Bµn vÒ v¨n ho¸ t− ph¸p

(1)

Bµn vÒ v¨n ho¸ t− ph¸p

®ç minh c−¬ng^(*)

V¨n ho¸ t− ph¸p lµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng t− ph¸p cña mét d©n téc hay mét céng ®ång víi c¸c thµnh tè chÝnh lµ con ng−êi, thÓ chÕ vµ c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña nã... C¸c yÕu tè vµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸ t− ph¸p ®Òu cã tÝnh hîp lý, v¨n minh, tÝnh æn ®Þnh vµ ®Þnh h−íng gi¸ trÞ trong mét thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh. Bµi viÕt ph©n tÝch lµm râ néi hµm cña kh¸i niÖm v¨n ho¸ t− ph¸p.

¨n ho¸ t− ph¸p kh«ng chØ lµ mét vÊn ®Ò míi mµ cßn lµ vÊn ®Ò rÊt réng vµ phøc t¹p. Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy, mÆc dï lµ ng−êi “ngo¹i ®¹o”

víi nghÒ luËt, t«i vÉn xin ®−îc gãp bµn

®Ó lµm râ thªm kh¸i niÖm nµy.

Khi nãi vÒ v¨n ho¸ t− ph¸p, v¨n ho¸

ph¸p lý (xem thªm 1, tr. 92; 2, tr.11-18) hay v¨n ho¸ cña mét lÜnh vùc ho¹t ®éng- nghÒ nghiÖp kh¸c, ng−êi ta th−êng dïng kh¸i niÖm v¨n ho¸ theo nghÜa réng nhÊt cña tõ nµy (xem 3, tr.17-18). V¨n ho¸- theo nghÜa réng nhÊt- chØ toµn bé ph−¬ng thøc sèng cña con ng−êi cïng víi tÊt c¶

nh÷ng g× hä t¹o nªn trong qu¸ tr×nh ho¹t

®éng cña m×nh, trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn, x· héi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã mét ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸ viÕt tõ n¨m 1943, ®Õn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ vµ tÝnh thêi sù:

“V× lÏ sinh tån còng nh− v× môc ®Ých cuéc sèng, loµi ng−êi míi s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ra ng«n ng÷, ch÷ viÕt, ®¹o

®øc, ph¸p luËt, khoa häc, t«n gi¸o, v¨n

häc nghÖ thuËt, nh÷ng c«ng cô cho sinh ho¹t hµng ngµy vÒ ¨n, mÆc ë vµ c¸c ph−¬ng thøc sö dông. Toµn bé nh÷ng s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ®ã tøc lµ v¨n ho¸. V¨n ho¸ lµ sù tæng hîp cña mäi ph−¬ng thøc sinh ho¹t cïng víi biÓu hiÖn cña nã lµ loµi ng−êi ®· s¶n sinh ra nh»m thÝch øng víi nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng vµ ®ßi hái sù sinh tån” (4, T.3, tr.443).^(*)

Nh− vËy, ph¸p luËt nãi riªng vµ t−

ph¸p nãi chung lµ mét bé phËn cña v¨n ho¸ loµi ng−êi, v¨n ho¸ d©n téc. Nh−ng nÕu ta t¸ch v¨n ho¸ t− ph¸p ra xem xÐt mét c¸ch ®éc lËp th× sÏ thÊy nã lµ mét hÖ thèng ®a diÖn gåm nhiÒu bé phËn, yÕu tè hîp thµnh:

CÊu tróc chung: con ng−êi, v¨n b¶n ph¸p luËt, tæ chøc t− ph¸p, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt cña ngµnh.

CÊu tróc tæ chøc: tæ chøc (bé m¸y)

®iÒu tra, tæ chøc kiÓm s¸t, tæ chøc toµ ¸n,

(*) TS. ViÖn Khoa häc tæ chøc, Ban tæ chøc Trung −¬ng

V

DiÔn ®µn th«ng tin khoa häc x· héi

(2)

tæ chøc luËt s−, tæ chøc ®µo t¹o nghÒ…

CÊu tróc tÇng bËc: cÊp trung −¬ng, cÊp tØnh thµnh vµ t−¬ng ®−¬ng, cÊp quËn, huyÖn, cÊp x·, ph−êng.

CÊu tróc gi¸ trÞ: nhËn biÕt vÒ mÆt b¶n chÊt, b¶n s¾c vµ so s¸nh gi÷a çc mÆt tèt-xÊu, −u ®iÓm-khuyÕt ®iÓm… çi riªng vµ çi chung - trong mét hÖ thèng t−

ph¸p.

ëtÇm vi m«-v¨n ho¸ cña mét tæ chøc t− ph¸p cô thÓ - l¹i lµ sù tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè c¬ b¶n: v¨n hãa giao tiÕp, c¶nh quan, kiÕn tróc vµ trang bÞ c«ng së, quy tr×nh lµm viÖc vµ kû luËt lao ®éng, thãi quen, tËp qu¸n, phong c¸ch vµ chÊt l−îng c«ng t¸c,m«i tr−êng nh©n v¨n, ho¹t

®éng v¨n nghÖ, thÓ thao, niÒm tin, hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ, triÕt lý ph¸t triÓn cña tæ chøc,…T− ph¸p lµ mét lo¹i dÞch vô c«ng mµ Nhµ n−íc ph¶i trùc tiÕp qu¶n lý vµ thùc hiÖn ®Ó phôc vô nh©n d©n. Theo quan ®iÓm cña khoa häc hµnh chÝnh hiÖn

®¹i th× ng−êi d©n võa lµ kh¸ch hµng võa lµ ng−êi gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña c¸c tæ chøc t− ph¸p.

V¨n ho¸ g¾n liÒn víi gi¸ trÞ. Nã ®Þnh h−íng cho con ng−êi v−¬n tíi c¸c gi¸ trÞ c¬

b¶n cña loµi ng−êi: ch©n-thiÖn-mü, tíi nh÷ng c¸i ®óng, c¸i tèt ®Ñp. Nãi ®Õn chøc n¨ng v¨n ho¸ lµ ph¶i nãi ®Õn chøc n¨ng

®iÒu chØnh x· héi (5, tr.23-25) th«ng qua c¸c chuÈn mùc cã vai trß ®Þnh h−íng.

Nh−ng nÕu cho r»ng toµn bé nh÷ng yÕu tè, s¶n phÈm (vËt thÓ vµ phi vËt thÓ) ch−a ®óng, ch−a tèt ®Ñp (so víi hiÖn nay) trong nÒn t− ph¸p cña ta ®Òu kh«ng thuéc vÒ v¨n ho¸ t− ph¸p th× l¹i tr¸i víi quan

®iÓm v¨n ho¸ ®· bµn ë trªn. Còng nh−

con ng−êi, ai còng cã −u ®iÓm vµ khuyÕt

®iÓm cña hä, mét nÒn v¨n ho¸ nµo còng cã nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp vµ ch−a tèt ®Ñp, cã c¶ nh÷ng c¸i v¨n minh lÉn c¸i kh«ng v¨n

minh cña nã. MÆt kh¸c, v¨n ho¸ cña céng

®ång kh«ng ®ång nhÊt víi v¨n ho¸ c¸

nh©n; kh«ng ph¶i bÊt cø mét hµnh vi giao tiÕp hay sù s¸ng t¹o cña mét c¸n bé, c«ng chøc nµo trong ngµnh ®Òu thuéc vÒ v¨n ho¸ t− ph¸p- v¨n ho¸ ngµnh.

VËy nh÷ng ®Æc ®iÓm, tiªu chÝ nµo ®Ó ph©n biÖt nh÷ng g× thuéc vÒ mét nÒn v¨n ho¸ t− ph¸p víi nh÷ng g× kh«ng ph¶i hoÆc ch−a ph¶i cña nã? Theo chóng t«i, ®ã lµ:

1. V¨n ho¸ t− ph¸p cã tÝnh lÞch sö- tù nhiªn V¨n ho¸ t− ph¸p ®−îc sinh ra “nh»m thÝch øng víi nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng vµ

®ßi hái sù sinh tån” cña céng ®ång ng−êi trong mét bèi c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi mét ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸

®Æc thï cña nã. TÝnh lÞch sö kh«ng chØ cho ta biÕt mäi thÓ chÕ vµ con ng−êi ho¹t

®éng t− ph¸p ®Òu cã ngµy sinh, ®Òu tån t¹i mét çch h÷u h¹n, mµ cßn lµ c¬ së ®Ó nhËn biÕt nh÷ng yÕu tè vµ s¶n phÈm thùc cña mét hÖ thèng v¨n ho¸ t− ph¸p. MÆc dï lµ s¶n phÈm cña con ng−êi nh−ng v¨n ho¸ t− ph¸p l¹i cã tÝnh kh¸ch quan ®èi víi mçi ç nh©n chÞu sù t¸c ®éng vµ lµ chñ thÓ mang çi v¨n ho¸ Êy. Nãi çch kh¸c, muèn trë thµnh mét s¶n phÈm cña v¨n ho¸ t− ph¸p th× b¶n th©n s¶n phÈm Êy (vËt thÓ hoÆc phi vËt thÓ) ph¶i tr¶i qua sù thö th¸ch cña mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

V−ît qua ®−îc thö th¸ch thêi gian cã nghÜa lµ s¶n phÈm ®ã ®· ®−îc cuéc sèng chÊp nhËn th× nã sÏ tån t¹i mét c¸ch tù nhiªn, trë thµnh mét nÒn nÕp x· héi, thµnh mét phÇn tÊt yÕu cña ®êi sèng x·

héi.

TÝnh tù nhiªn cña v¨n ho¸ t− ph¸p kh«ng chØ lµ yÕu tè kh¸ch quan mµ cßn lµ c¬ chÕ t¸c ®éng ®Æc thï cña nã ®èi víi c¸c chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ ho¹t ®éng t− ph¸p, tËp trung vµo ho¹t ®éng xÐt xö ¸n. V¨n ho¸ ®iÒu chØnh con ng−êi mét c¸ch tù

(3)

nhiªn theo c¬ chÕ ngÇm ®Þnh vµ mÆc nhiªn, khiÕn cho mäi ng−êi tu©n theo sù

®Þnh h−íng cña nã- nÒn t¶ng lµ gi¸ trÞ, chuÈn mùc vµ thãi quen cña céng ®ång - mét c¸ch thanh th¶n vµ tù tin. Vµ khi ®·

trë thµnh v¨n ho¸ th× s¶n phÈm t− ph¸p

®−¬ng nhiªn cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh, tæ chøc vµ gi¸o dôc c¸ nh©n, céng ®ång rÊt s©u réng.

So s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ c¬ chÕ ®iÒu chØnh x· héi gi÷a ph¸p luËt (tÝnh c−ìng chÕ, b¾t buéc) víi ®¹o ®øc (tÝnh tù nguyÖn theo l−¬ng t©m vµ d− luËn x·

héi) ng−êi ta dÔ ®i ®Õn mét kÕt luËn r»ng ®ã lµ sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt gi÷a ph¸p lý vµ v¨n ho¸. Thùc ra, ph¸p lý cã thÓ trë thµnh v¨n ho¸ - v¨n ho¸ t− ph¸p - khi nã ®−îc cuéc sèng vµ lÞch sö chÊp nhËn. VÝ dô, viÖc ®i bªn ph¶i ®−êng xuÊt ph¸t lµ mét quy ®Þnh cña luËt giao th«ng nay ®· trë thµnh mét thãi quen tù nhiªn cña ng−êi ViÖt Nam. NÕu chóng ta ®Õn çc n−íc cã quy ®Þnh ®i bªn tr¸i ®−êng th× ®−¬ng nhiªn sÏ cã çc hµnh vi dÔ nhÇm lÉn, sai lÖch vµ mÊt tù tin trªn ®−êng. Mét vÝ dô kh¸c lµ viÖc thuª luËt s− b¶o vÖ quyÒn lîi cho ®−¬ng sù t¹i toµ ¸n ®· trë thµnh thãi quen ë çc n−íc ph¸t triÓn nh−ng ë n−íc ta míi chØ cã mét sè ng−êi lµm vËy.

V. I. Lenin ®· tõng c¶nh b¸o r»ng kh«ng thÓ dïng c¸c s¾c lÖnh ®Ó thay ®æi mét nÒn v¨n ho¸, nh−ng trong thùc tÕ Nhµ n−íc cã thÓ dïng quyÒn chÕ ®Þnh cña m×nh ®Ó thay ®æi, xãa bá nh÷ng yÕu tè v¨n hãa tiªu cùc, vÝ dô nh− ChÝnh phñ ta

®· lµm ®èi víi tôc lÖ ®èt ph¸o vµ mét sè tôc lÖ l¹c hËu vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý nµo

®−îc ng−êi d©n vµ x· héi mong ®îi, c¸c c¬

quan t− ph¸p lµm tèt nhiÖm vô gi¸o dôc vµ b¶o vÖ ph¸p luËt cña m×nh th× ph¸p luËt ®ã trë thµnh mét nhu cÇu vµ lèi sèng

tù nhiªn cña con ng−êi, gièng nh− c¬m ¨n vµ n−íc uèng vËy. §iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ph¸p luËt trë thµnh v¨n ho¸ lµ nã ph¶i b¶o vÖ ®−îc lîi Ých cña ng−êi d©n vµ cã néi dung, h×nh thøc phï hîp víi b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.

2. V¨n ho¸ t− ph¸p cã tÝnh hîp lý vµ tÝnh v¨n minh Chóng ta ®Òu biÕt v¨n ho¸ cã tÝnh céng ®ång, lµ s¶n phÈm tõ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi nµy víi ng−êi kh¸c, gi÷a c¸

nh©n vµ x· héi. Nh−ng kh¸i niÖm céng

®ång trong v¨n ho¸ t− ph¸p d−êng nh− cã

®èi t−îng (ngo¹i diªn) réng lín h¬n nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. V¨n ho¸ kinh doanh ch¼ng h¹n, cã thÓ dïng ®Ó chØ ph−¬ng thøc ho¹t

®éng kinh doanh cña mét ®Þa ph−¬ng hay mét doanh nghiÖp - mét c«ng ty - ®−îc

®Þnh h−íng tõ mét hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc ®Æc thï cña nã. MÆc dï chóng ta cã thÓ dïng kh¸i niÖm v¨n ho¸ t− ph¸p

®Ó chØ ph−¬ng thøc tæ chøc vµ ho¹t ®éng t− ph¸p cña mét ®¬n vÞ, ®Þa ph−¬ng hay vïng miÒn víi c¸c phong tôc, tËp qu¸n vµ thãi quen ®Æc thï cña hä, song kh«ng thÓ v× lÏ ®ã mµ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng mçi n¬i

®Òu cã mét v¨n ho¸ t− ph¸p riªng. Thùc tÕ kh«ng ph¶i nh− vËy. Ho¹t ®éng t− ph¸p

®−îc ®iÒu chØnh b»ng hiÕn ph¸p vµ c¸c bé luËt - nh÷ng chuÈn mùc chung cña quèc gia, d©n téc; nã xung kh¾c víi t×nh tr¹ng côc bé lÖ cao h¬n luËt, t×nh cao h¬n lý.

§Æc tr−ng cña v¨n ho¸ t− ph¸p lµ cã sù chung nhau vÒ thÓ chÕ vµ chuÈn mùc cña c¸c chñ thÓ, sù thèng nhÊt cña c¸c céng ®ång vÒ ho¹t ®éng t− ph¸p trong ph¹m vi mét quèc gia v−ît qua sù kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷, t«n gi¸o vµ s¾c téc… C¬

së cña v¨n ho¸ t− ph¸p chÝnh lµ tÝnh hîp lý vµ tÝnh v¨n minh cña hÖ thèng ph¸p luËt vµ thÓ chÕ. ChØ nh÷ng g× hîp lý míi

®−îc ng−êi d©n chÊp nhËn vµ cã thÓ tån t¹i l©u dµi trong céng ®ång. Nh÷ng bé

(4)

luËt, thÓ chÕ dï ®ang tån t¹i hîp ph¸p song nÕu kh«ng hîp lý th× sím muén còng bÞ ng−êi d©n vµ çc céng ®ång phª ph¸n hoÆc xa l¸nh vµ nh− vËy sÏ buéc ph¶i söa ®æi ®Ó tån t¹i l©u dµi. TÝnh hîp lý trong v¨n ho¸ ®· bao hµm sù hîp t×nh, nã ph¶i t«n träng, kÕ thõa çc chuÈn mùc - gi¸ trÞ cña v¨n ho¸ truyÒn thèng, v¨n ho¸ çc s¾c téc. Bëi v× çc “thuÇn phong mü tôc”, çc gi¸ trÞ ®· tån t¹i hµng tr¨m, hµng ngµn n¨m nay trong çc céng ®ång

®Òu cã tÝnh hîp lý cña nã. VÝ dô, viÖc xÐt xö c¸c tranh chÊp d©n sù trong céng ®ång c¸c lµng b¶n dùa vµo h−¬ng −íc ë vïng

®ång b»ng B¾c Bé, b»ng vai trß cña c¸c giµ lµng vµ luËt tôc ë T©y Nguyªn v.v…

Ph¸p luËt lµ s¶n phÈm cña x· héi v¨n minh, lµ c«ng cô ®Ó qu¶n lý x· héi, ®iÒu chØnh c¸ nh©n vµ céng ®ång cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶ nhÊt mµ loµi ng−êi ph¸t minh ra tõ tr−íc tíi nay.

MÆt kh¸c, tr×nh ®é v¨n minh ph¸t triÓn cña mçi x· héi l¹i ®−îc ®o b»ng møc

®é hoµn thiÖn vµ hiÖu qu¶ vÒ hÖ thèng ph¸p luËt cña mçi quèc gia.

V¨n minh cã ba thuéc tÝnh c¬ b¶n lµ (1) tiªn tiÕn - chØ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, phï hîp víi c¸i míi, (2) tÝnh quèc tÕ vµ (3) dùa trªn khoa häc-c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.

HiÖn nay, tÝnh v¨n minh trong v¨n ho¸ t−

ph¸p ®ßi hái kh«ng chØ çc bé luËt quèc gia ph¶i t−¬ng thÝch víi çc chuÈn mùc vµ th«ng lÖ quèc tÕ mµ cßn ®ßi hái c¶ kiÕn tróc çc phßng xö ¸n ph¶i thuËn lîi víi m«i tr−êng tranh tông d©n chñ, c«ng b»ng; ®ßi hái viÖc xö lý, b¶o qu¶n hå s¬

c¸c vô ¸n ph¶i cã sù trî gióp cña c«ng nghÖ th«ng tin…

Trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn

®¹i ho¸ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ

quèc tÕ, tiªu chuÈn v¨n minh cÇn ®øng tr−íc tiªu chuÈn hîp lý trong nÒn v¨n ho¸

t− ph¸p cña n−íc ta. Bëi v×, nÕu chØ nhÊn m¹nh sù tån t¹i hîp lý cña hÖ thèng t−

ph¸p cña ta th× kh«ng chØ lµm chËm qu¸

tr×nh c¶i c¸ch, ®æi míi ph¸p luËt vµ thÓ chÕ mµ cßn dung d−ìng cho nh÷ng thãi quen lu«n ®ßi hái sù −u ®·i vµ sù b¶o hé lîi Ých côc bé cña nhiÒu ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng. ChÝnh c¸i t©m lý x· héi nµy ®·

tån t¹i trong thêi kú bao cÊp nay vÉn lµ thø rµo c¶n v« h×nh ®èi víi qu¸ tr×nh ®æi míi ë n−íc ta.

MÆt kh¸c, tÝnh v¨n minh kh«ng lo¹i trõ tÝnh hîp lý trong v¨n ho¸ t− ph¸p.

Chóng ta cÇn sù hîp lý trong viÖc b¶o tån, ph¸t huy c¸c s¾c th¸i chÝnh trÞ, v¨n ho¸

cña d©n téc vµ trong c¶ viÖc thiÕt kÕ lé tr×nh c¶i c¸ch t− ph¸p cho dï hîp víi ®iÒu kiÖn cña con ng−êi vµ ®Êt n−íc ViÖt Nam.

Khi xem ph−¬ng thøc ho¹t ®éng t− ph¸p ë ph¹m vi vi m« - ë mét tØnh, huyÖn hoÆc toµ ¸n nµo ®ã - ta sÏ thÊy nhiÒu c¸i tån t¹i hîp lý nh−ng ch−a v¨n minh ®· trë thµnh yÕu tè chñ ®¹o trong v¨n ho¸ t− ph¸p cña hä th× ®ã còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu.

3. V¨n ho¸ t− ph¸p cã tÝnh æn ®Þnh vµ kh¶ n¨ng truyÒn nèi qua nhiÒu thÕ hÖ

Nh÷ng g× mµ céng ®ång t¹o nªn, nh÷ng s¶n phÈm (vËt thÓ vµ phi vËt thÓ) mµ con ng−êi t¹o ra khi ®· tr¶i qua thö th¸ch mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®−îc x·

héi chÊp nhËn nh− mét tÊt yÕu- hîp lý th×

®Òu trë thµnh v¨n ho¸, bÊt kÓ nã lµ tèt hay xÊu, tÝch cùc hay tiªu cùc ®èi víi hiÖn nay. Vµ khi ®· trë thµnh mét bé phËn, yÕu tè cña nÒn v¨n ho¸ th× sù tån t¹i cña nã rÊt æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng truyÒn nèi-

“di truyÒn x· héi”- qua nhiÒu thÕ hÖ.

Lenin nãi søc m¹nh cña c¸c phong tôc, tËp qu¸n lµ mét søc m¹nh ghª ghím nhÊt

(5)

lµ nãi ®Õn mÆt tr¸i, mÆt xÊu cña v¨n ho¸ truyÒn thèng. V¨n ho¸, nh− ta ®·

biÕt, ®iÒu chØnh c¸ nh©n vµ céng ®ång mét c¸ch tù nhiªn, mÆc nhiªn. Ai còng biÕt nh÷ng chuyÖn “lÔ l¹t” cÊp trªn, “lo lãt” cho thµy trong thi cö, “båi d−ìng”

cho nh©n viªn y tÕ khi ph¶i ®Õn bÖnh viÖn,… nãi tãm l¹i lµ c¸i “v¨n ho¸ phong b×” hiÖn nay lµ hµnh vi sai tr¸i, nh−ng ng−êi ta vÉn lµm, vÉn noi theo nh− mét thø phong tôc, tËp qu¸n x· héi; kh«ng lµm nh− vËy th× ch¼ng nh÷ng khã ®−îc viÖc mµ cßn c¶m thÊy kh«ng yªn t©m, sèng kh«ng thanh th¶n. Ai còng biÕt x·

héi nµo còng cã nh÷ng thãi quen, tËp qu¸n xÊu song bá ®−îc chóng l¹i kh«ng dÔ chót nµo.

Liªn quan tíi v¨n ho¸ t− ph¸p, v¨n ho¸ xÐt xö lµ c©u chuyÖn ®· trë thµnh mét thãi quen - thµnh c¸i tÖ - “xin ý kiÕn cÊp uû” trong xö ¸n.

VÒ ph−¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng

®èi víi x· héi nãi chung, ®èi víi c¸c ho¹t

®éng t− ph¸p nãi riªng, ®· ®−îc kh¼ng

®Þnh trong C−¬ng lÜnh chÝnh trÞ n¨m 1991 cña §¶ng:

“§¶ng l·nh ®¹o x· héi b»ng c−¬ng lÜnh, chiÕn l−îc, çc ®Þnh h−íng vÒ chÝnh s¸ch vµ chñ tr−¬ng c«ng t¸c; b»ng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, thuyÕt phôc, vËn ®éng, tæ chøc, kiÓm tra vµ b»ng hµnh ®éng g−¬ng mÉu cña ®¶ng viªn. §¶ng giíi thiÖu nh÷ng ®¶ng viªn −u tó cã ®ñ n¨ng lùc vµ phÈm chÊt vµo ho¹t ®éng trong çc c¬ quan l·nh ®¹o chÝnh quyÒn vµ çc

®oµn thÓ. §¶ng kh«ng lµm thay c¸c tæ chøc kh¸c trong hÖ thèng chÝnh trÞ.

§¶ng l·nh ®¹o hÖ thèng chÝnh trÞ,

®ång thêi lµ mét bé phËn cña hÖ thèng Êy.

Theo ®ã, mäi çn bé, ®¶ng viªn ®Òu ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh, chÕ ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Trong lÜnh vùc t− ph¸p, nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ®ßi hái çc thÈm ph¸n ph¶i xÐt xö mét çch ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. Tõ thêi kú §æi míi

®Õn nay §¶ng ta kh«ng cã mét nghÞ quyÕt, chØ thÞ hay quy ®Þnh nµo vÒ viÖc xÐt xö mét vô ¸n ph¶i xin ý kiÕn cÊp uû ®Ó tuyªn ¸n.

ThÕ nh−ng trong thùc tÕ, kh«ng Ýt n¬i ®·

h×nh thµnh thãi quen c¸c c¬ quan t− ph¸p cïng bµn b¹c, thèng nhÊt víi nhau råi xin ý kiÕn th−êng vô hay bÝ th− cÊp uû, h×nh thµnh nªn c¸i gäi lµ “¸n bá tói” ®· nhiÒu lÇn bÞ c«ng luËn phª ph¸n.

C¸ch lµm ¸n nh− vËy cã thÓ lµ hîp lý trong hoµn c¶nh chiÕn tranh vµ thêi kú c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp nay ®· trë thµnh bÊt hîp lý vµ sai tr¸i song vÉn cßn tån t¹i nh− mét di s¶n cña qu¸ khø, trë thµnh c¸i tÖ ®èi víi x· héi hiÖn nay. TÖ n¹n nµy rÊt cÇn ph¶i xo¸

bá song l¹i kh«ng thÓ lµm ®−îc trong ngµy mét, ngµy hai.

VÝ dô trªn lµ mét minh chøng vÒ tÝnh rÊt æn ®Þnh vµ b¶o thñ cña v¨n ho¸ t−

ph¸p. Tõ ph−¬ng diÖn triÕt häc th× v¨n ho¸ thuéc vÒ ý thøc x· héi, nã th−êng l¹c hËu h¬n so víi tån t¹i x· héi ®· sinh ra nã. Khi x· héi cò bÞ thay thÕ b»ng mét x·

héi míi th× nhiÒu yÕu tè, s¶n phÈm cña nÒn v¨n ho¸ cò vÉn ®−îc tiÕp tôc di tån trong x· héi míi thªm nhiÒu chôc,thËm chÝ hµng tr¨m n¨m n÷a. V¨n ho¸ t− ph¸p còng kh«ng ph¶i lµ tr−êng hîp c¸ biÖt n»m ngoµi quy luËt nµy.

(6)

4. V¨n ho¸ t− ph¸p cã tÝnh ®Þnh h−íng gi¸ trÞ ë ®©u ho¹t ®éng t− ph¸p ®· ®i vµo thÕ æn ®Þnh, h×nh thµnh nªn c¸c thãi quen, nÒ nÕp, th× còng cã nghÜa lµ ë ®ã ®·

cã v¨n ho¸ t− ph¸p cña hä. Nh−ng v¨n ho¸ t− ph¸p Êy nh− thÕ nµo, cã tiªn tiÕn - v¨n minh, cã b¶n s¾c tèt ®Ñp hay kh«ng, cã bÒn v÷ng l©u dµi kh«ng, th× l¹i lµ c©u chuyÖn kh¸c, cÇn cã sù kh¶o cøu toµn diÖn vµ s©u s¾c^(*).

MÆc dï ë ®©u ®ã cßn tån t¹i nh÷ng hÖ thèng v¨n ho¸ t− ph¸p ch−a hoµn thiÖn, kÐm v¨n minh hoÆc nh¹t nhoµ b¶n s¾c, song vÒ b¶n chÊt chung, v¨n ho¸ t− ph¸p lu«n cã ®Þnh h−íng gi¸ trÞ.

Gi¸ trÞ, hiÓu mét çch c¬ b¶n, lµ nh÷ng çi ®óng, çi tèt, çi ®Ñp vµ çi cã lîi cho ®êi sèng cña con ng−êi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi. §Þnh h−íng gi¸ trÞ cña v¨n ho¸ t− ph¸p lµ sù h−íng dÉn, t¹o

®iÒu kiÖn cho çc ç nh©n vµ céng ®ång tån t¹i vµ ph¸t triÓn toµn diÖn trªn c¬ së t«n träng ph¸p luËt, sèng vµ lµm viÖc theo ph¸p luËt. MÆt kh¸c, v¨n ho¸ t− ph¸p còng ®Þnh h−íng cho viÖc ban hµnh, thùc thi ph¸p luËt vµ kiÓm s¸t ®¹t tíi sù hoµn thiÖn, gi¸ trÞ, th«ng qua viÖc ®µo t¹o, ph¸t triÓn mét ®éi ngò çn bé, nh©n viªn t−

ph¸p cã ®ñ ®øc - tµi.

Môc ®Ých chÝnh cña v¨n ho¸ t− ph¸p lµ x©y dùng mét x· héi cã nÒn t− ph¸p v¨n minh, ph¸t triÓn, cßn chøc n¨ng chÝnh cña v¨n ho¸ t− ph¸p lµ viÖc v¨n ho¸ ho¸ lÜnh vùc t− ph¸p, träng t©m lµ c«ng viÖc xÐt xö ¸n cña nhµ n−íc.

V¨n ho¸ t− ph¸p ®Þnh h−íng gi¸ trÞ cho con ng−êi vµ x· héi th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng v¨n ho¸ cña nã.

(*) Trong lÜnh vùc kinh doanh ®· cã nh÷ng c«ng ty chuyªn lµm c«ng viÖc kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cô thÓ.

V¨n ho¸ t− ph¸p ®Þnh h−íng gi¸ trÞ b»ng con ®−êng ®Æc thï cña v¨n ho¸ víi nhiÒu cung bËc, c¸ch thøc kh¸c nhau: lan truyÒn t©m lý, qua vai trß cña khoa häc,

®¹o ®øc, t− t−ëng, nghÖ thuËt, th«ng qua tÊm g−¬ng cña cha mÑ, thÇy c«, ng−êi l·nh ®¹o, ng−êi ®i tr−íc v.v… Nh×n chung, h×nh thøc t¸c ®éng, ®Þnh h−íng cña v¨n ho¸ t− ph¸p diÔn ra mét c¸ch tù nhiªn, trùc tiÕp, theo kiÓu “m−a dÇm thÊm s©u”, rÊt réng lín, s©u s¾c vµ bÒn v÷ng. §ã lµ c¸c chøc n¨ng gi¸o dôc, truyÒn b¸, t¨ng c−êng giao tiÕp, ®iÒu chØnh, tæ chøc vµ duy tr× mäi ho¹t ®éng t−

ph¸p theo ph¸p luËt, h−íng tíi c¸c chuÈn mùc ch©n-thiÖn-mü, t¹o ra mét ph−¬ng thøc sinh ho¹t ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n, võa tiªn tiÕn võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. V×

vËy, v¨n ho¸ t− ph¸p võa lµ môc tiªu võa lµ c¬ së vµ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn c¸c tæ chøc vµ ngµnh t− ph¸p mét c¸ch bÒn v÷ng.

Tµi liÖu tham kh¶o:

1. Xem: Alexxee SS. S. Ph¸p luËt trong cuéc sèng chóng ta. §ång Anh Quang dÞch, NguyÔn §×nh Léc hiÖu ®Ýnh. H.:

Ph¸p lý, 1986.

2. Xem: Phan H÷u Th−. Bµn vÒ v¨n ho¸

t− ph¸p vµ v¨n ho¸ xÐt xö, T¹p chÝ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, sè 12/2004.

3. §ç Minh C−¬ng. V¨n ho¸ kinh doanh vµ triÕt lý kinh doanh. H.: ChÝnh trÞ quèc gia.- 2001.

4. Hå ChÝ Minh. Toµn tËp. T. 3. H.:

ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.

5. TrÇn Ngäc Thªm. T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam. Tp. Hå ChÝ Minh, 1997.

6. http://cpv.org.vn/vankien/