Gia ®×nh vµ Giíi Sỉ 4 - 2010
Toađn cíìu hoâa vađ biïịn ăöíi gia ằnh
Toâm tùưt: Trïn cú súê phín tñch tađi liïơu, bađi viïịt xem xeât taâc nhín vađ ăöơng lûơc thuâc ăííy quaâ trònh höơi nhíơp toađn cíìu trong tûđng giai ăoaơn cuêa tiïịn trònh toađn cíìu hoâa, chó ra nhûông cú höơi vađ thaâch thûâc mađ toađn cíìu hoâa ăem laơi cho caâc quöịc gia cuông nhû cho gia ằnh. Taâc giaê cho rùìng toađn cíìu hoâa ăaô xaâc líơp nhûông quan hïơ ûâng xûê khaâc vúâi truýìn thöịng, vađ lađm thay ăöíi tñnh chíịt cuêa thiïịt chïị gia ằnh. Ăiïím múâi cuêa sûơ biïịn ăöíi thiïịt chïị gia ằnh nađy chñnh úê chöî caâc chuíín mûơc cuêa thiïịt chïị gia ằnh hiïơn ăaơi ặúơc xíy dûơng dûơa trïn möơt tiïìn ăïì múâi - tûơ do caâ nhín, mang tñnh ăöơc líơp tûúng ăöịi vúâi caâc thiïịt chïị xaô höơi vađ ñt phuơ thuöơc vađo sûơ ăiïìu tiïịt cuêa chñnh phuê. Bïn caơnh ăoâ, taâc giaê cuông phín tñch caâc hiïơn tûúơng múâi xuíịt hiïơn nhû hön nhín xuýn quöịc gia dûúâi nhiïìu hònh thûâc cuđng caâc töí chûâc möi giúâi hön nhín húơp phaâp líîn bíịt húơp phaâp, tïơ naơn buön baân phuơ nûô vađ treê em, ăaô vađ ăang ăođi hoêi sûơ quan tím nhiïìu hún tûđ phña chñnh phuê. Ngoađi ra, bađi viïịt chó ra rùìng ắnh kiïịn giúâi víîn töìn taơi trong víịn ăïì chùm soâc gia ằnh ăaô khiïịn cho phuơ nûô trïn toađn thïị giúâi víîn lađ ngûúđi ăaêm nhíơn chñnh cöng viïơc nađy, vađ tiïịp tuơc duy trò caâi goơi lađ “vai trođ keâp” cuêa phuơ nûô.
Tûđ khoâa: Gia ằnh; Biïịn ăöíi gia ằnh; Hön nhín vađ gia ằnh; Toađn cíìu hoâa.
Lï Ngoơc Vùn Viïơn Gia ằnh vađ Giúâi
Chûa bao giúđ caâc quöịc gia vađ caâc nïìn kinh tïị trïn thïị giúâi laơi kïịt nöịi vúâi nhau, cöơng taâc vúâi nhau vađ phuơ thuöơc líîn nhau vúâi quy mö vađ töịc ăöơ lúân nhû hiïơn nay. Caâc nûúâc ăïìu cíìn phaêi suy ngíîm ăïí biïịt ặúơc võ trñ cuêa mònh úê ăíu trong tûúng quan vúâi caâc quöịc gia khaâc trïn thïị giúâi; vađ phaêi
ăöíi múâi ăïí khai thaâc hïịt thuíơn lúơi vađ haơn chïị töịi ăa khoâ khùn do toađn cíìu hoaâ gíy ra nïịu khöng muöịn bõ ăííy ra khoêi ặúđng ray cuêa con tađu phaât triïín. Thaâch thûâc lúân nhíịt ăöịi vúâi caâc quöịc gia giúđ ăíy lađ vûúơt thoaât khoêi tû duy truýìn thöịng, líịy ắnh hûúâng toađn cíìu ăïí xaâc ắnh ắnh hûúâng quöịc gia. Ăiïìu nađy cuông ăuâng vúâi nhûông gò ăang diïîn ra trong ăúđi söịng gia ằnh. Nhûông thay ăöíi nhanh choâng cuêa caâc möịi quan hïơ hön nhín vađ gia ằnh do taâc ăöơng cuêa toađn cíìu hoâa, nhûông quan hïơ ûâng xûê múâi khaâc vúâi truýìn thöịng vađ lađm thay ăöíi tñnh chíịt cuêa thïí chïị gia ằnh ăođi hoêi nhûông nghiïn cûâu nhùìm chó ra nhûông cú höơi vađ thaâch thûâc mađ toađn cíìu hoâa ăem laơi cho caâc quöịc gia cuông nhû cho gia ằnh, giuâp cho khöng chó caâc nhađ hoaơch ắnh chñnh saâch coâ ặúơc möơt caâi nhòn ăíìy ăuê hún vïì xu hûúâng biïịn ăöíi gia ằnh ăïí xíy dûơng chiïịn lûúơc phaât triïín gia ằnh phuđ húơp mađ cođn giuâp cho viïơc thay ăöíi nhíơn thûâc xaô höơi trong viïơc xíy dûơng cuöơc söịng gia ằnh haơnh phuâc.
1. Khaâi niïơm toađn cíìu hoaâ
Toađn cíìu hoaâ lađ möơt hiïơn tûúơng khaâch quan, möơt xu thïị tíịt ýịu chi phöịi sûơ phaât triïín cuêa cuêa thúđi ăaơi chuâng ta. Tuy nhiïn, khaâi niïơm toađn cíìu hoaâ ríịt phûâc taơp vađ cho ăïịn nay víîn gíy ra nhiïìu tranh caôi vúâi nhûông yâ kiïịn, quan ăiïím traâi ngûúơc nhau. Toađn cíìu hoaâ ăang lađm thay ăöíi möơt caâch cùn baên cíịu truâc kinh tïị vađ chñnh trõ thïị giúâi. Thomas L. Friedman (taâc giaê cuêa cuöịn saâch Thïị giúâi phùỉng (The World is Flat), Nxb Treê 2006, ăaô khaâi quaât 3 kyê nguýn cuêa toađn cíìu hoaâ mađ thïị giúâi ăaô traêi qua. Kyê nguýn thûâ nhíịt keâo dađi tûđ nùm 1492 – khi Columbus gûúng buöìm, múê ra sûơ giao thûúng giûôa thïị giúâi Cuô vađ thïị giúâi Múâi – cho ăïịn khoaêng nùm 1800. Thúđi kyđ nađy, taâc giaê goơi lađ Toađn cíìu hoaâ 1.0. Toađn cíìu hoaâ 1.0 ăaô lađm thïị giúâi co laơi tûđ kñch thûúâc lúân thađnh kñch thûúâc trung bònh. Toađn cíìu hoaâ 1.0 ăïì cao caâc quöịc gia vađ sûâc maơnh cú bùưp. Coâ nghôa lađ giai ăoaơn nađy taâc nhín then chöịt cuêa sûơ thay ăöíi, ăöơng lûơc thuâc ăííy quaâ trònh höơi nhíơp toađn cíìu lađ viïơc quöịc gia cuêa baơn súê hûôu sûâc maơnh cú bùưp nhû thïị nađo – bao nhiïu sûâc maơnh cú bùưp, bao nhiïu sûâc ngûơa, sûâc gioâ hay sûâc húi nûúâc -vađ baơn sûê duơng sûâc maơnh ăoâ nhû thïị nađo. Trong kyê nguýn nađy, caâc quöịc gia vađ chñnh phuê ăaô ăi ăíìu trong viïơc phaâ boê caâc bûâc tûúđng vađ kïịt nöịi thïị giúâi laơi vúâi nhau, thuâc ăííy sûơ höơi nhíơp toađn cíìu. Trong Toađn cíìu hoaâ 1.0, caâc víịn ăïì cú baên ặúơc ăùơt ra lađ: võ trñ cuêa möơt nûúâc trong quaâ trònh caơnh tranh vađ tíơn duơng cú höơi toađn cíìu hoaâ nhû thïị nađo? Lađm thïị nađo ăïí caâ nhín coâ thïí vûún ra toađn cíìu vađ cöơng taâc vúâi caâ nhín khaâc trong khuön khöí quöịc gia?
Kyê nguýn thûâ hai, Toađn cíìu hoaâ 2.0, keâo dađi tûđ nùm 1800 ăïịn nùm 2000, bõ giaân ăoaơn búêi caâc caâc cuöơc Ăaơi khuêng hoaêng vađ hai cuöơc Chiïịn
tranh Thïị giúâi. Thúđi kyđ nađy lađm thïị giúâi co laơi tûđ cúô trung bònh xuöịng cúô nhoê. Trong Toađn cíìu hoaâ 2.0, taâc nhín then chöịt cuêa sûơ thay ăöíi, ăöơng lûơc thuâc ăííy höơi nhíơp toađn cíìu lađ caâc cöng ty ăa quöịc gia. Caâc cöng ty ăa quöịc gia nađy vûún ra toađn cíìu ăïí múê röơng thõ trûúđng vađ thu huât sûâc lao ăöơng, vúâi bûúâc ăi tiïn phong ăíìu tiïn cuêa caâc cöng ty cöí phíìn Hađ Lan vađ Anh cuđng vúâi caâch maơng cöng nghiïơp. Trong nûêa ăíìu cuêa thúđi kyđ nađy, höơi nhíơp toađn cíìu ặúơc thuâc ăííy búêi sûơ suơt giaêm phñ giao thöng do sûơ ra ăúđi cuêa ăöơng cú húi nûúâc vađ ặúđng sùưt, trong nûêa sau búêi sûơ suơt giaêm phñ liïn laơc do sûơ phöí biïịn cuêa ăiïơn tñn, ăiïơn thoaơi, vïơ tinh, caâp quang vađ phiïn baên ăíìu cuêa World Wide Web (WWW). Thúđi kyđ nađy ăaô chûâng kiïịn sûơ ra ăúđi vađ trûúêng thađnh cuêa nïìn kinh tïị toađn cíìu vò sûơ giao dõch vïì hađng hoaâ vađ thöng tin giûôa luơc ắa nađy vúâi luơc ắa khaâc ăaô ăuê lúân ăïí hònh thađnh thõ trûúđng toađn cíìu. Víịn ăïì cú baên cuêa Toađn cíìu hoaâ 2.0 lađ: võ trñ cuêa cöng ty töi nhû thïị nađo trong nïìn kinh tïị toađn cíìu? Cöng ty cíìn tíơn duơng caâc cú höơi nhû thïị nađo? Lađm thïị nađo ăïí töi coâ thïí vûún ra toađn cíìu vađ cöơng taâc vúâi nhûông caâ nhín khaâc thöng qua cöng ty cuêa töi.
Kyê nguýn thûâ ba bùưt ăíìu tûđ khoaêng nùm 2000. Toađn cíìu hoaâ 3.0 lađm thïị giúâi co tûđ cúô nhoê xuöịng siïu nhoê vađ ăöìng thúđi san bùìng sín chúi toađn cíìu. Trong khi ăöơng lûơc toađn cíìu hoaâ 1.0 lađ caâc quöịc gia, cuêa toađn cíìu hoaâ 2.0 lađ caâc cöng ty thò ăöơng lûơc cuêa toađn cíìu hoaâ 3.0 lađ möơt ăöơng lûơc múâi coâ tñnh ăöơc ăaâo cho pheâp caâc caâ nhín cöơng taâc vađ caơnh tranh trïn thõ trûúđng toađn cíìu, ăoâ lađ möơt hïơ thöịng thïị giúâi phùỉng, saên phíím cuêa sûơ höơi tuơ cuêa maây tñnh caâ nhín vúâi caâp quang vađ phíìn mïìm xûê lyâ cöng viïơc (cho pheâp caâc caâ nhín trïn toađn thïị giúâi tiïịp cíơn vúâi caâc saên phíím söị gíìn nhû miïîn phñ bíịt cûâ tûđ núi ăíu vađ khoaêng caâch nhû thïị nađo). Con ngûúđi trïn hađnh tinh nhû bûđng tónh vađ nhíơn ra rùìng hoơ coâ nhiïìu cú höơi ăïí vûún ra toađn cíìu vúâi tû caâch lađ nhûông caâ nhín, rùìng hún luâc nađo hïịt, hoơ cíìn phaêi tû duy laơi vïì chñnh mònh trong sûơ caơnh tranh vúâi caâ nhín khaâc trïn hađnh tinh chûâ khöng phaêi caơnh tranh vúâi nhau. Do ăoâ, giúđ ăíy moơi ngûúđi phaêi vađ cíìn hoêi: võ trñ cuêa töi, vúâi tû caâch lađ möơt caâ nhín, trong sûơ caơnh tranh vađ trong cú höơi toađn cíìu hiïơn nay lađ gò, vađ chñnh töi phaêi cöơng taâc vúâi nhûông ngûúđi khaâc trïn thõ trûúđng toađn cíìu nhû thïị nađo?
Coâ thïí nhíơn thíịy rùìng, trong thúđi ăaơi ngađy nay, toađn cíìu hoaâ lađ möơt quaâ trònh trao ăöíi hađng hoaâ, dõch vuơ... xuýn quöịc gia. Sûơ trao ăöíi nhû víơy lađm tùng tñnh phuơ thuöơc líîn nhau, giûôa caâc nïìn kinh tïị trïn khùưp toađn cíìu. Nhû víơy, xeât úê giaâc ăöơ chung nhíịt, toađn cíìu hoaâ coâ thïí ặúơc hiïíu nhû lađ quaâ trònh hònh thađnh hïơ thöịng thöịng nhíịt trïn phaơm vi toađn cíìu vïì kinh tïị, chñnh trõ vađ vùn hoaâ.
Kïịt quaê lađ sûơ ăiïìu tiïịt cuêa chñnh phuê quöịc gia bõ giaêm suât. Ăíy lađ möơt ăùơc trûng vö cuđng quan troơng coâ aênh hûúêng ríịt lo lúân ăöịi vúâi moơi thiïịt chïị truýìn thöịng (thiïịt chïị gia ằnh khöng phaêi lađ ngoaơi lïơ) búêi vò noâ ăùơt caâc thiïịt chïị nađy trûúâc tònh thïị, möơt mùơt lađ khöng thïí khöng biïịn ăöíi, mùơt khaâc lađ khöng thïí biïịn ăöíi trûúâc caâc trúê lûơc cuêa thïí chïị ăiïìu tiïịt úê cíịp quöịc gia. Ăiïìu nađy ăùơt ra nguy cú ăöí vúô, nguy cú ăaêo löơn caâc thiïịt chïị truýìn thöịng. Tñnh chíịt nguy hiïím cöị nhiïn seô ặúơc tùng lïn úê mûâc ríịt cao úê caâc nûúâc mađ cú chïị thõ trûúđng chûa ặúơc xaâc líơp hay chó ăaơt úê trònh ăöơ thíịp vađ con ngûúđi caâ nhín, tûơ do caâ nhín chûa phaât triïín. Do víơy xem xeât aênh hûúêng vađ cú chïị taâc ăöơng cuêa thiïịt chïị toađn cíìu ăöịi vúâi thiïịt chïị gia ằnh ặúng nhiïn khöng phaêi lađ chuýơn nhoê cho duđ ặúơc xeât úê phûúng diïơn lyâ luíơn hay thûơc tiïîn.
Toađn cíìu hoaâ lađ möơt quaâ trònh höơi nhíơp khöng chó kinh tïị mađ caê vùn hoaâ, cöng nghïơ vađ quaên lyâ. Giaâo duơc lađ möơt trong nhûông nöơi dung nöíi bíơt cuêa toađn cíìu hoaâ xeât vïì phûúng diïơn vùn hoaâ. Nïìn kinh tïị tri thûâc lađ ăùơc trûng nöíi bíơt cuêa thïị giúâi toađn cíìu hoaâ. Khöng thïí phuê nhíơn rùìng tri thûâc coâ thïí coâ ặúơc qua nhiïìu caâch khaâc nhau: qua tiïịp xuâc, tñch luyô kinh nghiïơm, nhûng vïì cú baên tri thûâc coâ ặúơc chuê ýịu nhúđ giaâo duơc. Xaô höơi cađng phaât triïín thò giaâo duơc cađng coâ vai trođ to lúân ăöịi vúâi hònh thađnh tri thûâc vađ sûơ phaât triïín cuêa xaô höơi. Ăiïìu mađ chuâng töi muöịn ăùơc biïơt nhíịn maơnh úê ăíy lađ, khöng chó giaâo duơc noâi chung mađ giaâo duơc gia ằnh hay múê röơng ra lađ vùn hoaâ gia ằnh seô coâ vai trođ khaâc hùỉn do nhûông ăođi hoêi cuêa quaâ trònh toađn cíìu hoaâ.
Caâch mađ con ngûúâi coâ thïí ăaơt ặúơc tri thûâc múâi khöng thïí khaâc lađ thöng qua hïơ thöịng giaâo duơc, hún thïị lađ sûơ giaâo duơc phöí cíơp trïn phaơm vi toađn cíìu, búêi leô giaên ăún rùìng caâc nguýn tùưc vađ caâc chuíín mûơc giaâ trõ chung cho nhín loaơi cíìn ặúơc phaêi nhíơn thûâc trûúâc khi aâp ăùơt vađo cöơng ăöìng. Ăiïìu nađy hađm yâ rùìng toađn cíìu hoaâ vùn hoaâ trûúâc hïịt lađ toađn cíìu hoaâ giaâo duơc. Noâi khaâc ăi, giaâo duơc cíìn ăi trûúâc möơt bûúâc thûơc chíịt lađ naêy sinh tûđ ăođi hoêi cuêa toađn cíìu hoaâ. Nhûông ăiïìu noâi trïn xaâc nhíơn rùìng giaâo duơc ăaô coâ võ trñ múâi trong ăiïìu kiïơn toađn cíìu hoaâ. Ăïịn lûúơt mònh, võ trñ múâi nađy ăaô lađm thay ăöíi võ trñ cuêa giaâo duơc gia ằnh.
Toađn cíìu hoaâ khöng chó taơo ra cú höơi mađ cođn lađm naêy sinh nhûông nguy cú vađ thaâch thûâc ăöịi vúâi tíịt caê caâc quöịc gia trïn thïị giúâi.
- Míịt viïơc lađm vađ míịt cín ăöịi vïì viïơc lađm lađ möơt thûơc tïị úê nhiïìu quöịc gia. Ăïịn cuöịi nùm 1997, úê caâc nûúâc OECD coâ 36 triïơu ngûúđi thíịt nghiïơp, chiïịm 7,1% lûơc lûúơng lao ăöơng. Ríịt khoâ coâ thïí xaâc ắnh ặúơc tyê lïơ nhûông ngûúđi lao ăöơng thûơc sûơ, nhûng thûơc tïị coâ leô úê caâc nûúâc
OECD chó coâ 30% dín söị thûơc sûơ lao ăöơng, búêi leô giaên ăún lađ cöng nghïơ ăaô coâ khaê nùng giaêm sûâc ngûúđi cíìn cho viïơc saên xuíịt ra saên phíím (Kimon Valskakis, 1999).
- Sûơ giaêm suât thu nhíơp cuêa ngûúđi ngheđo vađ míịt cín ăöịi thu nhíơp. Cho ăïịn nùm 1997, thu nhíơp cuêa 1/5 dín söị ngheđo nhíịt thïị giúâi ăaô giaêm tûđ 2,3
% xuöịng cođn 1,4%, trong khi tyê lïơ cuêa 1/5 dín söị giađu nhíịt thïị giúâi ăaô tùng tûđ 70% thađnh 85%. Hiïơn nay chó coâ 30-40% dín söị ặúơc hûúêng lúơi tûđ toađn cíìu hoaâ, nghôa lađ ăaơi böơ phíơn dín ngheđo víîn nùìm ngoađi vođng hûúêng lúơi. Toađn cíìu hoaâ ăaô khöng phín böí möơt caâch bònh ăùỉng cú höơi vađ nguöìn thu nhíơp. Giaêm suât thu nhíơp vađ khoaêng caâch thu nhíơp ngađy cađng tùng cuđng vúâi toađn cíìu hoaâ ăang lađ möơt thaâch thûâc thíơt sûơ ăöịi vúâi xaô höơi dín chuê (Kimon Valskakis, 1999).
- Míu thuíîn giûôa thïí chïị toađn cíìu vađ thïí chïị quöịc gia. Nhû ăaô noâi úê trïn, thïí chïị toađn cíìu taâc ăöơng ăïịn caâc thïí chïị quöịc gia theo caâch “xö ăöí tûúđng” hay queât saơch caâc raâc rûúêi ăïí tûơ múê ặúđng ăi. ÚÊ ăíy nguy cú vađ thaâch thûâc thûơc sûơ ăaô naêy sinh xeât trïn 2 phûúng diïơn: thûâ nhíịt, caâc chñnh phuê quöịc gia míịt ăi quýìn lûơc hoùơc chñ ñt lađ quýìn lûơc bõ giaêm suât. Cuông giöịng nhû ngûúđi lao ăöơng bõ míịt viïơc lađm, nhiïìu chñnh phuê ăaô phaên ûâng theo hûúâng chöịng laơi toađn cíìu hoaâ. Ăiïìu nađy giaêi thñch taơi sao coâ sûơ thiïịu nhíịt quaân trong hađnh ăöơng thûơc tiïîn vađ lúđi tuýn böị cuêa nhiïìu chñnh phuê trïn thïị giúâi. ÚÊ phûúng diïơn thûâ hai, roô rađng lađ caâc quöịc gia cíìn phaêi coâ thúđi gian thñch nghi, trong khi toađn cíìu hoaâ coâ tñnh aâp ăùơt ngay líơp tûâc vađ khöng phín biïơt. Ăiïìu nađy ăaô khoeât síu thïm höị ngùn caâch vïì thu nhíơp, vùn hoaâ giûôa caâc quöịc gia vöịn coâ trònh ăöơ phaât triïín khöng giöịng nhau.
Sûơ bađnh trûúâng cuêa thõ trûúđng toađn cíìu lađ möơt xu thïị khöng thïí ngùn chùơn ặúơc. Thaâch thûâc ăöịi vúâi caâc quöịc gia khöng phaêi lađ tòm caâch ngùn caên thõ trûúđng toađn cíìu mađ phaêi tòm ra nhûông quy tùưc vađ thïí chïị thñch ûâng töịt nhíịt ăïí tham gia vađo thõ trûúđng caơnh tranh toađn cíìu.
2. Biïịn ăöíi gia ằnh dûúâi taâc ăöơng cuêa Toađn cíìu hoaâ
Trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ, kinh tïị gia ằnh khöng chó lađ möơt ăún võ kinh tïị nhoê leê mađ coâ thïí múê röơng thađnh nhûông cöng ty gia ằnh ăíìu tû saên xuíịt úê nhûông quöịc gia khaâc vađ trïn phaơm vi toađn cíìu. Khaâc vúâi cöng nghiïơp hoaâ, toađn cíìu hoaâ ăem caâc nguýn tùưc vïì töí chûâc cuêa phín cöng lao ăöơng toađn cíìu aâp ăùơt cho kiïíu töí chûâc phín cöng gia ằnh. Kïịt quaê lađ gia ằnh vúâi tû caâch lađ möơt ăún võ kinh tïị bõ phín hoaâ vađ khiïịn cho nhiïìu ngûúđi líìm tûúêng rùìng chûâc nùng kinh tïị gia ằnh ăaô míịt ăi hay chó ăún giaên lađ möơt “bïí chûâa thu nhíơp”.
Dûúâi taâc ăöơng cuêa toađn cíìu hoaâ, thu nhíơp vađ ăiïìu kiïơn söịng cuêa gia ằnh tiïịp tuơc phín hoaâ síu sùưc. Toađn cíìu hoaâ phín phöịi khöng ăïìu caâc cú höơi vađ nguöìn lúơi ăöịi vúâi sûơ phaât triïín kinh tïị gia ằnh. Möơt böơ phíơn caâc gia ằnh nhíơn ặúơc nhûông cú höơi múâi do toađn cíìu hoaâ taơo ra díîn ăïịn tùng ríịt nhanh ăiïìu kiïơn söịng vađ thu nhíơp. Traâi ngûúơc vúâi xu hûúâng nađy lađ möơt böơ phíơn lúân gia ằnh khöng coâ khaê nùng thñch ûâng hay víơn duơng ặúơc nhûông cú höơi múâi do toađn cíìu hoaâ taơo ra, do víơy hoơ trúê thađnh nhûông keê thua cuöơc trïn sín chúi caơnh tranh ngađy cađng gay gùưt cuêa toađn cíìu hoaâ.
Hiïơn nay múâi coâ khoaêng 30-40% dín söị trïn thïị giúâi ặúơc hûúêng lúơi do toađn cíìu hoaâ taơo ra. Ăiïìu nađy coâ nghôa lađ ăaơi böơ phíơn dín ngheđo chûa ặúơc tiïịp cíơn caâc nguöìn tñn duơng ûu ăaôi, thöng tin cöng nghïơ múâi... Do víơy kïịt quaê saên xuíịt kinh doanh chùỉng nhûông khöng tùng mađ cođn giaêm suât ngay trong ăiïìu kiïơn coâ ríịt nhiïìu cú höơi múâi cho caâc gia ằnh phaât triïín kinh doanh. Noâi möơt caâch khaâc, trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ, xu hûúâng giaêm suât thu nhíơp vađ ăiïìu kiïơn söịng cuêa möơt böơ phíơn dín cû lađ hiïơn thûơc ăaô vađ ăang xaêy ra. Nhû víơy, thúđi ăaơi toađn cíìu hoaâ hađm chûâa möơt nguy cú bíìn cuđng hoaâ möơt böơ phíơn ríịt lúân dín cû, nhíịt lađ úê nhûông quöịc gia mađ thïí chïị vađ chñnh saâch cuêa chñnh phuê khöng tûúng thñch vúâi ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ.
Trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ, thiïịt chïị gia ằnh ặúơc xíy dûơng dûơa trïn möơt tiïìn ăïì múâi - tûơ do caâ nhín. Dûơa trïn tiïìn ăïì nađy, thiïịt chïị gia ằnh ăaô coâ sûơ thay ăöíi vïì chíịt so vúâi thiïịt chïị gia ằnh trong thúđi kyđ cöng nghiïơp hoaâ. Ăiïìu nađy ặúơc thïí hiïơn trûúâc hïịt úê sûơ xuíịt hiïơn cuêa tñnh phi ăiïìu tiïịt cuêa thiïịt chïị gia ằnh hiïơn ăaơi. Tñnh chíịt phi ăiïìu tiïịt coâ thïí ặúơc hiïíu theo nghôa tûơ ăiïìu tiïịt, tñnh ăöơc líơp tûúng ăöịi vúâi caâc thiïịt chïị xaô höơi vađ ñt phuơ thuöơc vađo sûơ ăiïìu tiïịt cuêa chñnh phuê. Roô rađng ăiïìu nađy chó coâ thïí ăaơt ặúơc khi con ngûúđi phaât triïín ăïịn möơt trònh ăöơ cao cuêa tûơ do caâ nhín, tûâc lađ trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ.
Víịn ăïì ăùơt ra lađ liïơu rùìng xaô höơi coâ röịi loaơn khöng khi thiïịt chïị gia ằnh ngađy cađng gia tùng tñnh phi ăiïìu tiïịt cuđng vúâi sûơ phaât triïín cuêa toađn cíìu hoaâ? Ăíy lađ möơt ăiïím múâi, ríịt phûâc taơp. Tûơ do caâ nhín trong ăiïìu kiïơn toađn cíìu hoaâ ặúơc hiïíu lađ tûơ do saâng taơo ra caâc giaâ trõ múâi. Vúâi hoaơt ăöơng nađy, chñnh phuê khöng thïí ăiïìu tiïịt búêi vò baên tñnh saâng taơo caâ nhín cuêa con ngûúđi lađ nhín töị tûơ ăiïìu tiïịt chñnh noâ. Cho ăïịn nay, thiïịt chïị gia ằnh vïì cú baên víîn lađ nhûông nguýn tùưc, quy ắnh mang tñnh cûúông chïị caâc thađnh viïn cuêa noâ. Trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ, tûơ do caâ nhín phaât triïín ăïịn trònh ăöơ cao ăaô lađm cho thiïịt chïị gia ằnh thay ăöíi coâ tñnh bûúâc ngoùơt, tûđ chöî nhùìm vađo cûúông chïị hay haơn ắnh nghôa vuơ vađ traâch nhiïơm cuêa caâc caâ nhín chuýín thađnh taơo ăiïìu kiïơn vađ thuâc ăííy tûơ do caâ nhín, tûđ möơt cú
chïị mang tñnh ăiïìu tiïịt lađ chuê ýịu chuýín thađnh thiïịt chïị phi ăiïìu tiïịt lađ chuê ýịu.
Ăíy lađ nhûông ăiïím múâi cuêa sûơ biïịn ăöíi thiïịt chïị gia ằnh nhûng laơi chûa ặúơc nghiïn cûâu. Ăïí tòm hiïíu víịn ăïì nađy, chuâng ta haôy xem xeât sûơ biïịn ăöíi cuêa quan hïơ hön nhín trong ăiïìu kiïơn toađn cíìu hoaâ. Nhû chuâng ta ăaô biïịt hön nhín lađ cam kïịt vïì nghôa vuơ vađ traâch nhiïơm cuêa vúơ vađ chöìng. Leô ặúng nhiïn caâc cam kïịt nađy lađ nhûông nhín töị cíịu thađnh nöơi dung cuêa thiïịt chïị gia ằnh. Trong caâc xaô höơi mađ gia ằnh chûa vûúơt qua giúâi haơn sinh töìn, chùỉng haơn chïị ăöơ phong kiïịn, caâc cam kïịt caâ nhín thûúđng bao göìm nhûông ăiïím cuơ thïí, chùơt cheô vađ ríịt phûâc taơp. Vađ ăiïím ăaâng chuâ yâ lađ noâ phuơ thuöơc úê mûâc ăöơ ríịt cao vađo thïí chïị xaô höơi phong kiïịn. Coâ thïí noâi rùìng nhûông cam kïịt vïì nghôa vuơ vïì traâch nhiïơm cuêa vúơ vađ chöìng phíìn lúân seô khöng thûơc hiïơn ặúơc nïịu khöng coâ chöî dûơa lađ thïí chïị xaô höơi cuêa noâ. Trong xaô höơi tû baên, nhûông cam kïịt caâ nhín nhû víơy ăaô ặúơc ăún giaên hoaâ ríịt nhiïìu vađ ngađy cađng mang tñnh ûúâc lïơ hún lađ caâc quy ắnh mang tñnh phaâp lyâ. Ăiïìu nađy giaêi thñch taơi sao trong ăiïìu kiïơn hiïơn nay tònh traơng gia ằnh khöng kïịt hön ngađy cađng gia tùng.
Trong ăiïìu kiïơn cuêa toađn cíìu hoaâ vúâi giaê ắnh lađ tûơ do vađ yâ thûâc caâ nhín ăaô phaât triïín ăïịn trònh ăöơ cao, quan hïơ hön nhín ăaô thûơc sûơ dûơa trïn cú súê tûơ nguýơn - tònh ýu hay nhu cíìu tònh caêm ăùơc biïơt ăođi hoêi ặúơc tûơ nguýơn díng hiïịn. Dûơa trïn cú súê nađy, thiïịt chïị gia ằnh mang tñnh chíịt ăùơc trûng cuêa thiïịt chïị phi ăiïìu tiïịt, noâ tûúng ăöịi ăöơc líơp vađ khöng phuơ thuöơc nhiïìu vađo thiïịt chïị xaô höơi. ÚÊ ăíy caâc cam kïịt vïì nghôa vuơ vađ traâch nhiïơm ặúơc thûơc hiïơn thöng qua caâc quy ắnh do thoaê thuíơn caâ nhín vađ cuông do caâc caâ nhín tûơ nguýơn thûơc hiïơn ăaô biïịn thađnh thoâi quen cuêa vùn hoaâ ûâng xûê cuêa con ngûúđi. Nhû víơy, dûúâi taâc ăöơng cuêa toađn cíìu hoaâ, caâc chuíín mûơc cuêa thiïịt chïị gia ằnh mang tñnh chíịt phi ăiïìu tiïịt nhiïìu hún.
Toađn cíìu hoaâ múê röơng thõ trûúđng lao ăöơng ra phaơm vi toađn cíìu, taơo ra nhûông ăiïìu kiïơn múâi cho viïơc xuíịt khííu lao ăöơng úê moơi cíịp ăöơ, tûđ lao ăöơng coâ trònh ăöơ chuýn mön cao (caâc chuýn gia) cho ăïịn lao ăöơng ñt ăođi hoêi trònh ăöơ chuýn mön cao hay lao ăöơng phöí thöng. Sûơ di cû tûơ do vađ xuíịt khííu lao ăöơng lađ ăöơng lûơc vađ möi trûúđng múâi ăïí hònh thađnh caâc cuöơc hön nhín ăa sùưc töơc. Hön nhín xuýn quöịc gia dûúâi ríịt nhiïìu hònh thûâc vađ mađu sùưc khaâc nhau lađ möơt hiïơn tûúơng xaô höơi ặúơc chñnh phuê nhiïìu nûúâc quan tím. ÚÊ traơng thaâi lyâ tûúêng nhíịt, ăíy lađ kïịt quaê cuêa xu hûúâng múê röơng giao lûu quöịc tïị caê bïì röơng líîn bïì síu, phaâ vúô giúâi haơn khöng gian vađ thúđi gian, vûúơt qua giúâi haơn vùn hoaâ, lađm phong phuâ vađ böí sung cho sûơ giao lûu vađ quan hïơ nam nûô. Mùơt khaâc hön nhín xuýn quöịc gia cuông chûâa
ặơng nhiïìu ýịu töị phûâc taơp nííy sinh tûđ sûơ khaâc biïơt vïì mûâc söịng, sûơ chïnh lïơch vïì tuöíi taâc, sûơ caâch biïơt vïì khöng gian, khaâc biïơt vïì ngön ngûô, löịi söịng, vùn hoaâ ... Nhiïìu phuơ nûô treê úê caâc nûúâc chíơm phaât triïín muöịn thöng qua hön nhín vúâi ngûúđi nûúâc ngoađi ăïí hy voơng coâ ặúơc cuöơc söịng ăíìy ăuê hún. Ngûúơc laơi nhiïìu ngûúđi ăađn öng úê nhûông nûúâc giađu coâ vò nhiïìu lyâ do ăaô thöng qua caâc töí chûâc möi giúâi xuýn quöịc gia ăïí líịy vúơ. Nhu cíìu nađy ăaô lađm xuíịt hiïơn nhiïìu töí chûâc buön baân hön nhín húơp phaâp vađ bíịt húơp phaâp. Bïn caơnh ăoâ lađ tïơ naơn buön baân phuơ nûô vađ treê em qua biïn giúâi.
Trong nhûông nùm gíìn ăíy do taâc ăöơng cuêa toađn cíìu hoaâ, do chñnh saâch múê cûêa vađ luíơt hön nhín gia ằnh cuêa Viïơt Nam cho pheâp cöng dín Viïơt Nam kïịt hön vúâi ngûúđi nûúâc ngoađi, hiïơn tûúơng ngûúđi Viïơt Nam kïịt hön vúâi ngûúđi nûúâc ngoađi ngađy cađng gia tùng, ăùơc biïơt lađ hiïơn tûúơng phuơ nûô Viïơt Nam kïịt hön vúâi ăađn öng Ăađi Loan. Theo baâo caâo thöịng kï cuêa Vùn phođng ăaơi diïơn Kinh tïị-Vùn hoaâ Ăađi Bùưc taơi Thađnh phöị Höì Chñ Minh, tûđ nùm 1995 ăïịn 2003, töíng söị cùơp vúơ chöìng Viïơt Nam-Ăađi Loan ặúơc pheâp nhíơp caênh ăaô ăaơt túâi 72.411 cùơp, bònh quín 10.000 cùơp/nùm. Phíìn lúân phuơ nûô Viïơt Nam kïịt hön vúâi ngûúđi Ăađi Loan tíơp trung úê caâc tónh miïìn Nam vađ ăöìng bùng söng Cûêu Long (Uyê ban Dín söị, Gia ằnh vađ Treê em, 2004).
Möơt taâc ăöơng khaâc cuêa toađn cíìu hoaâ ăïịn gia ằnh lađ nhûông aâp lûơc cuêa cöng viïơc, lúơi nhuíơn vađ caơnh tranh toađn cíìu coâ nguy cú lađm caơn kiïơt thúđi gian giađnh cho viïơc chùm soâc gia ằnh vađ taơo ra sûơ bíịt bònh ăùỉng múâi trong gia ằnh.
Trong thúđi ăaơi toađn cíìu hoaâ moơi hoaơt ăöơng cuêa con ngûúđi ăïìu tíơp trung vađo cöng viïơc, thu nhíơp, giaâo duơc vađ caâc hoaơt ăöơng khaâc bïn ngoađi gia ằnh trong khi boê qún hoaơt ăöơng chùm soâc, möơt nhu cíìu thiïịt ýịu ăöịi vúâi caâc thađnh viïn gia ằnh, ăùơc biïơt lađ nhûông ngûúđi phuơ thuöơc lađ treê em, ngûúđi giađ, ngûúđi öịm ăau. Cíìn nhíịn maơnh rùìng hoaơt ăöơng chùm soâc lađ möơt trong nhûông ăiïìu kiïơn cuêa sûơ phaât triïín bïìn vûông cuêa nïìn kinh tïị.
Búêi vò thiïịu sûơ chùm soâc treê em vađ caê ngûúđi lúân ăïìu khöng thïí phaât triïín nùng lûơc.
Trong thúđi kyđ ăíìu cuêa xaô höơi cöng nghiïơp hoaâ chuâng ta ăaô biïịt ăïịn mö hònh gia ằnh haơt nhín lyâ tûúêng mađ Parsons xíy dûơng trong ăoâ traâch nhiïơm kiïịm thu nhíơp nuöi söịng gia ằnh thuöơc vïì ăađn öng, traâch nhiïơm chùm soâc thuöơc vïì ngûúđi phuơ nûô. Ăađn öng giûô vai trođ cöng cuơ, ăađn bađ giûô vai trođ biïíu caêm. Vađ ăoâ lađ nhûông vai trođ böí sung cho nhau ăïí baêo ăaêm haơnh phuâc, sûơ hađi hoađ vađ sûơ bïìn vuông cuêa cuöơc söịng gia ằnh. Mö hònh nađy ăaô nhíơn ặúơc sûơ phï phaân maơnh meô tûđ caâc nhađ nûô quýìn vò noâ haơn chïị caâc cú höơi cuêa phuơ nûô ngoađi vai trođ lađm vúơ vađ lađm meơ. Noâ ặúơc coi lađ sûơ tiïịp nöịi cuêa
chïị ăöơ gia trûúêng aâp bûâc boâc löơt phuơ nûô, lađ sûơ bíịt bònh ăùỉng nam nûô cíìn phaêi ặúơc xoaâ boê. Trong xaô höơi toađn cíìu hoaâ, khi phuơ nûô ặúơc giaêi phoâng khoêi vai trođ ngûúđi nöơi trúơ trong gia ằnh, tham gia bònh ăùỉng vúâi nam giúâi vađo caâc hoaơt ăöơng kiïịm thu nhíơp bïn ngoađi gia ằnh thò khoaêng tröịng vïì chùm soâc gia ằnh trúê thađnh víịn ăïì khöng nhûông cuêa gia ằnh mađ cuêa caê xaô höơi. Búêi vò sûơ thiïịu vùưng hoaơt ăöơng chùm soâc khöng chó aênh hûúêng ăïịn sûơ phaât triïín con ngûúđi mađ cođn caên trúê tùng trûúêng kinh tïị.
Con ngûúđi cíìn ặúơc chùm soâc, nhûng thõ trûúđng laơi ăaânh giaâ thíịp möơt cöng viïơc thiïng liïng nhû lađ chùm soâc, hún thïị nûôa cođn gíy thiïơt haơi cho nhûông ai sûê duơng thúđi gian vađo hoaơt ăöơng nađy vò nhû thïị hoơ seô khöng coâ thúđi gian ăïí phaât triïín caâc kyô nùng ăïí lađm nhûông cöng viïơc ặúơc traê cöng.
Phíìn lúân caâc cöng viïơc chùm soâc trong gia ằnh lađ khöng ặúơc traê cöng.
Vađ trong sûơ caơnh tranh vïì thu nhíơp, ngûúđi ta coâ xu hûúâng muöịn thoaât ra khoêi nhûông cöng viïơc chùm soâc. Tuy nhiïn gia ằnh khöng thïí töìn taơi nïịu khöng coâ hoaơt ăöơng chùm soâc. Ăõnh kiïịn giúâi trong víịn ăïì nađy ăaô khiïịn cho phuơ nûô trïn toađn thïị giúâi duđ ăaô bònh ăùỉng vúâi nam giúâi vïì viïơc lađm vađ thu nhíơp víîn tiïịp tuơc lađ ngûúđi ăaêm nhíơn chñnh ăöịi vúâi cöng viïơc nađy. Kïịt quaê lađ lađm xuíịt hiïơn sûơ bíịt bònh ăùỉng múâi trong gia ằnh. Thaâch thûâc cuêa bíịt bònh ăùỉng nađy khöng phaêi lađ phuơ nûô khöng ặúơc tham gia vađo caâc quaâ trònh saên xuíịt vađ hoaơt ăöơng xaô höơi hoùơc khöng ặúơc tham gia vađo thõ trûúđng lao ăöơng coâ thu nhíơp mađ lađ úê chöî sau khi lađm viïơc vađ kiïịm thu nhíơp nhû nam giúâi, phuơ nûô laơi phaêi gaânh vaâc phíìn lúân traâch nhiïơm chùm soâc gia ằnh. Traâch nhiïơm hai vai nađy cuêa ngûúđi phuơ nûô lađ caâi mađ caâc nhađ nûô quýìn goơi lađ “vai trođ keâp” cuêa phuơ nûô.
Híơu quaê cuêa “vai trođ keâp” lađ trong xaô höơi hiïơn ăaơi, nhiïìu phuơ nûô khöng muöịn kïịt hön, khöng muöịn nuöi con vađ lađm meơ. Hoơ muöịn dađnh toađn böơ thúđi gian cöng sûâc vađ trñ túơ cho cöng viïơc chuýn mön vađ saâng taơo. Khöng phaêi ngíîu nhiïn mađ trong thïị giúâi hiïơn ăaơi cađng ngađy cađng coâ nhiïìu phuơ nûô choơn löịi söịng ăöơc thín ăïí khöng vûúâng bíơn vađo cöng viïơc gia ằnh. Caâc hònh thûâc chung söịng khaâc giúâi vađ ăöìng giúâi khöng chõu sûơ rađng buöơc cuêa phaâp lyâ ăaô xuíịt hiïơn trong xaô höơi cöng nghiïơp hoaâ coâ xu hûúâng tùng nhanh trong thúđi ăaơi toađn cíìu hoaâ nhû gia ằnh kïịt baơn, söịng thûê, hön nhín theo húơp ăöìng, gia ằnh khöng con, gia ằnh ăöìng tñnh luýịn aâi...
Roô rađng lađ trong thúđi ăaơi hiïơn nay, khöng thïí aâp duơng nhûông giaêi phaâp truýìn thöịng bùìng caâch phuơc höìi caâc chuíín mûơc cuêa gia ằnh gia trûúêng vađ ắnh kiïịn giúâi ăïí buöơc ngûúđi phuơ nûô thûơc hiïơn nghôa vuơ chùm soâc trong gia ằnh. Caâc xaô höơi cíìn phaêi dađn xïịp ăïí tòm ra nhûông giaêi phaâp múâi cho hoaơt ăöơng chùm soâc gia ằnh phuđ húơp vúâi ăùơc thuđ cuêa mònh.
Sûơ phaât triïín cuêa caâc dõch vuơ xaô höơi vïì chùm soâc lađ tíịt ýịu cuêa cú chïị thõ trûúđng nhùìm biïịn lao ăöơng chùm soâc khöng ặúơc traê cöng thađnh lao ăöơng ặúơc traê cöng. Tuy nhiïn chó riïng dõch vuơ xaô höơi thò khöng ăuê thoaê maôn nhu cíìu chùm soâc vò trong ríịt nhiïìu trûúđng húơp, nhûông ngûúđi coâ nhu cíìu chùm soâc thò laơi khöng coâ khaê nùng chi traê cho dõch vuơ chùm soâc (vñ duơ ngûúđi giađ, treê em, ngûúđi öịm ăau, ngûúđi khuýịt tíơt trong caâc gia ằnh ngheđo).
Ăõnh hûúâng trûúâc tiïn cuêa chñnh saâch lađ phaêi khuýịn khñch tíịt caê caâc thađnh viïn gia ằnh tham gia vađo hoaơt ăöơng chùm soâc, khuýịn khñch caê lao ăöơng ặúơc traê cöng vađ lao ăöơng khöng ặúơc traê cöng trong hoaơt ăöơng chùm soâc. Ăiïìu nađy ăöìng nghôa vúâi viïơc thaâch thûâc caâc giaâ trõ vađ chuíín mûơc truýìn thöịng vïì hoaơt ăöơng chùm soâc, taơo nïn sûơ chia seê traâch nhiïơm cuêa caê phuơ nûô vađ nam giúâi trong hoaơt ăöơng chùm soâc. Caâch tiïịp cíơn nađy lađ kinh nghiïơm cuêa nhiïìu nûúâc Bùưc Íu. Hoơ khuýịn khñch hoaơt ăöơng chùm soâc nhûng khöng cuêng cöị caâc vai trođ giúâi tñnh truýìn thöịng. Nhađ nûúâc coâ thïí höî trúơ cho giaêi phaâp nađy bùìng caâch giaêm búât thúđi gian lao ăöơng ặúơc traê cöng cuêa nam giúâi vađ tùng thïm thúđi gian giađnh cho viïơc chùm soâc gia ằnh cuêa hoơ. Ăiïìu nađy cuông coâ nghôa lađ Nhađ nûúâc höî trúơ thïm nguöìn cung cíịp caâc dõch vuơ chùm soâc gia ằnh.
Nghiïn cûâu biïịn ăöíi gia ằnh dûúâi taâc ăöơng cuêa toađn cíìu cođn khaâ múâi meê ăöịi vúâi Viïơt Nam. Tuy nhiïn ăíy lađ cöng viïơc ríịt cíìn thiïịt khöng nhûông giuâp cho caâc nhađ hoaơch ắnh chñnh saâch vïì gia ằnh coâ möơt caâi nhòn ăíìy ăuê hún vïì xu hûúâng biïịn ăöíi gia ằnh ăïí xíy dûơng chiïịn lûúơc phaât triïín gia ằnh phuđ húơp mađ cođn giuâp cho viïơc thay ăöíi nhíơn thûâc xaô höơi trong viïơc xíy dûơng cuöơc söịng gia ằnh haơnh phuâc.n
Tađi liïơu tham khaêo
Kimon Valskakis. 1999. Globalization as theatre. Internatinal - Social Science Journal, Unesco.
Thomas L. Friedman.2006. Thïị giúâi phùỉng (The World is Flat). Nxb Treê.
Uyê ban Dín söị, Gia ằnh vađ Treê em. 2004. Baâo caâo töíng húơp ăïì tađi nghiïn cûâu khoa hoơc cíịp Böơ: Tòm hiïíu thûơc traơng phuơ nûô kïịt hön vúâi ngûúđi Ăađi Loan taơi khu vûơc ăöìng bùìng söng Cûêu Long.
