N NN
Nghiïn cûâu - TTTTrao ăöíi
28 THÖNG TIN vađ TÛ LIÏƠU - 1/2011
vađ sûê duơng tri thûâc (1991). Denham Grey laơi cho rùìng, quaên lyâ tri thûâc lađ kiïím toaân tađi saên trñ túơ, ăïí lađm nöíi bíơt caâc nguöìn ăùơc biïơt, caâc chûâc nùng cú baên vađ caâc aâch tùưc tiïìm íín ngùn caên luöìng tri thûâc túâi ăiïím sûê duơng, ... [5]. Cođn theo Gartner Group - quaên lyâ tri thûâc lađ möơt ngađnh thuâc ăííy nghiïn cûâu tñch húơp quaâ trònh saâng taơo, nùưm giûô, tiïịp cíơn vađ sûê duơng tađi saên thöng tin cuêa möơt doanh nghiïơp. Tađi saên nađy bao göìm dûô liïơu ăaô ặúơc cíịu truâc, thöng tin vùn baên nhû chñnh saâch, quy ûúâc cuêa doanh nghiïơp, vađ ăùơc biïơt lađ tri thûâc íín (tacit knowledge) vađ nùng lûơc chuýn mön nùìm trong ăíìu cuêa caâc thađnh viïn trong doanh nghiïơp [9].
Hiïơn nay, cöng nghïơ thöng tin ặúơc sûê duơng ăïí quaên lyâ tri thûâc theo hai hûúâng: theo luöìng tri thûâc vađ theo daơng tri thûâc, ăöi khi chuâng ặúơc phöịi húơp vúâi nhau.
Luöìng tri thûâc ặúơc xaâc ắnh nhû sau:
Dûô liïơu—-> Thöng tin—-> Tri thûâc—-> Tû tûúêng (wisdom)
Trong ăoâ: möơt tíơp húơp dûô liïơu chûa phaêi lađ thöng tin, möơt tíơp húơp thöng tin chûa phaêi lađ tri thûâc, möơt tíơp húơp tri thûâc chûa phaêi lađ tû tûúêng vađ möơt tíơp húơp tû tûúêng chûa phaêi lađ chín lyâ.
Dûô liïơu ặúơc xem lađ möơt ăiïím vö nghôa trong khöng gian vađ thúđi gian, cuông khöng tham chiïịu túâi khöng gian khaâc vađ thúđi gian khaâc. Noâ giöịng nhû möơt sûơ kiïơn nùìm ngoađi böịi caênh, möơt chûô caâi ăún leê, möơt con söị ăún leê nùìm ngoađi vùn caênh.
Búêi víơy, möơt tíơp húơp dûô liïơu chûa phaêi lađ thöng tin. Chó khi nađo trong tíơp húơp dûô liïơu, möịi quan hïơ yâ nghôa ặúơc xaâc ắnh, chuâng múâi trúê thađnh thöng tin. Tûúng tûơ nhû víơy, chó khi nađo trong tíơp húơp thöng tin, coâ quan hïơ gùưn boâ chùơt cheô vïì mùơt yâ nghôa vúâi nhau - múâi trúê thađnh tri thûâc; vađ trong tíơp húơp tri thûâc, coâ quan hïơ yâ nghôa vúâi nhau thađnh hïơ thöịng - múâi trúê thađnh tû tûúêng.
Coâ thïí nïu möơt vñ duơ: caâc con söị 100.000 vađ 5%, ăún thuíìn chó lađ caâc ăoaơn dûô liïơu ăún leê. Nhûng khi böịi caênh vađ möịi quan hïơ giûôa chuâng ặúơc xaâc ắnh: 100.000 ăöìng tiïìn gûêi tiïịt kiïơm vađ 5% lađ tyê lïơ tñnh laôi tiïịt kiïơm hađng nùm, thò chuâng khöng cođn lađ hai ăoaơn dûô liïơu ăún leê mađ trúê thađnh hai thöng tin ăún leê. ÚÊ mûâc cao hún, nïịu gûêi 100.000 ăöìng vúâi laôi suíịt hađng nùm lađ 5%, thò cuöịi kyđ laôi seô coâ 105.000 ăöìng. Nïịu gûêi líu hún, söị tiïìn gûêi lúân hún, thò söị vöịn cöơng laôi ngađy cađng lúân vađ ngûúơc laơi.
Ăíy ăaô lađ tri thûâc [6].
Tuy víơy, cuông phaêi thûđa nhíơn
N NN
Nghiïn cûâu - TTTTrao ăöíi
THÖNG TIN vađ TÛ LIÏƠU - 1/2011 29
rùìng, viïơc phín biïơt raơch rođi giûôa dûô liïơu vađ thöng tin, giûôa thöng tin vađ tri thûâc, giûôa tri thûâc vađ tû tûúêng khöng phaêi luâc nađo cuông thûơc hiïơn ặúơc. Ăûúđng biïn phín biïơt giûôa chuâng ăöi chöî bõ nhođe.
Tri thûâc, ăïí thuíơn tiïơn cho nghiïn cûâu, ngoađi caâch ặúơc phín chia theo ngađnh nhû toaân, víơt lyâ, kinh tïị, y hoơc, triïịt hoơc,... cođn ặúơc xaâc ắnh theo daơng: tri thûâc nöơi dung (content knowledge) - víịn ăïì (A, B,…) lađ gò?, tri thûâc chûâc nùng (function knowledge) - tòm víịn ăïì (A, B,…) úê ăíu?, tri thûâc lađm viïơc (working knowledge),… Ngađy nay, tri thûâc nhiïìu vađ ăan xen líîn nhau ăïịn mûâc, viïơc ăi tòm víịn ăïì A, víịn ăïì B úê ăíu, trong saâch nađo, úê nhađ khoa hoơc nađo ăïìu ăođi hoêi phaêi hiïíu biïịt. ÚÊ möơt khña caơnh nađo ăoâ, thû viïơn hoơc vađ thöng tin hoơc ặúơc xïịp vađo daơng tri thûâc chûâc nùng.
- Tri thûâc lađm viïơc lađ tri thûâc ăang duy trò hoaơt ăöơng cuêa möơt tíơp thïí vađ bao göìm ba loaơi nhû sau:
- Tri thûâc íín (tacit knowledge): lađ tri thûâc cuêa riïng, nùìm trong ăíìu, möîi caâ nhín- thađnh viïn cuêa tíơp thïí vađ ăang ặúơc sûê duơng ăïí thûơc hiïơn nhiïơm vuơ ặúơc giao trong tíơp thïí.
Tri thûâc íín ặúơc tñch luyô qua quaâ trònh dađi thûơc hiïơn nhiïơm vuơ, nhûng khöng phaêi ai cuông tñch luôy ặúơc. Vñ
duơ: möơt kyô thuíơt viïn coâ khaê nùng xaâc ắnh chñnh xaâc vađ nhanh tònh traơng lađm viïơc cuêa möơt thiïịt bõ qua tiïịng maây nöí; möơt nhađ quaên lyâ ngín hađng nhíơn biïịt khaâch hađng ăang gùơp ruêi ro tñn duơng xíịu qua caâch khaâch hađng trònh bađy. Loaơi tri thûâc nađy khöng thïí hïơ thöịng hoâa thađnh vùn baên, ăuâc kïịt thađnh quy tùưc, cöng thûâc, ñt nhíịt cho ăïịn nay chûa lađm ặúơc ăiïìu ăoâ, nïn khoâ truýìn baâ, kïị thûđa.
- Tri thûâc nöíi (explicit knowledge):
lađ tri thûâc ặúơc kyâ hiïơu hoâa thađnh vùn baên, quy tùưc, cöng thûâc nïn ríịt dïî truýìn baâ, kïị thûđa. Ăoâ lađ tađi saên trñ túơ (intellectual assets) cuêa tíơp thïí vađ ặúơc luíơt phaâp nhiïìu nûúâc baêo vïơ dûúâi nùm daơng lađ bùìng saâng chïị phaât minh, baên quýìn taâc giaê, nhaôn hađng hoaâ, bñ quýịt thûúng maơi vađ maơng baân díîn. Ăoâ lađ tađi saên cuêa tíơp thïí coâ thïí thûúng maơi hoâa.
- Tri thûâc vùn hoâa (cultural knowledge): lađ niïìm tin, niïìm tûơ hađo, caâc chuíín mûơc, giaâ trõ ăaơo ặâc ặúơc hònh thađnh vađ phaât triïín trong suöịt quaâ trònh töìn taơi cuêa tíơp thïí. Noâ taơo ra baên sùưc vađ phíím chíịt riïng hiïơn ăang töìn taơi vađ tiïịp tuơc phaât triïín trong tûúng lai. Tri thûâc vùn hoaâ (vïì lõch sûê, nhín víơt, hïơ thöịng khen thûúêng, caâch phöịi húơp lađm viïơc, caâch choơn lûơa, ăïì baơt ngûúđi
N NN
Nghiïn cûâu - TTTTrao ăöíi
30 THÖNG TIN vađ TÛ LIÏƠU - 1/2011
laônh ăaơo caâc cíịp,…) nhiïìu khi khöng ặúơc vùn baên hoâa, nhûng ặúơc truýìn miïơng [7].
Möơt tíơp thïí muöịn phaât triïín vûông maơnh phaêi ặúơc quaên lyâ töịt vïì caê ba loaơi tri thûâc trïn, khöng loaơi nađo bõ xem nheơ. Thöng thûúđng hiïơn nay, chó tri thûâc nöíi ặúơc quaên lyâ töịt, cođn tri thûâc íín vađ tri thûâc vùn hoaâ chûa ặúơc quaên lyâ ăuâng caâch hoùơc bõ xem nheơ, búêi víơy, khöng ặúơc kïị thûđa, díîn ăïịn thíịt thoaât tađi saên, gíy laông phñ. Khi noâi tri thûâc nöíi ăaô ặúơc quaên lyâ töịt nghôa lađ caê nùm daơng noâi trïn cuêa noâ ăïìu ăang ặúơc caâc cú quan thöng tin-thû viïơn quaên lyâ tûúng ăöịi öín ắnh.
Trong quaên lyâ tri thûâc, kinh nghiïơm töí chûâc hïơ thöịng muơc luơc thû viïơn
ặúơc víơn duơng ăïí tòm saâch khi cíìn, hoùơc caâc cöng cuơ nhû böơ tûđ chuíín (thesaurus), caâc böơ tûđ vûơng ặúơc kiïím soaât (controlled vocabularies) cuông ặúơc sûê duơng.
Ngađy nay trong cöng taâc thöng tin- thû viïơn úê caâc nûúâc tiïn tiïịn, nhíịt lađ trong caâc thû viïơn nùìm trong möơt töí chûâc, ngûúđi ta ăaô tiïịn hađnh quaên lyâ dûô liïơu rúđi raơc (unstructured data) [8]. CSDL kiïíu “trang vađng” danh baơ ăiïơn thoaơi cuông ặúơc taơo líơp [7]
nhùìm quaên lyâ tri thûâc íín, ghi roô khaê nùng ăùơc biïơt vađ quaâ trònh lađm viïơc, ặúơc ăađo taơo trong thúđi gian hònh thađnh khaê nùng ăoâ cuêa ngûúđi ặúơc quaên lyâ. Chuýn viïn thû viïơn-thöng tin luâc ăoâ ặúơc goơi lađ nhađ quaên lyâ tri thûâc.
forum.org/what_is.htm.
6) Bellinger, Gene. Knowledge manage- ment-Emerging perspectives. http://www.sys- tems-thinking.org/kmgmt/kmgmt.htm.
7) Chun Wei Choo. Tri thûâc lađm viïơc: caâc töí chûâc quaên lyâ nhû thïị nađo?/Nguýîn Hûôu Viïm dõch. Vùn hoaâ nghïơ thuíơt, söị 11 nùm 2001, tr. 84-90.
8) Organizing and managing unstructured data: strategies and issues/ Jamaliah Abdul Hamid…The visible librarian in the virtual world. 6-8 April 2005, Kuala Lumpur.
9) Abdullah Kadir Bacha. From librarian to knowledge professionals. Proccedings of CONSAL XI coference. April 2000, Singa- pore.
1) Information technology for knowledge management/Uwe Borghoff, Remo Pareschi, edis. Berlin: Springer, 1998
2) Barclay, R.B. and Mrray, P.C. What is knowledge management? http://www.media- access.com/whatis,html.
3) Pelz-Sharpe, Alan and Harris-Jones, Chris. Knowledge management: Past and future. http://www.kmwoeld.com/publica- tions/magazine/index.cfm?
4) Davenport, Thomas H. and Prusak, Laurence. Working knowledge: How Organi- zations manage What They know. Boston:
Harvard business school press, 1998.
5) KM forum archives: What is knowledge management. http://www.km-
Tađi liïơu tham khaêo
