1. Bài tập tự luận
Bài 1 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Con người có vai trò như thế nào trong việc bảo vệ và cải tạo môi trường tự nhiên?
Lời giải:
- Từ khi xuất hiện trên Trái Đất và cho đến nay, nhiều hoạt động của con người đã và đang ảnh hưởng xấu đến môi trường: gây ô nhiễm môi trường và làm suy thoái môi trường. Điều đó đã ảnh hưởng đến chính cuộc sống con người và con người đã nhận biết rất rõ ràng điều này.
- Ngày nay, với sự hiểu biết ngày càng tăng, con người đã và đang nỗ lực chung tay, góp sức khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, bảo vệ và cải tạo môi trường.
Điều này thể hiện vai trò của con người trong việc bảo vệ và cải tạo môi trường. Một số hoạt động của con người có vai trò trong việc bảo vệ và cải tạo môi trường như:
+ Biết hạn chế phát triển dân số quá nhanh.
+ Biết khai thác và sử dụng hợp lí các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
+ Biết bảo vệ các loài sinh vật để không làm suy giảm đa dạng sinh vật.
+ Biết trồng cây gây rừng, phục hồi và trồng rừng mới, bảo vệ rừng đầu nguồn và vốn rừng hiện có.
+ Biết kiểm soát và giảm thiểu các nguồn gây ô nhiễm môi trường.
+ Biết triển khai có hiệu quả các hoạt động khoa học tạo ra nhiều giống vật nuôi và cây trồng có năng suất cao, tìm ra các biện pháp xử lí tốt nhất và hiệu quả nhất các chất thải trong sản xuất cũng như các chất thải sinh hoạt.
+ Biết giáo dục và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho mọi người.
Bảo vệ các loài sinh vật Xử lí rác hợp lí
Bài 2 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Mục đích và nguyên tắc của các biện pháp bảo vệ môi trường là gì?
Lời giải:
- Mục đích bảo vệ môi trường là để phát triển bền vững - là sự phát triển nhằm thoả mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng thoả mãn nhu cầu của các thế hệ tương lai. Tất cả đều phải hướng tới việc nâng cao chất lượng cuộc sống của con người, đảm bảo sự phát triển bền vững của các hệ sinh thái và bảo vệ môi trường trong sạch.
- Nguyên tắc của các biện pháp bảo vệ môi trường:
1. Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân.
2. Bảo vệ môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố trung tâm, tiên quyết cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Hoạt động bảo vệ môi trường phải gắn kết với phát triển kinh tế, quản lý tài nguyên và được xem xét, đánh giá trong quá trình thực hiện các hoạt động phát triển.
3. Bảo vệ môi trường gắn kết hài hòa với an sinh xã hội, quyền trẻ em, bình đẳng giới, bảo đảm quyền mọi người được sống trong môi trường trong lành.
4. Hoạt động bảo vệ môi trường phải được tiến hành thường xuyên, công khai, minh bạch; ưu tiên dự báo, phòng ngừa ô nhiễm, sự cố, suy thoái môi trường, quản lý rủi
ro về môi trường, giảm thiểu phát sinh, chất thải, tăng cường tái sử dụng, tái chế chất thải để khai thác giá trị tài nguyên của chất thải.
5. Bảo vệ môi trường phải phù hợp với quy luật, đặc điểm tự nhiên, văn hóa, lịch sử, cơ chế thị trường, trình độ phát triển kinh tế - xã hội; thúc đẩy phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
6. Cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân được hưởng lợi từ môi trường có nghĩa vụ đóng góp tài chính cho hoạt động bảo vệ môi trường; gây ô nhiễm, sự cố và suy thoái môi trường phải chi trả, bồi thường thiệt hại, khắc phục, xử lý và chịu trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật.
7. Hoạt động bảo vệ môi trường bảo đảm không gây phương hại chủ quyền, an ninh và lợi ích quốc gia, gắn liền với bảo vệ môi trường khu vực và toàn cầu.
Các biện pháp bảo vệ bền vững môi trường
Bài 3 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Trong thời kì nguyên thuỷ, khi con người biết dùng lửa đã tác động tới môi trường như thế nào?
Lời giải:
Trong thời kì nguyên thuỷ, con người khi biết dùng lửa để làm chín thức ăn và sưởi ấm, đặc biệt dùng lửa để săn bất muông thú đã gây nên hậu quả là nhiều khu rừng nguyên sinh rộng lớn ở châu Phi, châu Á, châu Mĩ đã bị cháy trụi, không có khả
năng tái sinh (những savan rộng lớn ở Đông Phi và những đồng cỏ ở Bắc Mĩ hiện là hậu quả của việc cháy rừng thời kì nguyên thuỷ), làm giảm số lượng loài sinh vật trên Trái Đất.
Xã hội loài người thời kì nguyên thủy
Bài 4 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Trong xã hội nông nghiệp, khi con người biết chăn nuôi, trồng trọt đã tác động tới môi trường như thế nào?
Lời giải:
- Trong xã hội nông nghiệp, con người đã biết trồng trọt và chăn nuôi. Họ trồng ngũ cốc, đỗ, lạc vừng, một số cây ăn quả, các loại rau..., họ chăn nuôi một số gia súc, chủ yếu là chó, dê, cừu, bò,... Nền nông nghiệp phát triển đã đem lại một lượng lương thực, thực phẩm dồi dào hơn thời kì nguyên thuỷ và đồng hành với điều đó là dân số gia tăng. Sự phát triển này đã:
+ Dẫn con người tới việc chặt phá rừng, đốt rừng để lấy đất canh tác và chăn thả gia súc. Một số rừng nguyên sinh và nhiều diện tích rừng bị biến thành đất trồng trọt và bãi chăn thả gia súc. Diện tích rừng bị thu hẹp không ít.
+ Hoạt động cày xới đất trồng trọt đã làm thay đổi đất và nước tầng mặt, gây ra nhiều vùng đất bị khô cằn và suy giảm độ màu mỡ.
+ Cùng với sự phát triển chăn nuôi và trồng trọt, con người đã sống định cư và do đó nhiều diện tích rừng bị biến thành các khu dân cư và khu sản xuất nông nghiệp.
Tuy vậy, ở thời kì này, tác động của con người vào tự nhiên còn yếu so với thời kì sau.
- Bên cạnh những tác động tiêu cực, hoạt động nông nghiệp hình thành giúp tích lũy thêm những giống cây trồng, vật nuôi và hình thành các hệ sinh thái trồng trọt.
Xã hội nông nghiệp, con người biết chăn nuôi và trồng trọt
Bài 5 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Những hậu quả nghiêm trọng mà con người tác động vào môi trường tự nhiên trong xã hội công nghiệp là gì?
Lời giải:
- Thời đại văn minh công nghiệp được bắt đầu vào đầu thế kỉ XVIII với việc chế tạo ra máy hơi nước và các phát minh khoa học khác đã tạo điều kiện cho sự phát triển nền công nghiệp hiện đại và đẩy nhanh tốc độ quá trình đô thị hoá, tăng nhanh dân số.
- Trong thời kì này, nền nông nghiệp cơ giới hóa đã:
+ Tạo ra những vùng đất trồng trọt rộng lớn.
+ Công nghiệp phát triển đã đòi hỏi cung cấp nhiều nguyên - nhiên liệu và chất thải công nghiệp gia tăng.
+ Quá trình đô thị hoá đã lấy đi nhiều diện tích rừng và đất trồng trọt, chất thải sinh hoạt cũng gia tăng,...
→ Tất cả sự kiện trên đã dẫn tới hậu quả là suy giảm hệ sinh thái rừng và tài nguyên sinh vật, gây ô nhiễm môi trường và làm mất cân bằng sinh thái, gây ra xói mòn và thoái hoá đất, hạn hán, lũ lụt,... Điều đó đã và đang ảnh hưởng đến cuộc sống của chính con người.
Xã hội công nghiệp khai thác quá mức gây hại môi trường
Bài 6 trang 112 sbt Sinh học lớp 9: Ô nhiễm môi trường là gì? Nguyên nhân chủ yếu gây ô nhiễm môi trường là gì?
Lời giải:
- Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị bẩn, đồng thời các tính chất lí, hoá học, sinh học của môi trường bị thay đổi, gây tác hại tới đời sống con người và các sinh vật khác.
- Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường:
+ Do hoạt động của tự nhiên: Núi lửa phun nham thạch gây nhiều bụi bặm, thiên tai lũ lụt tạo điều kiện cho nhiều loài vi sinh vật gây bệnh phát triển,…
+ Do hoạt động của con người: Phá rừng, sản xuất công nghiệp, rác thải sinh hoạt,…
Trong đó, nguyên nhân chủ yếu gây ô nhiễm môi trường là chính hoạt động của con người gây ra trong lao động sản xuất và sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, con người đã và đang nỗ lực bảo vệ và cải tạo môi trường sống của mình; con người hoàn toàn có khả năng hạn chế ô nhiễm môi trường.
Bài 7 trang 112 sbt Sinh học lớp 9: Trồng cây, gây rừng có tác dụng gì trong việc bảo vệ môi trường?
Lời giải:
- Tác dụng của việc trồng cây, gây rừng trong việc bảo vệ môi trường:
+ Cây giúp làm trong sạch không khí: Cây lấy khí CO2 và thải khí O2 ra khí quyển trong quá trình quang hợp của lá cây. Đồng thời cây còn có tác dụng cản bụi và gió, làm mát không khí nhờ quá trình bốc hơi nước.
+ Cây giúp bảo vệ và cải tạo đất: Nhờ có tán lá xoè rộng như chiếc ô, nước mưa không xối thẳng xuống mặt đất, nắng không đốt cháy mặt đất, nên lớp đất trên mặt khó bị rửa trôi theo nước mưa.
+ Cây giúp bảo vệ nguồn nước: Cây hạn chế tốc độ của dòng chảy giúp nước có thời gian ngấm vào đất tạo nên nguồn nước ngầm dự trữ,…
+ Cây giúp bảo vệ tài nguyên sinh vật: Cây là nơi sinh sống của nhiều loài động vật hoang dã, trong đó có nhiều loài quý hiếm. Trong rừng có nhiều loại cây khác nhau.
+ Cây giúp điều hòa khí hậu, hạn chế hậu quả của những hiện tượng khí hậu cực đoan như sự nóng lên của Trái Đất, hạn hán, lũ lụt,…
- Do phá hoại rừng nên tạo ra nhiều vùng đất trống, đồi trọc. Khi đó, gây ra những hiện tượng sụt lở, xói mòn đất, lũ lụt, hạn hán, mất nguồn nước ngầm,...
→ Trồng cây, gây rừng là một biện pháp hiệu quả và quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, góp phần khôi phục các hệ sinh thái, khôi phục thảm thực vật đã bị phá huỷ, tái tạo sự cân bằng sinh thái tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững.
Vai trò của trồng rừng
Bài 8 trang 112 sbt Sinh học lớp 9: Hậu quả việc chặt phá rừng bừa bãi và cháy rừng là gì?
Lời giải:
Việc chặt phá rừng bừa bãi và cháy rừng gây nên những hậu quả rất nghiêm trọng sau đây:
- Làm diện tích rừng bị thu hẹp, cây rừng mất đi gây xói mòn đất.
- Nước mưa trên mặt đất không bị cản bởi không có cây rừng nên dễ gây ra lũ lụt, nhất là lũ quét thiệt hại đến tính mạng con người, tài sản bị cuốn trôi và gây ô nhiễm môi trường.
- Cũng do bị mất cây rừng mà lượng nước thấm xuống các tầng đất bị giảm sút làm giảm lượng nước ngầm.
- Mất rừng dẫn tới khả năng điều hoà khí hậu không tốt, khí hậu thay đổi, lượng mưa giảm đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sản xuất nông nghiệp.
- Mất nơi ở, thức ăn của các loài sinh vật dẫn tới giảm đa dạng sinh học, dễ gây mất cân bằng sinh thái,…
Cháy rừng và sạt lở đất
Bài 9 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Hãy nêu một số hoạt động của con người gây những hậu quả phá huỷ môi trường tự nhiên và nêu những hậu quả đó.
Lời giải:
- Những hoạt động của con người gây hậu quả phá hủy môi trường tự nhiên:
+ Săn bắt động vật hoang dã
+ Đốt rừng lấy đất trồng trọt, chặt cây rừng lấy gỗ + Chăn thả gia súc
+ Khai thác khoáng sản
+ Phát triển nhiều khu dân cư, khu công nghiệp,...
+ Sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt hằng ngày + Chiến tranh
- Những hậu quả gây ra:
+ Cháy rừng, hạn hán, lũ lụt
+ Mất đi nhiều loài sinh vật dẫn đến giảm sút đa dạng sinh học + Xói mòn và thoái hoá đất
+ Ô nhiễm môi trường + Mất cân bằng sinh thái
→ Như vậy, có thể nói, hoạt động của con người là nguyên nhân chính gây ra hậu quả phá huỷ môi trường tự nhiên.
Chặt phá rừng Săn bắn động vật hoang dã
Bài 10 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Vì sao con người phải có trách nhiệm bảo vệ và cải tạo môi trường tự nhiên?
Lời giải:
Môi trường tự nhiên chính là môi trường sống của con người. Môi trường tự nhiên bị suy giảm sẽ làm suy giảm chất lượng cuộc sống của con người. Ví dụ: ô nhiễm môi trường không khí sẽ gây ra những bệnh tật cho con người; suy thoái tài nguyên sinh vật sẽ dẫn đến con người bị thiếu lương thực, thực phẩm,…; khí hậu bị biến đổi gây ra những thiệt hại về người và của nặng nề;… Chính vì vậy, có thể nói con người phải có trách nhiệm và cải tạo môi trường tự nhiên vì bảo vệ và cải tạo môi trường tự nhiên chính là bảo vệ chính cuộc sống của con người.
Bài 11 trang 111 sbt Sinh học lớp 9: Vai trò của thảm thực vật trong tự nhiên là gì?
Lời giải:
Trong tự nhiên, thảm thực vật được coi là lá phổi sống của hành tinh chúng ta vì thảm thực vật có vai trò:
- Điều hòa lượng oxi trong khí quyển, cung cấp dưỡng khí cho sự sống của các sinh vật khác.
- Điều hoà khí hậu và lượng mưa, làm trong sạch không khí.
- Chống xói mòn, sụt lở đất, duy trì nước ngầm, chống hạn hán và lũ lụt.
- Cung cấp thức ăn, chỗ ở, nguyên liệu để sản xuất cho động vật và con người.
Thảm thực vật
