Bài 28: Vấn đề tổ chức lãnh thổ công nghiệp
Câu hỏi trang 125 sgk Địa lí 12: Dựa vào sơ đồ trên, hãy phân tích các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
Hình 28.1. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
Trả lời:
* Các nhân tố bên trong:
- Vị trí địa lí: vị trí gần nguồn nguyên liệu, trục đường giao thông, vùng kinh tế hay khu dân cư, cảng biển...quy định sự hình thành, có mặt của các tổ chức lãnh thổ công nghiệp khác nhau.
Các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp có trình độ cao như khu công nghiệp, khu chế xuất, trung tâm công nghiệp phát triển mạnh ở những nơi có vị trí giao thông thuận lợi, dân cư đông đúc, cơ sở hạ tầng phát triển....
- Tài nguyên thiên nhiên là cơ sở nguyên, nhiên liệu quan trọng và cần thiết cho sự phát triển công nghiệp, tạo ra sự phân hoá ban đầu của lãnh thổ công nghiệp:
+ Khoáng sản: vị trí các mỏ, trữ lượng, chất lượng và sự đa dạng của các tài nguyên khoáng sản ảnh hưởng đến sự phân bố các nhà máy, quy mô, cơ cấu ngành khai thác và chế biến khoáng sản.
+ Nguồn nước: là điều kiện cần để phát triển công nghiệp, đặc biệt các ngành công nghiệp nặng.
+ Tài nguyên khác: khí hậu, đất, sinh vật,tài nguyên biển… cũng ảnh hưởng đến quy mô, hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
- Điều kiện kinh tế - xã hội:
+ Dân cư và lao động: là lực lượng sản xuất và tiêu thụ quan trọng của ngành công nghiệp
+ Trung tâm kinh tế và mạng lưới đô thị: là nơi thu hút, tập trung đông dúc dân cư – lưc lượng lao động. Là nơi có cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật hiện đại đông bộ hơn, thu hút mạnh các nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước.
+ Điều kiện khác: vốn, chính sách, …
* Nhân tố bên ngoài: Trong một chừng mực nhất định, nhóm này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trong một số trường hợp cụ thể, nguồn lực bên ngoài chi phối mạnh mẽ, thậm chí có thể mang tính quyết định đối với TCLTCN của một lãnh thổ nào đó.
- Thị trường: thị trường quốc tế có vai trò hết sức quan trọng trong phát triển công nghiệp, là động lực của quá trình sản xuất, hình thành các khu chế xuất.
- Hợp tác quốc tế:
+ Vốn: gồm các nguồn vốn ODA, FDI, FBI; nước ta đã và đang thu hút ngày càng lớn các nguồn vốn đầu tư nước ngoài, nhờ đó hình thành nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao với đa dạng các ngành sản xuất.
+ Công nghệ: trong phát triển công nghiệp trình độ công nghệ là điều kiện quan trọng để nâng cao hiệu quả sản xuất, chất lượng sản phẩm, mang lại lợi nhuận cao.
Xu thế hội nhập hiện nay là cơ hội để nước ta du nhập, chuyển giao công nghệ hiện đại từ các nước phát triển (Nhật Bản, Mỹ, một số nước Châu Âu) đẻ đưa sản xuất đi lên.
+ Tổ chức quản lí: bên cạnh việc chuyển giao công nghệ hiện đại, việc học hỏi nâng cao trình độ, kinh nghiệm tổ chức quản lí là điều kiện cần để vận hành, phát triển một doanh nghiêp, nhà máy có hiệu quả nhất. Đồng thời tạo mối liên hệ, hợp tác giữa các hệ thống sản xuất kinh doanh, tiền đề để hình thành các tổ chức lãnh thổ công nghiệp ở trình độ cao.
Câu hỏi trang 126 sgk Địa lí 12: Căn cứ vào kiến thức đã học ở lớp 10, hãy nêu các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
Trả lời:
Các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp: Điểm công nghiệp, khu công nghiệp, trung tâm công nghiệp và vùng công nghiệp.
Hình 28.2. Một số các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp
Câu hỏi trang 126 sgk Địa lí 12: Dựa vào kiến thức đã học ở lớp 10, hãy nêu những đặc điểm chính của điểm công nghiệp.
Trả lời:
Đặc điểm chính của điểm công nghiệp:
- Nằm gần nguồn nguyên, nhiên liệu.
- Quy mô nhỏ chỉ gồm 1 hoặc 2 xí nghiệp
- Không có mối liên hệ về mặt kĩ thuật sản xuất, kinh tế với các xí nghiệp khác.
Hình 28.3. Sơ đồ điểm công nghiệp
Câu hỏi trang 126 sgk Địa lí 12: Hãy xác định một số điểm công nghiệp trên hình 26.2 (hoặc Atlat Địa lí Việt Nam)
Trả lời:
Hình 28.4. Một số điểm công nghiệp.
Một số điểm công nghiêp: Tĩnh Túc (Lào Cai), Yên Bái, Đồng Hới, Hà Tĩnh, Kon Tum, Buôn Ma Thuật, Đăk Nông…
Câu hỏi trang 126 sgk Địa lí 12: Hãy kể tên một vài khu công nghiệp tập trung ở địa phương (nếu có).
Trả lời:
Một vài khu công nghiệp ở Hà Nội: Khu công nghiệp Thăng Long, Sài Đồng A, Sài Đồng B, Bắc Thường Tín, Phú Nghĩa, Thạch Thất Quốc Oai,…
Hình 28.5. Một góc khu công nghiệp Sài Đồng A.
Câu hỏi trang 126 sgk Địa lí 12: Tại sao các khu công nghiệp tập trung lại phân bố chủ yếu ở Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Hồng và Duyên hải miền Trung?
Trả lời:
Hình 28.6. Bản đồ khu công nghiệp Việt Nam
- Đây là những vùng có vị trí địa lí thuận lợi, tiếp giáp vùng biển, có hệ thống cảng biển lớn nước sâu, gần các đường hàng hải hàng không quốc tế, tập trung các đầu mối giao thông vận tải lớn nhất cả nước (Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh). Nằm trong các vùng kinh tế trọng điểm (phía Bắc, miền Trung và phía Nam).
- Có nguồn nguyên liệu nông, lâm, thủy sản tại chỗ phong phú.
+ Đông Nam Bộ có nguồn nguyên nhiên liệu về nông sản (cà phê, tiêu điều...), dầu mỏ khí đốt. Nằm gần vùng nguyên liệu giàu có ở Tây Nguyên.
+ Đồng bằng sông Hồng nguyên liệu về lương thực, gần Trung du Bắc Bộ là vùng giàu có về khoáng sản, nông sản, thủy sản.
+ Duyên hải miền Trung giàu có về nguồn lợi thủy sản, khoáng sản.
- Dân cư đông đúc, nguồn lao động đông đảo với chất lượng cao.
- Kết cấu hạ tầng tốt, đặc biệt là giao thông vận tải, thông tin liên lạc, khả năng cung cấp điện, nước.
- Thị trường tiêu thụ rộng lớn ở trong và ngoài nước.
- Chính sách của nhà nước.
- Thu hút đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt Đông Nam Bộ thu hút hơn 50% vốn đầu tư nước ngoài của cả nước.
Câu hỏi trang 127 sgk Địa lí 12: Hãy trình bày những đặc điểm chính của trung tâm công nghiệp.
Trả lời:
Đặc điểm chính của trung tâm công nghiệp:
- là hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp ở trình độ cao, được hình thành chủ yếu trong quá trình phát triển công nghiệp ở nước ta.
- Gắn với các đô thị vừa và nhỏ có vị trí địa lí thuận lợi.
- Gồm nhiều khu công nghiệp, điểm công nghiệp và nhiều xí nghiệp công nghiệp có mối liên hệ chặt chẽ về sản xuất kĩ thuật, công nghệ.
- Có các xí nghiệp nòng cốt.
Hình 28.7 Sơ đồ trung tâm công nghiệp
Câu hỏi trang 127 sgk Địa lí 12: Quan sát bản đồ công nghiệp chung (hoặc Atlat Địa lí Việt Nam), hãy xác định các trung tâm công nghiệp chính và cơ cấu của mỗi trung tâm.
Trả lời:
Hình 28.8. Bản đồ công nghiệp chung
Câu hỏi trang 127 sgk Địa lí 12: Hãy trình bày những đặc điểm chính của vùng công nghiệp.
Trả lời:
Đặc điểm chính của vùng công nghiệp:
- Là hình thức cao nhất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
- Gồm nhiều xí nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghiệp, trung tâm công nghiệp có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
- Có một vài ngành công nghiệp chủ yếu tạo nên hướng chuyên môn hoá của vùng.
- Có các ngành phục vụ và bổ trợ.
Hình 28.9. Sơ đồ vùng công nghiệp.
Câu 1 trang 127 sgk Địa lí 12: Thế nào là tổ chức lãnh thổ công nghiệp?
Trả lời
-Tổ chức lãnh thổ công nghiệp là sự sắp xếp, phối hợp giữa các quá trình và cơ sở sản xuất công nghiệp trên một lãnh thổ nhất định để sử dụng hợp lí các nguồn lực nhằm đạt hiệu quả cao về các mặt kinh tế, xã hội, môi trường.
- Tổ chức lãnh thổ công nghiệp là công cụ hữu ích trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước.
Câu 2 trang 127 sgk Địa lí 12: So sánh các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp ở nước ta.
Trả lời
Hình 28.10. Sơ đồ một số tổ chức lãnh thổ công nghiệp Tiêu chí Điểm công
nghiệp
Khu công nghiệp tập trung
Trung tâm công nghiệp
Vùng công nghiệp
Đặc điểm - là ình thức tổ chức lãnh thổ thấp nhất
-Nằm gần nguồn nguyên, nhiên liệu.
- Có ranh giới rõ ràng, gần các cảng biển, quốc lộ, sân bay...
-Quy mô khá
- Gắn với các đô thị vừa và nhỏ có vị trí địa lí thuận lợi.
- Gồm nhiều khu công
- Là hình thức cao nhất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp.
- Gồm nhiều xí nghiệp, cụm
- Quy mô nhỏ chỉ gồm 1 hoặc 2 xí nghiệp - Không có mối liên hệ về mặt kĩ thuật sản xuất, kinh tế với các xí nghiệp khác.
lớn, gồm nhiều xí nghiệp công nghiệp và xí nghiệp dịch vụ hỗ trợ sản xuất.
-Các xí nghiệp có khả năng hợp tác sản xuất cao.
nghiệp, điểm công
nghiệp và nhiều xí nghiệp công nghiệp có mối liên hệ chặt chẽ về sản xuất kĩ thuật, công nghệ.
- Có các xí nghiệp nòng cốt
công nghiệp, khu công nghiệp, trung tâm công nghiệp có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
- Có một vài ngành công nghiệp chủ yếu tạo nên hướng chuyên môn hoá của vùng.
- Có các ngành phục vụ và bổ trợ.
Hiện trạng ở nước ta
Phân bố: các điểm công nghiệp đơn lẻ thường hình thành ở các tỉnh miền núi của Tây Bắc, Tây Nguyên.
- Được hình thành ở nước ta từ những năm 90 (thế kỉ XX). Đến tháng 08-2007:
150 KCN tập trung, KCX, khu công nghệ cao.
Phân bố:
phân bố không đều theo lãnh thổ. Tập trung nhất là ở Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông
Dựa vào vào vai- trò của trung tâm công nghiệp có:
+Trung tâm có ý nghĩa quốc gia gồm có TP.
Hồ Chí Minh và Hà Nội.
+ Các trung tâm có ý nghĩa vùng như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ…
+ Các trung
-Theo quy hoạch của Bộ Công nghiệp (năm 2011), cả nước được phân thành 6 vùng công nghiệp.
Hồng và Duyên hải miền Trung. Ở các vùng khác, việc hình thành các khu công nghiệp tập trung còn hạn chế
tâm có ý nghĩa địa phương như Việt Trì, Thái Nguyên, Vinh,
- Căn cứ vào giá trị sản xuất công nghiệp + Rất lớn (TP.
Hồ Chí Minh).
+ Lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Biên Hòa, Vũng Tàu,…) + Trung bình (Đà Nẵng, Nha Trang, Cần Thơ,…)
Câu 3 trang 127 sgk Địa lí 12: Dựa vào kiến thức đã có, bản đồ Công Nghiệp chung (hoặc Atlat Địa lí Việt Nam), hãy giải thích tại sao TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội là 2 trung tâm công nghiệp lớn nhất nước ta?
Hình 28.11. Bản đồ công nghiệp Trả lời
TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội là 2 trung tâm công nghiệp lớn nhất nước ta vì hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi về vị trí địa lí, tự nhiên, kinh tế xã hội:
- Về vị trí địa lí:
+ Cả hai đều nằm trong vùng kinh tế trọng điểm: Hà Nội là trung tâm của Đồng bằng sông Hồng, thuộc vùng kinh tế trọng điểm miền Băc và nằm trong tam giác tăng trưởng phía Bắc; TP. Hồ Chí Minh là trung tâm của Đông Nam Bộ, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.
+ Nằm gần các cảng biển lớn và thông ra vùng biển phía Đông rộng lớn, có ý nghĩa giao lưu quốc tế vô cùng quan trọng. (Hà Nội gần cảng Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh có cảng TP. Hồ Chí Minh).
+ Nằm gần các vùng giàu có về nguyên, nhiên liệu (phía Bắc có Trung du miền núi Bắc Bộ, đồng bằng sông Hồng; phía Nam có Đông Nam Bộ và Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long).
- Về tự nhiên: khí hậu nhiệt đới, địa hình đồng bằng rộng lớn bằng phẳng thuận lợi để xây dựng các nhà máy xí nghiệp; nguồn nước dồi dào.
- Sự phát triển của các ngành kinh tế khác: Hai TP có ngành nông nghiệp phát triển giúp cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến.
- Về kinh tế - xã hội:
+ Là nơi có dân cư tập trung đông đúc nhất cả nước, có trình độ dân trí cao và năng động. Đây vừa là lực lượng sản xuất vừa là thị trường tiêu thụ lớn.
+ Là hai thành phố đô thị từ lâu nên cơ sở vật chất kí thuật, cơ sở hạ tầng của cả hai đều khá hoàn thiện, có sức hút mạnh các nguồn đầu tư trong và ngoài nước. Là hai đầu mối giao thông vận tải lớn nhất cả nước (Hà Nội ở phía Bắc, TP. Hồ Chí Minh ở miền Nam)-> rất thuận lợi cho hoạt động vận chuyển nguyên nhiên liệu, sản phẩm.
+ Nhà nước đang thực hiện chính sách ưu tiên phát triển công nghiệp ở hai thành phố lớn này. Đây cũng là nơi đầu tiên được áp dụng các thành quả công nghệ hiện đại nhất.
+ Thu hút đầu tư trong và ngoài nước.
