(13)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

Bài tập 2:

Em hãy so sánh sự giống và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ?

- Gọi tên sự vật hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác.

- Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Dựa vào quan hệ tương đồng ( liên tưởng ). Cụ thể là tương đồng về : - hình thức;

- cách thức thực hiện;

- phẩm chất;

- cảm giác.

Dựa vào quan hệ tương cận, gần gũi. Cụ thể : - bộ phận – toàn thể;

- vật chứa đựng- vật bị chứa đựng;

- dấu hiệu của sự vật - sự vật;

- cụ thể - trừu tượng.

Ẩn dụ Hoán dụ

Giống

Khác

III. Luyện tập:

(14)

hoán dụ

Bài tập 1:

Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?

a) Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.

( Hồ Chí Minh) b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,

Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.

( Hồ Chí Minh)

(15)

TiÕt 101 : Ho¸N dô

hoán dụ

Trả lời

a) Làng xóm Người nông dân Vật chứa đựng Vật bị chứa đựng

=> Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng

b) mười năm trăm năm

Thời gian trước mắt Thời gian lâu dài Cụ thể Trừu tượng

=> Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng

(16)

hoán dụ

Câu

Nội dung

Các biện pháp tu từ

So sánh

Ẩn dụ

Nhân hóa

Hoán dụ

Núi cao chi lắm núi ơi

Núi che mặt trời chẳng thấy người thương!

( Ca dao ) Thuyền về có nhớ bến chăng

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.

( Ca dao ) Đầu xanh có tội tình gì

Má hồng đến quá nửa thì chưa phôi ( Nguyễn Du ) Trẻ em như búp trên cành

Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan ( Hồ Chí Minh )

Bài tập 3:

Xác định các biện pháp tu từ trong câu thơ sau?

x x

1

2

3

4

(17)

hoán dụ

Bài tập 4:

Em hãy viết một đoạn văn ngắn ( 4 - 5 câu )

chủ đề tự chọn có sử dụng biện pháp hoán dụ

(18)

hoán dụ

Củng cố:

- Thế nào là hoán dụ? Nêu các kiểu hoán dụ thường gặp?

- Học thuộc lòng 2 ghi nhớ SGK trang 82, 83.

- Thực hành đặt câu có 4 kiểu hoán dụ.

- Viết đoạn văn tả một người thân có dùng hoán dụ.

- Chuẩn bị bài :

+ Tập làm thơ 4 chữ.

+ Làm 5 yêu cầu ở phần I trang 84, 85.

+ Trước khi làm bài tập, chú ý xem kĩ phần đọc thêm về thơ bốn chữ, sau bài "Lượm" (bài 24 trang 77)

Dặn dò

(19)

hoán dụ